*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 25964 ***



FINNA BIBLIOTEKO ESPERANTA N:o 1.

JOHANNES LINNANKOSKI

BATALO PRI LA DOMO HEIKKILÄ

  PERMESITE TRADUKIS
  VILHO SETÄLÄ

ELDONA AKCIA SOCIETO OTAVA

HELSINGFORSO, FINNLANDO

  PRESEJO DE K. F. PUROMIES A. S.
  HELSINGFORSO 1919.




Johannes Linnankoski

estas pseŭdonimo de _Juho Vihtori Peltonen_ (1869-1913), konata
kiel unu el la plej eminentaj modernaj verkistoj en Finnlando.
Li studis en instruista seminario en Jyväskylä kaj sin dediĉis
al praktikaj okupadoj kiel redaktoro, sekretario de terkultura
societo k. t. p. ĉie montrante eksterordinaran energion kaj
praktikan senton. Sed en la jaro 1899 li subite forlasis ĉiujn
aliajn okupojn kaj komencis literaturan verkadon. Unue aperis
tradukoj kaj praktikaj verkoj (»Verkistamatoro», »Elokvento», »Libro
de elpensaĵoj»), poste kelkaj noveletoj. La verkistan nomon li faris
al si per sia unua ampleksa verko, la dramo »Eterna batalo», kiu
kaptas la biblian temon pri Abelo kaj Kaino kaj pliprofundigas la
antagonismon inter ili al »eterna batalo» tra la tuta homa historio,
batalado inter la sciema, regema homa menso kaj la religia sindonemo
al la Eternulo. Ankoraŭ pli populara iĝis la sekvinta verko, romano
»Kanto pri la fajroruĝa floro» (1905), kies heroo estas finna tipo
Don-Juana, flotisto, kiu post multe da facilanimaj sed ĉarme kaj
majstre pentritaj amaj aventuroj solidiĝas kaj edziĝinte evoluas ĝis
firma morala persono; verko tradukita en multajn Eŭropajn lingvojn.
Gravan lokon en lia produkto okupas du rakontoj »Batalo pri la domo
Heikkilä»[1] (1905) kaj »La fugantoj», (1908) ambaŭ priskriboj de
kampara vivo; la laste nomita estas konsiderata kiel kulminacio je
beletristika vidpunkto. Aliaj menciindaj verkoj estas »Simsono kaj
Delilo» kaj »La filino de Jefto», ambaŭ en 1911 aperintaj dramaj
poezioj.

  [Piednoto 1: Prononcu ĉ. _hejkila_, kun akcento sur la unua
  silabo. Aliaj nomoj en ĉi tiu libro estas prononcataj:
  Paavola--_pa:vola_, Väliportti--_valiporti_, kun akcento sur la
  unua silabo. La sono _ä_ estas inter _a_ kaj _e_.]

Linnankoski estis energia, agema karaktero. Li celis altigi sin mem
kaj aliajn morale kaj kulture. De tio devenas la forta volemo, eĉ
tendencemo de lia tuta vivlaboro, ĝia potenca patoso, deviganta al
agoj, celanta al altaj naciaj kaj homaj celoj. Linnankoski estis
ardanta kaj ardiganta idealisto, kiu subigis sian arton al homindaj
celadoj. Sed samfoje li estis poeto kun io delikata kaj sentema, pura
kaj feina, kio mirinde kontrastas kun liaj fortaj ideoj kaj sentigas
strangan virinecon en la vireca viro kaj donas ĉarman sonĝemon al
la plej multaj el liaj verkoj. Ĉi tiu antagonismo en lia karaktero eble
klarigas lian dramistan talenton.

Ĉio tio rebrilas klare el la verko ĉi tie prezentata al la
internacia publiko. Ĝi estas unu el la plej reprezentaj el la
produkto de Linnankoski kaj samfoje unu el la plej brilaj perloj de
finna literaturo.



BATALO PRI LA DOMO HEIKKILÄ




I.


Ĝi estis kiel fermita horloĝo--la domo.

Ne laŭŝajne, ĉar ĝiaj pordegoj estis malfermitaj por ĉiuj, por
ĉiu vizitanto troviĝis amika vorto kaj ĉiu mizerulo sciis, ke ĉe
la mastrino de Heikkilä li ricevos la plej abundan donon--kaj tiun el
varma mano.

Sed esence ĝi estis kiel ŝrankhorloĝo, kiu certe montras siajn
cifertabulon kaj montrilojn kaj batas la horon aŭdate de ĉiu, sed
zorge kaŝas sian internan konstruon.

Ekzistas homoj, kiuj ne malkaŝas al la proksimulo eĉ antaŭĉambran
anguleton el sia interna estaĵo. Sed eĉ el la movoj de la internaj
radoj de tiaj, ŝajne komplete fermitaj horloĝoj elŝteliĝas ĉiam
iu sono ĝis la oreloj de flankuloj.

El Heikkilä dum jaroj estis aŭdata neniu klara ekkrako de rado,
nur iaspeca susuro, kiu iel ondetadis ĉirkaŭ la tuta domo
kaj kaŝiris kiel mistera resono funde ĉe ĉiuj agoj tie, sed kies
vera esenco restis neklara por ĉiuj.

La fokuso de la enigmo estis la mastrino.

Ŝi estis longa virino kun energiaj trajtoj, kaj ŝia tuta estaĵo
prezentis ion sincere bonan kaj nekaŝitan antaŭ ĉiu. Sed nur ĝis
difinita limo--kiu ĝin transpaŝis, pentis.

Kelkiuj tion provis.

Kelkaj ŝiaj kunuloj el infaneco ne povis dum la unuaj tempoj de ŝia
edzineco sin deteni de scivolaj demandoj konfidenciaj, ĉu ŝi estis
feliĉa kaj tian ceteron. Sed tiam la antaŭe tiom milda kaj amika
Anjo de Heikkilä rigidiĝis kiel ŝtono kaj ĵetis, nenion dirante,
tian rigardon al la demandinto, ke ĉi tiu sentis sin parolinta
nedece, kaj kvazaŭ petante pardonon komencis paroli pri alio.

Fadenkolportistoj kaj similaj vizitantoj ankaŭ provis sian
ŝancon--nerekte, nature. Sed apenaŭ ili pintigis la buŝon, kiam
ili vidis la mastrinon antaŭ si tiel malvarme trapenetranta, ke ili
nesciis, per kiaj langoturnoj sin elŝovi tra la pordo.

Plej mirinde estis, ke eĉ la servistoj nenion sciis, kvazaŭ eĉ
ili, transirinte la sojlon de Heikkilä, ĵuris ĉiaman silenton. Ĉu
ili estis malpermesataj paroli? Ne--ili laŭdire nur nenion sciis.
»La mastro estas tia, kia li estas, kiel ĉiu vidas, kaj egalulon al
la mastrino oni vane serĉus en sep komunumoj, kiel ĉiu vidas.» Jen
ĉio. Ĉu ili sentis la samon, kiel aliaj, la silentan pretendemon de
la malvarme diskreta digneco de la mastrino, alliganta la langajn
tendenojn? Aŭ kio ĝi estis, kiu envolvis ĉion pri la domo kun
nepenetrebla krepusko?

Klare estis tamen, ke sur la fundo fluis profunda akvo, ke inter
ĝiaj muroj batalis fortegoj--pri tio oni vidis kelkajn, estu
nemultajn, ŝaŭmelŝprucojn, kiuj siatempe kaŭzis sufiĉe da
pridiskuto.

La mastrino estis la solfilino en la domo kaj edziniĝis tre juna.
Tiam, tuj post la festo, okazis en ŝi unua ŝanĝiĝo, okulvidebla
por ĉiu--la gaja, sincera knabino iĝis subite serioza kaj kaŝema.
Tio estis des pli stranga, ĉar la gajeco kaj malkaŝemo estis
familiaj ecoj; la virinoj de Heikkilä estis de antikvaj tempoj
ankoraŭ kun sesdek kaj sepdek jaroj egale gajaj, kiel la plej multaj
ĉe dek ses jaroj.

La aero estis plena je supozoj. Ĉu ŝiaj gepatroj devigis ŝin al
kontraŭvola edziniĝo? Pri tio neniu havis scieton, kaj ĝi estis
eĉ nekomprenebla, ĉar ankaŭ la juna mastro estis el familio
distingita kaj konsiderata kiel riĉa, kvankam kun iom malsimila
karaktero ol la Heikkilä'a. Ĉu ŝi eble havis junamiton, kiu
ankoraŭ ne foriĝis el la menso? Ankaŭ tio estis neebla, ĉar tiaj
aferoj ne restas sekretaj. Ĉu la interrilatoj de la juna paro estis
malbonaj? Pri tio ekzistis neniaj pruvoj--la solaĵo, pri kiu oni
sciis, estis la stranga ŝanĝiĝo en la mastrino, kiu kvazaŭ
envualis en griza nubo ĉion ĉe ŝi.

Unu fojon tamen ekbrilis lumeto de ĝojo--ĉe naskiĝo de infano. Ĝi
estis knabo, kaj ĝi kvazaŭ disŝutis varman sunlumon en la vivon de
la mastrino. Sed tio daŭris nur mallongan antaŭtagmezon--poste ĉio
refalis en la grizaĵon.

Poste okazis ŝanĝetoj en la domo. La maljuna mastro mortis, kaj
kelkajn semajnojn poste ankaŭ lia edzino--tio laŭdire ankaŭ estis
familia eco, neniu el la virinoj de Heikkilä iam longe vivis post sia
edzo.

Kaj nun oni vidis la mirindaĵon, ke ĉe la juna mastro, kaptinta
la bridojn de la domo, okazis ŝanĝiĝo. Nenia laboregisto li iam
estis; nur dum la plej urĝa tempo li ekpartoprenis en la eksteraj
laboroj, sed alie li plejparte pasigis sian tempon ĉe lignaĵistaj
kaj tiaspecaj enĉambraj laboroj. Nun fariĝinte mastro, li lasis
ĉiujn klopodojn al la servistoj, fanfaronante nur pri tio, kion
ĉion li intencis fari, kiujn novkampojn plugsarki kaj novajn
konstruaĵojn starigi--li intencis per unu fojo »reordigi Heikkilä'n
laŭ nova kredo». Fakte li komencis »reordigi» en proksima gastejo,
forsarkante ŝtopilojn el la bierbotelaj buŝoj kaj konstruante
vaporantajn glasojn el tiam novega modtrinkaĵo, rumo.

La vojaĝoj al la urbo ankaŭ plioftiĝis, kaj la viro, antaŭe
deckonduta, nebabilema, nune revenis nur malfruvespere, veturante kun
senbrida rapidego, draste kriegante ĉe la vojkurbaĵoj kaj en la
vilaĝoj kaj aere svingante ledrimenan skurĝon. »Bildo de sia patro,
kvankam multe pli maldeca!» ekdiris la homoj la kapon balancante,
ĉar vivegaj ĉevaloj estis dum generacioj la emblemoj de la
familio, kaj la rimena skurĝo transiris jam kiel hereda sceptro
tra du generacioj--kiel memoraĵo pri iama ĉefo de la familio,
ekscesa foiristo. Kaj tute same kiel nune la filo, siatempe la
avo-apudjuĝisto[2] kriegis kaj ensorbis brandon kvazaŭ putra ligno,
kvankam li neniam fordrinkis la piedojn de sub si nek ian dignecan
teniĝon de apudjuĝisto. En la filo subite ekkreskis ĉiuj
distingiloj de la familio, krom la fiera sinteno, kiu donis
neflekseblecon al la spino de la antaŭaj reprezentantoj.

  [Piednoto 2: vidu vortklarigojn en la fino!]

Kelkaj kredis sin nun kompreni la pli fruan ŝanĝon ĉe la
mastrino--ŝi kredeble havis ian antaŭsentan timon pri ĉi tia
estonto. Tamen ne mankis ankaŭ tiuj, laŭ kies opinio la mastro
komencis drinki pro tio, ke la mastrino estis tia.

La mastrino mem iĝis dum tiuj tempoj ankoraŭ pli kaŝema. Oni
apenaŭ ricevis respondon de ŝi, kaj en ŝiaj grandaj, bluaj okuloj
estis videbla dolora, embarasa esprimo, kvazaŭ ŝi demandis de la
tuta mondo, kion ŝi nun devas fari.

Tiam sekvis unu la alian duo da okazoj, kiuj havis decidan efikon je
la sekvinta vivo en Heikkilä.

La mastro revenis unu vesperon en ekstre ekscesa humoro hejmen. Nova
skurĝo ornamita per ruĝa tenilŝnuro svingadis jam de malproksime,
kaj li enveturis en la korton tiom furioze, ke unu fosto de l' pordego
renversiĝis kun bruo, kaj la ĉevalo pro tio timiĝinta galopis
kelkfoje ĉirkaŭ la korta plano. La ebriulo pro tio furioziĝis kaj
direktis la ĉevalon rekte al stala muro, kontraŭ kiu ĝi sin
ĵetis, tiel ke la genuoj kaj timonoj ekklakis. Nun komenciĝis la
puno. La skurĝo plaŭdis kaj la tremanta besto saltadis devigate de
ĝi alten kontraŭ la muro, tiel ke splitoj disŝiritaj per la hufoj
flugis ĉiuflanken.

Sammomente la mastrino estis vidata sur la perono.

»Lasu la senkulpan beston en paco!» tremetanta voĉo aŭdiĝis kaj
ŝi elpaŝis kontraŭ la mastron.

La alparolito ekrigardis kvazaŭ ruzebatito trans sia ŝultro,
desaltis de la ĉaro, lasis la ĉevalon tie kaj rapidis kun
ŝanceliĝantaj paŝoj kontraŭ la mastrinon.

»Certe mi, diablo prenu, instruos ankaŭ la hominojn danci!» li
kriaĉis alproksimiĝinte kaj ekbatis per la skurĝo sur la ŝultron
de la mastrino. Dua frapego trafis la vizaĝon--ĉe la orelo komencis
elgutadi ruĝaĵo.

Tiam atake enkuris sur la korton duo da viroj el vilaĝa vojo ĉe la
korta barilo--ili estis fojnistoj el najbaraĵo, revenantaj de
herbejo, kiuj okaze ĉeestis kaj ne povis sin deteni vidante la
abomenan scenon.

»Lasu! Mi ankoraŭ ne bezonas fremdulan helpon--_ies_ helpon!»
aŭdiĝis la voĉo de la mastrino tiel malvarme retenanta, ke la
viroj nepre haltis.

La brutulo okulumis la rigardantojn. »Nur bonvenon al revena
regalado--certe sufiĉas el ĉi tio ankaŭ por la najbaro!» li ironie
kriis. La batoj de l' vipo rekomencis plaŭdi.

Sed la mastrino staris kvazaŭ kolono sur sia loko, sen movetiĝo,
sen tremeto sur la vizaĝo. Tio estis tiom stranga, ke la fojnistoj
ne povis daŭrigi sian vojon nek alveni por helpo kontraŭ la
malpermeso.

»Morgaŭ pli, se estos bezone!» la skurĝinto ekdiris, ankoraŭ foje
frapis kaj poste kun unu mano impone en la poŝo, per la alia moke la
vipon al la vilaĝa vojo svingante, paŝis al la ŝtuparo kaj tie
ankoraŭ preterpase disfrapegis teren la tintantajn vitrojn de unu el
la peronaj fenestroj.

Sed la mastrino staradis ankoraŭ senmova meze en la korto, kvazaŭ
ne klare perceptante, kio ĵus okazis. Kaj restis ankoraŭ staradi,
kiam la falĉistoj foren ekiris la kapon balancantaj kaj mallaŭte
interparolantaj.

Pasis duo da tagoj--el Heikkilä estis aŭdata neniu ekknaro de muso,
ĉio ŝajne repaciĝis.

Sed la trian tagon okazis io neatendita.

Oni ĵus finis la matenmanĝon kaj ĉiuj fojnistoj kuŝegis en la
korto la postmanĝan ripozon--ankaŭ la mastro estis aperinta en la
aron, kaj diradis maldelikatajn spritaĵojn de ebriulo. La mastrino
sola okupiĝis; ŝi estis mezuranta grenon en la provizejo por edzino
de iu fojnisto.

Tiam la provizeja pordo malfermiĝas kaj la mastrino paŝas al la
fojnistaro--kvazaŭ ŝi havas ion por diri.

»Novmoda greno nun ŝajnas kreski en la kampoj de Heikkilä!»
aŭdiĝas tranĉe tremanta voĉo, kaj ŝi levas altaeren grandetan
ladan ujon, kiun ŝi portis kaŝe. »Sed ĉar la grenujoj faritaj de
la maljuna mastro ne ekzistas por tia, ĝi ne estas konservata, nek
estante nek estonte!» Kaj antaŭ ol iu eĉ perceptis, pri kio estas
la demando, ŝi jam metis la ujon sur hakŝtipon starantan antaŭ la
hejtlignejo kaj ekkaptis la apude kuŝantan hakilon--la hakilo
leviĝas kaj malleviĝas kaj ruĝa rumo ŝprucas ĉirkaŭ la korto.

»Diablo!» la mastro eksaltis staronta kun nigra vizaĝo kaj kuras la
pugnon etendita al la mastrino.

Ĉiuj estas kiel batitaj de fulmo. La eta filo de la domo, kiu
ludante kuradis en la korto kaj nun okaze estis proksime al la
patrino, timigite faligas sian ludilon--la ruĝaŝnuran skurĝon de
patro--sur la teron kaj plorante kuras al la viroj.

La virino vidas ĉi ĉion, ekkaptas la skurĝon en la manon kaj
prenas minacan teniĝon. »Restu for!» ŝi krias kun fajrerantaj
okuloj al la alproksimiĝanta viro.

Ekplaŭdo de skurĝo! La viro malbenas, levas unu manon por ŝirmi
sian vizaĝon kaj ree atakas.

»Restu for, diboĉulo je rumo kaj skurĝo!» estas ree aŭdata, kaj
la vipo alkroĉiĝas per furiozo de vivaj kaj mortaj fortegoj al la
ŝultroj de l' viro, ke tiu retiriĝas kun ekbleko. Li staras momenton
kvazaŭ senkonscia, ekrigardas al la ree levita skurĝo, poste kun
embaraso al la fojnistaro, el kiu parto stariĝis, kaj ekiras fine
konfuzita la kapon pendanta kaj la manojn sennervaj ĉe la flankoj,
sin trenante al la domo.

Sed la mastrino repaŝas al la ŝtipo kaj dispecigas la skurĝon kun
rimeno je ege malgrandaj pecetoj per la hakilo--kvazaŭ en ĉiu colo
de ĝi vivus semo de malfeliĉo, kiun ŝi devas pereigi.

La fojnistaro fiksrigardas konsternita.

»Kaj nun al la herbejo!» aŭdiĝas firma, ordonanta voĉo. »Vi certe
havis sufiĉajn ripoztempojn dum ĉi tiuj jaroj.»

Kelkiuj rigardas mirigitaj al la gracia, ankoraŭ preskaŭ knabineca
mastrino, kiu nun staras antaŭ ili kun sinteno de komandanto kaj
esprimo de ordonanto en la rigardo--aliaj ekridetas. Unu
taglaboristo--kreskanta knabo, kiu kuŝas plu sur la herbo, esprimas
sian koncepton pri la montriĝo de nova ordonanto, sennerve sin
kurbige rulante, fermetante unu okulon kaj per la alia okulumante kun
senhonta grimaco sur la grasa vizaĝo.

Momenteto por ekbeno--la mastrino staras antaŭ la knabo, lin starige
ektiras kaj skuas je la brusto tiel ke la kapo kvazaŭ pilko
ruliĝas.

»Ĉu vi ne komprenas--al la herbejo!» Kaj ŝi forĵetas la knabon per
tia fortego, ke li brupaŝas per longaj kurpaŝoj malproksimen sur la
korto.

La homoj rigardas stultesprime.

»Kaj estas mi, kiu de hodiaŭ ordonos en la domo--por ke nun ĉiu
tion sciu!»

La homoj restas konsternitaj, sed komencas sin prepari por ekiro.

Dum du tagoj oni aŭdis nenion pri Heikkilä. La mastron neniu vidis
eĉ ekaperi--li honte kaj ĉagrene sin fermis en la ĉambro.

Sed la nokton post dua tago ree okazis io.

La servistinoj dormantaj en la ĉambrego ekvekiĝis je tio, ke la
pordo de l' interĉambro subite malfermiĝis kaj tra la ĉambregon
kvazaŭ pala fantomo rapide kuris al la antaŭĉambro.

La vekiĝintoj sin ĵetis kun dormemaj okuloj al la kortflankaj
fenestroj.

Ekstere estis vidataj ĉaro sur la korto antaŭ stalo kaj ĉevalo
ligita je ringo ĉe ĝia pordo; sur ĝin la mastro estis metanta la
jungilaron.

»Ĉu _tia_ maniere?» aŭdiĝis de la perono--el la posta fenestro estis
forigita unu vitro pro la varma vetero, tiel ke ĉiu vorto estis
aŭdata en la ĉambrego. Kaj ili vidis la mastrinon en subvestaĵoj
rapidantan preskaŭkure al la junganto.

De la stalo aŭdiĝis maldelikata malbeno, sed la viro restis
momenton stari sendecida.

La mastrino jam alproksimiĝis kun rapidaj, decidaj paŝoj--kiel
ŝajnis, rekte al la kapo de l' ĉevalo, ignorante la mastron.

Tiam la rigardantoj vidis lin eksalti kvazaŭ embuskinta rabbesto
kontraŭ la venantinon.

»Vi diablido!»--la pinto de l' dekstra piedo ekflugis kontraŭ la
genuon.

El la korto aŭdiĝis sufokita ekkrio. Oni vidis la mastrinon halti
momente kaj levi la maldekstran piedon tiel ke nur la piedfingroj
tuŝetis la teron, doloron sur la vizaĝo, la brakojn streĉante, la
manojn pugnigante.

La rigardantojn kaptis antaŭsentomiksita timo.

Ili vidis la mastrinon tion ripeti ankoraŭ kelkfoje, poste la piedo
kvazaŭ prove rektiĝis ĝis la tero--ŝi obstine ekiris al sia celo.

La observantoj tra la fenestroj ekĝemis pro malstreĉiĝo.

Sed la viro, kiu tutan tempon staris senmove, kvazaŭ vekiĝis,
grince kunfrotis la dentojn kaj sin ekĵetis post ŝi, kaptante per
unu mano je la ŝultro de l' irantino.

Tiam ŝi returniĝis kun minaca flamo en la okuloj--ili sin ĵetis
unu kontraŭ la alia kiel du fajrerantaj pintflamoj. Momento de
furioza interbatiĝo, poste sono de ŝirata ŝtofo kaj ekapero de ŝia
nudiĝinta ŝultro en la somernokta lumeto--la brakoj ĉirkaŭprenis
la taliojn. Turniĝo, ruliĝo kaj tordiĝo, poste ambaŭ renversiĝis.
De nun oni povis distingi nur neklaran tumulton, moviĝojn de
kruroj kaj brakoj, ekaperon de blonda haŭto kaj transruliĝon de la
batalantoj unu super la alia, ĝis ŝi subite sin disŝiris kaj
stariĝis--kun talio duone nuda, ŝirita maniko pendanta ĉe la flanko.

La viro rapide postrampis kaj etendis sian manon ĵus, kiam ŝi estis
liberiĝonta, etendis kaj kaptis la piedon--kaj ŝi falis senstreĉe
kun la buŝo sur la teron.

Sed samamomente ŝi ekrimarkis ion en la herbo antaŭ si, faris
malesperan geston kaj ekkaptis ĝin.

Momenton--la virino furioze returniĝis kontraŭ sian kontraŭulon
kaj la observantoj vidis ŝin momente leviĝi per la genuoj sur la
nukon de l' viro, per unu mano subpremanta lian kapon kaj per la alia,
armita per ĉirkaŭvolvita jungilrimeno kun ringo en la libera fino,
batanta laŭpove rapide.

»Ĉu vi komprenas--ĉi tio devas--klariĝi! Vi ne piedbatos--nek
ŝiros--nek diboĉos--ne, kvankam rompiĝus! Kaj la ĉevalon
movos--neniu--sen mia permeso--vi jam eltrinkis la vian!» aŭdiĝis
spireganta voĉo inter la batoj.

Sammomente la virino renversiĝis sur la herbon. Ree ruliĝo kaj
batalo--la rigardantoj vidis, kiel la viro penis kapti la rimenon en
ĉiu turniĝo. Sed la virino streĉiĝis per fortegoj de malespero,
kaj post momento oni ree vidis ŝin sur liaj ŝultroj, batantan eĉ
pli fervore ol ĵus.

»Tio _devas_ iĝi--klara!--Nun estas demando pri la _domo_--patro
diris--tiam. Jes, nun estas--ĉu vi aŭdas--_nun estas demando pri
la domo_!--Ĝi ne estas per rumo--nek per skurĝo--konstruita--nek
malkonstruota!--Heikkilä estas mia--kaj mi ĝin _tenos_--ĉu vi
komprenas?»

La viro baraktis kaj streĉiĝis. Vane! Post momento li komencis vice
malbeni, vice hurli kaj lamenti, kaj fine petegi indulgon. Sed longe
li devis petegi, ĝis ŝi fine, laca kaj spireganta, lasis.

»Iru en vian ĉambron kaj restu tie--la manĝo estos portata antaŭ
vin! Kaj se tio ne kontentigas, reiru tien, de kie vi venis.»

Kaj la rigardantoj vidis, kiel la viro treniĝis internen
ĝemante, sennerva kiel malseka ĉifono, kaj malaperis en la
ĉambron.

Post kelka tempo ankaŭ la mastrino eniris kaj rapidis tra la
ĉambrego en sian ĉambron--la servistinoj jam retiriĝis en siajn
litojn kaj ŝajnigis dormadon. Sed post ŝia foriro ili komencis
flustradi.

Tiam ŝi subite reaperis kaj haltis tute vestita meze sur la planko.

»Ĉu vi vidis, kio okazis ĉi tie?» aŭdiĝis severa voĉo.

»Ne... nenion ni scias», iu embarase respondis.

»Vi mensogas!» ektintis voĉo mezplanke. »Mi vidis kapojn en la
fenestro. Kaj mi diras, ke se pri ĉi tio estos aŭdata aludeto
ekster tiuj muroj, mi moligos ĉiun aparte el vi per la sama rimeno!»

Ŝi restis ankoraŭ stari momenteton, severa kaj energia--al la
servistaro ŝajnis, kvazaŭ ŝi en tiu nokto kreskis tut-kapon pli
longa kaj kvazaŭ dek jarojn pli aĝa.

Ĉi tiun nokton de tumulto sekvis multaj jaroj de paco.

Ĉiu povis rimarki, ke en la aferoj de Heikkilä okazis dum tiu
fojnrikoltado ĝisradika ŝanĝo.

La mastro kvazaŭ malaperis neekzistanta, kiel pensiumita avo en sia
ĉambro, rapidetanta honta kaj sekretema preter la laboristojn, kiam
li okaze renkontis ilin en la korto.

Sed des pli estis vidata la mastrino--ĉie, en ĉiu loko. La viroj
emis ekrideti dum la unuaj tagoj, kiam ŝi demandis pri iliaj laboroj
kaj donis la ordonojn, sed funde de la ordonoj estis prudento kaj tia
ŝtaleco, kia frostigis la ekridetojn.

La signoj pri nova takto aperis ĉie. Ŝi duobligis la laboristaron
kaj postulis duoblan laboron rilate la antaŭo. Novkampoj estis
sarkataj, drenoj fosataj, bariloj starigataj. La disciplino estis
severa, sed la manĝo bona, la salajro bona, kaj la tuta klopodado
estis penetrata de stranga aplombo, tiel ke salajruloj kaj
taglaboristoj baldaŭ komencis kalkuli kiel honoron aparteni al
la anoj de Heikkilä.

Kaj la klopodoj de la mastrino enhavis ne sole aplombon, sed ankaŭ
ion alian. En la najbararo oni rakontis ke ŝi iun tagon aperis en la
kontoro de proksima bieno, petis vidi la brutejojn, stalojn kaj
draŝejojn, provis laborilojn sur la kampoj kaj esploris ĉiun
angulon. Baldaŭ poste vidiĝis sur la kampoj de Heikkilä modernaj
sarkiloj, la brutejo estis fundamente renovigata, la stalo reparata
k. t. p.

Ĉio tio donis multe da temo por diskutado--ankoraŭ pli la
interrilatoj de la mastro kaj mastrino. Ĉu ekzistis iaj interrilatoj
de ili? Aŭ ĉu estis unu nur nova domdisponanto, la alia pensiumita
antaŭa? Tiel ŝajnis--almenaŭ la mastro videble iom post iom
kutimiĝis al sia nova situacio. La ĉambro estis plue lia vera
nesto, sed nun li jam movis sin en la antaŭaj okupiĝetoj kaj
manĝis kun la servistoj ĉe sama tablo. Sed esence li estis kiel
senepitafa ŝtonkolono. Povis pasi tagoj, dum kiuj li ne unu fojon
malfermis la buŝon; alifoje li elbuŝigis--strangajn sarkasmojn kaj
vortludojn, pri kiuj oni plej ofte ne sciis, ĉu ili estis
frenezaĵoj aŭ saĝaĵoj, sed kiuj povis kelkfoje esti treege
venenaj. Super ĉio tio kuŝis ia seka sekretiga ridetado, kiu
ŝajnis preskaŭ timiga, ĉar neniu sciis, kion ĝi kaŝis.

Sed per kia sorĉo la mastrino povis tiel subigi la malicaniman
viron, eĉ haltigi lian drinkemon, ĉar fakte oni neniam plu vidis
lin ebria aŭ diboĉanta je drinkad-vojaĝoj? Tio estis inter la
sekretoj de Heikkilä, kiujn oni povis suspekti sed ne klarigi. Kelkaj
pretendis certa, ke la mastro kelkiam odoris brande. Kion tio
signifis? Mem li ne sin provizis per trinkaĵoj. Ĉu ilin kunportis
la mastrino, kiu nun sola veturis al la urbo por komisioj, kaj donis
doze? Sed neniu vidis ŝin en brandvendejo nek tiajn aĵojn inter
ŝiaj alportitaĵoj.

Estu kiel ajn, ĉiuokaze la konduto de la mastrino sugestiis
respekton--ke ŝi ne permesis la domon perei kaj igis la diboĉulon
almenaŭ sendanĝera nenionfaranto--ankoraŭ pli pro la mistera
aplombo, per kiu ŝi tion ĉion plenumis.

La pensoj de la homoj ofte okupiĝis pri ŝi. Ili vidis ŝin laŭ la
tempo plirondiĝi kaj plibeliĝi, sed la firmaj trajtoj de la vizaĝo
ne moliĝis. Rilate infanoj la filo restis solulo--ĉu ĉiuj amaj
rilatoj inter la geedzoj ĉesis? Kion la forta, ne alproksimiĝebla
virino plej profunde pensis kaj sentis? Ĉu ŝi sopiris ion, ĉu ŝi
suferis? Ĉu ŝi sentis sian vivon, spite ĉia prospero, soleca? Aŭ
ĉu ŝi estis ege kontenta kun sia sendependa situacio de regantino?
Tiuj estis demandoj, al kiuj neniu kuraĝis eĉ aludi--ne je la nomo
de amikeco, ne kondolenco nek iu alia sento.

Sed la jaroj pasis kaj la homoj kutimiĝis al la situacio, fine
lasante ĉian senutilan divenadon. Ili nur vidis, ke la direktilon
de Heikkilä tenadis sama forta mano kaj ke la domo pli kaj pli
prosperis. Eĉ la mastro ŝajnis kontenta je sia loto--kun la
malakra rigardo, sekretiga rideto kaj pikantaj sarkasmoj, pro
kiuj neniu plu ofendiĝis, ĉar oni sciis ilin lia sola distraĵo.

Sed unu printempon ree okazis io, kio momente turnis la atenton de la
homoj al Heikkilä.

La filo atingis dum tiu jaro la konfirmacian aĝon, eĉ li jam
absolvis la kurson kaj nur atendis la konfirmacion, kiu laŭ difino
estis okazonta dum pentekosto.

Por tio oni devis fari al li kelkajn aĉetaĵetojn. Sed plej
maloportune la mastrino ricevis okupiĝon, kiun ŝi ne povis konfidi
al aliaj, tiel ke ŝi ne povis veturi al la urbo.

Tiam la mastro sin proponis akompani la filon--li havis liberan
tempon.

La propono ŝajnis stranga, sed la mastrino havis nenion motivitan
por kontraŭdiri, ĉar la mastro jam dum la pasinta vintro kelkfoje
plenumis komisiojn en la urbo. Efektive nur kiel veturiganto de
tabulŝarĝo kun aliaj viroj, sed li sin kondutis ĉiel senriproĉe,
ke ĉiuj kredis lin forgesintan la malnovajn artifikojn kaj
komencantan rebonigi la famon de siaj jaroj de vireco.

La patro kaj filo ekiris.

La tempo pasis ĝis tagmanĝo--la komisiitoj ne revenis. La horloĝo
batis du, tri, kvar--la servistinoj ekrimarkis sur la mastrinaj
vangoj ruĝajn makulojn, sed vidis ŝin tiom kvieta, kvazaŭ pri
nenio aparta estis la demando. Ĉe ili mem komencis la doloro
supreniĝi al la gorĝo.

Ĉirkaŭ la kvina horo aŭdiĝis sur la landvojo krakanta bruego
de ĉaro. Jam tranĉis akra kriego--granda kaj potenca kiel pro
ĝojego, kaj ĝin daŭrigis alia, infane alta kaj kvazaŭ hezitanta.
Unu el la sidantoj en la ĉaro svingis ruĝaŝnuran skurĝon, la alia
sidis antaŭenkurba, apogante per unu mano al bariero de l' sidejo
kaj tien kaj reen ŝanceliĝante laŭ la skuoj de la ĉaro.

La krakado alproksimiĝis. Ektiro je la brido kaj ekplaŭdo de
l' vipo--kaj ili veturis plengalope preter Heikkilä kaj kriegaĉis
ĝuste ĉe la domo.

La servistinoj staris la koron en gorĝo sur la korto--unu el ili
kuris senspire en la ĉambregon.

»Ĉu vi vidis, mastrino--la mastro kaj...»

»Kaj plu...?»

La knabino ruĝegiĝis ĝis la oreloj kaj retiriĝis konfuzita
kvazaŭ trovita ĉe misago.

De sur la altaĵo de Heikkilä estis videble, kiel la komisiitoj
veturis laŭkurbe trans ponton ĝis la gastejo en la fino de la
vilaĝo. La servistinoj atendis ĉiumomente ke la mastrino elirus kaj
sin direktus al la gastejo. Sed nenio aŭdiĝis. Anstataŭe ŝi post
tempeto aperis sur la perono kaj demandis, ĉu jam finiĝis laboro en
la domo, ĉar ili tiel malvigliĝis. Mem ŝi ŝajnis tute kiel
antaŭe kaj parolis per la kutima kvieta voĉo, eĉ la ruĝaj makuloj
sur la vangoj malaperis. Sed la servistinoj parolis mallaŭte kaj
iradis piedpinte--ili ne povis ne fari tion.

Ĉirkaŭ la naŭa horo ree aŭdiĝis krakado de ĉaro.

»Hm Härmäj knaboj--deklivo kaj jungita homino!» kriaĉis la mastro
enveturante tra la pordego.

Ili haltis meze de la korto. La filo unue penis subenpaŝi, sed
ekŝanceliĝis kaj falis kaj restis tie laŭlonge kuŝanta.

La mastro grunte ekridis, ree kriaĉis, vipis la ĉevalon per la
skurĝo kaj ankoraŭ foje veturis ronde en la korto.

Li kvazaŭ kreskis de antaŭe, ŝajnis fierega kaj aplomba, parade
ĉirkaŭrigardante.

La mastrino aperis sur la perono kaj haltis tie por momento. La
servistinoj malaperis ĉiu laŭ sia direkto, apenaŭ kuraĝante
rigardeti de post la fostoj.

El la buŝo de l' elĉariĝanta mastro aŭdiĝis grakaĉanta mokrido,
kiam li rimarkis la mastrinon sur la perono.

»Ĉio estas restarigita, hih!» li akrekriis kvazaŭ per altegsona
sonorilo, signife svingante la skurĝon en aero. »Kaj kun
alkresko!»--li montris la filon kuŝantan sur la herbo, eksplode
ridante per diabla rido, fulguranta la mjelon.

La mastrino alproksimiĝis--la rigardantoj emis fermi la okulojn. Sed
ŝi iris kvazaŭ en siaj okupoj, kvazaŭ ne rimarkinte la mastron,
kiu daŭre staris aplomba, la krurojn disetendite, la skurĝon en unu
mano, pugnigita en la poŝo, brilantan triumfesprimon sur la ruĝa
vizaĝo--kvazaŭ li nenion vidis nek aŭdis, nur ĝuis la potencan
ekstazon de l' momento.

Ektiro--la skurĝo eksvingis en la mano de l' mastrino.

»_En la ĉambron!_» sammomente ektintis tiel severe humilige, ke
eĉ la sidantoj en la ĉambrego ektremis.

La viro perdinta sian sceptron fiksrigardis senkonscia, ne tuj
perceptante kio okazis.

»En vian ĉambron!» reaŭdiĝis--en la voĉo tremis doloro kaj
ekbolis bobeloj de indigno.

Kaj la observantoj vidis, kiel la viro ĵus tiom aplomba kunfalis
kvazaŭ fojnstako en torenta pluvo kaj la nukon kurba, kvazaŭ baton
timanta, ekiris, neniun vorton dirinte, al la ĉambrego.

La mastrino sekvis ĉe liaj kalkanoj,--ambaŭ malaperis en la
ĉambron. De tie komencis aŭdiĝi plendpepado kaj plaŭdado, hurlado
kaj vekriado kaj ĉiam senĉesa plaŭdado, tiel ke agacis la haŭto
de l' estantoj en la ĉambrego.

Post tempeto la mastrino aperis en la ĉambrego.

»Maljungu la ĉevalon kaj iru por naĝigi ĝin!» ŝi diris severe,
metante la skurĝon el sia mano en la fajron sub la ferpoto.

Mem ŝi ree eliris--prenis la knabon kuŝantan sur la herbo en la
brakojn kaj portis lin kvazaŭ infaneton en sian propran ĉambron.

Sekvintan matenon aperis kaj patrino kaj filo festvestitaj en la
ĉambregon. La servistaro vidis, kiel ili paŝis laŭ vojeto sur la
kamprando al la bordo, remis per boateto trans la riveron--iom pli
sube, en rivera kurbaĵo, travidetiĝis la pastrejo inter betuloj.

Poste ĉio revenis al la antaŭaj orbitoj.

Neniun mirigis, ke la mastro ree dum longa tempo restadis en sia
ĉambro, nek tio, ke li ŝajnis pli kaduka ol antaŭe, eĉ preskaŭ
forgesis siajn sarkasmojn.

Pri la filo oni sciis rakonti en la somero, ke li iĝis solida kiel
plenkreskinto. Kaj en la postsomero li tute malaperis el la domo. La
mastrino mem lin akompanis veturiganta kaj restis tri tagojn survoje.

»Li jam havis okazon por ĉion vidi, kio hejme estis vidinda»
aŭdiĝis mallonga klarigo.

Ankoraŭfoje Heikkilä aŭdigis pri si--surprizante ĉi-foje, kiel
ofte antaŭe.

La domon vizitis morto.

La kristnasko estis festita kaj ĉe la plej proksima najbaro, la
vilaĝa forĝisto, estis okazanta laborfesto pri lignaĵoj. Kiel
daŭrigon la gejunuloj aranĝis ian »dancon de Johano», al kiu
tiriĝis ankaŭ la servistaro de Heikkilä ĝis la lasta estulo.

Tiam, dum tumulto de polko, la pordo de l' dancejo estas tiregata
malferme kaj ĉe la sojlo aperas la mastro de Heikkilä--duonvestita,
kun rondaj okuloj, teruro sur la vizaĝo.

»La anaro de Heikkilä tuj venu hejmen!» Alion li ne perfortis diri,
sed malaperis sammomente.

Ĉiuj komprenis, ke io aparta estis okazinta aŭ okazonta--la
dancantoj komencis are treniĝi al Heikkilä.

La mastro kondukis la alvenantojn rekte en la ĉambron de l' mastrino.

Tie kuŝis la regantino de la domo noktvestita en sia lito, sur unu
flanko, la vizaĝon al la ĉambro, sed pala kaj ambaŭ manojn sub la
brusto, kvazaŭ premante al si la subkoraĵon.

Nun la mastro rakontis--kun tremanta voĉo kaj okuloj rondaj pro
teruro--kiel li vekiĝis en sia ĉambro pro laŭta plendado kaj
lamentado, kredante unue ĝin aŭdi el ekstere kaj supozante, ke
moviĝis la laborfestantoj, sed fine li ektrovis, ke ĝi devenis el
la mastrina ĉambro, rapidegis tien tra la ĉambregon, vidis ŝin
ankoraŭfoje premegi sin sub la koro kaj ekvoĉi--poste resti
silenta. Li, la mastro, timiĝis tiom, ke li ne kuraĝis eĉ tuŝeti
per fingro, sed rekte rapidis al la dancejo.

Timigita li fakte estis, tremante je ĉiu ostotubero. La sama terura
sento okupis ankaŭ la rigardantojn. Ĉiu komprenis, ke la mastrino
ricevis subitan »atakon»--tiaj okazoj estis jam antaŭe viditaj--kaj
ke tio okazis antaŭ momento, ĉar la korpo estis ankoraŭ varma.

La flankuloj foriĝis kun profunda malstreĉiĝo en la menso kaj la
servistinoj de la domo komencis lavi la mortinton. La mastro ĉeestis
la tutan tempon, levante kaj helpante, subtenante la kapon dum la
hararo estis kombata k. t. p.--daŭre pala kaj tremanta, sed helpema
kaj komplezema. La servistinoj vere miris, kiel ankaŭ li unu fojon
povis esti laŭhome.

Preskaŭ neniam estis ĉe mortinto tiom da vizitantoj kiel nun en
Heikkilä--por citi nur la parokestron kaj policestron. La mortinformo
surprizis tiel subite kaj la mastrino de Heikkilä estis nekutima
fenomeno--diskreta kaj stranga, sed estimata de ĉiu. Ili staris
kvazaŭ antaŭ siluetoj, vidis malklarajn, preterrapidantajn
fragmentojn, nur suspektis trajtojn de la tutaĵo kaj post ili ion
profundan kaj neklarigitan, kiu iam klariĝos. Sed nun estis ĉio
ŝlosita per la nerompebla sigelo Hadesa. Ŝajnis, kvazaŭ la homoj
ne volis nevidinte kredi, ke eĉ la morto povis malvigligi per
ordinaraj rimedoj tian homon de propra potenco.

Sed malvigligita ŝi estis, ripozanta bele kaj pace sur sia breto--la
malgranda sulkiĝo de la brovejo,--fingrosigno de la agonio, videbla
inter la okuloj, ankaŭ ĝi nur pliigis ŝian severan dignecon.

La enterigo estis luksa kaj impona, kiel decis al la digno de tia
domo kaj tia mortinto.

Kaj nun estis vidata tiu strangaĵo, ke la mastro restis tutan tempon
sobra, rakontante tiam kaj iam per tremetanta voĉo, kiel li vekiĝis
pro plendado, lamentado k. t. p. La homoj preskaŭ forgesis sian
antaŭan antipation kaj sentis ion kvazaŭ kompaton al la viro, je
kiu la okazo ŝajne faris tiom profundan impreson. La mastrino
konkludeble, ili opiniis, donis per sia morto pli daŭran instruon al
li ol iam dum la tagoj de sia vivo.

La filo ne estis videbla ĉe la enterigo--lia restadejo estis konata
de neniu.

Sed apenaŭ pasis la enterigo, kiam ree strangaĵoj komencis aŭdiĝi
el Heikkilä.

Kvazaŭ malnovaj sekretaj fortoj ree elsorĉiĝis.

Ree svingis la skurĝo en la korto de Heikkilä, ree aŭdiĝis
kriaĉoj kaj la ĉevalo galopis ŝaŭmanta.

La mastro estis kvazaŭ demonhavanta--kvazaŭ la antaŭaj drinkuloj,
foiristoj kaj diboĉuloj estus komencintaj fantomi en lia figuro. Li
povis antaŭtagmeze drinki en la urbo, tagmeze en iu gastejo, vespere
en alia kaj nokte en tria. Hejme li ekvizitis nur tiam kaj iam por
ŝanĝi ĉevalon kaj inciti la servistojn per ĉiaj diablaĵoj, kiajn
nur la cerbo de drinkulo povas elpensi. Aŭ li ekgalopis en la korton
kun veturilo plena de diboĉuloj kaj instalis furiozan orgion. Tiam
li povis ordoni la lignokruĉojn sur la tablon kaj plenigi ilin ĝis
la randoj per rumo. Tempeto, kaj lin kaptis la ideo, ke ili devis
manĝi. Senceremonie ŝafon el stalo, en la meznokto ĝin tuta en
ferpotegon kaj tia sur la tablon, ĉe kiu la herooj manĝegis. Sed
meze de ĉio li povis ekkriegi kiel freneza, stariĝi de la tablo
kun rondaj okuloj kaj plaŭdigi per skurĝo ĉirkaŭ si, murmuri
nekompreneblajn vortojn, sin ĵeti eksteren kaj veturi galope,
kriegante kaj hurlante, foren.

Li ne nur drinkis, sed ankaŭ alie diboĉis laŭ povo. En gastejoj li
svingis per la skurĝo dispecige fenestrojn, glasojn kaj porcelanaĵojn
de tabloj sur plankon. Ĉio vidigis, ke li nun decidis havigi
rekompencon por la unu kaj duono da jardekoj, dum kiuj li fastis,
kaj pereigi Heikkilä'n ĝis la subangulaj sokleroj.

La homoj rigardadis ĉi tiun teruron de pereigo kun malvarmaj tremoj
en la mjelo. Ĝi efektive ne mirigis ilin, kontraŭe ŝajnis preskaŭ
nature, ke la drinkegulaĉo nun diboĉis kun la pereiga skurĝo en la
mano--nun, kiam la malhelpaĵo forestis.

Sed ĉu tiel devis Heikkilä, la pupilo de la mastrino-mortinto,
perei? Laŭ la opinio de kelkiuj, tie estis io alia ekster la
diboĉado de drinkemulo. La malnova nebulo de mistikeco ankoraŭ ne
disbloviĝis de ĉirkaŭ Heikkilä, sed la kerno estis laŭ ilia
opinio klara--ĝi konjekteble estis batalo pri la domo, dio-scias
kiel severa kaj persista. Ĉio komplete vidata, la pasintaĵo de
l' duo de jardekoj prezentiĝis batalo inter antagonistaj fortoj pri
la superregado de la domo--ankaŭ la nunaĵo estis nur daŭrigo al
tio.

Ĉu unu jam tute foriĝis el la tumultkampo kaj lasis la alian kiel
venkinton? Ĉu la forto de pereigo ĉi tie diris la lastan vorton?

Tiel ŝajnis.




II.


La marta lunaĵo paŝadis sur brilanta printempa neĝkrusto kaj
kaŝe enrigardis tra la fenestro de malgranda soleca dometo.

La loĝanto de la dometo ankoraŭ ne estis kuŝanta, kvankam la lampo
jam antaŭ longe estis estingita, sed li sidis plenvestita ĉe la
fenestro, apogante la kapon al la brako.

»Saluton, Matio de Väliportti!» la luno ekdiris familiare. »Pro kio
vi nun tiel okupita maldormas...?»

Sed la viro nek aŭdis nek vidis ion, nur sidadis enpensiĝinta--dum
la luno medite rigardis lian kapon, kiu jam estis senhara en la
centro, kaj lian malgrasan, sekiĝintan vizaĝon, sur kiu vidiĝis la
hardaj fingropalpaĵoj de vivo.

Li sidis tiamaniere longe, kvankam meznokto jam alproksimiĝis. Li
havis la intencon eliri, sed tamen restis sidi kaj mediti, ĉar li
planis tian, kian li neniam antaŭe faris, sed kio kvazaŭ sin
apogis al la antaŭpasinta vivovojo.

Laŭ tiu vojo nun preteriris antaŭ li diverskoloraj bildoj, kelkaj
pli klaraj, aliaj malklaraj, preterrapidantaj kvazaŭ altkumulusoj,
sed ĉiu estis guto el la suko de lia propra vivo.

— — —

La unua estis ido de printempo--bela, feliĉa printempo.

Li estis tiam dekokjara kaj servisto en Paavola. Kaj tiun printempon
elburĝoniĝis por li amo tiel granda kaj potenca, ke li apenaŭ mem
kredis ĝin vera kaj kvazaŭ instinkte antaŭsentis, ke ĝi devis
disrompiĝi. Ĉar la feliĉo, kiu ridetis al li, estis tro granda por
esti daŭra.

Sed la printempo estis klara kiel arĝento kaj la somero varma kiel
oro, kaj sorpo-eternulo kreskanta sur kampa altaĵeto inter la du
domoj aŭdis tiusomere flustraĵojn, kiuj igis ĝian maljunan koron
pulsadi.

Kiom dolĉa estas amo, kiam ĝi estas sekreta--kiam oni nur ŝtelire
kuraĝas ĝin alproksimiĝi kaj nur subdire pri ĝi paroli kaj kiel
sola konfidato estas maljuna arbo, kiu ne denuncas.

— — —

Aŭtune tio okazis--tio kion li instinkte timis kaj kio kuŝis kiel
malhela makulo ankaŭ sur la fundo de la knabina rigardo, kvankam nek
unu nek alia iam kuraĝis paroli pri ĝi.

La gepatroj de la knabino ricevis scieton pri la afero, kaj ĝi estis
rapide klarigata. »Ĉu _servisto_ kiel mastron de _Heikkilä_?
Ili kredis la filinon de Heikkilä havi tiom da konscio pri sia
digneco kaj estimo al siaj gepatroj kaj familio. Ĉu ŝi, la sola
infano, ne komprenis, ke estis demando pri la heredita domo?»

La knabino ploris kaj petegis, kaj li mem estis kvazaŭ freneza. Sed
ili komprenis, ke ili devis fleksiĝi, ĉar ili ne konis eĉ unu
ekzemplon, ke estus donita mastreca rajtigo al amo en tiaj okazoj.
Krome, ĉi tiu estis la sola fojo, kiam la knabino ĉagrenis siajn
gepatrojn, kaj tio multe doloris ilin ambaŭ.

— — —

Kiel klare li rememoris ilian lastan renkontiĝon sub la maljuna
sorpo--rememoris, kaj tamen ĉio tiuvespera estis kvazaŭ obtuza
susuro.

Lia gorĝo kunpremiĝis, kiam li pensis, ke ĝi estos la lasta fojo.
Kaj la sorto de la knabino--al ŝia edziĝproklamo restis nur kelke
da tagoj...?

»Sed kiel vi povos _vivi_ kun li?» li demandis kun doloro.

»Tion mi ankoraŭ ne scias--tion mi efektive ne scias», la knabino
lamentis kun premego al liaj manoj.

Sed ĝi ne estis por li la ĉefa demando--estis alio, kio lin
turmentis ankoraŭ pli forte kaj pri kio li devis ricevi klarecon.

»Kaj niaj interrilatoj...?» li fine povis elpremegi, »ĉu devas
_ĉio_ ĉesi je ĉi tio? Mi...»

Li ne povis plion diri, sed restis pala kaj senspira rigardi la
vizaĝon de la knabino.

Kaj li vidis kiel la knabino tremis kaj batalis kun forta emocio, dum
espero kaj malespero furiozis en lia brusto.

»Devas», la knabino fine diris per tremantaj lipoj. »Ĉio devas
ĉesi ĉi tie, kvazaŭ nenio iam estis--ĉar mi ne volas fari
ion nedecan, ĉu per pensoj, ĉu per vortoj, ĉu per faroj... Kaj
neniam vi rajtas rememorigi min pri tio, kio estis...»

Li sentis ĉion nigriĝi en siaj okuloj. Li esperis ion, li mem ne
sciis kion, sed tamen ion alian, ol kion la knabino diris.

Ili stariĝis--kvazaŭ nek unu nek alia havis ion plu por diri.

Tiam la knabino ekkaptis ambaŭ liajn manojn.

»_Devas_ esti tiel», ŝi diris per tremetanta voĉo. »Sed se mi
ankoraŭ iam estos libera agi laŭ mia volo, vi scias mian inklinon...
Ne, nun mi devas ekiri!» ŝi aldonis malpacienciĝe, premegis liajn
manojn kaj retiriĝis.

Sed ŝi alturniĝis ankoraŭfoje kaj parolis kvazaŭ delire: »Kaj se
iam venos la tago, ke mi ne sola havas la fortojn, sed bezonus
helpon, vi scias, ke mi ne havis iun alian amikon, nek havos--kaj
se _vi_ bezonus...» la knabino torente ekploris kaj arde lin premis
kontraŭ si.

Momenteto--ekbrilo de plenluno de sub nubeto kaj subita superfluo de
ĝia pala lumo sur la kampo, eksusuro de vento en la sekiĝinta
foliaro de l' sorpo kaj palpebrumo de larmaj okuloj--la knabino sin
disŝiris kaj forkuris.

Li staris longan tempon narkotita, ne povante sin movi. En ĉi ĉio
estis io mistere solena--kvazaŭ ĉio nun rompiĝis inter ili,
tranĉita de la palaj radioj de luno, sed kvazaŭ tamen restis iu
fibro, kiun oni ne povis klarigi per vortoj.

— — —

La edziĝa festo--li preskaŭ freneziĝis. Estis apenaŭ duona
mejlo inter la domoj. Li aŭdis tumulton de festeno, bruon de
muzikilo kaj tintadon de homaj voĉoj. Li ŝteliris al la maljuna
sorpo kaj atendis dum horoj. Kiun? Li deziris eĉ diafane vidi
blankan vualon en la mallumo kaj aŭdi flustraĵojn...

Ĉu li estis freneza? Li honte forŝteliĝis.

— — —

Kiel stranga aĵo estas la homa animo! Kvazaŭ ĉio peza kaj premanta
estis subite forviŝita, nun kiam ĉio estis nerevokebla. Li estis
libera--kvazaŭ nenio iam estis.

Li memoris kvazaŭ hieraŭan tagon la tempon, kiam lin kaptis
neklarigebla fervoro je vivado kaj laborado. Li kiel servisto--ili
hontu! Propra terpeceto--ĝi estis facile akirita. Propra dometo--ĝi
stariĝis kvazaŭ sorĉite.

Por kio? Li mem ne tion sciis, sed li ne povis ne observi unu viron.
Renkontante li esploris lian bonvoleman vizaĝon, lian malfortikan
staturon kaj senenergian sintenadon--kaj en la sama momento li sentis
kvazaŭ lia propra staturo rektiĝis kaj plilongiĝis kaj neklarigebla
forto streĉis liajn tendenojn. Li observis liajn klopodojn kaj agojn,
kaj kiam li rimarkis neniajn ajn klopodojn, li ne povis ne rideti
triumfante kaj ne streĉiĝi ankoraŭ pli fortege--kvazaŭ li sekrete
konkuradis kun tiu viro.

Post paso de jaroj li ne plu povis nei al si, ke inter ili ekzistis
klara interrilato. Se tiu viro estus rampinta sur la preĝejtegmentan
eĝon, li mem estus grimpinta ĝis la pinto de sonorila turo. Vi
havas domon, mi dometon--montru nun ambaŭ sian mastran kapablon.

En la najbararo komencis iradi strangaj flustradoj--strangaj, sed
tamen kvazaŭ malfremdaj kaj atenditaj por li. Kaj kiam li foje
per propraj okuloj vidis, ke la famo estis vera, li sentis eksciton
de subita emocio en sia brusto, kaj kiam la juna mastro de Heikkilä
galopveturis kriaĉante preter lin, li sin turnis kaj komencis meze
sur la vojo svingi la ĉapelon kun vervo. Sammomente li hontis kaj
premis la ĉapon sur kapon, sed sentis, kvazaŭ iliaj sortoj nun estis
kunligitaj per nerompeblaj ligiloj.

— — —

Tio okazis sekvintan someron--unu belan tagon de fojnrikolto, kiam la
fojnistaro revenis de herbejo.

La viro estis ebria kaj ekscese furiozis, batante sian edzinon fojon
post fojo.

Tion vidante li fine komprenis kio estis lia vera rilato al tiu
viro--profunda, neestingebla malamo! Kaj li sentis klaran ebriecon de
ĝojego povante foje sin ĵeti kontraŭ lin, bati kaj tordi lin laŭ
plaĉo.

Sed la virino intervenis.

»Mi ankoraŭ ne bezonas fremdulan helpon»--aparte fiksante la
rigardon al li: »_ies_ helpon!»

Li reŝanceliĝis kvazaŭ svenige batita. Kaj en tiu momento li
sentis, ke li ja vere havis nenian interrilaton kun la viro, nur kun
la virino.

Sed la virino repuŝis lin malvarme kvazaŭ fremdan trudemulon. Ĉu
li estis »fremdulo», aŭ iu alia--ĉiuokaze la skurĝbatoj de la
viro estis pli ŝatataj ol lia helpo. Aŭ ĉu la virino tion diris
nur pro la flankuloj?

Li atendis--malpacienca, kun pasia necerteco ŝiranta la bruston.

Tiam oni rakontis, kiel la virino subigis la drinkemulon per
skurĝo, kiel ŝi lin fermis en la ĉambron kaj neebligis ĉian
diboĉadon--eĉ oni flustris, ke ŝi mem sekrete havigis al li
alkoholaĵojn, ĉar la viro ne povis tute malhavi ilin.

Lin okupis terura sento--tamen do »fremdulo», kvazaŭ nenio iam
estis! Se tiu virino estus »vera», ŝi lasus la diboĉulon drinki
sinmortige, ju pli frue des pli bone--mem li povus eĉ miksi venenon
en liajn brandaĵojn. Sed ŝi malhelpis kaj prizorgis kvazaŭ
infaneton--certe tiu viro estis al ŝi kara.

Por kio li laboregis kaj streĉadis dum tiuj jaroj? Kaj kiu aludis al
ia ebleco en estonto, sed nun malhelpis eĉ la naturan evoluadon de
la okazaĵoj, kiuj ŝajnis kvazaŭ rapidi por rekompenci la okazintan
maljustaĵon? En li ekflagris arda flamo de amareco kaj venĝo--li
volas montri al la tuta mondo, ke io okazis, kaj al la solulino, kiu
povas tion kompreni, ke li ne forgesis la maljunan sorpon sur la
kampa altaĵeto nek unu palpebrumon en la pala lumo de luno.

— — —

Ili estis vivitaj demandoj--al ŝi, la virino!

Kion ŝi tiam pensis, kiam ŝi aŭdis, ke li lasis sian dometon kun
la fruktoporta kulturo kaj malaperis sensigne? Li sciis, ke oni
parolas pri tio kaj divenadas la kaŭzon. Neniu sciis--ŝi sola
komprenis. Kion ŝi tiam pensis--ĉu ŝi sentis pikon en la brusto?

Ĉu ŝi aŭdis, kio poste okazis? Ĉu oni rakontis al ŝi pri
»Foireja-Matio», la fama ĉevalisto, kiu iris de urbo al urbo,
aĉetis, vendis kaj interŝanĝis? Ĉu ŝi aŭdis, ke li havis
bonŝancon de pendigindulo, ke li akiris centojn ĝuste ĉar li metis
ĉion sur unu karton kaj estis tute indiferenta, ĉu li gajnos aŭ
malgajnos? Kion ŝi tiam pensis?

Unu fojon ĉiujare li iris mem kiel vivanta demando preter ŝi.
Veturis la foiran antaŭtagon kun tintantaj sonoriloj tra la
vilaĝon--kun tri vivegaj ĉevaloj antaŭe jungitaj, du poste
kurantaj, mem kvazaŭ princo en la mezo, grandsinjore vestita, fiera
kaj memcerta. Kaj li haltis intence sur la landvojo ĉe Heikkilä,
ordonis el apuda dometo kafregalaĵon sur la ĉaron kaj pagis per
bankbileto ne akceptante repagon. Li ne ĵetis eĉ rigardon al
Heikkilä, sed sentis en sia flanko ŝiajn rigardojn tra la fenestro
al landvojo.--Kion ŝi tiam pensis? Ĉu ŝi rapidis en sian ĉambron,
aŭ ĉu ŝi komencis mallaŭdaĉi la servistinojn ke ili rigardaĉas
ĉiujn migrantojn?

Kun la foireja publiko li ree sendis salutojn kaj demandojn--certe
ili alvenis, ĉar ili iris kiel anekdotoj de buŝo al buŝo. Kiel li
regalis per karuselo ĉiujn, kiuj okaze estis proksime. Kiel li
invitis tutan placangulaĵon da popolo en restoracion, precipe ĉiujn
hejmregionanojn, trinkigis kaj manĝigis ilin laŭ ĉies plaĉo.
Kaj certe ŝi ankaŭ aŭdis tion, kiel li mem enveturegis tra la
ĉefpordo de Societejo kun ĉevalo kaj ĉaro, tiel ke radreloj frapis
fajrerojn sur la ŝtonaj ŝtupoj--veturis rekte en la festsalonon kaj
pagis centmarkojn por tiu distraĵo. Kion ŝi pensis pri tio?

Kaj ĉu la virino aŭdis _ke li ne drinkis eĉ guteton_? Certe ŝi tion
aŭdis! Kion ŝi pensis pri tio? Senbrida foirulo kaj tamen ne drinkas,
kvankam eĉ ĉiaspecaj sekigitaj fiŝoj de senakva kontinento
drinkas--ĉu tio kaŭzis al ŝi iajn meditojn...?

Kaj ĉu ŝi aŭdis la frapadon de kartoj? Pri ĉevaloj, horloĝoj,
jakoj kaj ĉapoj, laŭ ĉies plaĉo--eĉ kun almozulo en la landvoja
drenaĵo. Ĉu ŝi komprenis, ke homoj ne tiel vetas por sin distri,
kaj ĉu ŝi komprenis, _pri kio_ li ludis?

Pripensu se li iĝus ŝparema, kolektus monon kaj aĉetus kampardomon--la
najbardomon de Heikkilä, tiun kie li antaŭe estis _servisto_? Kion ŝi
tiam dirus?

— — —

La homo estas arlekeno! Kion strangan li havis komunan kun la
mastrino de Heikkilä? Kia fenikso ŝi sin kredis? Virino, kiu
siatempe havis harplektaĵon kiel ĉiuj knabinoj, kaj robon kiel
ĉiuj aliaj, kaj sidadis unu printempon sub arbo kaj revis pri amo
kiel ĉiuj aliaj. Edziniĝis poste kun drinkulo, kiun ŝi nun regalis
per brando kaj skurĝo.

Kaj pro ŝia harligaĵo kaj robo li streĉiĝis kaj bruis--ĉiu havas
la ekscesojn de juneco!

Li aŭdas ree ĉevalblekadon kaj ĉarkrakadon, pluvtrapadon kaj
venthurladon en senluma aŭtuna nokto--ili portas lin antaŭen, ĉiam
antaŭen, de foiro al foiro, de urbo al urbo, jaron post jaro...

— — —

Ĉu li ne hontis--kiam li fine revenis al la hejma vilaĝo, trofrue
maljuniĝinta kaj velkinta, kun forta dolorado en manoj kaj piedoj?

Kial? Ĉu tial, ke li ne revenis per ĉevalo kaj kun tintantaj
sonoriloj--ĉu li do eliris per ĉevalo? Ĉu tial, ke li nun estis
malforta kaj malsanema--iu alia spertinta liajn vojaĝojn kuŝus kun
humo sur la vizaĝo!

Ĉu ankaŭ la mastrino de Heikkilä ne hontis? La mastrino de
Heikkilä--kiu ŝi estis? Ha, nun li tion memoris--certe li iam
konis tian knabinon! Sed kio hontinda estis en tio, li ja ne
revenis por peti pension pro tiu konateco.

Li estis mortinta por la mondo kaj la mondo por li--se li povos
remeti la sovaĝiĝintajn kampojn de Väliportti en fruktoportan
staton, li estos kontenta pri sia vivo.

— — —

Kiu povas esplori la senfundajn profundaĵojn de homa koro?

Li dum jaroj eĉ ne memoris pri Heikkilä, sed nun reveninte hejmen la
filino de Heikkilä kaj la maljuna sorpo ree komencis aperi sur la
fono de lia vivo kvazaŭ altaj arboj kontraŭ vespera ruĝiĝo.

Ĉu estis la malnova amo, kiu ree komencis ŝiri lian bruston? Ne, al
li estis indiferente, kies la virino estis. Sed ŝi turmentis lin per
nura sia ekzistado. Se ŝi kun sia domo deglitus laŭ deklivo simile
al li, se ŝi devus senti malriĉon kaj mizeron, ĉio estus ekvilibre.
Sed ŝi iradis floranta en la korto de sia pli kaj pli prosperanta
domo--kvazaŭ ŝi dum tuta lia foresto sekrete vetkuris kun li kaj
nun mokis pri lia fina humiligo.

Kelkiam li tamen sentis, kvazaŭ inter ili tamen estis io--tutan
tempon, spite ĉio. Kvazaŭ finfine estis en Heikkilä ĉio, kion la
vivo havis por li. Li foje jam pasis duonon de la vojo tien kaj estis
feliĉa--poste ĉio glitis laŭ deklivo.

Sed kies estis la kulpo? La virino efektivigis sian volon en
ĉio--kial ŝi ne tiam faris tion? Kaj ĉu ŝi mem estis feliĉa?
Ne, kaj almenaŭ du aliajn ŝi malfeliĉigis. Nun li komprenis
ankaŭ la sorton de tiu alia--la virino turmentis ilin ambaŭ,
unun per videbla, alian per nevidebla skurĝo. Ŝi amis neniun kaj
ŝi envolvis kaj sin kaj la tutan domon per tia mistero, ke oni povis
pensi pri tio kion ajn.

Laŭ la tempo tiuj pensoj densiĝis kaj fermentis. Li ne plu volis
senti la nevideblajn skurĝobatojn de la virino. Li bezonis nur iri
al ŝi kaj diri la tut-veron--tiam li estos libera por eterne.

— — —

La vortoj estis pretaj kun akrigitaj pintoj kaj veneno fandita al la
bazoj. Nun tio devis okazi!

Sed li ne iris eĉ duonan vojon kiam li returniĝis--honta kaj
konfuzita.

Kion li vere intencis? Kion do li povis havi por diri al la virino?

— — —

Fine--nun li tion elpensis!

Li estis ebria kaj paŝis memkonscia al Heikkilä. Ne plu hontis nek
malhavis vortojn, kontraŭe li havis unu kaŭzon plie--pro kiu li
vere abstinis pri tio, kio nun trairis liajn vejnojn kiel varma
fajro? Nun li komprenis, kial la mastro de Heikkilä volis drinki,
kial ĉiuj homoj drinkis--kaj tiel faros ankaŭ li de nun, drinkos
tiel ke la pugnoj kotiĝas!

Sed jam sur la vojo proksime al Heikkilä renkontiris la mastrino.

Tio estis surprizo. Sed »bone», li pensis, »konfidenciaĵon mi ja
havas por vi!»

Ili interproksimiĝis--li sentis ŝanceliĝon. Penis sin hardi, sed
io premis la gorĝon tiel, ke li certe ne eĉ vorton povos eldiri.
Kaj kiam li nun post jaroj vidis la virinon tiel bela kaj digna,
li subite tiris la ĉapelon profunden sur la okulojn kaj intencis
tiriĝi kvazaŭ nenion rimarkante pretere.

Sed la virino haltis--liaj propraj piedoj alnajliĝis al la vojo
kvazaŭ retenataj de nevidebla forto.

La virino rigardis kvazaŭ ne kredante siajn okulojn.

»Matio!» aŭdiĝis tremanta pro emocio voĉo. Kaj en tiu unu vorto
vibris ĉio, kio al li estis kara kaj bela: printempo, sunlumo kaj
sorpo, somernokta duonlumo kaj stranga brilo de luno. Li volis sin
ĵeti teren antaŭ ŝi kaj petegi por ankoraŭfoje aŭdi tiun unikan
vorton.

»Ĉu ankaŭ vi devas iĝi diboĉulo--kiel ĉiuj aliaj...?»

Ŝi jam iris sian vojon, li staris hontanta sur la landvojo.

Kio mirinda estis en la virino? Kaj kion ŝi vere intencis? Kial ŝi
diris la unu vorton tiel, ke en ĝi vibris la tuta estinto, sed la
finon, kvazaŭ ŝi neniam lin konis? Li komprenis, ke nun estis
dirita la lasta vorto, sed ke la dirinto ne estis li sed ŝi.

Kaj kial li sentis tiel senfinan humiligon pro ke ŝi vidis lin ebria
kaj ankoraŭ pli fulgurantan pikadon pro ke li estis komparata kun
»aliaj»--kvazaŭ li vere estis pli bona ol la aliaj, li kiu jam
pentis, ke li ne estis kiel ili? Li volis drinki, eĉ por inciti, sed
tio estis tute neebla post la renkontiĝo. Li ne povis tion klarigi,
sed li sentis malamon kontraŭ la virino--ĝuste pro la neklarigebla
perforto, kiun ŝi praktikadis kontraŭ ĉiuj aliaj.

— — —

Li estis staranta sur sarko de sia terpomkampo, kiam aŭdiĝis de
la landvojo furioza krakado de ĉaro. Kiu estis? Li sentis
saman pasian senpaciencon de atendado kian foje antaŭe.

Jam svingis skurĝo kaj aŭdiĝis kriaĉo. Estis do li--kaj la filo
kune. _La filo_ kune!

Lin okupis tiel subita venĝotriumfo ke liaj genuoj ektremis. La
mastro de Heikkilä do tamen estis viro--li venĝis por ili ambaŭ.

Li sciis, ke tio ĉesos baldaŭ, ke skurĝo jam baldaŭ dancos sur la
dorso de l' mastro. Sed ĝi estis tamen maltima protesto kontraŭ la
mistera perforto.

— — —

La morto de l' mastrino! Ĝi estis surprizo al li kiel al aliaj, ĉar
ĝi venis tiel neatendita kaj falĉis nematuran grenon. Ĉu li
esperis ĝin? Ne. Ĉu li volus ĝin malhelpi? Ne. Liaj pensoj pri la
okazintaĵo estis strange konfuzaj, sed en la unua momento li
ne povis ne senti tremon de emocio pripensante, ke inter ili
_estis_ io--kontaktoj kaj rilatoj, amo kaj malamo, kaj ke ĉi
ĉio nun estis nura rememoro.

Sed kio ĝi tamen fine estis? Kion li vere sciis pri la virino,
ekster la tiama printempo kaj somero--nenion! Kion ŝi plej profunde
pensis kaj sentis, vivis kaj suferis, esperis kaj seniluziiĝis--tio
estis definitive al li kiel fermita libro. Kaj ĉu ŝi pli sciis pri
li--pri ĉio, kio trairis kiel ruĝa ŝnuro tra lia vivo--ĉu ŝi eĉ
unu fojon efektive pensis pri li? Ĉu estis memafere inter ili io
alia krom eta senkulpa memoraĵo el juneco, kiun unu tuj forgesis,
alia pli longe konservis, eĉ suferis pro ĝi? Kiel stranga estas la
vivo! Ĉu ne la homoj iras kvazaŭ en nebulo, baraktante, batalante
kaj pendante unu je la alia, tamen nenion sciante pri la interna
homo de la alia, eĉ tiuj kiuj sin kredas pleje proksimaj.

Kiam la sono de entombigaj sonoriloj trombonis ĝis lia dometo, al li
ŝajnis, ke ĝi rakontis pri io tre malproksima--dum la infaneco
aŭdita fabelo, kiu iam profunde impresis lin, sed nun envualiĝis en
la nebulon de forgeso por eterne.

— — —

Ree rapidegas bildoj antaŭ li--la mastro de Heikkilä kun siaj
kundrinkantoj.

Ili vekis ankaŭ la alion, kiu jam estingiĝis.

La virino definitive estis pereiga najlo en la boato de lia vivo!
Kial ŝi fleksiĝis sub la devigo de siaj gepatroj kaj ĉu la devigo
vere estis tiom premanta? Kial ŝi post tio iĝis harda, fiera kaj
nekomprenebla? Ĉu ŝi ne en tiu momento parolis, preskaŭ ĵuris
ion? Ĉu ne ankaŭ ion pri tio, ke »se vi iam bezonos...?» Ĉu li
bezonis--tion certe la mastrino de Heikkilä plej bone sciis. Kaj la
helpo? Impertinenta demando sur landvojo kun la titolo diboĉulo!

Al li ŝajnis nun kvazaŭ nekoruptebla verdikto de la providenco, ke
ŝi tiel subite estis deŝirata el inter siaj idoloj: riĉeco kaj
prospero. Kaj la mastro de Heikkilä estis kvazaŭ venĝilo en la mano
de l' eterna justeco, kiu volis en momento detrui kion krudeco kaj
senkoreco kolektis dum jaroj.

La penso estis ankaŭ alie, pro speciala kaŭzo, kvazaŭ serpenta
veneno por lia malfervoriĝinta sango. La nuna vintro estis al li
ĉiamaniere pli severa ol la aliaj. Li kutime kulturis terpomojn
en sia kampo, kiujn li poste vendis dum la tuta vintro, kaj
ekster tio li faris korbojn el radikoj. Sed nun la terpomoj estis jam
venditaj ĝis vintromezo; da pretaj korbaĵoj estis sufiĉe, sed li
ne estis ema ilin ekkapti--la mizero entrudiĝis tra la pordoj kaj
fenestroj.

Tiam la diboĉado de mastro Heikkilä kvazaŭ briligis al li la
penson, ke li suferis pro maljusto kaj ke la vivo efektive estis
sensenca moviĝo kaj klopodo, kolektado kaj detruado. Kial la
riĉuloj vivis malmodere, kial li devis mortmalsati? Ĉu li ne havis
egalan rajton pri vivado kiel ili? Ĉu sola la mastro de Heikkilä
estis rajtigita al egaliga divido?

Jam multfoje liaj pensoj ekskursis al la kampa altaĵeto inter
Heikkilä kaj Paavola. Tie estis terpeceto de komuna grundo de
l' vilaĝo, kie ĉiu havis sian kampeton por lupolo kaj ĉe la deklivo
sian terkelon por terpomoj. Kial li ne iris tien kaj ekprenis sakon
aŭ duon da terpomoj el ĉiu kelo--tian kvanton neniu eĉ rimarkus.
Forportus ilin unue al sia hejmo kaj poste iom post iom al la urbo,
kiel dum aliaj fruprintempoj siajn proprajn, dum la aliaj ne havus la
plej malproksiman suspekton...

— — —

Ĉi-vespere li fine decidis iri, ĉar estis bonege portanta
neĝkrusto kaj la luno prilumis la vojon. Li jam prete provizis la
sakojn kaj sledeto atendis antaŭ la pordo.

Sed estinginte la lumon li havis tiom strangan senton, kvazaŭ estus
necese ankoraŭfoje pripensi ĉu iri ĉu ne iri, ĉar li neniam tuŝis
propraĵon de alia kaj eĉ en la ĉevalnegocoj neniam malfieriĝis al
vera trompo. Kaj tiel li eksidis sur la benko ĉe la fenestro kaj
komencis kvazaŭ fari kalkulon pri la pasinta vivo.

Li nun alvenis al la finsumoj de sia kalkulo--kun emociita menso,
sento de senpoveco kaj amareco en la brusto. La afero estis klara,
sed li sidis plu kvazaŭ sennervigata de neklarigebla malenergieco.

Tiam aŭdiĝas de la landvojo laŭta klakado de la timonoj, kaj
kriegaĉoj--li scias senvide kiu ĝi estas.

La klakado jam resonas en la anguloj de lia dometo, meze sur la
vojo galopas ĉevalo kaj flanke ĝia granda fantomeca ombro.
»Rapido--Rapido--hej diablo, Rapido!» la grupo ventiras preter
lian fenestron.

Lia koro komencas bategi, tio ĉio ŝajnas tiom stranga. Li scias, ke
la virĉevalo de mastro Heikkilä nomiĝas »Rapido», sed nun li ne
memoras tion--kvazaŭ la viro veturus preter lian dometon aparte por
krii: »Kion vi plu meditas, ĉu vi ne vidas, kiel mi agas,--rapido,
rapido, rapido!»

Li risorte ekstariĝas kaj elrapidas el sia dometo.

   *  *  *

Unue kelkiom laŭ la landvojo, poste trans barilon al la kampo--li
komencas grimpi laŭ longa, malkruta deklivo al la terkela altaĵeto.

La luno brilas draste kaj lia silueto iras preskaŭ antaŭ li. Ĉu
estis liaj genuoj, tiuj kiuj aspektis tiom kurbaj kaj velkiĝintaj.
Ĉu tiel malforta li jam estis? Kaj ĉu li ankoraŭ meditis kaj
pripensis, ĉu estas juste preni kelkajn sakojn da terpomoj por
sia vivteno. La sango torente ekfluas en la kapon--nun venu
eĉ ĉiuj mastroj de la vilaĝo renkonte kaj ili demandu kien li
paŝas, li respondos sincere: al viaj terpomejoj--respondos kaj
plenigos siajn sakojn eĉ se tiuj staros apude!

Li atingas la supron de la deklivo kaj sin direktas al la terkeloj,
kiuj siluetiĝas kvazaŭ ege grandaj blankaj formikejoj je la
deklivoj de l' altaĵeto.

»Tie en la plej malantaŭa mi komencos», li pensas, »kaj poste
transiros...»

Tiam iu ekbate tuŝas lian kapon, tiel ke la ĉapelo ruliĝas sur la
neĝon. Li ektremas kaj levas la rigardon--antaŭ li staras maljuna
sorpo, granda kaj impona, iu suben kurbiĝinta branĉeto ankoraŭ
balancadas kviete ĉe lia kapo.

Li staras momenton kvazaŭ senkonscia kaj tra lia menso rapidas kiel
grenfulmoj printempo, sunbrilo kaj delikataj flustraĵoj. Sed poste
en lia brusto ekregas tia amareco, ke li malbenas la sorpon, unu
virinon kaj sin mem.

La neĝkrusto ree kraketadas kaj la silueto iras antaŭ li.

Kio nun? Kvazaŭ apud lia silueto aperis alia. Li unue kredas ĝin
ombro de sako, sed baldaŭ rimarkas ke ĝi moviĝas aparte kaj
plilongiĝas kaj ke ĝi estas silueto de homo--kvazaŭ iu rapide
sekvus lin, la paŝoj nur ne estas aŭdataj. Li returnas sin
malkviete.

Tuj post lia sledeto staras virino, knabino, kiun li konus el inter
miloj. Ŝi estas tute sama kiel la tiaman aŭtunan vesperon kaj same
severe pala kiel en tiu momento en la lunbrilo--staras senmova, la
manojn pendantaj ĉe la flankoj, kaj fikse rigardas lin al la
okuloj.

»Heikkilä estas detruata--nun mi bezonas helpon!»

En la voĉo vibras doloro kaj embaraso. Momento--ŝi turnis sian
dorson kaj paŝas foren. Sed laŭ lia dorso ne pendas harplektaĵo,
sed la hararo estas suprentorde kombita kaj de sub la tordaĵo
ekvidiĝas en la lunbrilo malhela, brilanta rondaĵo--kvazaŭ kapo de
granda harpinglo. Ankoraŭ momento--la virino malaperis.

Li staras tempeton kvazaŭ alnajlita al sia loko dum la brusto forte
frapbruas. Kio tio efektive estis, ĉu li maldormas aŭ sonĝas?

Li ĉirkaŭrigardas, ĉio estas kiel antaŭe. La terkeloj siluetiĝas
sur la altaĵeto kaj la luno rebrilas sur la neĝkrusto, ne eĉ duona
ombro ie--nur la maljuna sorpo staras malantaŭ li granda kaj impona
kaj kvazaŭ rektigetendante la branĉojn.

Tiam li komprenas, ke estis lia malnova turmentisto, kiu ree sin
metis antaŭ li. »La virinaĉo!» Li ekdeziris elradikigi ĝin. »Kion
diablan mi havas kun la aferoj de Heikkilä--ĝi estu detruata, tio
estas juste, mi havas aferon al la terkeloj!» Kaj li ekiras hardite
de maltimo al sia celo...

»Sed kie ili nun estas--la terkeloj?»

Li haltas kaj ĉiukaŭrigardas kaj ekrimarkas, ke li staras tute sube
je la rando de l' deklivo, de kie li jam supreniris.

La piedoj ektremas kaj la brusto ree frapbruas--ne, ĉio ne estas nun
kiel devus! Kaj li eksidas senforta sur la sledeto kaj glitas laŭ la
deklivo al la landvojo.

Sekvintan nokton li kuŝis hejme--emociita kaj atendanta.

Ĉu estis io sub tio aŭ ĉu ĝi estis nur halucinaĵo? Se tie io
estis, ĉi tiun nokton li certe havos klarigon pri ĝi, ĉar la
mortintoj ne duone finas siajn aferojn--tio estas konata.

Kelkfoje ŝajnis preskaŭ nature, ke li kredis sin vidi tiaĵon. La
streĉeco de lia propra menso, la furioza traveturo de la mastro en
la lunbrilo kun siaj strangaj kriadoj kaj la maljuna arbo kun ĉio
kio apertenis al ĝi.

Sed estis io fremda kaj flanka--la hartordaĵo kaj la harpinglo. Li
neniam vidis ŝian hararon alimaniere krom plektite, kaj li memoris
tute certe, ke ĝi ankaŭ tiun aŭtunan lunbrilnokton estis plektita.

La nokto pasis. Nenio estis vidata aŭ aŭdata, nek maldorme nek
sonĝe. Li furioziĝis pensante kia timulo li estis kaj ke la sorpo
kaj la filino de Heikkilä ankoraŭ staris antaŭ li--la dua ankoraŭ
dum mortinta. Du bonegaj noktoj perdiĝis, dum kiuj li povis viziti
almenaŭ tri kvar terkelojn. Ĉu oni kredas ke li estas timigebla per
tiaj artifikoj? Ne, pro-dio, li ne estas timigebla!

La trian nokton li ree estis iranta al la provizeja altaĵeto.

Sed ĉi-foje li iras iom alian direkton kaj evitas la sorpon. Li iras
malrapide, iam kaj tiam ekrigardante malantaŭen--nenio estas vidata
aŭ aŭdata. Nun li komprenas kian parton la maljuna sorpo havis en
la halucino de l' pasinta nokto.

Li jam alvenas al la terkela altaĵeto kaj komencas vigle formeti la
tegbretojn de l' plej flanka terkelo. Neniu malhelpas, nek vivanto nek
mortinto. Jam vidiĝas la pajlo kaj li sin kurbigas por ĝin
formeti--ankoraŭfoje ĉiuflanke ĉirkaŭrigardinte.

Tiam apud lia propra silueto ree aperis alia. Li tuj rekonas ĝin
kaj subite returniĝas.

Post kelkaj paŝoj staras la virino--sama kiel la unuan fojon, la
vizaĝon nur ankoraŭ pli pala kaj la rigardon ankoraŭ pli
penetranta.

»Heikkilä estas detruata--mi _bezonegas_ helpon!»

Tio vibras kvazaŭ de sub tero, preĝante, sed tamen minace. Unu
trapenetranta okulumo ankoraŭ, kaj ŝi jam paŝas foren. Ree kun
suprentordita hararo kaj sama grandkapa pinglo en la tordaĵo. Sed
kiam ŝi paŝas, la pinglo eliĝas el la hararo je unu colo kaj ree
enpremiĝas. Kiam tio okazas duafoje, tra lia menso sin ĵetas
kvazaŭ blindiga ekbrilo--kvazaŭ ĝi ne estus pinglo, sed io pli
granda kaj fortika. Li streĉas konsternita la vidpovon, la objekto
tute enpremiĝas en la hararon--la vizio malaperis.

La viro falas sennerva sur la randon de l' terkela aperturo kaj tremas
tra la korpo. Daŭras longe antaŭ la fortoj tiom revenas, ke li
povas remeti la bretojn kaj ektreniĝi al la hejmo.

   *  *  *

Frue sekvintan matenon aperis en la kuirejon de la parokestro
strangaspekta, tutemociita viro. Li diris ke li havis urĝan aferon
kaj petis tujan aŭdiencon ĉe la parokestro. La servistinoj emis
demandi pri la speco de la afero, sed la viro aspektis tiom stranga,
ke ili nur iris anonci ke en la kuirejo estis tia kaj tia
aŭdiencpetanto.

La parokestro ankoraŭ ne estis vestita, sed tamen ordonis enlasi la
viron en la kancelarion.

Tie la viro komencis rakonti--malkviete kun spasmanta vizaĝo kaj
vibranta voĉo--kiel li en du noktoj vidis fantomon, la fantomon de
l' mastrino-mortinto de Heikkilä. Li iris en lunbrilo ekstere, tie ĝi
lin renkontis kaj diris tion kaj tion. Kaj tio okazis en du noktoj...

La parokestro longe rigardis la strangan mienon kaj ĉifonan
vestaĵon de la viro. Li konis lin--li aŭdis ion kaj tion pri liaj
vojaĝoj kaj veturadoj. Ankaŭ la rakonto ŝajnis tre mankhava.--Kiel
li moviĝis ekstere en tia tempo, kaj kie tio efektive okazis?

Tiam la viro embarasiĝis kaj pli kaj pli miksis la rakonton. Li nur
moviĝis--je aferoj, kaj tiam li ĝin vidis, kaj tio estas vera.

Klara dubo speguliĝis en la okulo de l' parokestro:

»Hm... ni homoj estas tre multspecaj--estas, kion-diri, tiaj, kiuj
havas apartan emon vidi strangajn sonĝojn kaj tiaspecajn. Ankaŭ ĉi
tie oni rakontis ion kaj alian, kaj ili funde tamen estis nenio.»

Ne, neniam antaŭe li ion vidis aŭ aŭdis.

»Hm, ja, ja.--Sed ĉu vi drinkadas...?»

Ankaŭ tion ne. Li nur unu fojon en sia vivo estis ebria, kaj de tio
jam pasis longa tempo.

»Ĉu ne...? Ja, ja, tre eble... Sed ĉu estis, kion-diri, la
mastrino-mortinto via konato kaj ĉu vi eble dum la lastaj tempoj
tiel-dire aparte pensis pri la aferoj de Heikkilä?»

Jes, konato de infaneco, kaj certe li multe pensis pri la aferoj de
Heikkilä.

»Nu vidu, jen estas ĉio!» La parokestro klopis la parion de
sia flartabakujo, ekprenis fingropinĉaĵon kaj komencis rakonti
okazintaĵon. Ĝi okazis al li mem, estis pri unu lia lerneja
kamarado, kiu antaŭnelonge estis mortinta--ankaŭ ĝi tre stranga
rakonto.

»Sed ĉi tio ne estas tiaspeca», persistis la viro. »La hartordaĵo
kaj pinglo--ŝi ne uzis tian dum knabino.»

»Sed vi ja, kara amiko, mem ne estas certa pri tio ĉu ĝi estis
pinglo aŭ io--tiu punkto en via rakonto estas la plej konfuza.»

»Ne, konfuza ĝi ne estas, mi certe tion scias ... sed mi mem ne
kuraĝas ĝin kredi.» Liaj lipoj fariĝis tute palaj kaj la voĉo
vibris kvazaŭ en spasmoj de frostego. »Ĝi estis--jes, ĝi certe
estis ... fera bolto.»

»Fera bolto...?»

»Je-es!»

»Sed kion vi per tio efektive...? Ĉu vi pensas ke, kion-diri...?» La
parokestro interrompis sian frazon.

»Pri tio ĝuste mi volis aŭdi vian opinion, sinjor' parokestro--ĉu
eble ... eble tie estis io terura?»

La parokestro silentis dum momento kaj en liaj okuloj speguliĝis
emocio.

»Hm, ja, ja--efektive la aferoj de Heikkilä estis tre strangaj», li
fine diris. »Pri tiuj oni sciis malmulton kaj la morto de la mastrino
okazis tiel subite. Kaj se mi nun tute sincere eldiras el la koro,
ankaŭ mi, tiel-diri, havis tiatempe samspecan suspekton. Sed pro tio
mi iris mem por vidi la mortinton--kaj vidu, ŝi kuŝis kvieta kaj
trankvila kaj nenia signo pri perforta morto estis videbla. Kaj nun
mi kredas, mia amiko, ke ĉar vi estis infaneca amiko de la mortinto
kaj vin turmentis samaj sekretaj pensoj eĉ pli forte, do, tiel-dire,
ili bildigis al viaj okuloj samspecajn viziojn. Tiel mi vere kredas
kaj iru nun hejmen pacigita kaj kredu kion mi vidis per propraj
okuloj.»--La parokestro stariĝis el sia lulseĝo.

Sed la viro staris plu kvazaŭ ŝtoniĝinta sur sia loko. Sur lia
vizaĝo speguliĝis forta embaraso kaj sur la frunto perlis ŝvito de
doloro.

La parokestro intencis etendi la manon adiaŭe sed restis miranta la
internan premiĝon de la viro.

»Ne tiel mi povas foriri», la viro parolis kun malkvieta, petega
voĉo. »Se ĉio restos tiel, mi nenie havos pacon. Kaj nenion mi iam
suspektis, tute nenion, sed mi ankoraŭ ne elparolis ĉion, kio
apartenas al ĉi tiu historio.»

Kaj li komencis ree rakonti, de la komenco. Pri la sorpo sur la
kampaltaĵeto kaj kio okazis sub ĝi. Pri la sceno en la korto de
Heikkilä, kiam li intencis kuri por helpi. Pri ĉio, kio moviĝis kaj
furiozis en lia koro dum ĉi tiuj dudek jaroj. Kiel li nun laste
sentis klaran plezuron pri ke Heikkilä estas detruata, preskaŭ
esperis ke li mem havu parton en la ruiniga laboro. Kiel la virino
foje savis lin je drinkuliĝo--tiel li nun komprenis la aferon, post
kio okazis lastan nokton. Kiel li ekiris al sia nokta ekskurso kaj
kiel ŝi ree staris antaŭ li kaj malhelpis ke li fariĝu ŝtelisto
kaj aĉulo. »Nun mi denuncis min», li finis kvietiĝinta. »Kaj iru
nun, sinjoro parokestro, al la policestro, por ke mi havu laŭ mia
faraĵo. Sed pro Dio ne lasu la alian aferon, ĉar tiel vere kiel mi
mem bezonis kaj ricevis ŝian helpon, mi kredas ke ankaŭ ŝia
helpkrio estas vera vero.»

La parokestro staris dum longa tempo profunde emociita.

»Nun mi vidas la fingron de la Ĉiopovanto!» li diris per tremanta
voĉo. »Iru, vi multspertinto, al la servistejo kaj ordonu jungi
ĉevalon--ni iros al la policestro.»


La tombo estis malfermata ankoraŭ la saman tagon.

En la okcipito de la mortinto, sub la hartordaĵo, troviĝis fortika,
sescola ferbolto.

Ĝi estis enbatita rekte en la cerbon kaj tiel profunde en la
okcipitan foson, ke nur la kapo estis per peno trovata.

   *  *  *

La antaŭĉambraro de la juĝejo tumultis plena je popolo--ne ĉiuj
eĉ trovis spacon interne, sed parto atendadis en la korto. La juĝo
certe estis sciata jam antaŭe, sed la sorto de la domo Heikkilä
estis tiel proksima al ĉiu, ke ili sentis, kvazaŭ ili kolektiĝis
por aŭdi la verdikton en sia propra afero.

Tremo de emocio trakuris la amason kiam la mastro de Heikkilä fere
vestita paŝis sur la peronon. La kurba, velkiĝinta korpo tremadis,
la kapo estis kvazaŭ enfosiĝinta inter la ŝultroj, sur la cindre
griza vizaĝo vidiĝis longa nerazita barb-stoplo, malakra rigardo en
okuloj sangantaj.

Li ne diris eĉ unu vorton kaj ŝajne ne rimarkis la popolon
ĉirkaŭe--la rigardantoj staris same silentaj, ne povantaj eligi
flustraĵon.

La malliberigito leviĝis sur la ĉaron. Tiam sin alĵetis el la aro
maljuneta virino kaj rapidis al la ĉaro. Ŝi ekkaptis ambaŭ
manojn de la malliberulo, la mentono spasmis kaj la lipoj
moviĝis, sed ŝi nenion povis diri, nur torente ekploris laŭte. En
la okuloj de la malliberigito vidiĝis ekbrilo kvazaŭ li konis ŝin,
sed tuj poste li turnis la kapon alien--la ĉaro komencis ruliĝi.

La homoj kolektiĝis ĉirkaŭ la plorantino kun silenta kondolenco
sur la vizaĝo--ŝi estis fratino de la kaptito, solulo restanta el
la familio.

La pordo de la atestantejo ree malfermiĝis kaj alia viro paŝis sur
la peronon. Ankaŭ li nenion diris, sed li sincere alrigardis la
popolamason kaj sur lia malgrasa vizaĝo speguliĝis kvieta,
preskaŭ triumfa paco--kiel ĉe homo, kiu longe vaginte kaj tute
senesperiĝinte subite ree sin sentas neatendite ligita al la
profundaj korradikoj de sia vivo.

La viro paŝis malsupren de la perono kaj sin levis sur--la
malliberulan ĉaron.

»Kio nun...? Kion li...?» la homoj demandadis.

Sed la viro ridetis plu sian kvietan rideton, rigardante kvazaŭ la
malproksiman eteron, dum la ĉaro malrapide forruliĝis.

La venantoj el interne sciis rakonti kio okazis en la juĝejo. La
viro persiste petis al si punon pro ŝtelintenco--kiu estis tute sama
kiel ŝtelo, laŭ lia klarigo, ĉar ĝia interrompo ne okazis pro lia
propra volo. La proceso devis esti pritraktata, ĉar ĝi prezentiĝis
ligita kun la ĉefa proceso, kaj la policestro devis plenumi sian
devon de akuzanto. Tion farante li ankaŭ endonis pro la parokestro
skribaĵon, en kiu ĉi tiu aliĝis al la peto de Matio de Väliportti,
certigante kiel animpaŝtisto, ke tio estis necesa por lia interna
homo.--La tribunalo verdiktis al li du semajnojn.

La homoj skuis al si la kapon. Ili bone komprenis ke la okazo
devis imponi al li profunde kaj naski unuflanke senton de kontentiĝo
pro la parto kiun li havis en la malkovro de ĉi tiu mistero. Sed la
peto pri puno kaj evidenta ĝojo dum la ekiro por ĝin suferi restis
al ili nesolvebla enigmo.

La homamaso disiris kun melankolia sed malpeziĝinta menso. Kvazaŭ
oni liberiĝis de malbona inkubo kaj kvazaŭ la domo Heikkilä, kiu
dum du jardekoj estis envualigata de misteraj tondronuboj, ree staris
en klara taglumo.

   *  *  *

Kiam la bovinoj de Heikkilä en tiu printempo estis ellasataj al
paŝtejo, paŝis Matio de Väliportti--aŭ »La maljuna Matio», kiel
li nun estis nomata--kun manĝaĵtornistro surŝultre post ili.

Tuj reveninte el la malliberejo li iris por paroli kun la juna
mastro, kiu fine ricevis informon pri la hejmaj okazintaĵoj,
rehejmeniĝis kaj ekkaptis la bridojn de la domo. Ĉi tiu akceptis
lin por lia restanta vivdaŭro kiel ordinaran bovaran kaj bovejan
serviston.

Kaj kiam li nun paŝis kriante ŝercajn komandvortojn kaj vigle
svingante la vipon post la bovaro, li ne povis ne rerigardi al la
korto kun ĝoja ektremo. Tie la mastro staris la manojn en poŝoj kaj
ridis junan vivecan ridon, rigardante kiel la junbovinoj kuregis tiel
ke gruzo disĵetiĝis kaj polvo fumiĝis alten en la aero sur la
mallarĝa kortvojo.

Li konis ilin ambaŭ: la bluan okulbrilon kaj tintantan ridon! Li
iam vidis kaj aŭdis, preskaŭ prosedis ilin foje, kaj li sentis
kvazaŭ li nun subite ilin retrovis--tiujn, kiuj restis malaperintaj
de tiam, kiam li mem paŝis kun la aĝo de la mastro.

Kiam li nun alvenis al la aperturo de l' kortvojo kaj turniĝis al
landvojo, li ree devis ekokulumi al la korto por konvinkiĝi, ke ili
ambaŭ restis tie konservataj. Sed la mastro jam paŝis foren. Kaj li
vidis viglajn, energiajn paŝojn, vidis junecan staturon kiu
superfluis je agemo, sed en kiu tamen estis io certa, ordonanta kaj
superregata. Tiam klariĝis al li per unu fulmobato, ke revenis
ankaŭ tria forestinto--tiu, kiu kreis kaj altigis la domon Heikkilä.
Li konceptis, ke sur la kampoj ree moviĝis sama forta spirito kaj ke
la estonto de la domo estis garantiita.

»Hej, he-hej!» li kriis al la brutaro, triumfe svingante la
vipon--kvazaŭ li mem nun akiris la celon de tiu vojo, kiu iam en lia
juneco meze interrompiĝis.



Vortklarigoj.

Sekvantaj vortoj uzitaj en la traduko eble postulas klarigon.

_apudjuĝisto._ Finnlandan tribunalon kamparan formas juriste edukita
juĝisto kaj dek-kelke da »apudjuĝistoj» el la plej distingitaj
kamparanoj kiel konsilantoj. Se la lastaj estas samopiniaj, ili povas
kasacii la verdikton de la juĝisto.

_bobelo_ = globeto da gaso, ekz. da vaporo el bolanta akvo (Rhodes).

_ĉambrego._ Kampara domo Finnlanda konsistas kutime el »ĉambrego»,
granda ĉambro kun kuir- kaj bakforno, manĝa tablo kaj litoj de la
servistoj; en tiu estas farataj ĉiuj lignaĵaj kaj teksaĵaj laboroj;
plue el du-tri aŭ pli da ĉambroj, malgranda kuirejo, antaŭĉambro kaj
tegita, aŭ bretmura aŭ malfermita, verandosimila perono.

_eĝo_ = renkontlinio de du ebenoj: supra eĝo de tegmento
(matem. terminaro, Bricard).

_grenfulmo_ = malproksima, sentondra fulmo. Kaŭze de la forte lumaj
noktoj, malproksimaj fulmoj ne estas vidataj (en la nordaj landoj)
dum somero. Nur en aŭgusto kiam la noktoj jam estas mallumaj sed la
varmeco de la vetero ankoraŭ favoras la naskiĝon de fulmonuboj, la
fenomeno ofte tre brila de fortaj rapide sinsekvaj fulmoj ĉe la
horizonto, nesekvataj de tondrado, aperas kun imponeco. Kaŭze de
tio, ke ĝi estas plej ofta kaj plej brila dum la grenrikolto,
la popolo ĝin nomas »grenfulmoj». Alia nomo estas »fajroj de
Kaleva», kun mitologia deveno.

_kumuluso_ = blanka, dika, kotonsimila nubo (Verax).

_laborfesto,_ »talkoot» estas ofta kutimo ĉe finnoj, speciale dum
la plej urĝa tempo de rikolto. La tuta najbararo invitite de la
labordonanta kamparano kunvenas por laborhelpi lin, la festiganton,
ricevante regaladon kaj dancon kiel solajn rekompencojn. »Laborfesto
pri lignaĵoj» do celas tian festan laboradon por kolekti aŭ haki
lignaĵojn.

_okcipito_ = posta, malsupra parto de la kapo (Verax).

_stako_ = kunrastitaĵo de fojno (Rhodes).

_stoplo_ = trunketo de greno aŭ fojno, restanta post falĉado
(Boirac).

_trapi._ Finna lingvo estas tre riĉa je vortoj por la natursonoj.
Ĉar la ĉefa eco de tiuj estas ilia tuja komprenebleco, ŝajnas ke
oni povas uzi similajn almenaŭ kiel okazaj vortoj kiam oni tradukas
finnan literaturon. La praktiko poste montru, ĉu ili povas resti
kiel efektivaj Esperantaj vortoj. Ni donu kelkajn ekzemplojn: pluvo
de grandaj gutoj _trapas_ sur la fenestrovitroj; tre malgranda
rivereto _lirlas_ dum sia fluo; soleca akvoguto falanta sur lageton
en resonanta kavo _pulpas_. Esperanto havas jam de antaŭe kelkajn
simile pentrantajn vortojn: _venthurlado_, _ĉarkrakado_ k. t. p.

_sledo_, _sledeto._ Esperanto havis diversajn nomojn por radveturiloj
(biciklo, ĉaro, kabrioleto, kaleŝo, vagono), naĝveturiloj (barko,
boato, kanoto, ŝipo) kaj aerveturiloj (aerostato, aeroplano) sed
neniun nomon por glitveturiloj, krom tiu peza vorto. Jam pli frue
estis uzata por la boatforma glitveturilo de laponoj ĝia finna
nomo (preskaŭ internacia en la Nordo) _pulko_. Nun mi proponas al
glitveturilo (por ŝarĝo) la nomon _sledo_ (angle _sledge_ = sleĝ,
svede _släde_ = _slede_, germane _Schlitten_ = _ŝlitn_). El tio ni
havos la profiton, ke ni povos uzi _sledeto_ por esprimi sled-similan
aĵon, uzatan por transporto kaj trenatan de homo; ĉar ĝi ne estas
veturilo, sed de tute simila konstruo kiel la glitveturilo _sledo_,
la vorto sledeto estas multe pli bona ol la peza _glitveturileto_,
kiu eble estus uzebla por sama celo.--Alia maniero por solvi la
demandon estus por esprimi la ideon sledeto akcepti la finnan,
en la Nordo internacian, vorton _kelkka_ (svede _kälke_, prononc.
_ĉelke_), sed tiu bedaŭrinde koincidas kun la fundamenta vorto
kelka, se oni ne prenus ĝin en la sveda formo _ĉelko_.




LIBRO POR ĈIUJ ESPERANTISTOJ!

_VILHO SETÄLÄ_

ESPERANTA LEGOLIBRO

Lernilo por kursoj kaj memlernado, por komencantoj kaj por
progresintoj. Teksto nur Esperanta. 112 paĝoj sur bona papero
grand-oktava; bildo de d:ro Zamenhof. Nova eldono zorge korektita.

Prezo 5:--finnaj markoj.

_Recenzo_ de sro Bruno Riefling, la prezidinto de Norvega
Esperantista Ligo, en "La Espero":

"Jen la plej bona (post la Fundamenta krestomatio) legolibro aperinta
en Esperanto, bonstila, komence facila, riĉa je bonaj ekzemploj pri
la gramatiko, kun multe da vortludoj kaj poemetoj, interesenhava,
parte originala, parte kolektita el Zamenhofaj verkoj kaj el I. B. E.
aŭ aliaj verkoj, kun multaj artikoloj pri la historio de Esperanto,
pri ĝia literaturo, pri Zamenhof, propagando kaj fine la dek devoj
de bona esperantisto...

La libro devas fariĝi ĉiesaĵo."

  ELDONA AKCIA SOCIETO OTAVA
  KUSTANNUSOSAKEYHTIÖ

Mendoj estu adresataj al Esperanto-oficejo

Uudenmaankatu 10, Helsingforso.



Ĉiu FINNA ESPERANTISTO

devas aniĝi al

ESPERANTO-ASOCIO de FINNLANDO

Ĉiu esperantisto, kiun Finnlando interesas, devas aboni ĝian organon

ESPERANTA FINNLANDO

Monata, nur Esperanta teksto, ilustrata. Jarabono 10 finnaj markoj.

  Informoj en
  Esperanto-Oficejo
  Uudenmaank. 10, Helsingforso.



*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 25964 ***