The Project Gutenberg eBook of Robinson Crusoëus
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: Robinson Crusoëus

Author: Joachim Heinrich Campe
        Daniel Defoe

Translator: François Joseph Goffaux

Release date: February 26, 2024 [eBook #73030]

Language: Latin

Original publication: Paris: F.J. Goffaux (self published)

Credits: Aurēliānus Agricola


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ROBINSON CRUSOËUS ***


Important note : If during the Middle Ages Latin evolved 
independently from its classical archetype, the humanists of the 
Renaissance strove to restore the original language by drawing 
from copies of the works of ancient authors. These copies being 
imperfect, the spelling of certain words was impaired with folk 
etymology and influenced by improper pronunciation, and the 
length of the vowels, despite its importance in the classical 
language, was and still is widely neglected. Only the rise of 
Indo-European studies, especially after 1850, helped restoring 
and gradually spread the original forms and sounds of the words. 
Older works, when they are republished, may also benefit from 
the most recent spelling, and as such show more useful to 
students who need to learn from the best standards, or just 
provide a more pleasurable reading experience to more advanced 
readers. Therefore, this work is offered to you in the original 
version, but also in a renewed version, with better spelling if 
applicable, and long vowels noted with macrons. On the other 
hand, although the spelling has been modified, vocabulary, 
grammar and syntax, fortunate or not, which belong to the 
author, were kept as they were out of respect for the original 
work.




Robinson Crusoëus

Latinè scripsit F. J. Goffaux, humaniorum litterarum olim 
professor

Quinta editio

Pueris dant crustula blandi
Doctores, elementa velint ut discere prima.
Hor. Sat. 1, v. 25.

Parisiis, et typis Augusti Delalain,

Bibliopolæ-Edit., in via Mathurinensium, nº.5.

1825.


————

Lectori.


Sæpè animadversum est adolescentulis primum Latinarum litterarum 
limen ingressis nonnihil, fastidii rerum gravitate afferri. 
Itaque existimavi, non parùm ætati teneræ esse profuturum, si 
quis susciperet aliquod ejusmodi opusculum, quod et doceret 
simul et oblectaret. Atque is mihi visus est, qui finem hunc 
assequeretur, scriptus apud Anglos de Robinsonis casibus liber, 
de quo Russœus noster : Hunc primum leget Æmilius.

Cùm autem Robinsonis Anglici fabularis historia multâ 
digressione luxuriet, atque in omnibus, quæ ad pueros pertinent, 
satietati fastidioque sit occurrendum, placuit potissimùm 
seligere optima ex simili de eodem Robinsone fabulâ, quam 
Germanicè scripsit Henricus Campe. Hunc igitur auctorem eò 
lubentiùs secutus fui, quòd ejus narratio aspersa sit sententiis 
quibus juvenum animi ad pietatem, constantiam et sobrietatem 
informentur.

Habes itaque, Lector benevole, libellum nulla sanè aliâ laude 
commendandum, nisi meo de juventute benè merendi studio. Quo 
impulsus, in id præcipuè incubui, ut, aptato materiæ stylo, 
grammaticas, quantùm fieri poterat, regulas inculcarem ; non 
splendidâ gravique (res enim non ferebat), sed simplici et ad 
captum legentium accommodatâ oratione. Quatenùs scopum 
attigerim, judicabunt, qui exiguum hoc opus legere non 
dedignabuntur ; sed oro meminerint me tironum gratiâ scripsisse.


————

Index capitum


    —I. Robinsonis ortus, indoles, educatio. — Cupido 
peregrinandi. — Discessus à parentibus. — Profectio in Angliam. 
— Infausta initia. — Tempestas. — Navis obruta fluctibus. — 
Robinson, aliâ exceptus, advenit Londinum, unde solvit ad 
Guineam.
    —II. Robinson pergit iter. — Mala omina. — Navis incensa. — 
Alia fluctibus jactata. — Advehitur ad insulas Canarias. — 
Descriptio loci illius amœnissimi. — Inde profectus ad Americam 
naufragium facit.
    —III. Sera Robinsonis pœnitentia. — Desperatio. — Vitam 
miserè sustentat. — Habitat in speluncâ.
    —IV. Robinson reperit poma eximiæ magnitudinis. — Sibi 
conficit varia instrumenta. — Funiculos. — Stratum. — Umbellam. 
— Peram. — Calendarium.
    —V. Robinson insulam perlustrat. — Magnus terror. — In 
gaudium vertitur. — Descriptio lamæ. — Unum occidit. — Sed igne 
caret. — Carnem more Tartarorum coquit.
    —VI. Turbo ingens. — Tempestas, undè magnum Robinsoni 
beneficium. — Tædium solitudinis. — Aranea.
    —VII. Præda ingens. — Deest res maximè necessaria. — Vota 
irrita. — Ambulatio. — Natatio. — Res variæ.
    —VIII. Lama mansuefacta. — Pulli. — Res variæ.
    —IX. Terræ motus. — Mons ignivomus. — Lamæ vi aquarum 
abrepti. — Spelunca Robinsonis diruta.
    —X. Robinson habitaculum reficit. — Parat sibi alimenta in 
hiemem. — Imbribus continuis impeditus domi, fingit vasa. — 
Nectit rete. — Arcum et sagittas conficit.
    —XI. Summæ Robinsonis miseriæ. — Ab insectis infestatur. — 
Vestes ex pellibus sibi conficit. — Incidit in gravem morbum.
    —XII. Convalescit ex morbo. — Maximi luctus. — Parva gaudia. 
— Psittacus.
    —XIII. Multus labor in excavandâ scaphâ. — Robinsonis 
constantia. — Quomodò diem inter varias occupationes distribuit. 
— In bellicis artibus se exercet.
    —XIV. Robinson insulam peragrat. — Vestigia hominum reperit. 
— Summus terror. — Prospicit crania, ossa, manus, pedes. — Quod 
territo et fugienti accidit.
    —XV. Epulæ atroces. — Prælium. — Fortitudo Robinsonis. — 
Vendredi servatus.
    —XVI. Robinson paratus ad obsidionem ferendam. — Vendredi 
describitur. — Quare sic appellatus.
    —XVII. Origo regiæ potestatis. — Robinson abundat opibus. — 
Habet subditos. — Vendredi novo vivendi genere delectatur.
    —XVIII. Suspicio in lætitiam et admirationem versa. — Casus 
qui risum legenti movebit. — Rebus secundis adversæ levantur.
    —XIX. Robinson habitaculum fossâ et palis munit. — Docet 
socium Germanicè loqui. — Ambo scapham fabricare statuunt.
    —XX. Pluviarum tempus. — Socii nectunt stragulas, retia. — 
Cymba conficitur.
    —XXI. Robinson et Vendredi, insulâ relictâ, mari se 
committunt. — Summa pericula in quibus versantur.
    —XXII. Ambo è periculo se expediunt. — Reversi in insulam, 
hortum colunt. — Piscantur ; natant ; venantur. — Novum iter 
suscipiunt.
    —XXIII. Res multæ et magnæ. — Tempestas. — Fragor tonitruum. 
— Sonitus ænei tormenti. — Magna navis derelicta. — Vendredi ad 
illam adnatat. — Ignota animalia. — Canis. — Capra. — Ratis.
    —XXIV. Multæ opes repertæ. — Cibi. — Supellex. — 
Instrumenta. — Vestes. — Sclopeta. — Robinson repentè dives.
    —XXV. Vendredi servat Robinsonem. — Opes à littore domum 
advectæ auxilio canis et lamarum. — Munimenta arci addita. — 
Robinson, faber factus et agricola, vivit beatè.
    —XXVI. Adsunt ! adsunt ! — Arma inter socios dividuntur. — 
Paratur bellum. — Duo viri adversùs quinquaginta. — Victoris 
clementia.
    —XXVII. Vendredi patrem suum invenit. — Hispanus narrat suos 
casus.
    —XXVIII. Concio advocata. — Legati missi. — Leges institutæ. 
— Spelunca. — Monstrum.
    —XXIX. Navis anglica appulsa ad insulam. — Quo casu. — Magna 
Robinsonis in præfectum merita. — Spes liberationis.
    —XXX. Fundata colonia. — Robinson relinquit insulam. — Quod 
accidit in patriam redeunti. — Quomodo vitam deinde honestam et 
beatam degit.




Robinson Crusoëus.


————

Caput primum.


Robinsonis ortus, indoles, educatio. — Cupido peregrinandi. — 
Discessus à parentibus. — Profectio in Angliam. — Infausta 
initia. — Tempestas. — Navis obruta fluctibus. — Robinson, aliâ 
exceptus, advenit Londinum, unde solvit ad Guineam.

Erat Hamburgi, in urbe apud Germanos celeberrimâ, vir quidam, 
cui nomen Robinson : suscepit ex uxore tres filios.

Maximus natu, armorum studiosior quàm librorum, tractare à 
teneris gladios, ordine militari pueros instruere, aures 
vicinorum repetito tympani sonitu obtundere ; vixque adolescens 
factus, è fictis certaminibus ad vera procurrens, militiæ nomen 
suum dedit.

Cùm ille didicisset per aliquot menses stare et sequi, vertere 
corpus ad sinistram dexteramve, exarsit bellum Turcas inter et 
Germanos, in quo cùm multa egregiè fecisset, cecidit adverso 
confossus vulnere.

Alter, qui litteras in gymnasio discebat, ut causas in foro 
ageret, sæpè principatum inter æquales in solitis 
concertationibus obtinebat. Nec parva erat parentum 
magistrorumque de juvene exspectatio ; sed cùm fortè in feriis 
septembralibus corpore adhuc calido aquam frigidam imprudentiùs 
bibisset, in morbum incidit, et intra paucos dies exstinctus 
est.

Jam nullus supererat præter minimum natu, qui Crusoe 
appellabatur. Itaque suam in eo spem omnem ambo parentes 
collocaverunt, quippe qui ipsis esset unicus. Nihil eo carius in 
terris habebant ; sed amor eorum non erat rectæ rationi 
consentaneus.

Cùm enim debuissent certam ei vivendi disciplinam tradere, 
multaque utilia simul et jucunda eum docere, quæ ipsum olim 
bonum et beatum effecissent, omnia filiolo indulserunt ; qui cùm 
ludere quàm studere mallet, totam illam ætatem ; quæ bonis 
artibus vacare poterat, in otio et nugis consumpsit.

Pater optabat ut ille mercaturæ se addiceret : quâquidem proximè 
ab agriculturâ nihil melius, nihil fructuosius, nihil homine 
libero dignius. Hoc verò minimè filio placuit ; se malle ait 
orbem terrarum peragrare, ut multas res novas audire, multas 
videre posset.

Jam annum ætatis decimum septimum attigerat, plurimùm verò 
temporis triverat in otio. Quotidiè autem patrem urgebat, ut ab 
ipso peregrinandi licentiam impetraret, quam ille nolebat 
concedere. Quâdam die, cùm more suo præter portum cursitaret, 
incidit in unum ex æqualibus, navarchi cujusdam filium, qui in 
eo erat ut cum patre Londinum navigaret.

Interrogavit eum sodalis an adjungere se socium itineris 
vellet : « Libenter, ait Crusoeus ; vereor autem ut parentes id 
mihi concedant. — Hui ! respondet alter, sine veniâ 
proficiscendum est. Post tres hebdomades reduces erimus : 
parentibus verò nuntiandum curabis, quònam terrarum migraveris. 
— Careo autem pecuniâ, ait Crusoeus. — Nihil refert, alter 
excipit, siquidem hoc tibi constabit gratis. »

Robinson noster, re paululum deliberatâ, ilico manum cum altero 
jungens, « Euge, ô bone, exclamat ! ibo tecum ; sed confestim 
navem conscendamus. » Tum mandat cuidam, ut horis aliquot 
elapsis patrem conveniat, moneatque filium, ad Angliam 
invisendam profectum, mox rediturum esse. Quibus peractis, ambo 
sodales navem conscendunt.

Nec multò post nautæ solvunt anchoras, velaque vento intendunt. 
Navis agi incipit ; navarchusque, tribus explosis tormentis 
bellicis, urbi valedicit. Stabat Robinson in stegâ, et vix 
præconceptam ex optato diù itinere lætitiam capiebat.

Cœlum serenum erat, ventusque adeò secundus, ut brevì Hamburgum 
è conspectu abeuntium se subduxerit. Posterâ die, jam eò 
devenerant ubi Albis in mare effluit, et nunc altum tenent. 
Quantâ verò Robinson admiratione stupuit, cùm maris immensitatem 
intuens, suprà se nihil præter cœlum, atque nihil ante, pone, 
circa se nisi aquam conspexit !

Fuit per biduum aer serenus, ventusque bellè flavit 
navigantibus ; tertio autem die cœlum nubibus tegi, ventusque 
vehementior esse cœpit. Ac primò fulgura emicant, quasi totum 
flammis cœlum arderet. Deindè ingruunt tenebræ veluti in 
altissimâ nocte : tonitrua cum ingenti fragore resonare, imber 
de cœlo ruere torrenti similis, mare intumescens fluctus ciere. 
Navis modò ad nubes tolli, modò præceps ferri in profundum. 
Quantus funium strepitus ! quantus in navi tumultus ! quod 
nactus erat, quisque complectebatur, ne dejiceretur ipse.

Robinson, insuetus maris adolescens, cùm jactationem maris ferre 
non posset, nauseâ correptus est, et tam malè se habuit, ut 
exspiranti similis videretur.

« Heu ! parentes optimi ! heu ! iterùm iterumque exclamavit, 
nunquàm vos ego revisam. »

« Bone Deus ! exclamant nautæ pallidi desperantesque, periimus ! 
abrepti sunt mali, navis aquâ undequaque completur. » His 
auditis, Robinson, qui in cubili nautico sedebat, membris 
fluentibus, retrò collapsus est. Cæteri ad antlias accurrere, ut 
navem, si fieri possit, supra aquam retineant. Navarchus interim 
tormenta iterùm iterùmque explosit, ut navibus, si quæ fortè non 
longè abessent, significaret se magno in discrimine versari. 
Robinson, qui hujus fragoris causam ignorabat, ratus omnia 
periisse, denuò exanimatus est.

Et jam pro se quisque aquam exhaurire ; sed in infimo navis 
tabulato crescebat aquæ altitudo.

Nihil præter mortem erat in exspectatione. Projiciuntur quidem 
ad navem sublevandam tormenta, dolia, mercium sarcinæ ; sed 
nihil hæc omnia proficiunt.

Intereà navis alia, audito sonitu tormentorum, quæ ad 
significandum discrimen explosa fuerunt, scapham emiserat ad 
servandos saltem navigantes ; sed æstus fluctuum obstabat, 
quominus accederet. Attamen propiùs ita demum subiit, ut iis, 
qui in navi essent, funis projiceretur. Cujus ope scapha tandem 
attracta est, et in eam quisque desiliit, ut saluti consuleret. 
Robinson, qui jacebat defuncto similis, à quibusdam nautis, quos 
adolescentuli miserebat, in eamdem conjectus est. Vix paululum à 
navi recesserant, cùm illa ante oculos fluctibus obruta est. Et 
nunc feliciùs contigit, ut tempestas paulatim sedaretur : aliter 
cymba, tot hominibus onerata ipsa quoque fluctibus absorpta 
fuisset. Tandem, post multa pericula, pervenit ad navem, quam 
omnes excepti sunt.

Navis illa Londinum tendebat. Quatuor elapsis diebus, ad ostium 
Thamesis pervenit, quintâ verò in portu jecit anchoras. Mox 
quisque in terram descendit, lætus quòd è periculo evasisset. 
Vix Robinson pedem è nave extulerat, cùm eum incessit cupido 
visendæ immensæ urbis Londini. Quidquid erat in oculis 
spectantem ita detinuit, ut præteriti immemor de futuro quidem 
minimè curaret. Tandem suus eum stomachus admonuit, Londini haud 
secùs ac alibi terrarum cibis opus esse. Itaque adiit præfectum 
ejus navis quæ ipsum advexerat, rogavitque ut liceret ipsius 
mensæ assidere. Ille verò lubenter juvenem excepit ; atque inter 
prandendum ab hospite quærit, quo consilio et quid facturus hùc 
venerit ? Tum Robinson ingenuè professus est, se animi recreandi 
causâ hoc iter suscepisse, atque insciis parentibus ; jam autem 
se esse omninò inopem. « Insciis parentibus tuis ? clamat nauta 
exterritus : bone Deus ! utinàm hoc ego priùs rescivissem ! 
nunquam sanè à me impetrâsses, ut ego te in navem meam 
admitterem. » Robinson, demissis oculis, vultuque rubore 
suffuso, siluit. Nec desiit bonus nauta monere adolescentem, 
quàm graviter peccavisset, addiditque illum nunquam aliquâ ex 
parte beatum esse posse, donec à suis veniam oravisset. Robinson 
commotus multùm flevit : « Sed quid agam nunc ? » rogat ille cum 
singultu.

« Quid ages ? respondet alter : primam quamlibet navem, quæ hinc 
Hamburgum tendit, sine morâ conscendes ; tunc reversus ad tuos 
peccati veniam piè rogabis, pollicitus te nunquam posteà in 
simili culpâ fore. — Sed planè careo pecuniâ, ait Robinson. — En 
quatuor guineas, excepit nauta, quas ego tibi commodabo, licèt 
ipse parvo, quod mihi superest, ægrè caream. His tu adjutus ad 
portum te confer ; sit Deus tibi magis propitius redeunti quàm 
nobis fuit navigantibus. » His dictis, manum benevolè junxit, 
atque faustum iter ipsi precatus est. Abiit Robinson.

Dùm ille portum peteret, varia secum in animo volvebat : 
« Quomodò mei reducem me excipient ? Castigabunt sanè propter 
tale delictum. Sodales verò, et tam multi alii me irridebunt, 
quòd tam citò redierim. » Sic diù dubitans quidnam consilii 
caperet, ad portum pergit ; sed ibi audiit, summâ quidem cum 
voluptate, nullam adesse navem, quæ Hamburgum tenderet. Qui 
autem hâc de re eum certiorem fecerat, unus è præfectis earum 
navium erat, quæ ad Guinean proficiscuntur.

Cùm Robinson inter confabulandum dixisset, se non dolere quòd 
nulla sibi Hamburgum redeundi adesset opportunitas, quia mirâ 
flagrabat cupiditate peregrinandi, præfectus navis ei auctor 
fuit itineris ad Guineam faciendi. Quo audito, primùm Robinson 
obstupuit. Sed cùm præfectus itineris ei declaravisset, iter hoc 
fore jucundissimum, seque ut haberet ipse quîcum versaretur, 
gratìs eum excepturum, ac prætereà rem eam esse undè quæstum 
ille non mediocrem faceret, tum verò tanta eum invasit cupiditas 
proficiscendi, ut subitò è memoriâ exciderit quidquid bonus 
nauta Hamburgensis eum admonuerat.

Sed re paululum consideratâ, « Equidem, ait Robinson, quatuor 
tantummodò guineas habeo. Ecquid ego commercii cum hâc exiguâ re 
eo loco faciam, quò tu proficisceris ? — Sex insuper guineas ego 
tibi commodabo, respondit præfectus. Nec majore pecuniâ tibi 
opus est ad emendum unde multas in Guineâ opes consequaris. 
Quoties ab exiguis initiis res maximæ profectæ sunt !

« Sed quid ego his emam ? Robinson interrogat. — Meras nugas, 
respondit præfectus ; vitres, torques, cultros, forfices, 
secures, tænias, etc., quibus nigri Africæ incolæ tantopere 
gaudent, ut tibi vim auri eborisque centies majorem pro iis 
daturi sint. »

Nec jam diutiùs sibi Robinson temperare potuit ; sed oblitus 
parentum, amicorum, patriæ, exclamat : « En ego tibi comes 
itineris præsto sum. — Agedum, » respondit præfectus, dextrisque 
junctis rem paciscuntur.

Robinson itaque decem guineis dives ad urbem properat, comparat 
varias merces, uti navarchus præceperat, comparatasque in navem 
transportandas curat. Paucis diebus elapsis, vento favente, 
præfectus navis anchoras solvi, atque vela ventis dari jussit.


————

Caput secundum.


Robinson pergit iter. — Mala omina. — Navis incensa. — Alia 
fluctibus jactata. — Advehitur ad insulas Canarias. — Descriptio 
loci illius amœnissimi. — Inde profectus ad Americam naufragium 
facit.

Novum hoc Robinsonis iter faustissimum initium habuit. Jamque 
incolumes fretum Calesium transierant, et in ipso Atlantico mari 
versabantur : tum verò per plurimos dies continuos vento 
reflante navis Americam versùs abrepta est.

At ecce vespere quodam gubernator declaravit se flammas 
relucentes à longinquo conspicere ; cùmque inspectâ tabulâ 
nauticâ intelligeret vel ad centum milliaria nihil terrarum 
esse, conjectabat hunc ignem nihil aliud esse nisi navem 
incendio flagrantem.

Vix hæc dixerat, cùm in auras tolli visa est navis, terribili 
cum fragore, et mox tota undis obruta est. Cùm nox 
supervenisset, nihil ampliùs cerni poterat. Primâ autem luce 
apparent duæ scaphæ, cum fluctibus colluctantes, quæ remis 
pertinaciùs everberabant mare, ut ad navem accederent. Extemplò 
præfectus vexillum nauticum explicuit, significans se ad opem 
illis ferendam paratum esse. Navis ipsa omnibus velis ad eos 
tendit, atque intra dimidium horæ ad miseros pervenit.

Sexaginta erant, viri, mulieres et pueri, qui omnes nave excepti 
sunt. Erat res omninò miserabilis, cùm infelices illi faucibus 
mortis se ereptos viderent. Alii enim flere præ gaudio, alii 
clamare, quasi periculum nunc primùm immineret ; illi exsultare 
saltu lymphatico, hi verò pallidi manus torquere. Nonnulli stare 
muti et stupentibus similes. Nemo quòque inter nautas tam 
ferreus, quin his conspectis commotus ipse lacrymaretur.

Cùm eis paulatim rediisset animus, unus narravit quid miseris 
accidisset :

« Navis incensa magna quædam navis erat mercatoria Francorum, 
quæ ad insulam Martinicam tendebat. Exarserat ignis in cubiculo 
gubernatoris, flammâ tam velociter grassante, ut nulla ejus 
exstinguendæ spes adforet. Vix per tempus licebat se in cymbas 
recipere, et ab incensâ nave paululùm discedere, cùm, flammâ 
cameram, in quâ pulvis tormentarius sepositus est, corripiente, 
discerpta navis dissiluit. »

Dum hæc narrarentur, sedebat in angulo Robinson silens, 
pallidusque, similis homini quem malefacti remordet conscientia. 
« Bone Deus ! ait ille secum, si cum hominibus illis, inter quos 
sunt profectò quidam longè quàm ego meliores, tam malè agitur, 
heu ! quid mihi exspectandum, qui sic erga parentes 
peccaverim ? »

Cùm illi cibo aliquo refecti fuissent, tum unus qui dignitate 
cæteris præstare videbatur, præfectum adiit, crumenamque aureis 
nummis plenam porrigens, « Ego inquit, miseram illam navem 
instruxi ; hoc solum eripui, oroque ut pignus grati pro salute 
animi accipias. »

Tum verò fuit res spectaculo digna, certamen ambos inter viros, 
uter hinc gratior, inde honestior foret.

« Absit sanè, respondet præfectus, ut munus tuum accipiam. Cùm 
ego vobis opem tuli, nihil aliud egi quàm quod à naturâ homini 
erga hominem præscriptum est, scilicet ut homo homini, quicumque 
sit, consulat, ob eam causam quòd is homo sit. »

Frustrà ille præfectum urgere, ut oblatum munus acciperet ; 
perseveranter negavit, rogans, ut rem planè dimitteret. Tum 
deliberatur, quònam servati homines essent vehendi. Duplex erat 
causa cur ad Guineam non ducerentur. Primò quidem minimè opus 
erat longum iter in eam regionem facere, nihil ibi negotii 
habentibus.

Nec deinde tanta aderat in nave ciborum copia, undè tot 
navigantes in itinere victitarent.

Præfectus tandem statuit, omissâ propriâ utilitate, centum et 
ampliùs milliaribus à viâ rectâ deflectere, eosque in Terram 
Novam transportare, ubi sperabat fore, ut sese offerret 
opportunitas in Galliam cum piscatoribus asellorum redeundi. Eò 
igitur cursum direxit ; cùmque advenisset, naves Gallicas nactus 
est, quæ miseros receperunt. His peractis, iter suum ad Guineam 
prosecutus est.

Tum navis celerrimo cursu, aquas secat ; quâ navigandi 
velocitate Robinson noster mirè delectatus est. Post aliquot 
dies, ecce magnam navem conspiciunt, ad se tendentem. Mox verò 
audiunt sonitum tormentorum periculi instantis indicem, et 
animadvertunt navem esse duobus malis orbatam. Cùm ad eam 
propiùs accessissent, qui in eâ vehebantur, sublatis manibus, 
miserabiliter exclamant : « Servate infelices quibus omnibus 
pereundum est, nisi vos eorum miserebit. »

Tum ex iis quæsitum est quid mali accidisset ; quidam verò ex 
illis sic orsus est :

« Angli sumus, ex insulâ Jamaica, sacchari vecturam inde 
deportaturi. Ibi dum navis staret anchoris alligata, præfectus 
cum gubernatore in terram descendit, ad merces aliquas insuper 
emendas.

« Intereà exorta est tempestas, tanto turbine, ut, fune 
disrupto, navis ex portu in altum propelleretur. Tempestas ista 
tres dies noctesque sæviit : tum malis omnibus amissis, centum 
et plura milliaria abrepti sumus. Accedit ad hanc nostram 
calamitatem, quòd nemo nostrorum artis nauticæ peritus sit : 
novem jam integras hebdomades hinc et inde jactati, victum omnem 
consumpsimus, et nostri plerique jacent fame exhausti. »

Bonus itaque præfectus statim cymbam exponi jussit, assumptâque 
secum idoneâ ciborum copiâ, ipse cum Robinsone ad navem accedit. 
Erat sanè lugenda prorsùs omnium conditio qui in illâ 
vehebantur : universi inediâ quasi consumpti ; nonnulli vix 
poterant pedibus stare.

Cùm autem cubiculum nauticum intrâssent, horrendum visu ! 
jacebant humi mater, filius et servula, qui omnes fame enecti 
videbantur. Mox autem deprehensum est, reliquias in eis animæ 
vitalis superesse. Postquam enim nonnullæ succi è carne expressi 
guttæ in os cujusque instillatæ sunt, lucem oculis quærere 
cœperunt.

Mater præ nimiâ virium imbecillitate nihil quidquam absorbere 
poterat ; cùm autem innuisset, ut tantummodò filio suo 
consuleretur, mox illa exspiravit.

Inter hæc duo reliqui animam receperant ; atque ut erant ætate 
robustiores, præfecti diligentiâ feliciùs servati sunt. Cùm 
autem juvenis, oculis in matrem conjectis, mortuam esse 
intellexisset, tantus eum invasit dolor, ut deficientibus iterùm 
viribus ægrè ad vitam revocari posset. Vicit tamen cura, atque 
ille cum servâ quoque è faucibus mortis ereptus est. Deinde 
præfectus navem omni genere alimentorum instruxit, malos à 
fabris suis reficiendos curavit, ignarisque maris peritum nautam 
dedit, qui navem regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit, 
ut novam cibariorum comparationem faceret. Hæc erat insula 
Madeira, una è Canariis. Robinson unà cum præfecto in terram 
descendit, atque ibi lætissimo fortunatæ illius insulæ adspectu 
satiari non potuit. Scilicet terra partim in planitiem porrecta, 
partim in colliculos molliter assurgens, vernantem frugiferarum 
arborum copiam explicat. Cœli admodum jucunda temperies : nullus 
enim hìc hiemis rigor ; ita vim omnem frigoris retundunt 
clementiores solis radii mollesque favoniorum animæ, quarum 
flabellis regio tota circumquàque ventilatur. Erant in oculis, 
quàm longè patebat prospectus, segetes in agris benè pinguibus 
diffusæ, juga montium continuis vitibus consita. Ut arridebant 
Robinsoni nostro pendentes racemi ! Ô quales ille hausit 
delicias, cùm præfectus ære dato impetravit, ut juveni liceret 
uvis pro libidine satiari. Postquam ibi aliquantùm temporis 
moratus esset navis reficiendæ causâ, anchoram solvit.

Per plures continuos dies felicissimo cursu usi sunt.

At ecce repentè vehemens tempestas ab austro oritur. Spumabant 
fluctus, et in immensam surgebant altitudinem. Navis tamen 
stetit invicta ; sed cùm sex dies continuos atrox tempestas 
sæviisset, illa tam longè à viâ dejecta est, ut nec præfectus, 
nec gubernator ampliùs intelligerent, quonam in loco 
versarentur. Arbitrabantur tamen se ab insulis, quæ Caraïbæ 
vocantur, non multum distare. Septimo autem die, cùm primùm 
illucesceret, è nautis quidam, ingenti omnium lætitiâ, terram 
inclamat. Tum omnes in stegam conscendere, visuri quænam sit 
terra illa ad quam appulsuri sunt. Sed nunc lætitia in summum 
terrorem mutata est. Ecce enim navis impingitur : quo ictu qui 
stabant in stegâ excussi omnes planè corruerunt.

Scilicet navis in syrtem tam vehementi impetu allisa erat, ut 
hæreret quasi affixa. Confestìm verò fluctus spumantes tantam 
vim aquæ in stegam profuderunt, ut omnibus in cubiculo fuerit 
confugiendum, ne ipsi abriperentur.

Tum flebilis nautarum oriri clamor ; tum ejulatus hinc Deum 
orantium, inde clamantium : alii desperantes sibi crines 
avellere, quidam jacere semianimi.

Hos inter Robinson erat exspiranti similis ; ac repentè 
exclamant navem dehiscere. Itaque in stegam omnes accurrere, et 
demissam quàm celerrimè in scapham omnes desilire. Tanta autem 
erat multitudo inconsultè ruentium, ut vix scapha palmæ 
latitudine undas superaret. Cùm verò terra procul obesset, 
cuncti de orâ unquàm assequendâ, sæviente adeò tempestate, 
desperabant.

At ecce ingens fluctus ad scapham volvi, montis instar : quo 
omnes conspecto obstupescere, remosque dimittere. Nunc, nunc 
instat periculum. Et jam aquæ mons scapham assequitur 
subvertitque ; tum universi hauriuntur.


————

Caput tertium.


Sera Robinsonis pœnitentia. — Desperatio. — Vitam miserè 
sustentat. — Habitat in speluncâ.

Felici fato contigit, ut ingens ille fluctus qui Robinsonem 
absorpserat, idem vi magnâ reciprocans, hominem in vado 
exspueret. Hic cùm præter exspectationem in sicco versaretur, 
tum extremis viribus usus est, ut summam in oram adscenderet ; 
cùmque eò pervenisset, cœpit circumspicere. Eheu ! qualia oculis 
obversantur ! scapha, navis, socii, omnia demersa. Nihil omninò 
reliquum præter avulsas tabulas, quæ fluctuantes ad terram 
ferebantur. Unus ipse, unus mortem effugerat. Gaudio igitur et 
terrore trepidans, in genua procubuit, manibusque sublatis, 
lacrymis perfusus, Deo pro salutis miraculo gratias egit. Cùm 
verò nihil præter arbusta aut arbores deprehenderet, nec ulla 
vestigia, unde intelligere posset hanc regionem ab hominibus 
incoli, jam gravissimum illi videbatur vitam sic in solitudine 
degere. Venit quoque in mentem esse fortè vagantes belluas, aut 
feros homines ; tùm multò majori horrore perculsus est. Itaque 
primum præ timore nec stare ausus, nec progredi, circumspectare 
omnia, et vel minimo strepitu expavescere. Sed mox quâ ardebat 
sitis torporem istum excussit ; quam cùm diutiùs tolerare non 
posset, fontem aut rivum indagare cœpit, et sic vestiganti 
occurrit manans per herbas rivulus : quem ille secutus, invenit 
fontem liquidissimum, quo valdè recreatus est.

Nec illum fames tunc maximè urgebat ; quippe cui angor terrorque 
omnem cibi appetitum exemerant. Sed erant adeò exhaustæ illius 
vires, ut multò magis requiescere optaret. Attamen caput erat 
locum invenire, in quo tutus pernoctaret. Nulla domus, nullum 
tugurium, nullum specus erat in conspectu. Sic diù consilii 
inops flevit. Tandem aves imitari, hospitiumque in arbore 
quærere statuit. Ac brevì unam prospexit tam densam opacamque, 
ut commodè insidere dorsumque acclinare posset : hanc adscendit 
reptando, pièque Deum precatus, cùm se composuisset, statim 
obdormivit. Inter somnum, illius menti, ut erat curarum æstu 
jactata, rerum earum, quæ pridiè vigilanti acciderant, 
recursabant imagines. Videre sibi videbatur motum et agitationem 
fluctuum navem haurientium, nautarumque ejulatus exaudire. Sibi 
in animo fingebat parentes luctu ac mœrore confectos, qui filii 
vicem dolentes, manibus ad cœlum sublatis, flebant, et omne 
prorsùs solatium aversabantur. Tunc altâ voce exclamat, inter 
somniandum : « Adsum, adsum, parentes carissimi ! » Dumque 
amplexu matrem petit, decidit ex arbore. Sed fortè quod ipsi 
faustum fuit, sedem in loco non ita sublimi posuerat, solumque 
tam denso gramine vestitum erat, ut ille casu non ita gravi 
decideret. Iterum arborem suam conscendit, in quâ manibus 
retinens surculos circâ eminentes, ad ortum solis remansit.

Primâ luce cœpit cogitare, quâ ratione victum sibi pararet. 
Omnes verò arbores quas hactenus conspexerat, erant ex earum 
genere quas campêche vocamus ; atque illæ folia quidem, sed 
fructus ferunt omninò nullos.

Nec satis illi liquebat, quid sibi faciendum esset. Ex arbore 
tamen descendit. Cùm autem pridiè nihil omnino comedisset, cœpit 
fame sævissimâ laborare : itaque huc illuc per aliquot millia 
passuum discurrit ; sed discurrendo nihil invenit, nisi arbores 
steriles et gramina.

Tunc summo angore excruciatus famem et ultima sibimet 
ominabatur : « Pereundum mihi erit fame ! » exclamat, 
miserabiliter ejulans. Desperanti verò necessitas satis animi 
viriumque adjecit, ut se ad littus maris conferret, 
investigaretque diligentiùs, si quid fortè alimenti inveniret. 
Sed sua eum spes fefellit. Hìc verò debilitatus fractusque 
procubuit, facie in terram demissâ, flentemque miserè pœnituit, 
quòd non fuisset fluctibus et ipse obrutus. Et jam statuerat in 
hoc miserabili rerum articulo exspectare, dum lenta fames morte 
omnium teterrimâ consumeret vitam, cùm fortè conversus, ecce 
conspexit nonnullas in arenâ squamas ostrearum. Avidus itaque eò 
accurrere, circumspicere, scrutari, num fortè plenas quasdam 
reperiret, repertisque exsultare.

Ac primò quidem illas non sine difficultate aperuit ; sed 
inserto plano eodemque acuto silice perfecit, ut triginta 
circiter haustis ventrem paululùm placaret. Cùm nunc certior 
esset, se posse quamvis miserè sustentare vitam, jam maximè 
sollicitus erat, quò se à feris hominibus aut bestiis tutum 
reciperet.

Tum in montem summum, ægrè, ut erat satis excelsus, adscendit, 
unde quàm latissimè circumspicere poterat. Sed quantus eum 
terror invasit, cùm vidisset se esse in insulâ, neque ullam 
omninò, quàm longè aciem oculorum intendere posset, terram 
apparere, præter tres parvas insulas, quæ, spatio aliquot 
milliarium interjecto, ex æquore eminebant !

« Heu ! me miserum ! exclamat, manibus ad cœlum miserabiliter 
sublatis. Me ne ab hominum commercio ita sejunctum esse, ut mihi 
in hâc solitudine vivendum sit velut feræ bestiæ ! Heu ! 
parentes optimi, nunquam igitur ego vos revisam ! Nunquam 
licebit culpæ meæ veniam exorare ! »

Et sic dolens descendit de monte, circumspiciens, ubi posset in 
tuto se collocare. Diù autem frustrà indagavit ; tandem ad locum 
editorem pervenit, ex adversâ parte, instar parietis, præruptum. 
Cùm accuratiùs exploraret, locum invenit leviter excavatum, 
satis angusto aditu. Hìc si uncum, si scalprum, aut alia quævis 
instrumenta habuisset, facili negotio cavum in saxo excisum per 
fragmenta habitaculo idoneum fecisset. Sed cùm hæc omnia 
desideraret, huic inopiæ medendum erat.

Cùm diù multùmque deliberâsset, sic secum statuit : « Arbores, 
quas hìc video, salicibus patriis similes sunt, quæ, si 
transferantur, novas facilè radices agunt. Eruam igitur manibus 
satis magnam earum copiam, quæ, ante cavum denso ordine consitæ, 
erunt pro munimento ; cùm illæ radices egerint, ibi licebit 
clauso et securo mihi quasi in domo dormire. »

Tunc felici hoc invento lætus, ad opus statim se accinxit. Sed 
quanto majore gaudio exsultavit, cùm huic loco proximum fontem 
liquidissimum prospexisset è monte exsilientem ! Eò statim 
properavit, quia, cùm huc illuc fervente sole discurrisset, 
multùm æstuabat.

Posteà verò cœpit manibus et multo sudore teneras aliquot 
arbores exstirpare, quas eò transtulit, ubi sedem sibi 
destinaverat, atque ibi quòque cavum fodere manibus oportuit, in 
quo arbores insereret : hoc verò multum temporis requirente, 
vesper advenit, vix quinque aut sex numero arboribus consitis. 
Fame compulsus, oram maris rursùs petiit, ut novas conquireret 
ostreas. Sed cùm æstus rediisset, totum littus occupaverant 
undæ : ægrè igitur unam aut alteram reperit, et sic malè pastus 
cubitum ire coactus est. Reversus est igitur ad arborem suam, 
ibi pernoctaturus, donec hospitium sibi tutum confecisset. Ne 
autem hâc nocte idem ipsi accideret quod superiori, genualibus 
se ei ramo religavit, ad quem dorsum priùs acclinaverat, cùmque 
summo rerum creatori se commendâsset, tranquillè obdormivit.


————

Caput quartum.


Robinson reperit poma eximiæ magnitudinis. — Sibi conficit varia 
instrumenta. — Funiculos. — Stratum. — Umbellam. — Peram. — 
Calendarium.

Hac nocte Robinson non decidit ex arbore ; sed placidè usque ad 
ortum solis quievit.

Primâ luce, littus petiit, ut, collectis ibi ostreis, ad opus 
inchoatum reverteretur. Cùm eò aliâ viâ tenderet, eunti contigit 
invenire arborem quæ poma inusitatæ magnitudinis ferebat. Etsi 
eorum indolem ignorabat, sperans tamen ea fore quibus vesci 
posset, unam ex iis decussit. Erat autem nux oblonga nec minor 
capite pueruli, quæ vulgò in Americæ insulis vocatur cocossa. 
Erat nucleus quasi medulla et succus qui saporem olei ex dulci 
amygdalâ expressi referebat, atque in medio lac exquisitum.

Cùm stomachum latrantem una non placaret, secundam, tertiam 
quoque decussit, quibus abundè satiatus, tamen littus maris 
petiit ; cùmque mare reddidisset terras paulò ante salo mersas, 
nonnullas passim in sicco ostreas reperit. Magnam quoque et 
planam in littore concham invenit, quâ pro spathâ usus est ; 
atque illud ipsi non mediocri fuit adjumento. Nec multò post 
plantam deprehendit fibroso caule, qualis est apud nos lini aut 
cannabis.

Hæc ille et talia quovis alio tempore neglexisset ; nunc verò 
nihil omittebat, intentus ad singula, si fortè inde aliquid 
utilitatis caperet.

Itaque sperans id plantæ genus non minùs sibi fore opportunum, 
quàm linum nobis, aut cannabem, magnam ejus copiam evulsit, 
colligatosque fasciculos in aquam demersit.

Diebus aliquot peractis, cùm animadvertisset exteriorem crustam 
aquâ jam satis emollitam, fasciculis inde sublatis, stirpes 
molliores factas ad solem apricum explicuit. Quibus vix 
mediocriter siccatis, tentavit num hoc quòque lini instar 
repetito fustis ictu conteri posset. Cùmque res ex sententiâ 
cessisset, confestim funiculos facere tentat tantâ firmitate, at 
concham baculo affixam alligare posset. Et sic habuit 
instrumentum haud absimile ligoni olitoris.

Tum verò opus assiduè persecutus est, densasque conseruit 
arbores, donec areolam ante propositum sibi habitaculum omninò 
sepsisset ; atque inde quasi paries exstitit adeò validus, ut 
nonnisi vi multâ expugnari posset.

Illas veniente die, illas decedente irrigabat aquâ è fonte 
proximo haustâ. Ac brevì magno cum gaudio teneras vidit arbores 
suas virescentes, crescentesque adeò feliciter, ut mira esset in 
ipso adspectu loci amœnitas.

Cùm septum perfecisset, continuum resti torquendæ impendit diem, 
ex quâ sibi scalam conficeret : noluerat enim habitaculum suum 
portâ claudere, ne satis firma non foret adversus irruentis feræ 
impetum.

Quæ rupes habitaculo imminebat, habebat circiter duodecim pedum 
altitudinem : stabat in summâ arbor, cui scalam ita alligavit, 
ut in terram dependeret. Tum ipse conscendere rupem aggressus 
est ; quæ res ex voto cessit.

His omnibus confectis, secum deliberare cœpit quomodò cavum 
augeret, ita ut esset spatium in quo habitaret. Atque facilè 
intellexit tale opus solis manibus non esse suscipiendum. 
Excogitandum erat instrumentum, quod foret adjumento.

Eâ mente regionem lustravit, et post multas investigationes 
nactus est lapidem securis formam referentem, præacutum, atque 
in eo foramen in quo manubrium intrudi posset. Quæ res quoque 
multo labore, et lapide alio adhibito feliciter successit. 
Cùmque fustem alligâsset funiculis quos propriâ arte paraverat, 
hærebat manubrium quasi clavis affixum.

Dum pergit quærere, duos invenit lapides alios variis operibus 
aptos : alter instar erat tudiculæ ; alter ita formatus, ut 
aciem cunei haberet. Utroque Robinson assumpto, tam alacri animo 
reversus est, ut extemplò se ad opus accingeret.

Qui quidem tum cuneo, tum tudiculâ sensim multa rupis fragmenta 
decussit. Res erat plena sanè laboris. Sed diebus aliquot in 
opere consumptis tantoperè processerat, ut spatium cubiculo 
idoneum existimaret. Tunc avulso gramine siccatoque, fœnum 
confecit, lectulum inde commodum sibi paraturus.

Nihil igitur fuit impedimento, quominùs in suggestu molli somno 
indulgeret, postquam, alitum more, sedenti in arbore octo et 
ampliùs noctes fuerant traducendae. Ô quantâ voluptate perfusus 
est, cùm licuit fessos artus in lectulo componere !

Dominica dies proxima erat. Quam Robinson orando et meditando 
consumpsit, rogans Deum sibi peccatorum veniam, parentibus verò 
miseris præsidium et solatia.

Atque ne dierum ordo excideret è memoriâ, diem verò dominicam 
semper dignosceret, venit in mentem Robinsoni sibi calendarium 
condere ; non illud quidem tam accuratum, nec typis impressum, 
quali nos in Europâ utimur ; ejus modi tamen, ut ad dies 
numerandos sufficeret. Quod quidem tali modo assecutus est. 
Quatuor arboribus contiguis cortice quàm levissimo electis, 
unam, quæ magnitudine cæteras superabat, quoque vespere lineolâ 
incisâ notavit, quae diem absolutum significaret. Post incisas 
septem lineolas, erat finis hebdomadæ, et hunc indicabat exarata 
in proximâ arbore linea.

Quoties in alterâ hâc arbore quatuor aut quinque lineolas 
insculpserat, in tertiâ arbore simili lineâ notabat integrum 
mensem elapsum. Duodecim autem lineis menstruis absolutis, in 
quartâ arbore signabat annum peractum. Cùm autem menses quique 
non sint pari dierum numero, vicibus alternis, triginta uni, 
triginta et unum alteri incidebat, excepto mense februario, quem 
octo et viginti tantùm lineolis designabat.

His ergo annalibus, Robinson temporum ordinem servavit, diemque 
dominicam à cæteris dignoscere potuit, quam more christianorum 
ritè celebraret.

Interim erat consumpta maxima pars nucum cocossæ ejus, quam unam 
huc usque invenerat ; atque in littore tam raræ apparebant 
ostreæ, ut homini alendo non sufficerent. Itaque de victu iterùm 
sollicitus esse cœpit.

Hactenus quidem non longè ab habitaculo suo discesserat, metu 
ferarum aut hominum. Jam verò necessitate coactus, insulam 
perlustrare ausus est, ut nova quæreret alimenta ; constituitque 
die proximâ facere excursionem. Sed, ut se à nimio solis æstu 
defenderet, vesperam istam umbellæ conficiendæ impendit. Cùm 
haberet neque linteum, neque virgulas balænarum, nec forfices, 
neque acum, neque fila, è viminibus salignis tegmen struxit, et 
insertum in mediâ parte baculum funiculis alligavit. Tum ex 
arbore cocossæ folia sumpsit latiora, quæ tegmini spinis 
affixit. Sicque umbellam confecit tantâ densitate, ut solis 
radiis esset omninò impervia. Atque eâdem arte textis funiculis 
fabricavit sibi peram, in quâ et victum secum portaret, et 
conderet alimenta, si modò quædam invenire sibi contigisset.

Tum verò tantoperè lætatus est opere perfecto, ut noctem præ 
gaudio insomnem traduxerit.


————

Caput quintum.


Robinson insulam perlustrat. — Magnus terror. — In gaudium 
vertitur. — Descriptio lamæ. — Unum occidit. — Sed igne caret. — 
Carnem more Tartarorum coquit.

Robinson vix ortum diei exspectare poterat ; ita prævertit lucem 
ipsam. Peram funemque corpori circumdedit ; securique pro gladio 
cinctus, et umbellâ humeris impositâ, in viam alacriter se 
dedit. Ac primùm arborem cocossam adiit, ut unam aut alteram 
nucem decerperet ; tum littus quòque revisit, ostreas 
collecturus. Cumque utriusque generis satis magnam copiam sibi 
comparavisset, iter ingressus est.

Mira cœli matutini erat serenitas. Sua redeunte luce singulis 
rebus forma redierat. Sol oriens clarissimo fulgebat splendore, 
quasi ex oceano emergeret, arborumque cacumina veluti inaurabat. 
Multæ undique aves variis mirisque pictæ coloribus carmen 
canebant matutinum, auroram salutantes. Puro frigidoque aere, 
flores suavissimum odorem exhalabant.

Robinson gaudii et gratitudinis sensu perfusus : « Hìc quoque, 
ait, hìc Deus se benignissimum declarat. » Tum vocem ipse suam 
cantibus avium miscuit, verbaque cecinit, quæ pietas suggerebat.

Cùm Robinson à bestiis ferisque hominibus sibi metuere non 
desiisset, in itinere silvas dumetaque sedulò vitabat, ea autem 
petebat loca, ubi quàm latissime pateret prospectus. Illa autem 
ipsa erant maximè nuda steriliaque : quamvis igitur satis longum 
spatium emensus esset, nihil tamen invenerat, quod sibi aliquâ 
ex parte prodesset. Tandem in fruticem incidit, quem accuratiùs 
explorandum censuit. Erant herbæ tam densæ, ut silvulam 
referrent : aliæ flores subrubros, aliæ albicantes, nonnullæ 
florum loco poma viridia ferebant. Extemplò itaque gustat unum 
ex iis ; sed erat adeò acerbum, ut indignatus stirpem undè istud 
decerpserat, evulserit. Tum verò miranti apparuerunt tubercula 
diversæ magnitudinis, quae ab ipsis stirpium radicibus 
pendebant. Confestim quòque existimavit, ista verè esse plantæ 
istius fructus, eaque curiosiùs considerare cœpit. Cùm verò 
ipsius palato minimè arrisisset sapor, jam in eo erat ut ista 
omnia abjiceret, cùm secum reputavit, non ea esse inutilia 
omninò habenda, quorum usus primo statim adspectu intelligi non 
possit. Itaque, nonnullis tuberibus in peram demissis, Robinson 
longiùs progreditur, lento tamen gradu et maximè cauto. Si vel 
minimum strepitum audiret dumetorum, aut arborum, quas aura 
agitabat, continuò securim corripere, quâ se defenderet. Semper 
autem non sine gaudio animadvertit timorem vanum fuisse. Tandem 
devenit ad rivum, ubi prandere constituit. Igitur sub arbore 
altâ umbrosâque consedit ; jamque cœperat magnâ cum voluptate 
epulari, cùm repentè strepitu quodam longinquo vehementer 
exterritus est. Timidus itaque circumspexit, tandemque gregem 
magnum vidit pecudum ovibus nostris similium, nisi quòd eminente 
paululùm dorso camelorum formam referant ; cæterùm ovibus 
nostris paulo grandiores.

Huic animalium generi elegans caput, oculi venusti, os 
productum, crassiora labia ; idem pes ac bovi, bifidus, sed 
ungue simul postico instructus, quo veluti morsu anchoræ 
cujusdam utuntur per abrupta, quæ scandunt lubentiùs.

Lama lentus incedit composito gravique, sed eodem certo passu ; 
quippe qui leucas aut quatuor aut quinque in diem per loca 
jumentis impervia cæteris conficiat, per anfractus descendat 
præcipites, idemque saxa ardua et ipsis hominibus inaccessa 
exsuperet. Quatriduum fermè emensus iter, ipse per horas quatuor 
et viginti ultrò cessat et quiescit. Placidum ipsis, mite et 
prudens ingenium ; sicubi consistere placuit, flectere illi 
genua, corpusque demittere, ne onus dimoveant, præcaventes. 
Deinde sibilo misso, nullâ morâ, cautè admodum surgentes, iter 
incœptum peragere. Herbas autem inter eundum depascunt ; noctu 
etiam dormientes ruminant, prono pectore pedibusque ad ventrem 
reductis decumbentes. Originem habent ex istâ Americæ regione 
quam Hispani tenent, quæque Peruvium dicitur.

Robinsonem, cùm animalia ista appropinquare vidisset, incessit 
dira cupido edendi carnem assam, quâ tandiù caruerat. Constitit 
post arborem securi instructus, sperans fore, ut aliquem propiùs 
transeuntem lamam facilè sterneret. Quod benè successit. Cùm 
enim unus è pullis satis appropinquâsset insidianti, Robinson 
cervicem ejus percussit tanto ictu, ut extemplò exanimis ille 
procideret ; humerisque impositum secum in habitaculum 
asportavit.

Cùm rediret, invenit aliquid, quo magnâ ipsum lætitiâ 
afficeret ; scilicet sex aut octo malos citreas sub quibus 
nonnulli fructus jam maturi ceciderant. Illis curiosè collectis, 
locoque notato, hilari animo domum contendit. Ibi autem primò 
cœpit lamam excoriare. Quod quidem confecit ope silicis acuti, 
quo pro cultro utebatur. Pellem detractam ad solem expandit ; 
quamquidem præviderat sibi non mediocri fore utilitati. 
Calceamenta enim tibialiaque longo usu attrita erant. 
Existimavit ergo, ubi calcei defecissent, se posse soccos è 
pelle conficere, quos pedibus subligaret. Sollicitus quoque de 
hieme, magnopere lætatus est, quod pellem villosam nactus esset, 
quâ se contra vim frigoris defenderet. Et quidem ab istâ 
sollicitudine vacuus esse potuisset, cùm in istis regionibus 
prope circulum æquinoctialem positis hiems sit nulla. Hoc autem 
Robinson ignorabat ; quippe qui puer omnem omninò doctrinam 
aversatus fuisset.

Pelle igitur detractâ, exemtis visceribus, dissectâque ut 
assaret posticâ parte, primam ad veru comparandum curam 
intendit. Atque hoc consilio arborem tenuem excidit, eamque, 
detracto cortice, ab extremo præacuit ; duos deinde ramos, qui 
furcæ speciem habebant, deligit, veru fulciendo idoneos. Quos 
etiam ab imâ parte cùm acuisset, in terram ex adverso defigit ; 
tum carnem veru transfixam inter furcas posuit. Nec mediocrem 
percepit lætitiam, cùm vidisset quàm aptè veru versaretur.

Jam præter ignem nihil Robinsoni deerat. Quem ex duobus ligni 
fragminibus inter se collisis elicere aggressus est, sed 
frustrà. Quoties enim, ligna, incalescere cœperant, toties ipse 
adeò defatigatus erat, ut aliquantulùm temporis à labore 
cessandum esset, ad vires reficiendas. Interim ligna 
refrigescere, omnisque labor irritus evadere. Tum ille iterùm, 
nec sine magno dolore, sensit quàm parvæ sint singulorum copiæ, 
quantaque emolumenta ex aliorum hominum societate deriventur : 
etenim si vel unum habuisset socium, qui, dum ipsum vires 
deficerent, terendi laborem continuâsset, profectò ligna demum 
ignem concepissent. Sed labor sic intermissus omninò periit.

Tandem animo fractus, lignis abjectis, considet in strato, 
capiteque reclinato oculos non semel conjicit in carnem illam 
quam nunc non datur comedere. Ad hæc cùm subitò in mentem hiems 
recurrisset, tanto angore oppressus est, ut è solo exsurgens 
animi reficiendi causâ aliquantulum circumiret.

Quibus cogitationibus æstuans, ad fontem se contulit, aquam 
frigidam putamine cocossæ inde hausturus. Succo deinde malorum 
citreorum admisto, potum satis suavem et recreandis viribus 
maximè in hoc rerum articulo idoneum, sibi paravit.

Attamen carnis, assæ desiderium nondum ille deposuerat : tandem 
verò Tartarorum recordatus est, quos audierat carnem, quam 
comedere cupiant, ephippiis subjectam citato cursu coquere. 
« Atque illud, ait secum, aliâ ratione assequi possum ; » et 
continuò rem tentare constituit.

Nec mora ; duos lapides satis latos et læves quærit, ejus 
similes ex quo securim confecerat. Tum hos inter aliquâ carnis 
parte interpositâ, superiorem lapidem tudiculâ perpetuò tundit. 
Quod cùm aliquandiù fecisset, lapis incalescere coepit : eò 
majori alacritate ille tundere ; nec elapsa est hora tantùm 
dimidia, cùm caro et fervore lapidis et repetitis ictibus adeò 
emollita est, ut satis esculenta esset, nec illa quidem eâ 
saporis suavitate, quâ caro aptè assata. Attamen Robinsoni 
nostro, qui tandiù carne caruerat, lautas dapes præbuit : quò 
autem carnis saporem jucundiorem redderet, succo malorum 
citreorum expresso eam infecit, et sic exquisitissimò epulatus 
est.

Prandio confecto deliberavit, quodnam opus tunc maximè sibi 
suscipiendum esset. Et sic multa secum in animo volventi suasit 
metus hiemis, ut plures lamas caperet aut interficeret, quorum 
pellibus uteretur. Qui cùm satis mansueti viderentur, facili 
negotio se voti compotem fore speravit. Hâc spe conceptâ ad 
lectum se contulit : somnus autem placidissimus præteritum diei 
laborem abundè compensavit.


————

Caput sextum.


Turbo ingens. — Tempestas, undè magnum Robinsoni beneficium. — 
Tædium solitudinis. — Aranea.

Robinson hâc quidem nocte placidè admodum dormivit. Cùm tandem 
expergefactus diem jam non parùm processisse animadverteret, 
surrexit celeriter lamas venaturus ; sed cœli tempestas 
obstitit. Quippe vix egresso, subitò regrediendum fuit ; 
scilicet imber tantâ vi de cœlo ruebat, ut nulla spes esset 
foràs eundi. Itaque exspectare statuit donec tempestas 
desiisset. Imbris verò violentia aucta est. Fulgura quòque ita 
micabant, ut tota quasi arderet spelunca. Tum tonitrua 
sequebantur, qualia nunquam audierat. Terra ipsa contremiscere, 
montesque ita reboare, ut fragoris istius nullus finis futurus 
esse videretur.

Cùm Robinson liberaliter non fuisset institutus, humanum erat 
timorem vanum et anilem concipere.

Sedebat ille in angulo speluncæ, junctis manibus, præsentibus 
graviora quæ sequerentur, metuens. Interim imber ingruere, 
fulgura coruscare, tonitrua perpetuò resonare. Appropinquabat 
hora meridiana, necdum tempestas desævierat. Nec ipse quidem 
multùm esuriebat Robinson ; quippe cui famem omnem angor 
exemisset : adeò tetris cogitationibus excruciabatur.

« Venit sanè dies, ait ille secum, in quâ placuit Deo parentum 
ultori pœnas à me repetere ; nec diutiùs ille paterna me 
caritate tuetur. Pereundum mihi est : nunquam ego parentes 
miseros revisam. »

Dum hæc secum ipse tristis volvit, vim tempestas remittit, et 
jam spes Robinsonis animum recreat : tum igitur in viam se 
conferre statuit. Cùm autem in eo esset ut peram securimque 
arriperet, ecce subitò..... attonitus in terram procidit.

Scilicet arbor speluncæ imminens, fulmine icta, tanto fragore 
disrupta est, ut Robinson exanimatus se ipsum interemtum 
putaret. Diù etiam sensu planè orbatus jacuit. Tandem cùm 
intellexisset se adhuc vivere, è solo sese erexit ; statim verò, 
ante ostium speluncæ, arboris à fulmine disruptæ atque prostratæ 
partem conspexit. Interim pluvia cessaverat, nec jam 
exaudiebantur tonitrua ; tum Robinson ausus est è speluncâ 
prodire. Quid verò ejus oculis objicitur ? Res scilicet quæ ipsi 
apertè declaravit, quàm parùm omni spe priùs abjectâ sapuisset : 
ardebat enim truncus arboris, fulmine ictæ.... Robinson igitur 
id subitò nactus est quo plurimùm indigebat. Tanto atque 
insperato lætus munere, manibus in cœlum sublatis, optimo 
hominum parenti gratias egit, qui vel inter maxime terribiles 
casus nostræ semper consulit felicitati.

Tum verò Robinsoni suppetiit ignis quem alere haud difficile 
fuit ; nec ampliùs causa suberat, cur de vitæ salute in desertâ 
hâc insulâ esset sollicitus.

Venatio in posterum dilata est, quoniam placuit utilitatem 
statim ex igne capere, carnemque veru adhuc affixam apparare. 
Tum coqui ministerio functus ignem movet, assamque sedulò 
versat.... Quàm juvabat flammas micantes tremulasque intueri ! 
Pretiosissimum enim divini numinis munus ignem è cœlo sibi 
demissum interpretatus, cogitansque, quantas inde percepturus 
esset utilitates, sæpiùs, propter memoriam beneficii, oculos in 
cœlum vertit.

Tum verò rem unam Robinson desiderabat, scilicet sal, quo carnem 
condiret ; speravit autem se quoque processu temporis id commodi 
genus inventurum. Nunc ergo satis illi fuit littus petere ad 
aquam cocossæ putamine hauriendam : quâ quidem cùm nihil melius 
adesset, carnem tunc irrigavit.

Quantam verò conceperit lætitiam, cùm primum ori suo frustum 
admovit, is tandem sibi fingere potest, qui per quatuor 
hebdomades continuas nihil ciborum ritè paratorum comederit, 
omnemque iis unquàm vescendi spem penitùs amiserit !

Summa erat Robinsonis felicitas ; sed sensit sibi aliquid 
deesse, scilicet hominem quîcum illam communicaret. Inest enim 
nobis quiddam ab ipsâ naturâ penitùs insitum, ut non alia res 
hominem magis delectet, quàm si cum homine versari possit et 
colloqui. Natura quippe nihil solitarium amat ; et si suppetant 
omnium rerum quas ipsa desiderat abundantia et copia, ereptâ 
hominis omninò adspiciendi potestate, nemo est tam ferreus qui 
id vitæ genus sustinere possit, cuique non auferat fructum 
voluptatum omnium solitudo. « Heu ! ait ille cum gemitu, ô me 
felicem, si mihi contingat societas unius amici aut unius 
hominis vel miserrimi cujus mutuâ in benevolentiâ conquiescam ! 
Si saltem adsit unum modò animal mansuetum, canis aut feles ; 
quod beneficiis mihi devinciam ! nunc autem mihi vivendum est 
prorsùs solitario, atque ab omni animantium societate remoto. » 
Hìc lacrymis genæ maduerunt. Tunc recordatus est præteriti 
temporis, quo puer adhuc, cùm posset jucundâ fratrum aut 
æqualium consuetudine frui, cum illis dissidia ac sæpè jurgia 
inierat, quorum nunc magnoperè eum pœnituit. « Eheu, secum 
reputavit, equidem tunc temporis parum intellexi, quanti amicus 
sit æstimandus, quantoque aliorum hominum amicitia sit adjumento 
ad benè et beatè vivendum. Ô ! si Deus mihi largiretur, ut 
aliquandò repuerascerem, quantâ ego benevolentiâ, quanto amore 
fratres meos aut æquales complecterer ! quàm lubenter leves 
illorum ferrem injurias, omniumque animos comitate et obsequio 
ad me allicerem ! Ô me infelicem qui, quanti sit amicitia, non 
antè didicerim quàm omnis spes illius unquàm fruendæ 
exciderit ! »

Has inter querelas, oculis fortè in ostium tugurii conjectis, 
araneam animadvertit, quæ telam suam in angulo quodam 
contexerat. Tantopere autem socio invento lætatus est, ut, 
qualis esset, minimè curaret. Juvabat intueri quâ arte telam à 
medio texere incipiat, ac deinde fila immittat alia in rectum, 
alia in orbem, maculasque, paribus semper intervallis, 
indissolubili nodo adnectat, quæ minora animantia veluti retibus 
implicata teneant. Itaque non desiit ei bis in die muscas 
culicesque sufficere. Illa quòque tantam cum hospite 
familiaritatem contraxit, ut, quoties hic telam tetigisset, 
illa, specu progrediens, prædam ex herili manu acciperet.

Jam nox appropinquabat, solque in aquis immergi videbatur. 
Oriens ex oppositâ cœli parte luna radios in speluncam fundebat 
tanto Robinsonis gaudio, ut ille aliquandiù somnum capere non 
posset. Tandem obdormivit, dum ignis, subjectâ materiâ, lentè 
alitur.


————

Caput septimum.


Præda ingens. — Deest res maximè necessaria. — Vota irrita. — 
Ambulatio. — Natatio. — Res variæ.

Robinson, cùm solis æstus in insulâ interdiù esset 
fervidissimus, matutinum inprimis aut vespertinum tempus operi 
impendere solebat. Itaque primo mane surrexit, cùmque ligna 
super foco reposuisset, dimidiam cocossæ nucem, quæ de hesternis 
epulis reliqua erat, comedit. Quo facto, cùm aliam lamæ partem 
veru affigere vellet, carnem jam putrescere, propter nimium 
calorem, sensit. Carendum igitur hodiè fuit voluptate, quam ex 
edendâ carne percepisset.

Deinde, humeris perâ venatoriâ cinctis, ad littus se contulit, 
ostreas collecturus. Ibi verò pro ostreis, quarum mira paucitas 
erat, aliud alimenti genus Robinsoni contigit invenire, quod 
certè utilitate ostreas vinceret ; animal cui tectum ipsa 
composuit natura, quod secum quòcumque libuerit gestat, 
testudinem nimirùm, tantâque illam magnitudine, quantâ in his 
regionibus rarò reperiunt : quippe librarum ferè quinquaginta 
pondus æquabat.

Sæpè Robinson audierat carnem testudinis jucundam esse, 
eamdemque salubrem. Prædam igitur humeris impositam Robinson 
lentè domum deportat. Tum securi suâ inferiorem partem conchæ 
percutit repetito ictu, donec frangeretur ; et sic testudine 
potitus, opimam ejus partem assandam resecuit. Quam cùm veru 
affixisset, ut magnam famem laborando contraxerat, vix 
exspectare potuit, donec esset ritè cocta.

Interim dum sedet assam versans, secum reputat, quid de reliquâ 
testudine sit faciendum, ne putredine corrumperetur. Ad illam 
enim muriâ condiendam et patinâ et sale carebat. Quomodo se inde 
expediat ?

Ægrè enim prævidit egregiam illam testudinem, quæ sibi vel octo 
et ampliùs dierum victum præbuisset, posterâ die putridam fore ; 
neque tamen animum subiit, quâ ratione illam condiret. Ac subitò 
hæc ei cogitatio in mentem venit. Superior testudinis crusta 
mactræ similitudinem aptissimè referebat. « Hæc erit, ait ille 
secum, pro patinâ. Unde autem salem petam ? Ô me stupidum ! ait, 
fronte simul percussâ. Nonne mihi est in potestate carnem aquâ 
marinâ irrigare, quæ quidem idem prorsùs aut fere præstabit ac 
si sale esset condita ? Optimè, egregiè, » iterùm iterùmque 
exclamat ; atque ille lætitiâ gestiens veru celeriùs versare.

Et nunc caro ritè assata est. Cùm esculentum quoddam ejus 
frustulum gustâsset, « Ah ! si modo, ait ille suspirans, 
fragmentum panis vel minutissimum mihi nunc contingat ! Quàm 
stultus ego fui, qui puer non intellexerim, quantum Dei erga 
homines beneficium panis sit ! Tunc temporis, ut satis mihi 
fieret, addendæ erant aliquæ deliciæ. Ô utinam nunc mihi adsit 
fragmentum quodlibet panis illius quem tunc ad canem nostrum 
horti custodem projiciebam ! Quàm me felicem nunc prædicarem ! »

Robinson igitur quam lautissimè posset, epulatus est. Deinde, 
fervidissimo diei tempore, paululum in strato recubuit, ut secum 
meditaretur, quodnam potissimùm opus susciperet, cùm remisso 
calore liceret operam in aliquid conferre.

« Quid nunc priùs agam ? optimum erit ad venandos aliquot lamas 
proficisci. Quid autem proderit tanta carnis copia ? » Cùm sic 
secum reputaret, incidit in cogitationem novam, cunctisque 
prioribus longè præstantiorem. Scilicet animalia quædam 
domestica cicurare et mansuefacere decrevit, quæ sibi victum 
simul et societatem præstarent. Lamæ autem cùm jam mansuetissimi 
generis viderentur, speravit fore ut facili negotio nonnullos ex 
iis vivos exciperet. Statuit funiculum ita aptare, ut esset pro 
laqueo, tum autem post arborem insidiari, et lamæ capiti, qui 
primus appropinquaret, laqueum injicere. Hâc mente funem satis 
crassum contorquet ; atque intra aliquot horas cuncta confecta 
sunt. Tum non semel omnia expertus, vidit rem benè fore.

Quoniam verò locus ille quà lamæ ad aquam devenire solebant, 
satis remotus erat, nec constabat num unoquoque vespere eò 
venturi essent, re ad crastinam diem dilatâ, interim cætera ad 
iter faciendum necessaria paravit. Tum resecto testudinis 
frusto, quod et vespertinæ et crastinæ cœnæ sufficeret, reliquam 
partem aquâ marinâ irrigavit.

Quo facto foveam mediocrem in solo fodit, quæ sibi ad tempus 
cellæ vicem præstaret ; atque in eâ concham testudinis carne 
repletam condidit, ostio cellæ intextis ramalibus occluso.

Reliquum à meridie tempus jucundæ ambulationi impendit, ut 
animum recrearet ; quam ob causam ad littus maris se contulit, 
unde suavis aura spirabat, quâ aeris æstus paululùm 
temperabatur. Ibi dum secum spatiatur, valde delectatus est 
adspectu maris immensi, cujus plana facies fluctibus sese 
invicem leni lapsu pellentibus vix crispabatur. Hìc animo 
affectus, oculos in eam terrarum partem convertit in quâ sita 
erat cara sibi patria ; cùmque hæc optimorum parentum memoriam 
desideriumque renovarent, nonnullæ obortæ sunt lacrymæ.

Atque sic obambulanti venit in mentem, sibi non male fore, si 
corpus ablueret, ad squalorem detergendum. Vestem igitur 
deposuit. Ut verò stupuit adspecto indusio quod unicum habebat ! 
Quoniam in regione tam calidâ nunquam illud exuerat, vix cerni 
poterat linteum albi coloris olim fuisse.

Primò igitur statuit sedulò indusium lavare. Quo quidem ex 
arbore suspenso, ipse in aquam desiliit.

Cùm autem puer natandi artem didicisset, placuit ex eo loco, ubi 
in aquam descenderat, natando pervenire ad tractum quemdam terræ 
satis longo spatio in mare procurrentem, quem nondum adierat.

Illud quoque Robinsonis nostri consilium faustissimum fuit. 
Vidit nimirum hunc terræ tractum aquis subeuntibus inundari, 
recurrentibus verò magnam copiam testudinum, ostrearumque in 
sicco destitui.

Maris ille locus quem Robinson circumnatavit, adeò piscibus 
abundabat, ut ferè manibus capi possent. Quòd si reticulo 
instructus fuisset, multa facilè cepisset millia. Hoc autem 
adhuc carebat. Cùm tamen omnia suscepta prosperè ei hactenus 
cessissent, speravit fore ut aliquandò piscatorium rete sibi 
conficeret.

His rebus jucundissimis lætus Robinson ex aquâ emergit, cùm 
horam ferè integram natando consumpsisset. Indusium quoque aeris 
calor penitùs siccaverat : tum ille voluptate lintei mundi 
induendi fruitur.

Cùm verò nunc consuevisset cuncta attentè meditari, cogitavit 
hanc voluptatem non fore diuturnam, si quidem hoc unico indusio 
sibi nunc utendum esset, quo semel attrito nulla suppeteret 
ratio quâ aliud compararet. Quæ cogitatio gaudium mœrore 
miscuit. Attamen, animo mox confirmato, domum reversus est, 
cœnam sumpsit ; cùmque Deum piè oravisset, placidè se in lecto 
composuit.


————

Caput octavum.


Lama mansuefacta. — Pulli. — Res variæ.

Postero die Robinson primâ luce surrexit, atque ad venandum se 
accinxit. Assumptis igitur tuberibus solanorum assatis, 
idoneoque testudinis frusto foliis involato, securi instructus 
et laqueo, quem pridiè ad lamas irretiendas confecerat, 
umbellamque manu tenens in viam se contulit.

Summum adhuc mane erat : constituit igitur paululum à rectâ viâ 
deflectere, ut alias quoque insulæ partes exploraret. Innumeras 
inter volucres, quæ arboribus insidebant, psittacos miris 
coloribus pictos conspicit. Ut ille optabat unum ex iis capere, 
quem mansuetum atque socium sibi faceret ! Adulti verò 
callidiores erant quàm qui caperentur ; pullorum autem nidum 
nusquàm vidit.

Cùm autem collem quemdam mari vicinum adscendisset, conjectis 
inde oculis inter rupium hiatus, aliquid conspexit quod placuit 
propiùs cernere. Descendit igitur, et magnâ cum voluptate 
animadvertit esse.... sal. Hactenus quidem pro condimento 
adhibuerat aquam marinam, quæ tamen commoditas salis præstantiam 
non æquabat. Aquæ enim marinæ sapor habet multùm amaritudinis : 
temerè quòque ille putaverat carnem aquâ marinâ conditam sanam 
atque incorruptam servari posse, si quidem non minùs putrescit 
quàm aqua è fluviis aut fontibus hausta, ubi illa motu caret. 
Valdè igitur ei profuit genuinum sal hìc repertum : itaque ambas 
ille peras eo complevit, quod statim domum deportaret.

Lætus deinde Robinson eum petiit locum ubi lamam se excepturum 
sperabat. Recubuit sub arbore, horam exspectans quâ solebant 
transire, atque intereà carne assâ et tuberibus epulatus est : 
quibus quidem, addito sale, sapor nunc erat longè jucundior.

Sub finem prandii, ecce lamas accurrentes è longinquo prospicit. 
Confestim Robinson stans in insidiis, exspectat donec 
appropinquarent. Nonnulli jam præterierant, sed extra captum ; 
cùm ecce unus ex illis tam propè accessit, ut ejus collo laqueum 
injecerit. Qui cùm balare conaretur, Robinson, ne cæteros 
deterreret, laqueum ita contraxit, ut vox hæreret faucibus. Tum 
eum celeriùs in dumeta abreptum è conspectu cæterorum removit. 
Capta lama duorum pullorum mater erat. Quiquidem magno 
Robinsonis gaudio matris vestigia secuti, hominem minimè timere 
visi sunt : dum illos Robinson demulcet, isti manum ejus 
lambunt, quasi orarent ut matrem dimitteret.

Robinson igitur, voti compos, captivam quamvis reluctantem, totâ 
vi connisus, secum abstraxit, brevissimamque viam ingressus 
tandem feliciter domum revertitur.

Nunc ut hospites commodè exciperet, cœpit stabulum exstruere 
atrio suo contiguum ; securi nempè lapideâ teneras arbores 
excidit, quas ita denso ordine conseruit, ut parietem satis 
validum objicerent. Lama quam alligaverat arbori, fessa 
recubuerat ; pulli autem captivitatis suæ nescii jacebant, 
matris ubera sugentes.

Ô pergratum Robinsoni nostro spectaculum ! Iterùm atque iterùm 
constitit, carissimum pecus intuens, seque ipsum beatum 
prædicavit, quòd nunc animantes quosdam socios haberet. Jam sibi 
visus est vitam solitariam non ampliùs degere ; unde tantam 
voluptatem cepit, ut, viribus novis auctus, brevì stabulum 
inchoatum perficeret. Tum lamâ cum pullis ibi inclusâ, ostium 
densis fruticibus sepsit.

Quantam nunc lætitiam expertus est ! Etenim præter jucundissimam 
istorum animalium societatem multa alta maximaque commoda inde 
speravit. Neque hoc frustrà. Poterat aliquandò discere quâ arte 
ex eorum lanâ vestem sibi conficeret ; poterat eorum lacte 
vesci, atque butyrum cum caseo inde parare.

Una res ejus felicitati deerat. Optabat nimirùm ut intrà unum et 
eumdem parietem cum grege carissimo habitaret, quem semper 
haberet ante oculos, quoties domi commoraretur. Rem itaque diù 
multumque in animo versavit : tandem, cùm minimè laboris 
pigeret, statuit alteram domicilii partem diruere, novamque 
capaciorem exstruere, quâ atrium ipsum aliquantulùm 
amplificaretur. Ut autem, dum esset in novâ sepe serendâ 
occupatus, tutus ipse habitaret, prudenter statuit veterem non 
priùs evellere quàm nova fuisset confecta ; atque tanta fuit 
Robinsonis assiduitas, tanta diligentia, ut, opere intrà paucos 
dies perfecto, jucundissimâ trium sodalium societate gauderet.

Lama etiam cum pullis societati Robinsonis brevì assuevit. Domum 
enim redeunti obviàm subsultantes veniebant, odorantes an fortè 
aliquid deliciarum attulisset, manumque lambentes, quasi gratias 
acturi pro gramine aut surculis ab ipso acceptis.

Tùm, pullis paulatim à matris lacte desuefactis, cœpit ipse bis 
quotidiè illam mulgere : vasculorum vicem ei præstabant putamina 
cocossæ ; lactisque usus modò dulcis, modò coagulati, 
solitudinem ei longè jucundiorem fecit.

Cùm arbor cocossæ tot tantasque utilitates ei præberet, illam 
propagare magnoperè cupiit. Quomodò autem hoc efficeret ? 
Audiverat ille quidem arboribus ramulos inseri posse ; nunquam 
tamen hanc artem discendam curaverat. Tùm sæpiùs ingemuit : 
« Eheu ! quàm levis in pueritiâ fui, qui omnibus ad doctrinam 
adjumentis uti noluerim ! Si mihi meliùs consuluissem, nonne 
attendissem ad ea quæ tùm oculis, tùm auribus meis 
subjiciebantur ? Ô si mihi repuerascere liceret, quantâ ego 
curâ, ad omnia quæ hominum solertiâ et labore perficiuntur, 
animum adverterem ! »

Robinson igitur, ut optatum finem assequeretur, nullam aliam 
rationem vidit, quàm si è nucibus ejus nonnullas sereret. Hoc 
ergò facere constituit, quanquàm cibi adeò suavis et rari 
jacturam ægrè ferebat. Nec multo post, magnâ cum voluptate 
erumpentia quædam animadvertit semina, quæ, tepefacta vapore, 
mirum in modum adoleverunt.

Lama mater pullique brevì eamdem mansuetudinem induerant, quâ 
canes nostri esse solent. Hos itaque cœpit ad usus suos 
adjungere, iisque jumentorum loco commodè uti, quoties aliquid 
grave aut suprà vires hominis vehendum erat.

Jam pridem Robinson, cùm esset in otio, animadverterat quantæ 
sibi foret utilitati, si artem corbium texendarum intelligeret. 
In pueritiâ autem suâ adeò istam artem despexerat, ut nullum 
unquam corbium opificem attentiùs considerâsset ; quo factum 
est, ut hujus artis, quamvis per se facilis sit et obvia, æquè 
ac cæterarum artium esset omninò rudis.

Cùm autem in umbellâ texendâ satis felix fuisset, subindè in 
posterum huic quoque artificio otium impendit ; atque usu 
diuturno solertior factus, idoneam tandem corbem confecit. 
Cùmque duas ejusmodi texuisset, junctas funibus lamæ dorso 
imposuit.


————

Caput nonum.


Terræ motus. — Mons ignivomus. — Lamæ vi aquarum abrepti. — 
Spelunca Robinsonis diruta.

Sequente nocte, Robinson securus recumbebat ; fideles lamæ ad 
pedes domini jacebant ; luna splendebat de cœlo, aere puro 
tranquilloque ; omnia denique in rerum naturâ alto silentio 
tenebantur. Jamque Robinson, labore diurno fessus, dulci 
fruebatur somno : parentum verò imago, quæ crebrò recursabat, 
ante oculos somniantis obversabatur ; cùm subitò terra insolito 
motu tremuit, tanto fragore tamque horribili mugitu, ut multæ 
tempestates, velut agmine facto, ingruere viderentur. Insequitur 
frequens terræ motus, alius alium : exoritur simul furens 
procella, quâ arbores, quâ ipsæ dejiciuntur rupes ; mareque cum 
fremitu æstuans, in imis sedibus conturbatur. Dixisses cuncta 
inter se præliari elementa, atque universam rerum naturam in 
exitium ruere.

Robinson, mortis angore correptus, è speluncâ in vestibulum 
prosilit ; prosilientemque exterriti lamæ sequuntur. Vix inde 
aufugerant, cùm saxum in quo spelunca erat, ruinam dedit. 
Robinson, cui timor alas addiderat, per ostium vestibuli se 
proripuit, lamis anxiè eum insequentibus.

Primùm autem eam petiit montis vicini partem, quâ excurrebat in 
nudam planitiem, ne arboribus ipse concidentibus obrueretur. Quò 
tendens, subitò magno cum terrore, ingentem hiatum eâ ipsâ 
montis in parte videt, undè erumpunt fumus, flammæ, favillæ, 
lapides, cum materiâ candenti quam lavam appellant. Vix etiam 
fugâ morti se eripuit : quippe lava candens, torrentis instar, 
ruebat ; magna autem montis fragmina hinc et inde 
disjiciebantur.

Tùm ad littus procurrit, ubi ipsum nova horrendaque rerum forma 
excipit. Turbo vehementissimus ab omni cœli parte nimbos 
collegerat quasi alios aliis impositos, undè tam gravis aquæ vis 
subitò ruit, ut omnis regio aquis superfusis inundaretur.

Tùm Robinson, in hâc malorum ambage, quid fugiat, quid petat 
incertus, ægrè in arborem se recipit. Miseri autem lamæ undarum 
æstu abripiuntur. Eheu ! quàm graviter illorum ejulatu animus 
ejus vulneratur ! Quàm vellet suo eos periculo servare, nisi 
fluctuum impetu longiùs abrepti fuissent !

Sæviit terræ motus adhuc paululùm : tum repentè omnia silent, 
venti residunt, hiatus ignem evomere desinit, fragor 
subterraneus cessat, cœlo redit pristina serenitas, omnis etiam 
aqua exiguo temporis spatio effluit.

Robinson ex arbore in quam perfugerat, descendit ; sed animum 
curæ obruerant. Spelunca, quæ sola huc usque tutum ipsi refugium 
præbuerat, diruta penitùs videbatur. Lamæ fideles carissimique 
ante ipsius oculos undis abstracti : omnia opera periêre ; 
periêre omnia quæ in futurum moliebatur consilia. Mons quidem 
flammas evomere desierat, sed ex hiatu tardus fumus aterque 
oriebatur ; undè metuendum erat ne ille montis ignivomi naturam 
in posterum quoque retineret.

Tùm anxietate et angore exhaustus, ad arborem, ex quâ 
descenderat, se reclinavit, gemitus edens miserabiles ; et sic 
solatii expers per reliquam noctem remansit.

Jam dies novus oritur, lux autem alma miserum Robinsonem in 
eodem statu deprehendit. Neque enim somnus dulcis oculos ejus 
clauserat ; neque animum subierat alia cogitatio præter tristem 
illam luctuosamque : « Quid nunc de me fiet ? »

Tandem se corripit, atque somnianti similis ad vastatum 
domicilium titubans procedit. Quantam verò putatis fuisse ejus 
lætitiam cùm haud procul à vestibulo carissimos sibi lamas 
salvos incolumesque obviàm sibi prosilientes conspexit ! Initio, 
suis fidem oculis vix habuit. Brevì autem sublata est omnis 
dubitatio : illi enim accurrere, manum herilem lambere, 
lætitiamque, quam ex ejus reditu capiebant, exsultando et 
balando exprimere.

Tunc autem animus Robinsonis, hactenùs fractus dejectusque, 
rursùs erectus est. Lamas suos intuetur, oculisque in cœlum 
sublatis, lacrymas lætitiæ pietatisque testes profundit. Tùm 
amicos reduces lætissimis blanditiis excipit, iisque comitibus 
procedit, certiora de domicilio visurus.

Atque ibi Robinson multo minus damni invenit quàm primò, præ 
metu et animi abjectione, veritus erat. Laquear, quod saxo 
constabat, erat collapsum, atque proximam terræ molem secum 
traxerat : attamen omnia ista rudera è speluncâ removeri posse 
videbantur, ita ut laxiùs ipse commodiùsque habitaret.

Ad hoc accedebat aliquid, ex quo intelligeret hoc sibi feliciter 
contigisse. Cùm enim accuratiùs locum inspexisset, ubi saxum 
illud dependerat, magno cum stupore cognovit, illud undique solo 
molli innixum fuisse, adeò ut male hæreret. Verisimillimum 
itaque erat, molem hanc impendentem suo pondere brevì delapsuram 
fuisse. Tunc subitò in genua prostratus, gratias Deo egit quòd 
sic iterùm servatus fuisset, ac deindè alacriter ad opus se 
contulit.


————

Caput decimum.


Robinson habitaculum reficit. — Parat sibi alimenta in hiemem. — 
Imbribus continuis impeditus domi, fingit vasa. — Nectit rete. — 
Arcum et sagittas conficit.

Terram profectò arenamque haud difficile erat removere ; 
supererat autem ingens saxum, fractum in duas partes, sed quibus 
movendis unus homo impar videbatur. Conatus est Robinson partem 
ejus, quæ minor erat, provolvere, sed frustrà ; et nunc iterùm 
desperatione torpens, hæsit inops consilii.

Postquàm diù secum meditatus fuit, recordatus est se puerum 
vidisse, quoties operariis aliquid magni ponderis erat 
moliendum, perticâ eos longâ crassâque uti, cujus extremam 
partem moli movendæ subjiciebant. Itaque ejus rei experimentum 
facere properat. Elapsâ vix horâ dimidiâ, saxa, quæ vix quatuor 
homines junctis viribus movere potuissent, è speluncâ feliciter 
extracta sunt. Moxque lætus admodùm vidit domicilium suum et 
laxius et tutius esse quàm anteà : jam enim parietes non minùs 
quàm laquear ipsum, saxo constabant, nec vel minima quidem rima 
perspiciebatur.

Tunc ad montem ignivomum, qui vaporem atrum emittere nondùm 
desierat, propiùs accedere audet. Miratur ingentem saxorum 
liquefactorum copiam, quæ, longè latèque diffusa, necdum etiam 
refrigerata erant. Cùm animadvertisset lavam ad eum locum 
effluxisse, in quo solana crescebant, magnoperè timuit ne 
torrens igneus totam istam regionem vastâsset. Itaque cùm eò se 
contulisset, magno cum gaudio cuncta benè se habere deprehendit. 
Et continuò statuit variis in partibus insulæ suæ solana serere, 
ne fructum tam egregium sinistro aliquo casu amitteret.

Interim cùm mons fumum emittere desiisset, Robinson ad ejus 
hiatum accedere ausus est. Latera quoque et imam partem ejus 
lavâ refrigeratâ opertam invenit : cùmque nusquàm vel minimum 
inde oriri fumum videret, non sine probabili causâ existimavit 
ignem subterraneum penitùs exstinctum, neque in posterum sibi 
ejusmodi eruptionem esse extimescendam.

Quâ spe confirmatus, ad alimenta in hiemem colligenda animum 
convertit. Hoc consilio, octo lamas subindè eodem modo cepit, 
quo priores. Istos omnes mactavit, excepto hirco, quem socium 
tribus suis lamis cicuribus adjunxit, maximamque carnis partem 
suprà focum suspendit, quæ fumo siccaretur.

Jam igitur non contemnendam copiam carnis sibi paraverat : 
nihilominùs tamen, veritus est, ne sub finem hiemis, si fortè 
asperior futura esset aut longior, inopiâ ciborum ipse 
laboraret. Itaque nonnullos etiam lamas capere optavit. Illi 
verò, insidiis hominis cognitis, cavere sibi didicerant : novis 
igitur utendum fuit artibus, quibus illos exciperet. Neque hoc 
ei non successit ; tanta ingenii humani vis esse solet ad 
excogitandum quidquid valet ad necessaria sibi comparanda !

Animadverterat nimirùm lamas, quoties eum ad fontem 
conspexissent, semper celerrimè per collem quemdam ad arbusta 
properare. Hujus collis pars altera dumetis cincta ; altera 
autem prærupta duarum ferè ulnarum altitudine, undè lamæ saltu 
se dejicere solebant.

Statuit igitur foveam altam eo loco fodere, in quâ lamæ desuper 
prosilientes caperentur. Labore quoque indefesso intrà paucos 
dies novum hoc confectum est. Tùm foveam virgultis texit. 
Posterâ autem die magnoperè lætatus est, cùm duo ejus generis 
animalia in eam desiliisse animadvertit. Quibus captis, tantam 
habuit carnis copiam, quanta per hiemem, quam longa foret, 
abundè sufficeret. Tùm, ut cuncta provideret contrà hiemem, quam 
instare putabat, fœnum lamis parandum, ligna ad ignem fovendum 
colligenda, solanorum tubera effodienda, eademque in cellâ 
condenda erant. È fœno, cujus magnam copiam collegerat, acervum 
struxit, qualem agricolæ nostris struere solent : quoties verò 
fœnum addebat, illud ita pedibus impressis conculcabat, ut haud 
facilè pluviâ posset interlui. Insuper ut magis etiam ab 
imbribus defenderetur, tectum ex arundinibus confecit, haud 
infirmius iis quæ culmo apud nos teguntur. Dies proximos ligna 
arida colligendo impendit. Tum tubera solanorum effodit, nec 
parvam eorum paravit copiam. Quibus in cellâ conditis, decussit 
quoque omnia mala citrea quæ matura erant ; jamque de suo victu 
minimè fuit sollicitus.

Hiems verò, licet exacto mense Octobri, nondùm venerat. Cœpit 
potiùs continuis imbribus ità pluere, ut aër in aquam mutatus 
videretur. Nec satis liquebat Robinsoni quænam hujus rei esset 
causa. Quindecim dies elapsi erant, ex quo non longiùs domicilio 
suo progressus fuerat quàm ad cellam, ut alimenta et aquam sibi 
lamisque peteret. Reliquum tempus omne veluti captivo homini 
degendum fuit.

Eheu ! quàm tardè tempus nunc Robinsoni trahi visum est, nihil 
agenti et solitario ! Nunc perspexit, quàm vera essent quæ 
sæpiùs magistri præceperant, eas opes esse parandas quæ unà cum 
naufragio possint enatare.

« Ô me in pueritiâ stultum, exclamavit, qui scribere aut legere 
molestum, otiari verò jucundum existimaverim ! Ô utinam quas 
olim aspernatus sum doctrinas memoriâ tenerem ! Ex hoc penu 
domestico nunc depromerem quod esset non solum vitæ oblectatio, 
sed etiam levamentum miseriarum. »

Cujus otii pertæsum necessitas coegit ut varias res gerendas 
susciperet quas nunquam anteà tentaverat. Jamdiù consilium ollæ 
aut lampadis fabricandæ animo agitaverat, quibusquidem auctus, 
in meliori sanè conditione versaretur : itaque, quamvis plueret, 
terram argillaceam studiosè conquisivit, opusque orsus est.

Quodquidem certè non statim ei ex voto cessit : iterùm iterùmque 
tentandum fuit ; cùm autem nihil haberet in quo libentiùs 
versaretur, placuit opus, licet absolutum, quoties mendosum 
aliquid animadverteret, frangere ac denuò fabricare. Sic igitur 
dies nonnullos grato in labore transegit, donec tandem ollam 
fictilem cum lampade penitùs absolvisset : quas non procul ab 
igne collocavit, ut paulatim arefierent. Tùm alias etiam ollas, 
cacabos, catinosque variâ formâ atque magnitudine fingere 
instituit. Atque ut ille plurimùm operæ in his artibus posuit, 
ità maximam solertiam adeptus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vasa vitro ità 
incrustare, ut liquore non imbiberentur. Sed cùm nihil 
intentatum, nihil inexpertum relinqueret, vicit patientia.

Intereà pluere non desiit. Quamobrem necesse fuit Robinsoni 
varia adhuc fingere opera, ne miserè tædio conficeretur. Proximè 
autem operam nectendo reti piscatorio navat. Jam anteà non 
parvam copiam funiculorum contorserat, quæ nunc ipsi fuit maximè 
opportuna. Cùm enim otio abundaret, et patientissimus laboris, 
rem decies et ampliùs malè incœptam retractaret, invenit tandem 
quâ arte nodos faceret : in quo adeò solers evasit, ut fœminas 
puellasque apud nos reticula nectentes dexteritate æquaret.

Tum venit ei in mentem tentare, num arcum et sagittas posset 
conficere. Quanto studio animus Robinsonis flagravit, cùm hæc 
secum agitans, multa recenseret commoda, quæ inde esset 
percepturus ! Scilicet lamas interficere, aves dejicere, et, 
quod erat potissimum, se ipsum in domicilio defendere posset. 
Itaque tanta eum incessit cupido arcûs perficiendi, ut, pluviam 
cadentem parum curans, ad conquirendum lignum procurrerit. Cui 
tamen consilio cùm quodlibet lignum aptum non existimaret, 
ejusmodi quæsivit quod durum idem ac lentum esset, ut et facilè 
flecteretur, et in pristinam ferè formam rediret.

Tale ergò lignum inventum atque decisum domum deportat, 
confestimque opus aggreditur. Quàm verò tunc sensit inopiam 
cultri idonei ! Quamvis iterùm iterùmque secaret, vix tantum 
profecit, quantum nos cultris chalybeis instructi uno ictu 
proficimus : quanquàm ab ortu usque ad occasum diei operi 
intentus erat, necesse fuit ut octo dies integros huic labori 
impenderet. Tandem magnoperè ille lætatus est, cùm arcum nono 
die perfectum vidit ; neque tunc, præter nervum et sagittas, 
quidquam desiderabat. Cùm verò funem quàm firmissimum 
contorsisset, ad sagittas fabricandas se accinxit.

Jam si ferrum habuisset, quod sagittis præfigeret, quanti, 
quæso, hoc æstimâsset ! Frustrà autem in votis illud habuit. Dum 
igitur rem mente agitat, tandem meminit se audiisse homines 
feros ossibus magnorum piscium aut silicibus acutis uti ad 
sagittas hastasque acuendas. In quo illos statuit imitari. 
Consilium quoque iniit hastæ conficiendæ. Quod utrumque statim 
agressus, ad littus accurrit, ibique ossa piscium, lapidesque 
aptissimos invenit. Tùm perticam longam et rectam hastæ 
destinatam amputat, pluviâque madidus domum revertitur. Intrà 
paucos dies et hasta, et sagittæ confectæ sunt. Tùm hastam 
præfigit lapide præacuto, ac deindè sagittas hinc ossibus 
piscium robustis, inde pennis ad extremam partem additis, alites 
facit. Quo facto, placuit arcûs experimentum facere. Quiquidem, 
quanquam multa deerant, quòd ferreis instrumentis non fuerat 
instructus, attamen satis idoneus visus est dejiciendis avibus, 
minoribusque aliis animalibus ; neque dubitavit fore ut hominem 
ferum nudumque, si quidem satis appropinquâsset, eo graviter 
esset vulneraturus.

Attamen pluvia nondum cessaverat ; sed, duobus tandem elapsis 
mensibus, cœlum cœpit nitescere. Nunc Robinson hiemem adventare 
putavit, cùm jam contrà hiems exacta esset. Vix suis ille oculis 
fidem habuit, cùm almâ veris vi nova gramina, novos flores, 
novos surculos emergentes cerneret. Et si causam non 
intelligebat, res tamen erat ante oculos. « Hoc profectò, ità se 
ipse alloquitur, me in posterum monebit, ne quidquam rejiciam, 
cujus rationem animo perspicere nequeam. »


————

Caput undecimum.


Summæ Robinsonis miseriæ. — Ab insectis infestatur. — Vestes ex 
pellibus sibi conficit. — Incidit in gravem morbum.

Attamen multum aberat ut Robinson omnia haberet quæ ad victum 
cultumque vitæ requiruntur. Omnes ejus vestes usu diuturno 
contritæ diffluebant, nec satis videbat quâ ratione novas sibi 
conficeret. Cui quidem non tam contra frigoris vim vestibus opus 
erat, quàm ut se ab insectis defenderet, quibus insula 
abundabat. Quorum morsibus Robinson excruciabatur, tumidis ferè 
semper manibus genisque. Quanti porrò dolores eum manebant, 
vestibus omninò laceratis ! atque hoc erat in proximo.

Ad hanc calamitatem accedebat quòd parentum societatisque humanæ 
desiderio animus ejus sæpè teneretur. Quam ob rem non semel 
ingemuit, cùm è littore oculis madidis et languentibus, oceani 
circumspectaret immensitatem, neque aliud præter aquam, præter 
cœlum conspiceret. Quoties animus ejus dubiâ spe pendebat, cùm è 
longinquo prospiceret nubeculam ex æquore quasi emergentem, quam 
sibi cogitatione navem malis velisque instructam fingebat ! Cùm 
verò errorem suum animadverterat, quanto luctu, quantâ animi 
ægritudine oppressus domum revertebatur !

Veritus autem ne navis aliqua insulam præterveheretur, aut etiam 
apud eam anchoras jaceret, cùm ipse in littore non adesset, in 
tumulo quodam eminente signum erigere statuit, quo appellentibus 
suam calamitatem indicaret. Stabat pro signo tignum, ex quo 
indusium, ut erat omninò attritum, suspenderat ; verba quoque 
palo inscribere vehementer optavit, quibus miseram suam 
conditionem apertiùs significaret. Quâ verò ratione ? Nulla alia 
erat in potestate, nisi ut litteras cultro lapideo insculperet : 
quânam autem linguâ ?

Si enim Gallicum vel Anglicum sermonem usurpâsset, fieri poterat 
ut navis Germanica, aut Hispana, aut Lusitana appelleret, in 
quibus nemo navigantium significationem verborum intellexisset. 
Fortè nonnullas voces Latinas recordatus est, quibus votum suum 
exprimeret.

Linguam enim Latinam cuncti Europæ populi tenent, et plerique 
eorum qui liberaliter instituti sunt, aliquam certè ejus partem 
intelligunt : proptereà Robinson speravit fore ut in quâlibet 
navi quæ eò deferretur, unus saltem reperiretur inscriptionem 
istam interpretaturus. His autem verbis constabat :

Ferte opem misero Robinsoni.

Sic illi nonnihil profuit verba aliquot Latina meminisse.

Jam inopiâ calceorum et tibialium Robinson maximè laboravit. 
Istis scilicet sensim omninò dilaceratis, muscæ nudos ejus pedes 
stimulis fodiebant, iisque pungebant doloribus, qui vix tolerari 
possent. Quoties sedit meditabundus ut excogitaret rationem 
aliquam corporis tegendi ! Sed frustrà : carebat enim 
instrumentis et arte ad finem assequendum necessariâ. Tandem 
pellibus lamarum quos mactaverat facillimè vestiri posse se 
existimavit. At istæ crudæ rigidæque erant, neque unquam ille 
curaverat quâ arte in præparandis pellibus crudis coriarii 
utantur. Atque si hanc tenuisset, nec acu, nec filis instructus 
erat, quorum ope è coriis vestimentum sibi consueret.

Cæterùm necessitas, omni arte et doctrinâ efficacior, Robinsonem 
admonuit quomodò inopiæ suæ mederetur. Pellibus igitur 
assumptis, cultro siliceo, sed non sine magno labore, calceos 
primum, tum tibialia quoque secuit : quæ cùm consuere non 
posset, incisis foraminibus fila trajecit, quibus ea circa 
tibias religaret.

Ex alio quodam corio curvo rigidoque larvam confecit, quam 
duobus perfodit foraminibus per quæ acies oculorum penetraret, 
tertiumque quo spiritum ore duceret.

Statuit à labore omninò non desistere, donec tandem tunicam 
braccasque è pellibus lamarum perfecisset ; et certè res erat 
maximè operosa : quid autem est quod sine labore homines assequi 
possint ? Nihil verò tam arduum, quod non expugnet pertinax 
labor. Robinsoni quoque res ex voto cessit : quod eum tantâ 
affecit lætitiâ, quanta verbis exprimi non possit.

Jam Robinsonis habitus vestitusque verè singularis fuit. À 
capite ad calcem pellibus villosis horridus ; gladii loco, 
securi lapideâ cinctus : gerebat humeris peram venatoriam, 
arcumque cum fasciculo sagittarum ; dextrâ hastam ipso 
longiorem, sinistrâ umbellam textam viminibus, atque foliis 
cocossæ obsitam ; pro pileo denique corbem præacutam, pellibus 
setosis pariter tectam. Cogitate, quæso, qualis adspectus 
hominis fuerit. Risum ipse non tenuit, cùm suum lympharum in 
speculo vidit simulacrum.

Hâc rerum in conditione Robinson versabatur, cùm casu quodam 
impeditus est, quem jamdiù metuerat : in morbum incidit.

Ac primò, stomachi capitisque doloribus affectum, et omnibus 
membris fatigatum se sensit, demùmque, summo animi angore et 
deliquio oppressus, in terram collabitur. Vocis expers atque 
sensûs, oculos in cœlum defigit : « Alme Deus ! miserere meî ! » 
Hæc sola subinde magno cum gemitu protulit.

Neque tamen diù propter anxietatem quiescere potuit. Cùm 
quidquid virium supererat collegisset, ea quæ ad curam suî 
maximè necessaria essent, propè stratum ponit, ut, si propter 
vim morbi surgere non posset, haberet tamen quo paululùm 
sublevaretur ; sed vix valuit nonnullas cocossæ conchas aquæ 
plenas asportare, quas juxtà stratum collocavit. Tùm aliquot 
tubera frixa et quatuor mala citrea, quæ reliqua habebat, 
addidit. Quo facto, exhaustis viribus, in lecto miserabiliter 
recubuit ; ac brevi febri correptus est. Quanquàm pellibus 
lamarum se totum texerat, à frigore tamen se defendere non 
potuit. Quo frigore duas ferè horas cohorruit : tùm æstus tam 
vehemens insequitur, ut viscera penitùs urerentur ; pectus 
crebro concutitur pulsu, sicut solet celerrimo cursu 
anhelantibus. Tanta autem ejus imbecillitas fuit, ut vix concham 
aquâ repletam labris admovere valeret, ad hauriendum paululùm 
humoris. Jamque nox oborta erat. Quâquidem nocte tristiorem 
nunquam ille degerat.

Vicissim aut frigore contremuit, aut arsit calore, acerbissimo 
continuoque capitis dolore cruciatus ; neque somno recreatus 
est. Quibus malis adeò fractus fuit, ut proximo mane vix posset 
reptare ad ligna alendo igni necessaria.

Ad vesperam morbus ingravescit. Iterum igni corpus ægrum 
admovere conantem vires deficiunt. Itaque nunc spes omnis 
salutis abjicienda fuit : jamque erat in exspectatione mortis.

Nox ista superiori similis fuit. Ignis interim exstinctus est ; 
aqua in conchis cœpit putrescere ; Robinson autem adeò viribus 
desertus est, ut vix se in lecto commovere valeret. Mortem 
quoque appropinquantem sentire sibi visus, tantam inde lætitiam 
cepit, ut, eâ ipsâ confirmatus, piis precibus se ad maximum iter 
ineundum ritè pararet.

Deum peccatorum veniam supplex rogavit ; quo facto, gratias ei 
egit pro beneficiis in se, per totam vitam indignum, collatis, 
in primis autem pro calamitatibus quibus ipsum castigaverat ; 
postremò parentibus suis miseris solatium atque felicitatem 
precatur. Tum animum immortalem æterno patri commendavit ; 
cùmque se composuisset, exspectavit mortem.

Quæquidem gradum corripere visa est ; angoribus enim 
ingravescentibus pectus anhelare atque suffocari cœpit. Optatum 
tempus tandem videtur advenisse. Vehementissimo angore 
compressus jam non spirat ; capiteque reclinato, sensum omnem 
amittit.


————

Caput duodecimum.


Convalescit ex morbo. — Maximi luctus. — Parva gaudia. — 
Psittacus.

Attamen spiritus liberiùs meare cœperat ; Robinson paulatim 
allevans oculos circumspexit, satis incertus animusne suus è 
corpore migrâsset, necne. Jamjam verò minimè dubium fuit quin 
viveret : tunc gravissimè indoluit ; mortem enim in isto rerum 
articulo vitâ potiorem habuisset. Magnâ quoque infirmitate 
oppressum se sensit, doloris tamen expertem. Cùm enim anteà æstu 
ardenti flagrâsset, nunc sudor plurimus salubrisque per omnes 
artus manabat. Atque ne intercluderetur, pellibus additis se 
texit, et sic post dimidiam circiter horam, magnoperè allevari 
sibi visus est. Jam verò siti exarsit vehementissimâ, cui 
explendæ cùm idonea non esset aqua putredine corrupta, opportunè 
malorum citreorum meminit. Adeò verò infirmus erat, ut unum 
labris ægrè admoveret. Cujus tamen succo egregiè refectus, 
sudore continuò effluente, dulci somno sopitus et nonnisi sole 
oriente experrectus est.

Tunc verò vis morbi omninò laxata erat, neque, præter 
infirmitatem virium, aliquid mali superfuit. Cibum quoque 
appetere cœpit, bulbumque solani frixum comedit, instillato mali 
succo citrei, quo saporem ejus jucundiorem efficeret et palato 
refrigerando aptiorem.

Lamarum suorum, quandiù jacuerat ægrotans, curam penitùs 
deposuerat. Nunc autem valdè commotus est, cùm eos ad pedes suos 
videret jacentes, nonnullosque oculis in se defixis, quasi ipsum 
interrogarent nùm meliùs valeret. Est autem illud animalium 
genus à naturâ ita comparatum, ut, camelorum instar, plurimos 
dies sine potu degant. Alioquin malè cum iis actum fuisset. Per 
dies enim duos continuos aquam non biberant, necdùm etiam 
Robinson propter corporis imbecillitatem surgere, aquamque iis 
ministrare potuit.

Cùm lama mater ad eum satis appropinquâsset ut hanc posset 
attingere, tùm levato corpore in cubitum, dextrâ eam mulsit, ex 
cujus tepidi lactis haustu plurimum accepit levaminis. Quo facto 
rursus somnum cepit usque ad solis occasum. Nunc autem cibi 
major fuit appetitus. Itaque nonnulla solanorum tubera succo 
mali citrei adspersa comedit, ac denuò somnus eum complexus est.

Atque hæc alta quies, obsecundante firmâ corporis habitudine 
quam à naturâ Robinson sortitus erat, tantoperè ad vires ejus 
reficiendas valuit, ut proximo mane surgere, et tentabundus 
progredi auderet.

È speluncâ in vestibulum titubans prorepit. Ibi solis orientis 
radii, inter frondes vicinarum arborum nitentes, vitali eum 
calore recreant. Sibi quasi recèns natus videtur ; Deo, vitæ 
fonti æterno, gratias agit quòd sibi denuò intueri liceat sidus 
illud pulcherrimum mirandaque summi rerum conditoris opera. Nunc 
adspicit cœrulei cœli immensitatem, nunc recentem et amœnam 
arborum fruticumque rore madentium viriditatem, nunc lamas 
fideles, qui circumstantes, domino blandiri, et lætitiam 
videntur significare.

Mox autem favente aere puro, et aquâ frigidâ lacte temperatâ, 
necnon placidâ mentis serenitate, penitùs convaluit. Brevì 
quoque viribus recuperatis, ad opera instituta se retulit.

Hoc unum tunc ei molestum fuit, quòd ignis exstinctus esset. 
Verumtamen magnâ cum animi moderatione hunc casum tulit, nec 
spem omninò amisit ; siquidem nunc expertus erat nihil esse cur 
adversùs hiemis inclementiam sibi præcaveret : atque etsi ab 
ineunte ætate carne vesci consueverat, speravit tamen fore ut eâ 
carere, solisque fructibus et lacte lamarum vitam sustentare 
posset.

Quid nunc suscipiat, confectis omnibus quæ manibus, sine ullius 
instrumenti auxilio, confici possent ? Nihil ergò sibi superesse 
putavit, nisi ut in otio et somno vitam consumeret. Quâquidem 
conditione miseriorem sibi fingere nullam potuit. Jam enim 
tantoperè labori assuetus erat, ut vitam intolerabilem 
existimaret, quoties utili operæ vacare non liceret. Diù itaque 
multumque secum reputavit quemnam laborem nunc capesceret, ut 
fugeret otium. Tandem invenit in quo operam suam collocaret.

Diu noctuque animo versaverat consilium naviculæ conficiendæ, 
cujus ope tentaret nùm posset in societatem hominum redire, 
atque se ab eâ solitudine eximere quam graviorem erat expertus, 
ex quo ignis usum amiserat. Nec temerè continentem Americæ haud 
procul abesse augurabatur : statuit autem, si modò scaphulam 
sibi parare posset, spretis omnibus periculis, continentem 
petere.

Cùm totum se huic consilio tradidisset, procurrit aliquando ad 
eligendam arborem cujus truncus in formam cymbæ cavaretur. Hâc 
mente loca nonnulla perlustrans quæ nondum inviserat, varia 
ignotarum plantarum genera detexit, in quibus constituit 
experimenta facere, ut intelligeret an iis quoque vesci posset. 
Inter alia frutices nonnullos invenit frumenti Indici, quod apud 
nos triticum Turcicum appellari solet.

Miratus ille spicarum magnitudinem in quibus suprà ducenta grana 
denso ordine structa erant, non dubitavit panem ex iis confici 
posse. Quomodò autem grana moliturus erat ? quomodò farinam 
furfure purgaturus ? quomodò tandem panem inde cocturus, cùm 
ignem desideraret. Nihilominus tamen aliquot spicas inde secum 
abstulit, quarum grana sereret : « Quidni, ait ille secum, fieri 
possit ut ex iis aliquam olim utilitatem percipiam ? »

Posteà verò reperit quoque arborem frugiferam in quam anteà non 
inciderat. Capsulas crassas pendentes vidit, quarum unam cùm 
confregisset, sexaginta circiter fabas invenit. Quamvis saporem 
jucundum in iis non deprehenderet, attamen unam ex iis quæ sibi 
maturior visa est, peræ suæ commisit. Erant fabæ cacaoticæ, è 
quibus potus cacaoticus paratur.

Tandem arborem ingentem sibi prorsùs ignotam invenit, cujus 
fructus nuces cocossæ magnitudine æquabant. Qui cùm putamina 
nulla haberent, saporem verò jucundissimum, toti comedi 
poterant. Arbor ipsa multum dissimilis erat cocossæ. Non enim 
trunco tantùm constabat qui erigitur, quemadmodum cocossa, nec 
in coronam magnorum foliorum supernè desinit ; sed erant ejus 
rami foliaque quasi nostrarum arborum pomiferarum. Posteà 
comperit arborem eam esse quam paniferam appellamus, proptereà 
quod fructus ejus vel crudi, vel comminuti atque depsendo 
subacti, barbaris hominibus vicem panis præstant.

Cùm animadvertisset illius arboris truncum ab uno latere jam 
leniter esse excavatum, existimavit esse cymbæ conficiendæ 
idoneum, dummodo excidi ac penitùs excavari posset. Si verò 
arborem tam utilem exciderit, incertus ipse an sibi unquàm 
cymbam contingeret inde fabricare. Hæc cogitans, exterritus est, 
hæsitque diù inops consilii. Attamen loco arboris notato, dubius 
animi domum revertitur.

Inter redeundum, quod jam diù optaverat, nidum psittaci invenit. 
Tum circumspiciens quâ parte facillimè locum invadat, accedit 
pede suspenso. Vigilabat rostro extra nidum prominente mater 
pullis incubans ; et ad aspectum inusitatæ formæ aliquid mali 
suspicata, aciem oculorum arrigebat ad periculum. Robinson 
scandit per densissimas frondes, manibus retinens virgulta. Sed 
quò propiùs accedentem prodit strepitus foliorum, eò magis 
crescebat sollicitudo matris. Ac demum homo adest, manumque nido 
injicit. Avolat mater ; avolant adulti jam validiores : unus 
cæteris tardior hæret in manibus. Robinson domum properat, 
hilarior quàm si thesaurum nactus esset.

Tum redux quàm solertissimè potest caveam concinnat, in quâ 
hospitem novum collocet. Quâquidem juxta stratum suum positâ, 
tàm lætus recubuit quàm qui novum sibi amicum comparavit.


————

Caput tredecimum.


Multus labor in excavandâ scaphâ. — Robinsonis constantia. — 
Quomodò diem inter varias occupationes distribuit. — In bellicis 
artibus se exercet.

Nullum unquàm negotium tam molestum tamque diuturnum Robinson 
susceperat, quàm cum cymbam fabricare adortus est. Multi alii 
animum abjecissent ; è manibus securis brevì excidisset, et tale 
susceptum visum fuisset, sin minùs stultum, at saltem ejusmodi 
quod fieri nullo modo posset. Robinson autem hanc legem sibi 
fecerat, ut nullis difficultatibus ab ullo unquam incepto semel 
probato deterreretur. Itaque hoc etiam summâ animi constantiâ 
persecutus est ; et si illud multò plus et temporis et laboris 
postulâsset, ei in mentem non venisset à proposito recedere. Jam 
ille satis intellexit hoc opus plures annos requirere ; justam 
igitur diei distributionem facere decrevit, ut cuilibet horæ 
suus esset labor assignatus. Experientiâ enim edoctus erat nihil 
majori ad industriam promovendam adjumento esse, quàm cùm certo 
ordine inter singulas diei horas labor aptè dividitur : 
multiplex enim fit momentorum numerus quæ suo quæque usu 
distinguuntur.

Itaque cum sole surgere consueverat, atque ad fontem se 
conferre, ut caput, manus, pectus pedesque ablueret. Deinde 
domum reversus vestes induebat. Quo facto, collem speluncæ 
imminentem conscendere, unde longe lateque circumspicere 
posset ; atque ibi in genua prostratus preces matutinas piè 
fundere, Deumque orare pro carissimis parentibus, quos 
deseruerat quidem, nunquàm verò oblitus est. Tum lamas mulgere, 
quarum gregem non ita contemnendum paulatim educaverat ; deinde 
aliquam lactis partem haurire. In quibus peragendis prima diei 
hora effluxerat.

Tum omnibus rebus instructus quæ seu ad tutelam suî, seu ad 
laborem pertinerent, ibat vel ad littus, si mare recederet, 
ostreas in prandium collecturus, vel ad arborem ex quâ navem 
fabricare statuerat.

Sub horam decimam, cùm diei fervidissimum tempus esset, laborem 
Robinson intermittebat : tum ille littus repetebat, aut ostreas 
conquisiturus, si modo manè non invenisset, aut membra 
lavaturus ; quod bis quotidie facere in morem ei abierat.

Deinde iterum lamas mulgere, caseos ex lacte coagulato premere, 
prandiumque mediocre instruere, quod ferè lacte, et caseo 
recenti, nonnullis ostreis, dimidiâque nuce cocossæ constabat. 
Nec illi querendi locus erat quòd in fervidis istis regionibus 
ciborum appetitus multò minor sibi esset quàm sub cœlo 
frigidiori. Attamen solitus à pueritiâ carnem edere, illam 
tundendo emollire denuò conatus est, ut aviditatem expleret ; 
sed frustra. Inter prandendum cum psittaco suo confabulari 
solebat, quem nonnulla verba pronuntiare docuerat. Scilicet 
audiebat discipulus, et reddebat sonos, vicibus reticens, quasi 
intelligeret emendantem. Hunc quòque assuefecerat se vocantem 
audire et euntem sequi.

Post prandium, horam quieti sub umbrâ aut in speluncâ dabat, 
stante ad latus psittaco et lamis circa dominum recubantibus. 
Tum ille interdum sedens, animalia ista, in quæ defixos tenebat 
oculos, alloquebatur, verba sua intelligi ratus. Adeo ille 
gestiebat cum animante quodam mentis cogitationes sensusque 
communicare, ut sæpiùs oblivisceretur se cum animalibus rationis 
expertibus sermonem habere. Quoties autem psittacus vocem 
distinctè emittebat, tanta erat Robinsonis lætitia, ut humanam 
vocem audire sibi videretur, atque adeò insulæ, lamarum, 
psittacique oblitus, se inter homines versari sibi cogitatione 
fingeret. Sed cùm brevì evanesceret error ille blandissimus, tum 
ad memoriam solitudinis revolutus, ingemiscebat : « Miser 
Robinson ! »

Sub horam à meridie secundam ad arborem reversus, rursùs 
instabat magno operi. In quo labore durissimo quotidiè duas 
horas consumere sibi præceperat : quibus elapsis redibat ad 
littus, cùm ad corpus denuò abluendum, tum ad ostreas 
conquirendas. Reliquam diem variis operibus hortensibus 
impendebat : et nunc zeam aut solana plantare, sperans fore ut 
olim, igne recuperato, magnam inde utilitatem caperet ; nunc 
teneras stirpes insertas irrigare ; nunc sepes serere, quibus 
hortum clauderet ; nunc arbores circumcidere, ramosque flectere, 
qui sibi umbram hospitalem ministrarent.

Nunc autem Robinson ægrè tulit vel longissimum diem in hâc 
insulâ tredecim ad summum horas durare, adeò ut mediâ æstate, 
horâ septimâ post meridiem tenebræ jam ingruerent. Itaque 
quidquid lucem diei requirebat, ante hoc tempus perficiendum 
erat. Sub horam igitur sextam, si modò nihil majoris momenti 
agendum superesset, sese in bellicis artibus exercere, arcum 
tendere, sagittas emittere, ut, si quandò incideret in barbarum 
hominem aut ferum animal, cujus timorem nondum deposuerat, satis 
se defenderet. Quarum quidem artium tantam paulatim peritiam 
adeptus est, ut rarò, quamvis longo interposito intervallo à 
scopo nummi magnitudinem æquante aberraret. Vesperascente cœlo, 
lamas tertiùm mulgere, cœnamque frugalem sumere, stellis aut 
lunâ lucentibus.

Ultimam diei horam rerum naturæ contemplationi dabat. Nimirum in 
editiore loco sedens, intuebatur cœli convexa stellis undique 
distincta, aut signa ex mediâ cœli parte vergentia, rursùsque 
alia ex occulto surgentia ; aut lunam modò crescentem, modò 
senescentem, et nunc curvatam, nunc æquâ portione divisam, 
maculosam interdum, eamdemque subitò renidentem. Nonnunquàm in 
littore ambulans auram vespertino vento temperatam spirabat. 
Quàm pulchrum, quàm admirabile spectaculum mare exhibebat oceani 
immensitatem è littore prospicienti ! ut varium, ut suî semper 
dissimile ! Modò placidum et quasi sopitum, politissimi mentitur 
speculi planitiem ; modò tanquàm otii pertæsum, crispatur 
leviter, fertur ultrà citràque per ludibrium, cùm subito, 
ludorum impatiens, conturbatur, turgescit, fluctusque spumantes 
volvit ad pedes Robinsonis securè minas contemplantis.

Cùm sic ille in admiratione nunc rerum naturæ, nunc maris 
diutiùs hæsisset, tum ad se ipsum conversus animum ad rationem 
reddendam vocabat. Scilicet diem totam excutiens, secum 
anquirebat, quomodo hanc diem egisset, quod malum sanâsset, 
quânam parte factus esset melior ? Quoties hæc et talia à se 
ipso percontanti præclarum conscientia testimonium præbebat, ut 
ipse sibi gratulabatur ! Ut ille laudes Dei optimi maximi 
canebat, quo favente aliquid hac die in virtutis viâ 
profecerat ! Si verò post recognitionem sui aliquid peccâsse 
sibi videretur, ô quàm ille tunc dolebat amissum in vitâ diem ! 
Amissum enim interpretabatur diem illum quo commiserat quidquam 
aut cogitaverat, cujus die exacto ipsum pœniteret. Hunc quòque 
solebat signo notare, propè lineolam quâ quotidie in arbore 
rationem temporis exarabat, ut præteritæ culpæ memor in posterum 
tantò magis ab eâ sibi caveret.


————

Caput decimum quartum.


Robinson insulam peragrat. — Vestigia hominum reperit. — Summus 
terror. — Prospicit crania, ossa, manus, pedes. — Quod territo 
et fugienti accidit.

Robinson assiduam per tres annos navi conficiendæ operam 
dederat, trunco vix dimidiâ quidem parte exciso. Incertum quoque 
videbatur an illud, etsi eâdem assiduitate operi instaret, trium 
aut quatuor annorum spatio perfecturus esset. Nec tamen in suo 
studio atque opere cessavit : quid enim aliud susciperet ? neque 
verò illi placuit, nec licuit esse otioso.

Quâdam die in mentem ei venit se, quàmvis jam diù in insulâ istâ 
habitaret, non nisi minimam partem adhuc explorâsse. Objecit 
sibi, ut animi vitium, timorem istum quo impeditus insulam totam 
nondum peragrârat. « Forsan, si minùs ego timidus fuissem, multa 
invenissem, quæ nunc mihi maximæ essent utilitati. »

Quæquidem cogitatio animum Robinsonis impulit ut illicò 
statueret proximo mane in viam se conferre ; eoque ipso die 
omnia ad iter faciendum paravit.

Postridiè, orto sole, uno è lamis quatuor dierum victu onerato, 
armis ipse indutus, postquam se Dei tutelæ commendavisset, 
fidenti animo viam ingressus est. Constituit, quantùm fieri 
posset, littus sequi, nec sylvestribus locis se committere, ne 
in feras incideret.

Ac primo die nihil ei in itinere accidit memorandum. Sex 
milliaria circiter eo die confecit ; et quo longiùs 
progrediebatur, eò certiùs comperit se in sterilissimâ insulæ 
parte sedem posuisse. Multis nimirùm in locis arbores invenit 
vario fructuum genere abundantes, unde victum non salubrem minùs 
quàm jucundum petere potuisset. Horum posteà usus nominaque 
didicit.

Primam noctem Robinson in arbore egit, ut tutus à feris esset ; 
et posterâ die iter persecutus est. Nec multum viæ confecerat, 
cùm extremam insulæ partem versùs meridiem attigit. Solum 
nonnullis in locis erat arenosum. Dum autem tendit ad tractum 
terræ in mare procurrentem, ecce pedem fert retrò ; tum 
pallescere, contremiscere, oculos circumferre, et subito hærere 
quasi fulmine repentino ictus. Videt nimirum quod hic visurum se 
nunquàm speraverat, vestigia hominum arenæ impressa...!

Tum ille territus undique circumspicit : audito vel levissimo 
foliorum strepitu stupet, sensusque adeo perturbantur, ut stet 
inops consilii ; tandem collectis viribus, fugam corripit, quasi 
instarent à tergo, nec præ terrore respicere ausus est. At ecce 
repentè substitit. Metus in horrorem vertitur. Videt nimirùm 
fossam rotundam, atque in medio ignis exstincti focum. Quem 
circà, horresco referens, crania, manus, pedes, aliaque corporis 
ossa adspicit, exsecrandas reliquias convivii à quo natura 
abhorret. Scilicet tunc temporis in insulis Caraibicis feri 
homines degebant, cannibales vocati aut anthropophagi : quibus 
solemnis erat consuetudo captivis mactatis assatisque immanes 
epulas celebrare, in quibus lætitiâ atrociùs debacchabantur, 
saltantes, canentes, aut potiùs, satiatâ feritate, ululantes.

Robinson oculos ab horribili spectaculo avertit. Nauseâ etiam 
correptus, animi deliquio laboraturus fuisset, nisi stomachum 
vomitu levâsset. Ubi primùm paululùm refectus est, fugit tantâ 
velocitate, ut vix fugientem fidelis lama sequi potuerit. 
Tantoperè verò mentem Robinsonis timor alienaverat, ut lamæ sui 
planè oblitus, audito sequentis socii gressu, instantem à tergo 
sibi cannibalem fingeret, omnibusque viribus effugere conaretur.

Ac ne cursum morarentur, hastam, arcum, sagittas, securim 
abjicit : quam sibi videt expeditiorem, viam potiorem habet ; 
iteratisque per totam horam ambagibus sic efficit, ut 
circumeundo ad locum eumdem, unde aufugerat, redierit. Tunc 
novus horror animum ejus attonitum occupat. Quo in loco versetur 
non agnoscit, nec animadvertit eumdem esse, quem anteà viderat ; 
sed putat invenisse se novum immanitatis eorum quos fugit 
monumentum. Itaque violentissimo impetu se proripit, neque priùs 
currere desiit quam fessum cursu corpus vires desererent. Tunc 
omninò exhaustus sensuque orbatus procidit. Hùc quoque lama 
advenit, nec fessus minùs juxtà dominum procumbit. Fortè is ipse 
erat locus ubi anteà Robinson arma abjecerat. Oculis itaque non 
multo post apertis, hæc prima in gramine conspexit. Quodquidem 
somnium ipsi omninò visum est, nec intelligebat quomodo et arma 
sic jacerent, et ipse in eum locum venisset : tantopere formido 
animum ejus perturbaverat !

Ac brevì surrexit, ut locum istum quàm celerrimè linqueret. Sed 
tunc paululùm ad se reversus, nec tam imprudens ut arma 
oblivisceretur, statuit ea jam non exuere quibus solis vitam 
poterat defendere. Tantopere autem erat debilitatus, ut, licet 
instante metu, jam non eâdem, quâ anteà, pernicitate fugeret. 
Per totum reliquum diem cibi appetitum planè amisit, semelque 
tantummodò substitit, ut sitim fontis aquâ restingueret.

Frustra speravit se eodem die ad sedem suam perventurum. Obscurâ 
jam luce, dimidiæ circiter horæ spatio aberat à domicilio, eo 
scilicet in loco quem rusculum suum vocaverat. Quippe spatium 
erat clausum, et satis amplum, in quo partem gregis coercebat, 
quia nempe pinguiora ibi quam prope habitaculum suum crescebant 
gramina. Ibi nonnullas noctes superiori æstate degerat, ne ab 
insectis, quæ eum domi fodiebant, infestaretur. Sed viribus 
planè exhaustis longiùs progredi non poterat. Etsi 
periculosissimum ei videbatur pernoctare in loco nullis 
præsidiis munito, attamen necessitas illud postulabat. Vix autem 
humi se prostraverat, cùm neque omnino sopitus, neque omnino 
vigil, in ambiguâ somni exspectatione, ecce subito terrore 
perhorruit.

Vocem audivit veluti cœlo demissam, hæc verba articulatè 
proferentem : « Ave, Robinson. »

Robinson perterritus exsilit, toto corpore contremiscens, et 
planè inops consilii. Ac iisdem iterum auditis, oculos in eum 
locum timidè convertit, unde vox profecta erat. Tum vidit, quod 
sanè ignavo cuique in promptu esset, si rem, priusquam animus 
perturbaretur, paulò attentiùs consideraret ; vidit se vano metu 
territum fuisse : quippe vox illa profecta erat, non de cœlo, 
sed de ramo in quo carissimus sibi insidebat psittacus. Tum verò 
metus in lætitiam vertitur quod causam rei invenisset. Manum 
porrigit psittaco. Ille devolat ; dumque mutuis alter alterum 
blanditiis excipit, psittacus pergit proferre dictatam 
salutationem.

Hic autem totam ferè noctem insomnem traduxit, tum cibi, tum 
quietis immemor, fremitum quemque auribus captans. Feri homines 
semper occurrebant oculis ; frustrà verò animum à fœdâ 
cogitatione abducere tentavit. Tum ut se tutiorem in futurum 
præstaret, cœpit plurima animo consilia agitare, eaque 
stultissima : ex quibus unum, quod incredibile videbitur, hoc 
erat, ut die oborto omnia adæquaret solo quæ tantâ diligentiâ, 
tanto labore exstruxerat, ne vel minimum quidem humanæ industriæ 
vestigium deprehendi posset.


————

Caput decimum quintum.


Epulæ atroces. — Prælium. — Fortitudo Robinsonis. — Vendredi 
servatus.

Vix alma diei lux umbras noctis dispulerat, cùm Robinson res 
vidit in alio lumine collocatas. Quod heri prudentia, quod 
necessitas suadebat, tunc stultum atque inutile judicavit. 
Consilia demum minùs considerata quæ timor ipsi suggesserat, 
nunc reprobat, et ad meliora rationique magis consentanea animum 
convertit. Nunc enim, nocte interpositâ, intelligit timorem 
hesternum fuisse nimium. « Dudum, ait ille secum, hic ego 
commoratus sum, nec ullus unquam homo ferus in vicinitatem 
habitaculi mei venit : ex quo satis patet suum eos in hâc insulâ 
domicilium non habere. Verisimile est, aliam eos incolere 
regionem, unde nonnulli hùc veniunt, ut victorias atrocibus 
epulis concelebrent, eosque ad eam insulæ partem quæ vergit ad 
meridiem, appellere, atque inde discedere, cæteris insulae 
partibus neglectis. Singulari igitur ac divino munere, ego in 
hanc steriliorem insulæ partem compulsus fui, hoc ipso tutior. » 
Tum animo et viribus confirmatus, domum se contulit, ut nova, 
quæ inierat, consilia persequeretur.

Placuit inter cætera plantare non procul ab arboreo quo 
habitaculum munierat septo nemus ita densum, ut sedes à 
longinquo conspici non posset. Hâc mente duo circiter millia 
ejus generis salicum plantavit quas jam facilè radices agere 
atque brevì crescere animadverterat. Sed maximè cavendum 
judicavit ne eas ordine aliquo disponeret, ut silvula naturâ 
potiùs quàm arte consita videretur. Tum statuit viam 
subterraneam per cuniculum agere, ab imâ speluncâ ad alterum 
montis latus, ut, urgente necessitate, haberet effugium, 
Quodquidem opus fuit magni et diuturni laboris, adeo ut à cymbæ 
fabricatione ad tempus omninò desisteret.

Sic ille quidem satis tutus sibi videbatur ab impetu repentino. 
Quid verò ? si hostis instet, obsidioneque cinctum teneat ? 
Neque hoc vanum prorsus erat aut futile ; quippe quod aliquandò 
fieri posset. Itaque necesse esse judicavit ut se adversus hunc 
casum muniret, ne fame aut periret, aut ad deditionem 
compelleretur. Quamobrem statuit unam certè lamam quæ lacte 
abundaret in atrio domicilii servare, atque ad hanc alendam fœni 
acervum sepositum habere, ex quo nihil, nisi necessitate 
coactus, detraheret. Decretum est quoque casei, pomorum et 
ostrearum copiam parare, quam de die in diem renovaret.

Quibus ita dispositis, Robinson aliquot annos vitam vixit adeo 
tranquillam, ut nihil memoratu dignum ei acciderit. Igitur ad 
rem illam propero, quæ ad commutandam ejus conditionem plus 
valuit quàm quidquid huc usque ei contigerat.

Cùm Robinson mane quodam sereno in cymbâ fabricandâ esset 
occupatus, magnum è longinquo fumum adscendentem subitò 
conspexit. Primo quidem adspectu obstupuit, mox autem ad montem 
speluncæ imminentem quàm celerrimè cucurrit, causam rei inde 
speculaturus. Ubi primum montem conscendit, majori etiam cum 
terrore conspexit quinque scaphulas in littore religatas, 
triginta autem barbaros ingentem apud focum, truci gestu, atque 
incondito clamore chorum agentes. Saltabant unico tantùm pede ; 
nam alterum erectum et in aere libratum habebant.

Etsi ad spectaculum hujusmodi videndum Robinson non imparatus 
erat, parum tamen abfuit quin rursùs terrore exanimaretur. 
Verumtamen fortitudinem et fiduciam celeriter in animum 
revocavit : tum è colle properè descendit, omnia dispositurus 
quibus se tueretur ; cunctisque armis instructus, et auxilium 
precatus à Deo, constituit vitam suam, quoad posset, defendere. 
Tunc iterum ad summum collem conscendit, hostes exploraturus.

Mox verò cohorruit atque indignatus est, cùm satis distinctè 
vidit duos homines è scaphis trahi ad ignem. Ac primò suspicatus 
est eos neci addictos, brevique comperit se non errâsse. Aliquot 
enim ex barbaris alterum captivum prosternunt, prostratumque duo 
alii adorti corpus laniant, ad epulas atroces instruendas. 
Interim stabat alter captivus, donec ipse quoque mactaretur. Dum 
verò intentos quisque oculos in cruciatum et lacerationem tenet, 
ille, tempore arrepto, fugit atque citatissimo cursu in eam 
regionis partem contendit quam Robinson incolebat.

Tunc noster erectus suspensusque tum spe et lætitiâ, tum timore 
atque horrore vicissim perstringitur. Hinc exsultat, cùm videt 
captivum aliquo spatio persequentes superantem ; inde toto 
corpore contremiscit, cùm animadvertit cunctos ad habitaculum 
suum, anteà ignotum, cursum dirigere. Erat autem sinus mediocris 
profugo trajiciendus, ne in manus hostium caderet. In quem 
statim prosiliit, eâdemque quam huc usque adhibuerat celeritate 
tranavit ad littus oppositum. Dum ii qui propiùs urgebant in 
aquam se quoque projiciunt, cæteri ad convivium horribile 
revertuntur. Quanto autem gaudio Robinson animadvertit, hos illi 
natando pares non esse ! Miser enim jam ex aquâ emerserat, cùm 
cæteri nondùm emensi erant dimidiam sinûs partem.

Tunc Robinson insolitâ fortitudine atque audaciâ animatum se 
sensit ; hastâ correptâ è monte decurrit. Et continuò egressus 
silvâ, terribili voce exclamat : « Siste gradum ! » At ille, 
adspectu Robinsonis pellibus horridi, obstupuit ; ratus esse 
aliquem supra humanam conditionem, incertusque utrum se ad pedes 
ejus projiceret, an verò fugam persequeretur. Robinson ei manu 
significat adesse se defensorem, et subitò conversus it obviam 
hostibus. Priorem, cùm jam propius esset, hastâ percussum vi 
magnâ dejicit. Alter, qui centum circiter passus aberat, 
attonitus stupet ; tum arcum sagittâ instruit, quam in 
Robinsonem jam proximè accedentem intorquet. Illa pectus ejus 
ferit ; sed adeò leviter pellem, quâ indutus erat, strinxit, ut 
corpus ferro esset intactum. Tum Robinson priori victoriâ ferox, 
vehementi impetu elatus, barbarum prostravit. Deinde hominem 
respicit, cujus vitam servaverat : hic autem timorem inter et 
spem dubius eodem in loco hærebat, incertus utrum hæc omnia suæ 
salutis causâ agerentur, an sibi ignotâ victoris manu foret 
quoque pereundum. Ille autem barbarum ad se vocat, significatque 
ut propiùs accedat. Hic paruit, mox autem præ metu constitit ; 
et nunc pedem profert, nunc retrahit ; demùmque lentè 
progreditur, non sine magnâ significatione terroris, 
supplicisque habitu.

Cùm Robinson amicitiam suam omni modo demonstrâsset, tandem ille 
formam ignotam adire ausus est ; sed decimo quoque passu supplex 
in genua procidit, quasi gratias ageret simul et honorem 
præstaret.

Tum Robinson sublatâ larvâ vultum humanum et benignum ostendit. 
Quo viso, barbarus confidentiùs servatorem suum adit, totoque 
corpore se projiciens terram osculatur. Noster autem, qui amicum 
habere mallet quàm servum, blandè hominem manu allevans, ei 
quâcumque potuit ratione persuadere studet se velle cum ipso 
amicitiam jungere. Multa verò facienda supererant.

Barbarus qui prior fuerat prostratus, vulnus lethale non 
acceperat : itaque cùm animum sensim recepisset, herbis evulsis 
ad sedandum sanguinem vulnus obturare cœpit. Robinson barbaro 
suo hoc demonstrat. Tum Indus nunc securim lapideam Robinsoni 
ostendit, nunc se ipsum, significans se illius ope vitam hosti 
erepturum. Robinson autem, qui ab humano sanguine effundendo 
abhorrebat, tunc necesse ratus ut hostis de medio tolleretur, 
securim porrigit, avertens oculos. Indus in hostem vulneratum 
irruit, illum uno ictu obtruncat : tum ovans revertitur ; et 
securim, cæsique hominis cruentum caput, victoriæ pignora, ad 
pedes Robinsonis deponit.

Tum Robinson ei signis quibusdam dedit intelligendum, ut, 
collectis cæsorum arcubus et sagittis, se prosequeretur ; 
barbarus autem innuit Robinsoni, priùs quam recederent, corpora 
defunctorum esse humi condenda, ne socii ulla aliquando eorum 
vestigia reperirent.

Cùm Robinson indicâsset se hoc probare, Indus solis manibus 
magnâ cum celeritate brevì utrumque cadaver arenâ obruit. Tum 
ambo ad habitaculum Robinsonis se conferunt.


————

Caput decimum sextum.


Robinson paratus ad obsidionem ferendam. — Vendredi describitur. 
— Quare sic appellatus.

Incerta adhuc ancepsque erat fortuna Robinsonis. Nonne 
verisimile erat barbaros, epulis inhumanis satiatos, vestigia 
sociorum secuturos esse, ut eos, et captivum qui evaserat, 
quærerent. Tunc verò dubium non erat quin illi, detecto semel 
Robinsonis habitaculo, expugnatoque, eum simul et novum comitem 
occiderent. Quæ cogitatio Robinsonis animum agitabat, dum è 
summo colle post arborem latens fœdam epulationem chorosque 
barbarorum intuetur. Tunc deliberat, quid sibi in hoc rerum 
articulo faciendum sit, utrum fugiat, an in arce suâ inclusum se 
teneat. Cùm verò mentem suam ad potentissimum illud numen 
innocentiæ præsidium erexisset, sese adeò confirmatum animo 
sensit, ut posterius facere constituerit. Itaque inter dumeta 
usque ad domicilium prorepit, socio significans ut idem agat ; 
sicque ambo ad speluncam perveniunt.

Tunc barbarus, domicilium liberatoris commodè dispositum 
intuens, obstupuit ; quippe qui nihil unquam vidisset sic 
ordinatum.

Robinson barbaro significat, quid sit ab hostium multitudine 
metuendum ; se autem paratum esse ad vitam strenuè defendendam. 
Quo quidem ille intellecto truci vultu securim vibrat, gestuque 
terribili versùs eum locum se convertit, ubi hostes erant, quasi 
illos provocaret, patronoque declararet se ad acerrimam 
defensionem paratissimum. Robinson, hâc ejus fortitudine 
probatâ, hastam, arcum et sagittas ei tradit, eumque ad foramen 
munimenti arborei velut in excubiis collocat, unde prospiceret, 
quid in spatio inter parietem et nemus à se consitum interjecto 
ageretur. Sic cum forti socio usque ad vesperam armatus stetit. 
Cùm verò post aliquot horas nihil usquàm hostile cernerent, 
existimaverunt barbaros, postquam frustra investigaverant, in 
scaphis domum reversos esse. Igitur armis depositis, Robinson 
cœnam instruit.

Cùm autem hæc dies in vitâ Robinsonis maximè memoranda, dies 
esset Veneris, gallicè Vendredi, memoriam ejus consecrare 
voluit ; itaque barbarum, quem servaverat, eo nomine appellavit.

Nondum huc usque Robinsoni vacaverat eum attentiùs considerare. 
Juvenis erat egregiæ formæ, viginti circiter annorum ; colore 
fusco, cute nitidâ ; crinibus nigris, non autem laneis, sicut 
Æthiopum, sed rectis ; naso brevi, nec eo depresso ; labiis 
parvis ; dentibus ita albis, ut ebur æquarent. Aures ejus variis 
conchis et pennis ornatæ erant, quibus ille non mediocriter 
superbire videbatur : nudus cæterùm à capite ad pedes.

Itaque Robinson amiculo consutis è pellibus confecto socium 
induit. Tùm ei significavit, ut lateri assideret ad cœnandum.

Vendredi magnâ cum reverentiæ atque grati animi significatione 
ad Robinsonem accessit ; tum in genua se prostravit, capite in 
terram demisso.

Robinson, autem socio atque amico diù exoptato mirificè lætatus, 
blanditiis potiùs illum sibi devincire cupiebat ; nimirum 
existimabat duplicem non esse generis humani originem, nec 
fictos meliore luto hos qui vocantur albi, cùm eodem patre atque 
nigri homines nati sint. Attamen, cùm putaret prudentius esse 
hospitem nondum satis sibi cognitum intra obsequii et 
venerationis fines continere, honoremque ab eo velut sibi 
debitum accipere, aliquandiù regis personam erga hominem gerere 
constituit.


————

Caput decimum septimum.


Origo regiæ potestatis. — Robinson abundat opibus. — Habet 
subditos. — Vendredi novo vivendi genere delectatur.

Itaque Robinson signis gestuque socio intelligendum dedit, se 
illum quidem in tutelam suam recepisse, eâ tamen lege ut summam 
ipsi obedientiam præstaret, atque omnibus sedulo vacaret 
quæcumque dominus et rex novus jussisset. Ideò cacicum se ipse 
appellavit, quoniam eo nomine barbarorum in Americâ principes ab 
istis vocari meminerat. Quâ voce, meliùs quàm signis adhibitis, 
Vendredi id intellexit quod suus ei domibus declarabat ; et ut 
pateret se domino in servitutem semetipsum dicare, iterum 
iterumque nomen illud clarâ voce pronuntiavit, Robinsonem manu 
demonstrans, pedibusque ejus advolutus est. Quin, ut 
significaret se satis intelligere quanta esset vis regiæ 
potestatis, hastam arreptam domino porrexit, cuspide ad pectus 
suum directâ, atque hoc ipso declaravit Robinsonem vitæ necisque 
habere potestatem. Tum Robinson, assurgens in regiam majestatem, 
dextram subdito porrexit, jussitque secum cœnare. Vendredi dicto 
audiens fuit, ita tamen ut ipse ad pedes Robinsonis humi, ille 
verò in suggestu graminis sederet.

Haud absimili ratione primi reges apud mortales exstitêre. Viri 
nempe fuerunt sapientiâ, fortitudine atque corporis robore 
cæteris præstantiores. Itaque infirmiores, ut se ab impetu 
ferarum, quibus initio terræ plurimùm infestabantur, aut ab 
injuriâ vique hominum se defenderent, confugêre ad potentioris 
auxilium. Pro quo præsidio, se ea quæ imperâsset facturos 
polliciti sunt, daturosque quotannis certam de fructibus agrorum 
partem, ut patroni, quibus non esset quærendum unde ipsi 
victitarent, toti essent in salute subditorum propugnandâ. 
Quæquidem donaria regi à subditis quotannis tribuenda, tributa 
vocata sunt. Hinc regum potestas, et opes ; hinc obsequia 
debitaque subditorum.

Jam verè Robinson rex fuit. Quippe insula erat pro regno, lamæ 
fructusque pro ærario, Vendredi pro subdito, unico quidem, sed 
carissimo, psittacusque pro aulico, sed ferè inutili. Placuit 
sæpè regi ad subditum usque descendere, quantùm regia dignitas 
pateretur.

Cœnâ confectâ, rex novus de cubiculis ritè disponendis mandata 
dedit. Parùm sanè Robinson consideratè egisset, si socio, qui 
tam brevì tempore tot munera adeptus erat (quippe qui esset 
subditus idem et minister, legatus et miles, præfectus copiarum 
et ædium), si, inquam, homini novo, nec satis probato, secum in 
eâdem speluncâ recubandi licentiam dedisset. Etenim non satis 
tutum habuit vitam suam cæcumque subterraneæ viæ exitum credere 
externo et alienigenæ, de cujus fidelitate nondum adhuc spectatâ 
non satis constabat. Itaque jubetur Vendredi ut idoneam fœni 
copiam in caveam transportet, sibique inde paret cubile : novus 
intereà rex, ut securitati suæ consulat, arma omnia in cubiculum 
suum confert.

Tum Robinsonem non puduit in conspectu totius populi humili ac 
prorsùs agresti ministerio fungi. Qui universæ, quaquà patebat, 
insulæ imperitabat, qui in suos omnes subditos vitæ necisque jus 
habebat, ille non erubuit, servilem in modum, regiis manibus 
lamas ipse mulgere, ut ritè doceret ministrum, cui hanc 
provinciam posteà mandare in animo habebat. Hic verò, quamvis 
rem attentè consideraret, quò tamen spectaret minimè intellexit. 
Quippe nec ille, nec ejus populares, ut hebeti prorsùs erant 
ingenio, unquam suspicati fuerant lac animalium salubre æquè ac 
nutriendo corpori esse accommodatissimum : nunquàm hoc genus 
alimenti labris attigerat. Itaque singularem cepit voluptatem, 
cum paululùm lactis â Robinsone oblatum hausit.

Variis autem hujus diei molestiis periculisque fessi ambo somni 
quietisque erant appetentissimi. Robinson igitur subdito 
mandavit, ut ad lectum se conferret ; tum ipse quoque eò se 
contulit. Priùs tamen quàm cubitum iret, noster non oblitus est 
gratias Deo agere, quòd uno eodemque die tantis periculis 
defunctus fuisset, sibique similem suî, socium et, ut sperabat, 
amicum ille misisset.


————

Caput decimum octavum.


Suspicio in lætitiam et admirationem versa. — Casus qui risum 
legenti movebit. — Rebus secundis adversæ levantur.

Postero die Robinson cum socio statim ad eum locum se contulit, 
ubi hesterno barbaros atrocibus epulis accumbentes viderat. 
Inter eundum eò devenerunt, ubi ambo barbari à Robinsone 
interfecti arenâ obruti jacebant. Vendredi, locum domino 
demonstrans, apertè significavit quantùm gestiret cadavera ista 
eruere, ut improbam carnis aviditatem expleret. Quem Robinson 
intuens torvo vultu, ei declarat quantùm à tali facinore ipse 
abhorreat, hastâque elatâ, infesto gestu, mortem ei denuntiat, 
ei unquam ille ejusmodi cibum attingeret. Quo quidem intellecto, 
Vendredi statim domino paruit, incertus tamen quam ob causam 
sibi epulis interdiceretur, quas à teneris non mediocriter 
appetierat.

Tunc ad locum convivii devenerunt. Heu ! qualis adspectus ! 
terra cruore tincta ! disjecta passim ossa ! Robinson oculos 
avertit, sociumque jubet terram statim fodere, tristesque 
barbarorum helluonum reliquias condere.

Dum ille mandata exsequitur, Robinson cineres sopitos attentè 
suscitabat, sperans se aliquam ignis particulam inventurum. Sed 
frustra. Erat ignis omnino exstinctus ; quoquidem Robinson 
magnoperè doluit. Ex quo enim divino munere socium sibi 
adjunxerat, nihil ipsi ferè optandum supererat præter ignem. Dum 
autem ille, capite inclinato, mœstoque vultu exstinctos cineres 
adspicit, ecce Vendredi, cùm dominum cogitatione defixum 
animadvertisset, nonnulla signa dedit, quæ Robinson non 
intellexit ; tum subitò arreptâ securi, citatissimo cursu silvam 
petit intimam, Robinsonemque relinquit obstupescentem.

« Quid hoc sibi vult ? ait secum Robinson, dum euntem anxiis 
prosequitur oculis. Mene homo deserat, et ablatâ securi 
aufugiat ? an ille sit tam perfidus, ut meum habitaculum 
occupet, ut me ipsum vi inde arceat, et popularibus suis 
inhumanis prodat. Proh scelus ! » Statimque inflammatus irâ 
hastam corripit, ut proditorem persequatur, nefariaque consilia 
et puniat et prævertat. Dum sic de fide barbari timet, videt 
hominem citatissimo cursu redeuntem. Robinson sistit gradum, 
miraturque eum, quem proditionem machinari suspicatus fuerat, 
sublatum graminis aridi manipulum tenere unde fumus oriebatur. 
Jam in flammam erumpit ; et Vendredi, manipulo in terram 
projecto, addit diligenter majorem graminis aridi atque 
sarmentorum copiam, clarumque et ardentem ignem succendit : quod 
quidem non minorem Robinsoni lætitiam quam admirationem movit.

Tum compertâ causâ propter quam Vendredi subitò excurrerat, cùm 
ipse tantam lætitiam capere non posset, hic illum amplexus 
osculatusque tacitè rogat præconceptæ suspicionis veniam.

Scilicet Vendredi diligenter silvam petierat, ut è trunco arido 
duo ligni fragmenta excideret. Qua ille scitè alterum altero 
colliserat tantâ celeritate, ut ignem conciperent. Tum citiùs 
lignis arido gramine involutis, cum isto manipulo procurrerat, 
quâ motûs velocitate exarserat fœnum.

Tantoperè agitatione flammarum Robinson delectatus est, ut 
illarum adspectu satiari non posset. Tandem arreptâ tædâ, comite 
Vendredi, in habitaculum properat.

Tum igne accenso, nonnullisque solanorum tuberibus circa focum 
positis, ad gregem festinat ; lamæ pullum eligit, mactat, 
dissecat, quartamque ejus partem veru affigit, quod socio 
versandum mandat.

Intereà dum ille hoc munere fungitur, Robinson segmentum 
pectoris amputat ; tum nonnulla tubera probè lavat, manipulumque 
zeæ duobus saxis adhibitis molit ; hæc omnia ollæ committit, in 
quâ, addito sale, idoneam aquæ partem infundit, ac demùm olla 
igni apponitur.

Vendredi istum omnem apparatum cernebat, nec intelligebat quò 
res spectaret. Noverat quidem usum assandi, sed nunquàm de arte 
coquendi audiverat. Quin etiam ignorabat, quænam esset vis ignis 
in aquam ollæ infusam. Quæquidem fervere cœpit, cùm Robinson 
paululum in speluncam secessisset. Vendredi obstupuit, miratus 
quid esset quod sic aquam moveret.

Cùm verò eam vidit exæstuantem et undequàque exundantem, stultè 
putavit animal in ollâ esse, quod istum derepente æstum 
excitaret : ut autem impediret, ne omnis ab ollâ aqua 
effunderetur, manum celeriter immersit, ut animal noxium 
caperet. Tum verò clamorem et ululatum edidit, quo tota 
personuit spelunca. Hoc audito Robinson valdè exterritus est, 
existimans à barbaris supervenientibus socium opprimi. Itaque 
timor et insitus in animis propriæ salutis amor suadebant, ut 
per subterraneum cuniculum effugeret. Mox autem consilium 
abjecit, turpe ratus subditum, aut potiùs amicum, in ancipiti 
periculo deserere. Sine morâ igitur è speluncâ prorupit armis 
instructus, paratusque vitam ipse suam profundere, ut comitem è 
manibus barbarorum iterum eriperet.

Ut verò obstupuit, cùm hominem solum, amentis instar, ululantem 
gestuque insolito circum trepidantem vidit ! Diù quoque Robinson 
dubius anxiusque hæsit. Re demum explanatâ, intellexit omne 
malum ex eo esse, quòd manum sibi Vendredi leviter usserit. 
Nunquàm ille neque audiendo, neque experiendo cognoverat aquæ 
fervorem addi posse ; nunquàm manu tetigerat aquam fervidam : 
itaque non potuit intelligere, quæ causa esset doloris ejus quem 
manu in aquam immersâ sensit. Sic igitur magicâ quâdam arte hoc 
fieri, dominumque magum esse existimavit, Robinson ægrè animum 
socii sedare, eique persuadere potuit, ut denuò carni veru 
versandæ assideret. Ille mandato tandem obsecutus, ollam non 
sine horroris quodam sensu, dominum verò, quem humanâ conditione 
majorem nunc putavit, timidâ cum reverentiâ contemplatus est. 
Quamquidem opinionem albus color promissaque barba etiam 
confirmabant : hæc enim efficiebant, ut Robinson specie oris 
longè differret à socio ejusque popularibus, fuscum colorem et 
imberbem vultum præferentibus.

Jam verò prandium paratum erat. Quantoperè Robinson calidis et 
pinguibus cibis delectatus sit, facile est intelligere. Nunc 
quoque calamitatum præteritarum oblitus sibi in animo fingit jam 
non desertâ in insulâ, sed in regione frequentissimâ se versari. 
Sic animi vulnera insperato quodam gaudio sanari solent, etsi 
illa plerumque insanabilia putamus.

Prandio confecto, Robinson secessit, ut de prosperâ rerum suarum 
commutatione secum ipse meditaretur. Nunc omnia ei arridere visa 
sunt. Quippe qui jam non esset homo solitarius, socioque 
gauderet quîcum nondum quidem colloqui, sed ex cujus 
consuetudine multum solatii opisque licebat exspectare.

Et verò cogitanti venit quidem in mentem vitam mollem atque 
otiosam agere, dum intereà Vendredi, juvenis robustusque, de quo 
prætereà tam benè meritus fuerat, ut eum sibi famulum jure 
quodam vindicaret, necessariis muneribus laboribusque 
perfungeretur. Sed cùm intùs reputâsset fieri posse ut aliquandò 
tam felici ipse conditione excideret ; tunc verò, si otio atque 
inertiâ corrumpi se pateretur, molestum sibi fore ad duritiem 
paupertatemque prioris vitæ redire ; statuit in labore æquè 
gnaviter ac strenuè perseverare : atque, hoc decreto, è strato 
exsilit, citatoque gressu in vestibulo domicilii obambulat. 
Intereà Vendredi ciborum reliquiis in cellâ sepositis, 
Robinsonis jussu, ad lamas mulgendas abit.


————

Caput decimum nonum.


Robinson habitaculum fossâ et palis munit. — Docet socium 
Germanicè loqui. — Ambo scapham fabricare statuunt.

Nunquam sanè, ex quo hanc in insulam advenerat, lætior fuerat 
Robinsonis conditio. Hoc unum erat illi metuendum, ne barbari 
reverterentur ad socios repetendos, unde novis cruentisque 
præliis sibi cum iis certandum foret. Quin ille cohorruit, dum 
cogitaret in hoc ancipiti discrimine posse se versari, in quo 
sibi pereundum esset, aut sanguis hominum profundendus.

Res igitur postulabat ut ad suam ipsius defensionem nihil 
intentatum relinqueret. Jam diù habitaculum suum castelli instar 
munire optaverat ; huc usque verò, quandiù vixerat solitarius, 
hanc spem penitùs abjecerat. Nunc autem, cùm adesset socius 
laboris, faciliùs hoc aggredi potuit. Itaque montis cacumen 
conscendit, ut meditaretur quomodò se tutiùs firmiùsque 
muniret ; atque hoc brevì excogitavit, cùm inde totam regionem 
oculis complecteretur. Statuit primum fossâ latâ altâque 
domicilium cingere, palis validioribus septâ, ac deinde rivum 
non procul ab habitaculo scatentem ita dividere, ut altera pars 
in fossâ, altera per medium atrium flueret, ne unquàm obsidione 
cinctus aquæ inopiâ laboraret.

Haud facile erat hæc omnia socio signis indicare. Hic verò cùm 
rem aliquâ ex parte intellexisset, ad littus procurrit, atque 
inde retulit varia instrumenta fodiendo apta, conchas scilicet 
magnas, lapidesque planos et acutos. Tum ambo opus inchoant.

Jam intelligere satis in promptu est hoc quoque arduum fuisse. 
Fossa enim, ut esset idonea, sex pedum altitudinem, octo verò 
latitudinem requirebat. Ejus autem longitudo octoginta vel 
centum passus esse videbatur. Adde illos instrumentis ferreis, 
ligone, spathâ penitus carere. Palis quoque quadringentis ferè 
opus erat, quos unâ securi siliceâ coaptare et præacuere res 
erat profectò plena operæ et laboris. Prætereà, ut rivum in 
fossam deducerent, canalis erat per tumulum quemdam interpositum 
fodiendus.

Neque tamen, licet omnibus his difficultatibus circumventus, 
Robinson à proposito deterritus est. Sobriè quoque vivendi 
genus, et corpus labore exercendi consuetudo animum ei 
addiderat, quo carere ii solent qui, in otio educati, deliciis 
atque mollitie diffluunt.

Ambo nimirum socii à summo mane usque ad vesperam non alacri 
minùs quàm strenuo animo operi incumbunt. Mirum itaque quantum 
vel instrumentis quàm minimè aptis adjuti in diem profecerint. 
Nec per duos menses continuos, vento obstante, barbari insulam 
invisêre. Itaque licuit sociis continuam operam munimentis dare, 
nec illis opus fuit sibi contra repentinam incursionem 
præcavere.

Robinson comitem, inter opus faciendum, germanicam linguam 
docuit, cujus ope animi cogitata cum socio communicare 
ardentissimè cupiebat. Hic autem tam docilem et attentum se 
præbuit, ut brevi tempore maximos progressus fecerit. In quo 
Robinson eâdem arte usus est, quâ solers magister ut linguam 
Latinam Gallicamve discipulos doceat. Quoties nempè fieri 
potuit, eâ re, de quâ sermo erat, positâ antè oculos, distinctâ 
voce nomen ejus pronuntiabat. Cùm verò de ejusmodi rebus 
ageretur, quæ oculis subjici non poterant, vultu gestuque ità 
exprimere studuit, ut Vendredi anno dimidio nondum exacto 
Robinsonem intelligere, cogitationumque participem eum facere 
posset.

Quodquidem multum Robinsonis felicitati adjecit. Huc usque enim 
socium quidem, sed mutum eum habuerat ; tum verò amicum sibi 
comparavit. Vendredi enim semper honestum, candidum, fidelem 
gratumque domino se præstitit. Itaque Robinson cariorem eum in 
dies habuit, ac brevi tempore elapso non dubitavit hoc ei 
concedere, ut in eâdem speluncâ secum pernoctaret.

Duorum ferè mensium spatio fossa absoluta fuit. Quo facto, ita 
muniti erant, ut jam barbarorum impetum non modò non 
extimescere, sed eos etiam, si unquàm oppugnarent arcem, possent 
repellere. Priùs enim quàm ullus fossam transiret aut palos 
superaret, ab obsessis aut sagittis interfici, aut hastis 
transfodi impunè poterat. Itaque securitati suæ nunc satis 
consuluisse videbantur.

Cùm non ita multo post Robinson sociusque collem littori vicinum 
fortè conscendissent, unde maris adspectus longè et latè 
patebat, Vendredi oculos in quamdam ejus partem intendit, ubi 
insulæ aliquot eminentes conspici è longinquo poterant. Tum ille 
subito præ lætitiâ exsultare atque mirum in modum gestire cœpit. 
Quâ de re interrogatus à Robinsone lætus ille exclamat ! « En 
ego patriam adspicio ! ibi gens mea habitat. » Vultu verò, 
oculis gestuque significabat quàm cara sibi esset patria, ac 
quantoperè illam revisere optaret. Quod quidem Robinsoni minimè 
placuit. Erat sanè affectus ille animi in viro laudabilis, quo 
declarabat caram esse patriam, caros amicos, caros parentes. 
Nascitur enim nobiscum sensus ille, et, quæcumque illa sit quam 
primo quisque cognovit intuitu, vel signavit vestigio, nulla 
magis regio arridet. Sed veritus ne popularium amantior ipsum 
aliquandò desereret, animum ejus pertentare voluit, et sic 
colloquium cum eo iniit, ex quo optima ejus indoles patuit 
apertiùs.

Robinson. Num tu ad populares tuos redire et cum iis habitare 
malles ?

Vendredi. Libenter equidem eos reviserem.

Rob. Scilicet optares carne humanâ cum iis vesci ?

Vendr. Minimè ! Eos potiùs ad mores humaniores traducerem, 
doceremque vesci lacte et carne animalium, et inprimis ab humanâ 
abstinere.

Rob. Quid ? si te ipsum devorarent ?

Vendr. Hoc illi non facient.

Rob. Attamen illi vescuntur carne humanâ.

Vendr. Sanè illi quidem ; sed nonnisi carne hostium.

Rob. An tu scapham conficere potes, quâ ad eos transveharis ?

Vendr. Sanè quidem !

Rob. Euge ! confice tibi scapham, atque ad illos revertere. 
Quid ! dejicis oculos ! unde sic doles ?

Vendr. Doleo quippe, quod dominus mihi carissimus irascatur.

Rob. Cur verò tibi irascar ?

Vendr. Ita res est ; quippe ille me à se relegatum velit.

Rob. Anteà verò optabas redire in patriam ?

Vendr. Optavi equidem : nisi verò dominus meus ibi mecum 
versetur, ibi quoque ego versari nolim.

Rob. Me quidem populares tui hostem existimantes interficient 
devorabuntque. Tu igitur solus proficiscere.

Quibus auditis, Vendredi arreptam securim domino reddit porrectâ 
cervice.

Rob. Quid vis ego faciam ?

Vendr. Ut me interficias. Malim ego à te interfici quam 
relegari.

His dictis, Vendredi vim lacrymarum profundit. Robinson autem 
vehementissimè commotus eum amplectitur, exclamans : « Noli 
timere, ô bone. Ego quoque opto ut nunquam à te divellar ; ex 
animo enim te diligo. Quæ anteà dixi, hæc ad fidem tuam 
explorandam dicta sunt, ut intelligerem an tuus meo amori amor 
par esset. Quas vides lacrymas, eæ testes sunt caritatis meæ. 
Ego te iterum amplectar ; fletum teneamus, nec alter alterum 
unquàm deserat. »

Itaque ut animum amici à mœrore averteret, init sermonem de 
scaphâ quâdam fabricandâ, pluraque eâ de re sciscitatur. Cùm 
Vendredi responsis Robinsoni abundè satisfecisset, hic illum 
manu prehensum secum abduxit, ut ostenderet cymbam, cui 
fabricandæ ipse permultos jam annos impenderat. Vendredi, 
truncum intuens, vix tertiâ parte excavatum, subrisit. Cùm autem 
Robinson ex eo quæsiisset, quidnam illi in hoc opere minùs 
probaretur, Vendredi respondit minimè opus fuisse tanto isto 
labore, ejusmodi truncum intra paucos dies meliùs excavari 
posse.

Quibus auditis, Robinson vehementer lætatus est. Jam cymbam 
omninò confectam sibi fingebat animo, et navigatione feliciter 
peractâ ad continentem terram appellere sibi videbatur. Ô quanta 
illi lætitia, cùm spes libertatis recuperandæ arrisit ! Et 
subitò constituunt opus proximo mane aggredi.


————

Caput vigesimum.


Pluviarum tempus. — Socii nectunt stragulas, retia. — Cymba 
conficitur.

Ipsâ die operi destinatâ, aderat pluviarum tempus : quod bis per 
annum ingruere Robinson non unius anni experientiâ didicerat. 
Quo tempore per duos menses perpetuos nulli negotio vacare extra 
domum licebat ; tantâ vi continuus imber ruebat de cœlo ! 
Animadverterat quoque Robinson esse valetudini omninò contrarium 
illâ tempestate foras exire. Quid igitur faciendum erat ? Dilatâ 
navis confectione, tempus in laboribus domesticis consumendum 
fuit.

Quantùm profuit Robinsoni per dies illos pluvios, atque horas 
vespertinas longas easdem obscurasque igne uti et lumine, 
amicumque habere, quîcum tempus inter opera domestica jucundis 
confabulationibus traduceret ! Anteà enim tristes istas noctes 
solitarius in otio et tenebris degerat. Jam verò cum socio ad 
lampadem et focum sedens, in aliquâ re gerendâ occupatus, 
confabulatur, neque unquàm gravi desidiæ pondere opprimitur.

Atque ex socio didicit varias artes quibus barbari nonnullas 
sibi commoditates comparant ; Robinson quoque multa illum 
docuit, quæ barbaris latent. Ita in dies peritiores facti multa 
junctâ operâ confecêre, quæ neuter solus suscipere potuisset. 
Tum ambo intellexêre quanta ex hominum amicâ conspiratione 
oriantur commoda, quibus illi carerent, si bestiarum more 
singuli vagarentur. In primis Vendredi artem callebat, quâ 
tenues densasque libro stragulas necteret corpori vestiendo 
aptissimas. Quod cùm Robinson ex eo didicisset, tum illi 
certatim tam multas ejusmodi texuerunt, ut idoneum utrique 
vestimentum suppeteret. Ô quàm jucundum Robinsoni fuit abjicere 
amiculum istud molestum, è pellibus rigidis nec subactis 
confectum, quo huc usque corpus ipsi tegendum fuerat !

Vendredi etiam è fibris nucum cocossæ variisque herbis lini 
naturam referentibus fila educendi artem tenebat, quæ funiculos 
à Robinsone huc usque confectos longè superabant. È filis retia 
piscatoria proprio ac singulari artificio nectebat. Quibus in 
operibus fabricandis breviores factæ sunt vesperæ, quæ, omnibus 
his deficientibus, multùm ipsis tædii attulissent.

Intereà dum sedent, Robinson amici ingenium rude sensim 
excolere, ejusque mentem certâ verâque notitiâ Dei imbuere. 
Quantis verò erroribus mens illius hâc in re laboraverit, ex 
sequenti confabulatione facile erit intelligere.

Rob. Dic mihi, quæso, ô bone, nostine quis mare, quis terram, 
quis animalia, te ipsum denique creaverit ?

Vendr. Profecto ! Toupan ista creavit.

Rob. Quisnam est Toupan ille ?

Vendr. Is qui tonat.

Rob. Quisnam verò ille est qui tonat ?

Vendr. Senex est ætate provectissimus, qui omnibus cæteris rebus 
superstes est, quique tonitru efficit. Ætate solem, lunam 
stellasque longè superat, omnesque animantes eum adorant, Ô ! 
dicentes.

Rob. Quemnam in locum post mortem commigrant tui populares ?

Vendr. Ad Toupan revertuntur.

Rob. Ubinam verò ille habitat ?

Vendr. In excelsis montibus.

Rob. Num aliquis eum ibi vidit ?

Vendr. Nemini fas est eum adire, nisi Owokakeis (id est 
sacerdotibus). Illi Ô dicentes eum interrogant, ac deinde nobis 
referunt ejus responsa.

Rob. Qui autem post mortem ad eum migrant, num felicitate aliquâ 
fruuntur ?

Vendr. Sanè illi quidem, si magnam hostium copiam mactaverint 
atque comederint.

Quo audito, Robinson cohorruit, statimque illum meliora de Deo 
vitâque futurâ docere cœpit ; Deum nempe esse omnipotentem, 
sapientissimum benignissimumque ; qui omnia creaverit, omnia 
regat, omnibus consulat ; ipsum autem nunquàm originem habuisse, 
ubique adesse, illam intelligere quæcumque nos cogitamus, audire 
quæcumque loquimur, videre quæcumque agimus, quamvis ipse à 
nemine videri queat ; habere proborum atque improborum 
rationem ; eamque ob causam cùm in hâc, tum in futurâ vitâ 
neminem beatum reddere, nisi illum qui ex animo virtuti 
studuerit.

Quæ præclara plenaque solatii præcepta Vendredi magnâ cum 
reverentiâ audiit, auditaque altè in animo infixit. Cùm magister 
non minori docendi, quàm discipulus discendi studio flagraret, 
hic brevì præcipuam de Deo ac religione doctrinam tenuit, 
quantùm huic ille explanare poterat. Ex eo tempore Vendredi 
felicissimum se existimavit quòd in hanc insulam deferri sibi 
contigisset.

Posteà Robinson preces suas semper præsente socio fundere 
solebat ; jucundissimumque adspectu fuisset, quanto gaudio, 
quantâ pietate hic verba domini ad verbum sequeretur. Tunc verò 
tantâ ambo felicitate fruebantur, quantam assequi possunt 
homines ab humanâ societate sejuncti. Sic elapsum est pluviarum 
tempus ullâ sine molestiâ. Cœlo tandem serena facies redierat ; 
cessabant venti, nimbique aufugerant. Robinson cum fido socio 
puram tepidamque auram veris spirat. Ambo novis viribus auctos 
se sentiunt, atque alacri animo ad arduum opus susceptum se 
accingunt.

Vendredi admoto igne truncum excavavit, atque duos intra menses 
id absolvit ; quod ægrè multorum annorum spatio Robinson solus 
confecisset. Jam præter vela remosque nihil defuit. Hos quidem 
Robinson, illa verò Vendredi paraturum se spondet.

Ambo simul opus susceptum absolvêre ; sed instructâ navi, nihil 
superfuit nisi ut hæc à littore in mare demitteretur. Quoniam 
verò locus, in quo navem fabricaverant, longè à mari distabat, 
non satis patebat quâ ratione, ut erat gravissima, ad mare aut 
deduceretur, aut deportaretur, aut traheretur, aut denique 
provolveretur. Et nunc ex illis difficultatibus quomodo se 
expedient ?

Neque verò Robinson oblitus erat utilitatis quam longa pertica 
ipsi præstiterat. Quam ob rem nunc quoque illam adhibuit. Sed 
navis tam lentè provoluta est, ut facilè intelligerent se 
integrum mensem in hâc operâ consumpturos esse.

Tandem opportunè recordatus est alius instrumenti æquè simplicis 
parabilisque, quo fabri lignarii aliique in Europâ uti solent ad 
magna pondera promovenda, cylindri nimirùm.

Quod quidem vix Robinson expertus magnâ cum lætitiâ vidit quàm 
facilè navis promoveretur. Post biduum mari quoque committi 
potuit, magnoque cum voluptatis sensu uterque comperit illam ad 
navigandum prorsus esse idoneam.

Jam nihil superfuit nisi ut quæ ad proficiscendum essent 
necessaria pararentur, scilicet ut navis tot oneraretur 
commeatibus quot vehendis sufficeret. Quonam verò illi tendent ? 
Vendredi optabat ut in patriam rediret ; Robinson autem, ut ad 
continentem Americæ vela darentur, ubi se Hispanos, aliosque ab 
Europâ profectos inventurum sperabat. Vendredi verò patria 
nonnisi quatuor circiter milliaribus aberat, terra continens 
duodecim aut quindecim. Quod si priùs ad insulam tenderent, tunc 
à continenti terrâ pluribus adhuc milliaribus recedebant, atque 
hoc ipso periculum itineris augebatur.

Vendredi nihil ex iis quæ pertinent ad naturam maris noverat 
nisi quod necesse esset ut ad insulam suam perveniret. Ista 
autem magis etiam Robinson ignorabat, quoniam in hoc mari 
nunquàm navigaverat.

Tandem quâ Robinson ardebat homines humanitate excultos 
revisendi cupiditas omnem dubitationem vicit. Quamvis Vendredi 
instaret, multaque et varia objiceret, statutum est proximo die 
iter parare, et ubi primùm ventus adspiraret, vela dare, Deoque 
favente illuc tendere ubi Vendredi sperabat se proximam 
continentis oram inventurum.


————

Caput vigesimum primum.


Robinson et Vendredi, insulâ relictâ, mari se committunt. — 
Summa pericula in quibus versantur.

Robinson, arce relictâ, in tumulo imminente restitit, secum 
paulisper meditaturus, sociumque præire jussit. Tum vitæ 
solitariæ hìc actæ vicissitudines mente repetit ; ac recordatus 
quanta accepisset à supremo numine beneficia, lacrymas grati 
animi indices effundit, manibusque expansis, ex intimo pectore 
summâ cum pietate Deo gratias agit.

Tum regionem illam, eò sibi cariorem, quòd eam mox relicturus 
erat, oculis perlustravit. Hominis instar qui patriam linquit 
nullâ cum spe illius unquàm revisendæ, oculi tristes madentesque 
in arbore quâvis cujus umbrâ olim recreatus fuerat, in opere 
quolibet quod propriis manibus multoque sudore confecerat, 
defixi hærent. Ab amicis disjungi sibi videtur. Cùm verò tandem 
lamas ad imum montem pascentes conspexisset, faciem avertit, ne 
carissimorum sibi animantium adspectu ipse à proposito consilio 
avocaretur.

Tandem vicit caritatem animi constantia. Ad fortitudinem se ipse 
exacuit, ulnisque ad regionem totam, veluti eam amplexurus, 
expansis, clarâ voce exclamavit : « Valete, ô calamitatum mearum 
testes ! valete ! » Atque hoc ultimo vale inter singultus 
emisso, in viam quæ ad littus ducebat, se contulit.

Eundo fidissimum sibi psittacum per arbores volitando sequentem 
animadvertit. Tum verò victus voluntate ejus secum abducendi, 
vocat Pol, Pol. Ille verò celerrimè desilit, atque è domini manu 
in humerum provolat. Intereà Vendredi moræ impatiens in littore 
exspectabat ; cùmque Robinson ad eum pervenisset, ambo navem 
conscendunt.

Tricesimo die novembris, horâ octavâ matutinâ, anno post 
Robinsonis in hanc insulam adventum nono, cœlo serenissimo, 
ventoque maximè secundo profecti sunt. Vix autem circiter duo 
millia passuum progressi, ad continuam scopulorum seriem 
pervenêre longè in mare procurrentem. Uterque periculosum 
putavit saxa ista superare : itaque velo in aliam partem 
directo, circumire nituntur. Cùm autem illi extremam partem 
scopulorum vix attigissent, scapham summâ cum velocitate abripi 
animadvertunt : exterriti ambo velum colligere, existimantes 
quippe repentinum esse venti impetum. Frustra verò. Scapha enim 
in præceps prona rapitur, medioque in flumine marino versari se 
intelligunt.

Tum ambo viribus conjunctis remis pertinaciùs mare verberare, si 
possint scapham eripere. Illa verò fugit, instar sagittæ, tantâ 
celeritate, ut brevì ora insulæ oculis subtraheretur. Jam in 
discrimen vitæ se pervenisse sentiunt ; nec multò post summa 
quoque montium cacumina ex adspectu recessêre. Quòd si tunc 
etiam impetus paululum remisisset, actum tamen de illis erat ; 
quippe qui, cùm carerent pixide nauticâ, viam invenire non 
possent, quâ ad insulam reverterentur. Quid autem tetrius 
excogitari potest quàm medio in oceano scaphâ exiguâ fragilique 
vectos jactari, et solo aliquot dierum victu instructos !

Quanto autem præsidio sincera pietas integraque animi 
conscientia iis sit qui in calamitatibus versantur, nunc 
documento est Robinsonis conditio. Quibus si noster tunc 
caruisset, quomodò malorum vim denuò urgentem sustinuisset ? In 
hâc rerum desperatione manus sibi intulisset violentas, ne morte 
omnium sævissimâ, fame scilicet, necaretur.

Socius verò pietate nondum satis confirmatâ, nec diuturnis 
calamitatibus spectatâ, de salute prorsùs desperabat. Corporis 
enim et animi viribus fractis, remum abjicit ; vecorsque et 
amens dominum intuetur interrogans, annon satiùs sit è nave se 
præcipites in profundum dare, an morte celerrimâ instantibus 
malis se eripiant. Initio Robinson blandis verbis eum erigere 
firmareque tentat ; tum castigator desperationis leni voce 
exprobrat, quod tam parùm Deo benignissimo confidat, eique 
revocat in mentem quæ ipsum de divinâ providentiâ docuerat. 
Vendredi, Robinsonis cohortationibus permotus, erubuit ; 
remisque receptis ambo flumen subigere, nec brachia remittere, 
etsi nulla spes salutis affulgebat. « Debito, inquit Robinson, 
officio fungimur. Quandiù spiritus non deficit, nostrum est ad 
vitam servandam omnibus quæ supersunt nervis eniti. Tunc, si ad 
ultimum moriendum est, morientibus erit solatio, quod Deus sic 
voluerit. »

Intereà flumen eâdem cum violentiâ ruit. Scapha æstu abripitur, 
omnisque spes salutis recuperandæ evanescit.

Verùm enim verò cùm jam mortales animis deficiunt, cùm sunt ab 
omni spe destituti, tunc alma numinis providentia iis præsentius 
auxilium atque insperatam salutem afferre solet. Robinson ipse 
exhaustus remum agere desierat, cùm subitò animadvertit scapham 
cursu ferri non tam rapido, nec tam turbidum mare esse. Mox è 
superficie undarum intelligit flumen eo loco dividi haud 
æqualiter, maximamque ejus partem ad septentrionem incitatiùs 
ferri ; alteram tardiorem, quâ scapha nunc vehitur, reflectere 
se et convertere ad meridiem. Jam incredibili lætitiâ perfusus, 
socium exanimatum excitat his verbis : « Macte animo, Vendredi ; 
vult Deus nos bene sperare. » Atque eum docet unde hanc in spem 
adductus sit. Tum ambo remos denuò arripiunt, quos propter 
infirmitatem anteà abjecerant. Jam dulci atque inopinatâ salutis 
spe recreati, vi summâ et incredibili adversùs flumen nitentes, 
læti animadvertunt laborem suum non esse irritum. Robinson, qui 
diuturnâ malorum exercitatione didicerat nihil omittere, ventum 
quoque nunc secundum esse animadvertit. Extemplò velum 
expandit ; brevique tum vento, tum acri remigio impulsa, in mare 
tranquillum scapha delata est.

Vendredi præ gaudio exsilit dominum amplexurus. Ille verò eum 
rogavit ut nimium lætitiæ impetum cohiberet ; superesse aliquid 
agendum, et hoc quidem non mediocre, donec essent ab omni 
periculo tuti. Eò usque enim in altum devecti fuerant, ut 
insulam, ceu punctum aliquod in extremâ parte remotum, obscurè 
conspicerent.

Dum sic ambo ingenti alacritate remigant, vento secundo impulsi 
ad eam insulæ partem quæ orientem spectat, brevì montium 
cacumina rursus eminentia vident. « Macte, puer, » ait Robinson 
socio sedenti in prorâ, vultu ab insulâ averso ; « macte animo ; 
adest finis malorum. » Quibus vix etiam dictis, novus subitò et 
major pristino terror incutitur. Scapha enim tam vehementer acta 
est, ut ambo remiges sedibus in infimam scaphæ partem 
deturbarentur : illa repentè hæsit in vado, undisque operta est 
superfusis.


————

Caput vigesimum secundum.


Ambo è periculo se expediunt. — Reversi in insulam, hortum 
colunt. — Piscantur ; natant ; venantur. — Novum iter 
suscipiunt.

Robinson celerrimè remo fundum aquæ scrutatur : quem cùm satis 
firmum invenisset, aquam verò duobus tantùm pedibus altam, 
illicò è scaphâ se projicit. Vendredi sequitur ; et ambo 
aliquantisper confirmati sunt, cùm animadverterunt cymbam in 
arenâ, non in saxo hærere. Tum viribus conjunctis illam levare, 
eòque impellere ubi major erat aquæ altitudo : quod ex voto 
cessit. Navis quippe agi incipit, amboque in eam rursùs 
conscenderunt.

Aquâ igitur, quantùm manibus remisque fieri potuit, exhaustâ, 
cautiùs agere cœperunt, contractoque velo remis tantùm uti, ut 
navem certiùs regerent. Attamen per quatuor horas integras, 
multus labor ipsis exsudandus fuit, ut finem arenarum 
assequerentur. Tandem mari libero potiti, omnibusque viribus 
connisi ad insulam tendunt, quæ jam propè ante oculos erat ; et 
quò propiùs spes admovebatur, eò magis crescebat ardor 
animorum ; ac denique insulam capiunt, cùm jam umbræ summis de 
montibus caderent. Tum in terram descendunt eò majore cum 
gaudio, quò propiùs metum res fuerat.

Cùm uterque hoc die cibis planè abstinuisset, in littore statim 
consident, sumptisque commeatibus quibus navem instruxerant, 
corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum 
protrahunt ; cætera verò quæ in nave secum habuerant, domum 
reportant.

Proximo die, Robinson socium compellat his verbis : « Heus, 
inquit, estne tibi animus novum mecum periculum tentare ? »

Vendredi. Minimè sanè !

Robinson. Statuisti ergò vitam hâc in insulâ mecum traducere ?

Vendr. Modò pater meus hìc etiam nobiscum versetur.

Rob. Ergòne pater tuus etiamnunc vivit ?

Vendr. Dummodò interim non sit mortuus.

His dictis, Vendredi, vehementer commotus, emisso solanorum 
tubere, quod manu tenebat, flevit abundè. Nec ipse, suorum 
quoque memor, Robinson à lacrymis abstinere potuit ; amboque, 
animo pariter affecti, aliquandiù siluêre.

Rob. Bono sis animo, Vendredi ! Pater tuus, etiamnunc profectò 
vivit : proximè ad eum proficiscemur, atque hùc illum 
transvehemus.

His dictis Vendredi tantâ effertur lætitiâ, ut jam continere se 
nequeat ; clamore gestuque significat quibus exsultet gaudiis, 
oppressâque crebris singultibus voce genua domini amplectitur.

Cùm sedato paululum animo ad se rediisset, Robinson eum 
interrogavit an viæ in patriam insulam ducentis gnarus esset, ne 
temerè anceps vitæ discrimen rursùs adirent. Ille verò respondit 
iter habere se ita exploratum, ut vel noctu illud suscipere 
auderet ; sæpiùs enim se cum popularibus hùc ad celebrandas 
victorias venisse.

Rob. Tunc igitur cædis particeps fuisti, cùm homines mactaverunt 
quibus epularentur ?

Vendr. Fui equidem, fateor ! tunc autem ignorabam nefas esse.

Rob. Quamnam verò ad partem insulæ navem appellere 
consuevistis ?

Vendr. Ad meridionalem oram, quoniam illa nobis proxima, 
arboribusque cocossæis abundat.

Ex hoc Robinson magis intellexit se nec sic quidem parùm felicem 
fuisse quòd in septentrionali, non in meridionali insulæ orâ 
naufragium fecerit ; alioquin se prædam imbellem feris hominibus 
futurum fuisse. Ac denuò pollicetur se cum eo proximè ad patrem 
arcessendum profecturum esse : sed quanquam animo cupienti nihil 
satis festinatur, innuit hoc in præsens fieri non posse ; nunc 
enim horti colendi tempus instare.

Illi igitur statim huic præcipuè negotio operam dant. Certamen 
erat Robinsonem inter et socium, uter diligentiùs terram 
sollicitaret. Cùm autem à labore vacarent, instrumentis 
aptioribus conficiendis tempus impendebant.

Robinson, cujus patientiam ingenium æquabat, rastrum quoque 
tandem confecit sibi, etsi ad aperienda foramina nihil habebat 
adjumento præter acutum silicem. Si quis consideraverit quali 
instrumento opifex uteretur, facile intelliget quantùm temporis 
in opere consumpserit. Vendredi quoque sensim cultro lapideo è 
lignis adeò duris spathas confecit, ut ferrearum propè usum 
præstarent.

Jam Robinson rebus ad vitam sustentandam necessariis non 
contentus, paulatim domicilio exornando animum adjecit. Hanc 
rationem semper secuti homines principio cœpere ea quæ essent ad 
victum aut tutelam necessaria anquirere et parare ; tum studuêre 
pulchra utilibus, jucunda necessariis adjungere. Hinc variæ 
venêre artes architectorum, pictorum, statuariorum, et cæteræ 
quæ elegantiores nominantur.

Sic primò Robinson horto colendo exornandoque operam dedit. 
Scilicet illum rite in areas justas dividit, quas tramitibus 
rectis intersecat ; sepes vivas serit, opaca umbracula, arbores 
duplici ordine directas. Hanc floribus, illam oleribus, istam 
arboribus frugiferis partem assignat ; his addit citreas 
arbores, quascumque in insulâ teneras reperire potuit, magnamque 
vim aliûs generis arborum, quibus ramulos arboris paniferæ 
insevit.

Solanorum quoque et zeæ copiam satis magnam plantavit. Cùm autem 
ager ille ab orbe condito cessâsse videretur, uberrimam ludit 
lætissimamque segetem.

Interdum quoque pisces capere tentant, retibus instructi, quæ 
Vendredi pluviarum tempore confecerat. Tantam verò jactu 
quolibet multitudinem eorum ceperunt, ut plurimos etiam in aquam 
rejicerent. « Is enim Dei donis abutitur, ait præclarè Robinson, 
qui plus sibi assumit quam quod ad vitam benè beatèque agendam 
necessarium est ; sævus autem et immanis, si quis animalia 
innocua interficiat quibus ad victum quotidianum sibi non opus 
est. »

Deinde corpus abluere solebant. In quo Robinson peritiam socii 
admiratus est, nunc super ipsos fluctus dorso eminentis, nunc 
alto se immergentis. Illum scilicet juvabat ex arduâ potissimum 
crebrisque fluctibus verberatâ rupe se præcipitem dare, 
superfusis fluctibus conditum ; moxque, stupente et anxio 
Robinsone, subitò emergere, variisque modis corpus agitare.

Nec Robinson satis mirari potuit hominem à naturâ tot et tantas 
facultates sortitum esse, ut par sit omnibus exsequendis, quibus 
juvenis labore ac exercitatione assuefactus est.

Aliis diebus venando delectari ; nec Vendredi in arcu 
sagittisque conficiendis quàm in adhibendis peritior erat. Aves 
pullosque lamarum dejiciebant, nunquàm verò plures quàm qui sibi 
essent ad vivendum necessarii.

Etsi autem Robinson socium ingenio industriâque vincebat, hic 
tamen multas artes callebat, domino anteà ignotas, tunc verò 
maximè utiles. Scilicet varia instrumenta ex ossibus, lapidibus, 
conchis, aliisque rebus fingebat, quibus lignum ita tractabat, 
ut non perfecta minùs atque elaborata opera efficeret, quàm si 
ferro excisa essent aut fabricata.

Tandem horto probè exculto, dies, constituta est, quâ ad patrem 
Vendredi adducendum profecturi erant. Quò propior autem erat 
dies itineri destinata, eò major Robinsonis anxietas. Fieri enim 
poterat ut barbari, spretis Vendredi consiliis precibusque, 
hospitem malè mulctarent. Itaque diutiùs abstinere non potuit 
quin hunc timorem amico declararet. Quiquidem jurejurando 
Robinsoni affirmat timorem ejus esse vanum, se popularium suorum 
animos satis perspectos habere, illosque neminem unquàm lædere, 
nisi hostem. Robinson amico fidem habuit ; omnique metu abjecto, 
socii probitate fretus, die proximo vela dare constituit.

Hâc mente scapham, quæ huc usque in sicco remanserat, in aquam 
retrahunt, paloque in terram defixo religant. Vespere eodem 
tubera solanorum torrent, aliosque cibos parant, ut secum octo 
dierum viatica deportent.


————

Caput vigesimum tertium.


Res multæ et magnæ. — Tempestas. — Fragor tonitruum. — Sonitus 
ænei tormenti. — Magna navis derelicta. — Vendredi ad illam 
adnatat. — Ignota animalia. — Canis. — Capra. — Ratis.

Robinson sociusque vix unam dormierant horam, cùm ille exortâ 
subitò tempestate expergefactus est. Procella horrendum furit, 
repetitoque tonitruum fragore terra ipsa concussa tremit. 
« Audisne, Vendredi ? » ait Robinson. « Heu ! respondit ille, si 
hæc tempestas nos in alto deprehendisset ! » Quibus vix dictis, 
repentè fragor auditur tormenti explosi sonitum referens. 
Vendredi tonitru esse putat ; Robinson autem pro certo habet se 
tormenti sonitum audiisse, animusque ejus lætitiâ simul et 
timore perturbatur. Extemplò è strato se corripit, tædâque è 
foco arreptâ Vendredi jubet subsequi. Hic autem paruit, quanquàm 
consilio domini non perspecto.

Tum Robinson in summo monte quàm celerrimè ignem largum 
accendit, quo significaret maris sævitiâ conflictatis tutum hìc 
esse perfugium. Non dubitavit enim quin esset in propinquo 
aliqua navis, quae propter periculum tormentum exploserat. Vix 
autem flamma exarserat, cùm effusis imbribus ignis exstinctus 
est. Robinson sociusque in speluncam se ipsi recipiunt, ne aquis 
abripiantur.

Tempestas, nonnisi die oborto, furere desiit. Jam Robinson 
dubius spem inter et metum ad littus procurrit, exploraturus 
quemdam sonum auribus accepisset. Primo autem adspectu magnus 
Robinsonem dolor, socium verò desperatio incessit. Procella 
nimirùm scapham avulsam à littore in altum projecerat. Et certè 
si quis hunc miserum vidisset, qui nunc dulcem patris revisendi 
spem omninò amiserat, à lacrymis abstinere non potuisset. Ille 
expalluit, mutus, aliquandiù oculis in terram defixis ; tunc 
subitò in lacrymas erumpere, sibi manus torquere, pectus 
percutere, avellere crines.

Robinson, qui propriis malis aliorum misereri didicerat, socii 
dolore ipse commotus, amicis lenibusque monitis studet eum ad 
tranquillitatem animi reducere.

Ille intereà oceanum immensum oculis perlustrat, si fortè navem 
alicubi possit conspicere. Sed frustrà. Ex eo intellexit se 
errasse, neque ampliùs dubitavit sonitum illum, quem tormenti 
fragorem ratus erat, ipsum tonitru fuisse. Itaque tristis domum 
rediit, quòd spe tam lætâ denuò frustratus esset.

Ibi autem requiescere planè non potuit ; quippe imago navis 
cujusdam ad insulam appulsæ menti ejus semper obversabatur. 
Montem igitur denuò conscendit, unde ora orientalis conspici 
posset ; cùmque ad summum pervenisset, acie oculorum orientem 
versùs directâ, bone Deus ! quàm ille lætatus simul atque 
attonitus fuit ! navem scilicet permagnam conspicit, tamque 
perspicuè, etsi satis longè aberat, ut nihil ampliùs superesset 
dubitationis. Tum ille anhelans ad arcem recurrere, arcum 
arripere, socioque obstupescenti nihil proferre præter hæc 
verba : « En adsunt ! » Tum quàm velocissimè se proripit.

Vendredi dominum tantâ animi perturbatione trepidantem, atque 
verba quædam abrupta proferentem videns, barbaros adesse 
existimavit. Itaque ille quoque armis correptis eâdem celeritate 
Robinsonem secutus est.

Jamque illi duorum milliarium viam percurrerant, priusquàm eò 
pervenissent unde navis conspici posset. Robinson è longinquo 
eam socio ostendit : quam ille magnoperè miratus est. Quanquam 
enim navis satis longè distabat, intelligebat tamen eam centies 
superare vel maximam navem quam huc usque vidisset. Robinson præ 
lætitiâ mirè gestiens, nunc exsultare, nunc jubilare, nunc 
socium amplecti, eumque lacrymans obtestari ut et ipse lætetur. 
« Jam licet in Europam tendere, jam Hamburgum. Illic tibi 
cernere dabitur qualem vitam in hâc urbe vivant, quàm 
magnificas, ædes exstruant, quantis vitæ commoditatibus 
jucunditatibusque securi fruantur. » Incredibile verborum flumen 
fundebat Robinson. Instabat verò quâlibet ratione efficere ut ab 
iis qui in navi erant ipse animadverteretur. Quânam verò ratione 
non satis constabat.

Primùm altâ voce clamavit, sed frustra ; quanquam ventus inter 
procellam mutatus ab insulâ navem versùs spirabat. Itaque socium 
quàm celerrimè ignem accendere jubet, quem è navi conspicerent. 
Hoc celeriter peracto, flamma brevì altitudinem arborum æquavit. 
Interim Robinson oculos in nave defigit, exspectans dum scapha 
inde demissa ad se tenderet. Quæ tamen spes eum fefellit.

Tandem postquàm ignis per unam ferè horam arserat, cùm nulla in 
conspectu scapha esset, Vendredi ultrò Robinsoni spondet se ad 
navem, quamvis longiùs distet, natando perventurum, eosque qui 
in eâ vehuntur invitaturum ut ad insulam accedant. Robinson 
annuit ; et eum amplexus, orat ne se temerè periculo objectet, 
vitæque suæ consulat. Tum Vendredi vestes è stragulis confectas 
abjicit, viridemque ramum avulsum dente tenens, quem pro signo 
pacis offerat, in mare alacri animo prosilit. Hunc Robinson 
oculis votisque ardentissimis prosecutus est.

Vendredi feliciter ad navem accessit : tum postquam non semel 
eam circumnatâsset, sustulit clamorem ; sed redditur à nemine. 
Tandem cùm scalam animadverteret à navis latere dependentem, 
illius ope navem conscendit. Tum stegam oculis perlustrans, 
adspectu bestiæ ignotæ exterritus est. Nigra et villosa erat. 
Atque ubi primùm illa hominem conspexit, vocem prodidit qualem 
ille nunquam audierat. Mox autem tacuit, adeòque mitem se 
præbuit blandamque, ut timorem Vendredi deponeret. Supplex 
quoque illa adrepit, caudam movens, miserabiliterque ejulans, 
quasi auxilium et præsidium imploraret. Itaque cùm usque ad ejus 
pedes prorepsisset, eam Vendredi manu mulcere audet ; quoquidem 
illa mirificè lætata est.

Tum Vendredi stegam pererravit, altâ voce inde usque clamans ; 
nemo autem se obtulit. Cùm omnia stuperet quæ in stegâ oculis 
ejus occurrebant, dorso ad locum quo patet in interiorem navis 
partem descensus verso, repentè à tergo percussus fuit tanto 
ictu, ut pronus caderet. Terrore perculsus, se erexit ; atque 
cùm respexisset, attonitus hæsit ad adspectum animalis satis 
magni, cornibus curvis, barbâ prolixâ densâque, quod iterùm 
minaci vultu in pedes se erigebat, ut in hominem denuò impetum 
faceret. Vendredi, clamore edito, in mare prosilit.

Prior scilicet bestia, nigro colore, erat canis villosus, qui 
hominem secutus è nave se quoque projecit. Ille verò natantem à 
tergo audiens putavit monstrum cornibus armatum urgere ; adeòque 
exterritus est, ut vix valeret pronatare. Parùm abfuit quin 
fluctibus absorberetur ; nec respicere quidem ausus est. Cùm 
tamen paululum animum recepisset, tantâ velocitate tranavit, ut 
vix eum canis sequi posset. Tandem littus attingit, vocisque et 
animi impos ad pedes Robinsonis procidit. Canis quoque non ita 
multò post terram assecutus est.

Robinson nihil intentatum reliquit quo fidum vitæ solitariæ 
socium reficeret. Scilicet illum osculatur, concutit, nomine 
vocat. Attamen non nisi aliquo temporis spatio elapso Vendredi 
oculos aperuit, spiritûsque liberiùs meantis signa dedit. Tandem 
vocis usu recepto, narrare incipit quid terribile sibi 
acciderit ; navem sibi montis instar lignei visam fuisse, in quâ 
stabant tres excelsæ arbores (mali scilicet) ; bestiam illam 
nigram sibi adblanditam fuisse, monstrum verò cornutum 
barbatumque irruisse, mortem intentans. Addidit se existimare 
monstrum illud esse montis lignei natantis dominum, cùm hominem 
in eo vidisset omninò nullum.

Robinson narrantem miratus, intellexit animal illud cornutum 
nihil aliud nisi capram esse aut hircum. Prætereà existimavit 
quoque navem scopulis adhæsisse, homines verò qui in eâ vecti 
essent illam reliquisse, ut in scaphas se reciperent ; quò tamen 
illi confugissent, intelligere non potuit. Si enim adiissent ad 
insulam, eò appellere debuisse videbantur, ubi nunc ipse et 
Vendredi erant ; sed nulla eorum poterant conspici vestigia. 
Quòd si autem salutem quærentes cum scaphis periissent ; aut 
corpora aut scaphæ, aut utraque ad littus debuissent compelli. 
Tandem meminit ventum inter tempestatem subitò mutatum fuisse, 
conversumque ad orientem, cùm ab occidente spiravisset. 
Quoquidem obscuram hanc rem satis explanari putavit.

« Quid autem nunc faciendum est ? Robinson quærit secum. Fac 
illos periisse, aut vento tantùm abreptos fuisse ; in utroque 
casu, optimum est è nave quàm plurima eripere. Quomodo autem, 
cùm scaphâ careamus ? » Et jam non gravis minùs ipsi fuit cymbæ 
jactura quàm anteà socio fuerat. Diù meditatus est, aliquid 
excogitaturus quo damnum sarciret ; sed nihil menti succurrit. 
Confectio novæ cymbæ nimiùm temporis requirebat, nec ipse 
audebat pronatare ad navem ; quippe quæ abesset longiùs. 
Prætereà hâc ipsa ratione, incerto etiam exitu, pauca admodum 
servare poterat.

Subjicit ingenium necessitas. Venit in mentem ratem facere, 
lignis aliquot ita colligatis, ut commodè veheretur.

Tum statutum fuit ut alteruter domum curreret, dieique victum 
cum omni funium copiâ cæterisque instrumentis necessariis 
peterent. Vendredi, ut erat cursu velocior, proficiscitur. 
Robinson autem remansit, arbores interim rati conficiendæ 
idoneas cæsurus.

Vendredi nonnisi sub vesperam rediit. Intereà Robinson magnopere 
delectatus est cane villoso ; quem veluti popularem ex Europâ, 
si ita loqui fas est, diligebat. Cùm Vendredi rediisset, ciborum 
quos attulerat partem Robinson cani esurienti dedit. Cùm verò 
luna opportunè lucem præberet, ambo usque ad mediam noctem sine 
ullâ intermissione operi incubuerunt. Tum verò omninò fatigati, 
cùm somno diutiùs carere non possent, in gramine recumbunt, 
canique custodiam corporum committunt. Hic ad pedes eorum se 
projecit. Illi autem dulci somno recreati sunt, donec aurora 
rediisset.


————

Caput vigesimum quartum.


Multæ opes repertæ. — Cibi. — Supellex. — Instrumenta. — Vestes. 
— Sclopeta[1]. — Robinson repentè dives.

Posterum diem tantâ cum assiduitate operi impenderunt, ut illo 
etiam vespere ratem confecerint. Duplicem arborum seriem partim 
funibus, partim viminibus tam arctè colligaverant, ut opus, rudi 
licet fabricâ compactum, tutissimæ ratis vicem præstaret, 
longitudine viginti circiter pedum, latitudine ferè eâdem. 
Prudentiùs illam quoque propè littus, atque cylindris impositam 
construxerant, quo faciliùs in marè deduceretur.

Atque opportunè, primo diluculo, mare reciprocare cœpit. Itaque 
sine morâ ratem detrudunt, ut ab aquâ recedente, velut à fluvio, 
ad navem scopulis affixam deferatur. Et mox profecti, horâ 
dimidiâ vix elapsâ, ad navem perveniunt.

Quibus tunc gaudiis Robinson exsultavit, dum ille ad navem 
ingentem Europæanam accedit ! Parum abfuit quin latus ejus 
oscularetur. Adeò caram illam habebat, quòd ex Europâ 
advenerat ; quòd ab Europæis ædificata, ab Europæis hùc adducta 
fuerat ! Carissimi autem isti Europæi, heu ! evanuerant, 
undisque forsan obruti perierant. Quæquidem suspicio acerbissima 
Robinsonis animum magnoperè afflixit, qui vel dimidia vitæ suæ 
parte vitam eorum redemisset, ut cum ipsis in Europam 
reverteretur. Hâc verò omni spe sublatâ nihil supererat, nisi ut 
ex navi servaret tantam supellectilem quantam posset, eamque in 
proprios usus converteret. Itaque ratis ope navem circumvectus 
est, fundum maris tentaturus. Sed mox non sine magno dolore 
intellexit minimè esse sperandum ut illa unquam navigaret ; 
quippe quæ inter duos scopulos vi tempestatis conjecta ita 
hærebat, ut planè moveri non posset.

Quâ spe destitutus Robinson navem conscendere properat, opes 
quibus illa onerata erat exploraturus, an essent incolumes. 
Vendredi autem, timoris hesterni non immemor, dominum in stegâ 
comitari vix audebat. Verumtamen eum secutus est, quanquàm 
trepidans ; statim enim monstrum illud cornutum oculis illius se 
obtulit. Jam verò illi non tantum erat audaciæ ; quippe 
debilitatum jacebat, ut vix surgere posse videretur, quoniam per 
triduum pabulo caruerat. Cujus rei causam Robinson intelligens, 
ante omnia curavit ut bestiam fame ferè consumptam pabulo 
recrearet. Cùm verò varias non ignoraret partes, in quas navis 
interior distribui solet, accuratè omnia inquirere cœpit. 
Singulis scilicet cubiculis perlustratis, multa passim 
conspexit, quæ apud Europæanos neglecta ipsi nunc maximi erant 
pretii. Cados nimirùm integros invenit plenos panis nautici, 
oryzæ, farinæ, frumenti, vini, pulveris nitrati, globulorumque 
plumbeorum majoris minorisve formæ ; tormenta quoque bellica, 
sclopeta, gladios, secures, serras, cæla, terebras, radulas, 
runcinas, malleos, massas ferri, clavos, cultros, forfices, 
acus ; ollas prætereà, patinas, cochlearia, forcipes, folles, 
variamque supellectilem culinariam ligneam, ferream, stanneam et 
cupream ; plenas tandem cistas vestimentorum, linteorum, 
tibialium, calceorum, ocrearum, infinitamque aliarum rerum 
copiam quas viles habemus : sed quanti sint pretii tum demum 
intelligimus, cùm desiderantur.

Quæquidem omnia Vendredi obstupescens intuebatur ; illa quippe 
nunquam anteà viderat, plurimorumque usus ipsum prorsùs 
fugiebat. Robinson contrà incredibili voluptate perfusus, præ 
gaudio lacrymatur, atque puerilem in modum singula tractat, ac 
subito abjicit, arripitque alia, prout visa sunt, aliis 
jucundiora. Placuit demum in carinam interiorem descendere. Hanc 
verò aquâ repletam invenit, quoniam in eâ navis magnoperè 
dehiscebat. Jam agitur diù deliberanti quid primum potissimùm 
secum auferret, nunc hæc, nunc illa magis necessaria videntur : 
itaque sæpe rejicit quæ modo elegerat, aliaque eligit mox quoque 
rejicienda.

Tandem, quæ omnium præstantissima ipsi videbantur, ea seligit : 
1º cadum pulveris nitrati plenum, cum arculâ plumbearum 
glandium ; 2º duo paria sclopetorum manuariorum, duos gladios 
bellicos, duos venaticos ; 3º duplicem vestimentorum apparatum à 
capite usque ad calces, unum sibi, alterum socio ; 4º viginti 
quatuor indusia ; 5º duas secures, serras, runcinasque pares 
numero ; ferri massas, malleos, nonnullaque alia instrumenta ; 
6º quosdam libros, chartæ scriptoriæ copiam, cum atramento et 
calamis ; 7º pyrothecam cum igniario et silicibus ; 8º cadum 
pane nautico repletum ; 9º carbasi mediocrem copiam, et 10º 
capram.

In perquirendis, aperiendis, exponendis, admirandis, eligendis 
atque rati imponendis omnibus illis opibus tantum temporis 
spatium consumpserant, ut à proximo æstus accedentis tempore una 
tantùm hora abesset. Atque hoc illis exspectandum erat ; 
alioquin enim vix ratem promovissent. Hanc horam Robinson epulas 
Europæorum more apparatas prandendo insumpsit. Itaque carnem 
bubulam fumo siccatam, panis nautici frustum, butyrum, caseum, 
vinique lagenam deprompsit, cunctisque mensæ in cubiculo 
præfecti exstructæ impositis, cum socio in sellis consedit. Hìc 
verbis exprimi non potest quantam Robinson ex cibis illis 
præstantibus, cultro tandem et furcâ instructus, voluptatem 
perceperit, ex pane præsertim quem ille tam diù frustrà 
desideraverat. Hoc qui cogitatione penitùs complecti velit, eum 
Robinsonis instar per novem annos continuos omnibus istis copiis 
vitæque præsidiis caruisse oportet.

Cùm jam statâ vice mare redire cœpisset, uterque ad ratem 
descendit ; cùmque eam solvissent, leniter aquâ accedente ad 
littus delati, opes servatas in terram deportare properant. Tum 
Vendredi magnoperè gestit discere quis ex his omnibus usus aut 
quæ commoditas percipi posset. Robinson, ut cognoscendi 
cupiditatem expleret, post dumetum se recipit, ibique indusium 
vestemque præfecti cum calceis et tibialibus induit ; tum gladio 
cinctus pileoque ornatus subitò progreditur, atque ante oculos 
socii consistit. Ille attonitus, obstupescens, aliquantulùm 
recessit, primo certè adspectu incertus dominumne an alium 
quemdam homine majorem conspiceret ? Robinson, attonito 
subridens, manu blandè porrectâ, eumdem profitetur se verum 
Robinsonem, amicum ejus semper esse, etsi veste et fortunâ 
mutatis. Tum depromptas remigis vestes eum docet ritè induere, 
atque post arbusta latere jubet ut se quoque vestiat.

Paruit Vendredi : attamen multùm temporis in se vestiendo 
consumpsit ; quippe qui illa sibi aptandi omninò rudis esset. 
Indusium videlicet ita induit, ut pedes manicis immitteret : 
eodem modo braccis usus est ; pedes nimirùm in partes inferiores 
inserere conatur, tunicamque in dorso connectere. Sensim errorem 
intellectum emendavit, donec tandem, sæpiùs frustrà conatus, 
omnia ista vestimenta rectè induere didicisset. Illa verò maximè 
laudavit, quòd ipsum egregiè contra musquitonum morsus 
defenderent. Calceos solos vituperavit, qui parùm commoditatis 
habere ipsi videbantur. Jam illi Robinson demonstrat quemadmodum 
utendum sit securi cæterisque instrumentis ; et confestim 
illorum experimentum fecerunt, malumque rati idoneum aptaverunt, 
quem velo in posterum instruerent. Quodquidem opus Robinson se 
solum perfecturum spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; 
hoc enim per biduum neglexerant.

Absente Vendredi, Robinson sclopetorum alterum complet, ut amico 
ostendat quanta sit vis pulveris nitrati, simulque ejus 
admirationem excitet. Quo reverso, atque Robinsonis in opere 
perficiendo celeritatem admirante, hic falconem marinum 
conspicit tunc pisce rapto avolantem. Arrepto statim sclopeto 
exclamat : « Attende, Vendredi, istum dejiciam. » Quibus vix 
dictis, exploditur sclopetum, alesque ex aere in terram exanimis 
decidit. Quo viso auditoque, Vendredi in terram procidit quasi 
ipse vulneratus. Repentè enim vetus de Toupane seu Tonante 
opinio ejus animum subiit, dominumque in hâc animi perturbatione 
Toupanem esse existimavit. Ille quidem se erexit ; sed genibus 
minor, manusque supplex ad Robinsonem protendit.

Nunquam Robinson id committebat, ut quæcumque ad religionem 
spectarent, vel per jocum ludibrio haberet. Hominem itaque 
trepidantem manu allevans amplexusque, rogavit ut timorem 
deponeret, addens ita brevì fore ut ipse fulgur fulmenque 
ejusmodi posset emittere. Tum ei demonstrat quâ arte sclopetum 
conflatum sit, quanta sit vis pulveris nitrati, sclopetumque ei 
repletum porrigit explodendum.

Vendredi verò, nimio adhuc terrore perculsus, negat se 
explosurum, rogatque ut Robinson ipse iterum tonet. Tum Robinson 
scopum centum passus distantem designat, socioque juxta se 
collocato, sclopetum explodit. Parum abfuit, quin Vendredi 
iterum in terram procideret ; adeò quæ viderat atque audierat 
supra humanas vires esse judicabat. Scopum plurima plumbea glans 
attigerat, quæ ipsum penetraverat lignum. Robinson socium hoc 
jussit animadvertere atque ex eo intelligere quàm tuti in 
posterum ab hostibus ipsi forent, fulgure fulmineque sic armati. 
Quæquidem cuncta Vendredi animo tantam erga Europæos dominumque 
in primis venerationem injecerunt, ut per multos dies cum eo 
familiariter pro more versari non auderet. Cùm nox appeteret, 
hic fuit lætissimus hujus diei exitus.

    —
    ↑
    Fusils



————

Caput vigesimum quintum.


Vendredi servat Robinsonem. — Opes à littore domum advectæ 
auxilio canis et lamarum. — Munimenta arci addita. — Robinson, 
faber factus et agricola, vivit beatè.

Dulciorem nunquam, ex quo in insulâ habitabat, somnum ceperat 
Robinson, quàm hâc nocte ; quippe qui tantâ nunquam usus esset 
felicitate.

Sequenti mane surgunt, copias in nemore conditas multis 
ramalibus tegunt, ne fortè pluviâ corrumpantur. Tum mari primùm 
recedente, ratem aquis committunt, ad navem scopulis illisam 
denuò accessuri, et sic per sex dies continuos, ac bis quotidiè, 
quidquid è nave abripi poterat, secum ad littus transferunt. 
Permulta quæ nos parvi facimus, ut potè eorum penuriam nunquam 
experti, ea illi permagni æstimantes abstulerunt, additis 
quinque tormentis bellicis omnibusque ferramentis quæ inveniri 
aut è nave extrahi poterant.

Quâdam die cùm in insulam rediissent, tenebris obortis, Robinson 
lampade accensâ scripta in nave reperta perlegit, ut inde 
cognosceret cujus esset illa navis, et quò illa tetendisset. 
Invenit autem non sine magno dolore, ista sermone sibi ignoto 
scripta esse. Quantoperè nunc, etsi nimis serò, illum pœnituit, 
quod varias linguas addiscere in pueritiâ neglexisset !

Hoc itinere jam duodecies confecto, cùm essent in nave 
exonerandâ occupati, tempestatem oriri animadvertunt. Igitur 
rati prædam imponere properant, et priùs abire quàm sæviret 
procella. Vix autem dimidiam viæ partem confecerant, cùm exorta 
est tempestas mixta fulguribus, tonitrubus imbribusque ; quæ 
tantâ vi fluctus ciebat, ut, undis ratem superantibus, copiæ in 
eâ positæ absorberentur. Ipsi aliquandiù firmiter, amplectuntur 
malum, ne aquis abriperentur, etsi subinde capitis fastigio 
superfusis : tandem crebris fluctibus compage ratis verberatâ 
laxatâque trabes abierunt.

Vendredi quidem natando vitam servare conatur : Robinson verò 
trabi adhærens, nunc profundo mergitur, nunc summo pendet in 
fluctu ; sæpiùs autem aquis obrutus, attonitus planè, atque 
sensu oculorum auriumque orbatus jactabatur. Jam vires animusque 
luctantem deficiunt. Tandem magno clamore sublato, ingenti 
fluctu à trabe avulsus hauritur.

Fidissimus intereà Vendredi dominum non deseruerat, etsi ipse 
potuisset multò celeriùs è periculo evadere, si suæ unius saluti 
consuluisset. Cùm autem dominum ante oculos suos haustum videt, 
confestim se in aquam projicit, illumque manu sinistrâ 
arripiens, dextrâ se ipsum elevare nititur. Jam omni vi 
connisus, cum Robinsone exanimato ac exspiranti littus 
assequitur.

Tum Vendredi jacentis corpori superincumbere, dominum altâ voce 
vocare, illum concutere, labiis labia premere, ut animam ei 
infundat ; tandem incredibili cum lætitiâ animadvertit spiritum 
liberiùs meantem.

Pergit igitur eum reficere ; Robinsonque paulatim redeunte animo 
allevans oculos voce debili interrogat : « Ubinam ego sum ? — 
Inter amplexus meos, carissime omnium domine, » respondet 
Vendredi effusus in lacrymas. Tum erat res spectaculo digna hinc 
Robinsonem videre servatori suo gratias agentem, inde Vendredi 
gestientem et quasi amentem lætitiâ, quòd dominum ad vitam 
revocâsset.

Deinde Robinson somno recreatus est in lectulo quem è nave 
abstulerat. Cùm die oborto vires suas recuperavisset, non sine 
magno dolore vidit navem penitùs evanuisse. Quippe avulsarum 
tabularum fragmenta ad littus delata indicabant illam vi 
tempestatis fractam omninò et dissolutam esse. Tum Robinson et 
socius omnes navis reliquias in littore diligenter colligunt ; 
quippe qui conjectarent tabulam quamque, aut quodvis tigillum 
magno sibi usui fore.

Nunc opes omnes servatæ in arcem transportandæ erant. Robinson 
statuit ut vicibus quisque alternis bajuli custodisque 
ministerio fungeretur. Tormenta bellica complevit pulvere 
nitrato, atque in littore collocavit, ore mare versùs directo. 
Tum apud tormentum ignis accenditur, quo illud, si res 
postulâsset, exploderetur. Primus ipse Robinson cœpit copias 
transvehere. Canis villosus, qui nunquam ab ejus latere 
recedebat, comes fuit in itinere haud inutilis. Scilicet 
Robinson illum vehiculo quod in navi invenerat canem ita 
alligavit, ut esset adjutor non mediocris. Dentibus insuper 
fasciculum portavit, quodquidem jam anteà edoctus fuerat. 
Cunctos deinde lamas mansuetos atque oneribus gestandis jam 
assuefactos secum adduxit, ut iis quoque ad opes transferendas 
uteretur. Qui cùm essent septem numero, singuli autem oneri 
centum et quinquaginta librarum portando pares, facile est 
intelligere quantum universi facto agmine advexerint. Congestas 
verò copias Robinsonis spelunca et cella capere non potuerunt. 
Igitur tentorium amplum in vestibulo arcis exstruere properat. 
Robinson, forficibus, acubus, filisque nunc instructus, 
celeriter hoc opus promovit, atque octo dierum spatio, suo 
quæque loco fuerunt recondita.

Jam erant Robinsoni socioque grata quibus vacarent opera. 
Instabat verò maximè ut sibi casam ædificarent, ubi, quas 
spelunca capere non poterat, commodiùs tutiùsque copiæ 
conderentur. In quoquidem, fabrorum lignariorum ars illis 
exercenda fuit, quam neuter didicerat.

Tunc verò nullum erat opus quod Robinsonis industriam 
solertiamque difficultate vinceret. Itaque facili negotio 
arbores detruncare, trabes conjungere atque erigere, parietes 
lateritios conficere : quæ casa foliis cocossæ tecta tuguriis 
agricolarum nostrorum haud absimilis erat.

Posteà omnibus, ut par erat, conditis, Robinson arcem munire 
constituit. Ac primò, ut erant nunc ferreis spathis instructi, 
fossa, quæ cingebat arcem, ita refecta est, ut esset latior 
altiorque. Deinde postes eriguntur, ponsque versatilis ita 
adstruitur, ut erectus sit pro portâ. Tum tormenta in aggere 
collocantur, binis dextrum, binis sinistrum latus totidemque 
faciem castelli tuentibus. Nunc licebat ab impetu barbarorum 
esse securis, atque insuper patebat ipsis facilis aditus 
exitusque.

Interim messis advenerat. Robinson vetere gladio pro falce usus 
est ad zeam demetendam, sed, ad effodiendos solanorum bulbos, 
ligone inter res servatas reperto. Tum Robinson duo tribula 
confecit ; socioque eorum usum edocto, ambo zeam uno die 
extundunt ; duos saccos inde replent, sex circiter modiorum 
mensurâ. Pane nautico ad victum aliquot mensium instructi erant. 
Quo consumpto, Robinson ipse panem coquere constituit.

Nimirùm molam manuariam è nave apportaverat. Nihil igitur ei 
defuit nisi cribrum densum ad cribrandam farinam, furnusque ad 
coquendum panem. Cribri loco, telæ genus apud Indos confectum 
repertumque in nave adhibuit. Furnum verò haud difficile fuit 
fabricare.

Cùm autem Robinson agriculturæ tum propter ejus utilitatem, tum 
propter jucunditatem inprimis operam dare cuperet, officinam 
vomeribus instrumentisque aliis conficiendis idoneam exstruere 
constituit. Quippe qui nunc haberet follem, tantamque ferri 
copiam, quanta sibi per totam vitam, quàm longa foret, sufficere 
videretur. Igitur pluvii temporis partem ferramentis conflandis 
et excudendis impendunt ; quodquidem post nonnullos conatus 
irritos præclarè illis successit. Posteà et aratrum 
excogitaverunt tam leve et aptum, ut lamæ ipsæ sensim arando 
assueverint. Tum occâ perfectâ, exacto tempore pluvio, duos 
frumenti modios, unum hordei, dimidium pisorum terræ commisit, 
quæ herbescentem brevì fudit viriditatem, et intra duos menses 
semina sibi commissa incredibili fœnore reddidit.

Interim capra duos pepererat hædulos, ita ut hoc quoque 
animalium genus in insulâ propagaretur. Canis custodis munere 
noctu fungebatur. Psittacus sive inter cœnandum, sive inter 
laborandum eos garriendo recreabat. Lamæ autem nunc summam 
utilitatem illis præstiterunt : hæ enim non solum lac, caseos, 
butyrumque præbebant ; illi verò in agris colendis magno erant 
adjumento. Sic ad vitæ felicitatem perfectam nihil Robinsoni 
deerat, præter parentes et patriam. Tunc enim ex omni parte 
beatus fuisset.


————

Caput vigesimum sextum.


Adsunt ! adsunt ! — Arma inter socios dividuntur. — Paratur 
bellum. — Duo viri adversùs quinquaginta. — Victoris clementia.

Hæc inter sex menses effluxêre, nec Vendredi ullam denuò de 
patriâ repetendâ mentionem domino fecerat. Sæpiùs autem, 
confecto labore, montem, unde insulam, in quâ natus erat, 
prospectaret, conscendere solebat. Ibi meditabundus sedebat, 
lugens quòd à patre in perpetuum disjunctus esse videretur. Et 
ipse Robinson tacebat de hoc itinere ; quippe qui non posset 
amici votis priùs obsecundare, quàm cuncta ad novum vivendi 
genus fuissent disposita.

Nunc autem absolutis rebus maximè necessariis, Robinson primus 
navis ad socii patrem arcessendum denuò parandæ auctor fuit. Quo 
audito, Vendredi tantâ etiamnum quantâ priùs lætitiâ affectus, 
gratum erga Robinsonem animum eodem modo declaravit. Proximo 
igitur die opus inchoatum est, instructisque idoneis securibus 
longè feliciùs res cessit.

Die quâdam, Robinson, in negotio quodam domestico occupatus, 
socium ad littus misit, ut testudinem quæreret ; diù enim grato 
hoc cibo caruerant. Ille verò brevì magnâ cum festinatione 
rediit ; anhelans pavitansque hæc sola proferre potuit : 
« Adsunt ! adsunt ! » Territus ipse Robinson interrogat quisnam 
adsit. « Ô domine ! una, duæ, tres, sex scaphæ ! » Numero 
scilicet inter tres et sex, propter animi agitationem, reminisci 
non potuit.

Robinson quàm velocissimè collem conscendit, atque non sine 
horrore agnoscit, Vendredi non erravisse ; atque ipse numerat 
sex scaphas barbaris repletas, qui appellere littori conabantur. 
Tum celeriter descendit, sociique trepidantis animum confirmat, 
interrogans an fideliter et strenuè cum ipso stare velit, si cum 
barbaris sit decertandum.

« Vita mea tua est, » respondit ille, cùm interim satis firmatus 
fortitudinem pristinam in animum revocâsset. « Age verò, 
Robinson exclamat, absit ut barbari inhumana exsequantur 
consilia ! Quæ constituerim ego, tibi inter eundum exponam ; 
nunc non loquendi, sed agendi tempus est. »

Tum unum è tormentis è vallo deducit, rotis suffultum ; sex 
sclopeta majora, quatuor minora, repletaque illa, cum duobus 
gladiis profert. Uterque duobus sclopetis manuariis gladioque 
cingulum instruit, tria sclopeta majora humero imponit, 
tormentoque trahendo adjungitur. Abundabant prætereà globis 
plumbeis majoribus minoribusque, et pulvere nitrato. Sic cum hoc 
militari apparatu fortiter ad bellum progrediuntur.

Ponte versatili trajecto, consistunt. Tum Robinson socio omne 
belli consilium exposuit. « Montem circùm, ait, atque per 
densissimam sylvam ibimus, ne ab hostibus conspiciamur. Tum in 
arbustis densis ad littus ferè procurrentibus ad eos propiùs 
accedemus. Cùm erimus intra teli jactum, subitò tormentum 
explodatur bellicum, quo barbari, credo equidem, territi, 
relictâ prædâ, in scaphas confugient. » Tum commilitoni manum 
porrigit ; et uterque se fortissimi militis officio functurum 
pollicetur.

Interim tacito gressu usque ad extremam dumetorum partem 
perveniunt. Robinson comitis auri insusurrat, ut quàm cautissimè 
post magnam quamdam arborem adrepat, redeatque sibi declaraturus 
num hostes inde conspici possint. Vendredi, reversus, nuntiat 
optimè illos observari posse, ignem circumsidentes, ossaque 
alterius captivi jam mactati assata rodentes ; alterum non 
procul ab illis vinctum jacere ; hunc ex albo genere hominum 
videri, et pari neci destinatum.

Non tenuit iram Robinson, de viro albo inprimis audiens. Tubum 
opticum, quem nave servatum secum apportaverat, prætendit post 
arborem ipse collocatus, et ea quæ Vendredi retulerat, ipse vera 
esse deprehendit. Quinquaginta circiter cannibales apud ignem 
consederant ; captivum verò jacentem Europæum esse facilè 
agnovit. Tum autem exarsit, sanguis fervet, pectus æstuat. Si 
verò primum hunc animi motum sequitur, temerè impetu facto 
multùm effundet sanguinis : novit enim rationem cæcâ animi 
perturbatione vinci nunquam oportere ; itaque indignationem 
cohibet.

Ad eam deinde partem dumetorum, quæ longiùs excurrebant, 
progressus, animadvertit hiatum mediocrem è longinquo vix 
conspiciendum. Collocatum ibi tormentum ita dirigit, ut globus 
super capita barbarorum emissus neminem lædat. Deinde socio 
tacitè significat ut accuratè ipsum in omnibus imitetur, quæ 
agentem ipsum viderit.

Quo facto, duo sclopeta ponit humi, tertium manu tenet : quod 
Vendredi imitatus est. Tum funem incendiarium rimulæ tormenti 
admovet. Ignem pulvis concipit ; globus exploditur. Fragore 
audito, barbari è cespitibus ad terram procidunt, quasi omnes 
unà occisi, Robinson et socius in exitum rei intenti erectique, 
ad pugnam, si necesse foret, cætera parant. Mox verò barbari, 
terrore, quo primùm perculsi fuerant, parumper sedato, in pedes 
se erigunt. Pavidiores ad scaphas profugiunt, fortiores arma 
capiunt.

Illi verò, solo tormenti fragore exterriti, neque ignem, neque 
globum viderant ; itaque terror eorum Robinsonis exspectatione 
minor fuit. Cùm autem nihil circumspiciendo animadverterent quo 
rursus terrerentur, animum statim receperunt. Fugientes quoque 
revertuntur ; cuncti horrendum clamorem edunt, atque sævissimo 
vultu gestuque arma vibrantes chorum bellicum instaurant.

Robinson hæret etiam dubius, donec choro finis fieret. Cùm verò 
vidisset barbaros iterum considere, duosque mitti qui Europæum 
adducerent mactandum, tum diutiùs iram cohibere non potuit. 
Scilicet præcipit socio voce submissâ : « Tu ad dextram, ego ad 
sinistram : Deus nos adjuvet ! » His dictis, sclopetum ipse 
explodit : idem facit Vendredi, qui meliùs Robinsone 
collineaverat. In sinistrâ enim parte quinque, in dextrâ tres 
tantùm prociderunt. Ex quibus octo, tres interfecti, quinque 
vulnerati modò erant, Mira fuit festinatio quà jam omnes qui 
illæsi fuerant, fugam corripuêre. Alii, alia in loca 
aufugientes, immanem edunt ejulatum. Robinson nunc prorumpere 
gestit, ut fugientes persequatur, miserumque Europæum vinculis 
liberet ; sed obstupuit sanè, cùm nonnullos fugientium rursùs 
coalescere, et se ad defensionem parare vidisset. Itaque quàm 
celerrimè alterum sclopetum arripit. Idem Vendredi, amboque suum 
quisque explodunt. Hìc duo tantum occubuerunt barbari. Nonnulli 
autem, vulnerati scilicet, clamantes atque ululantes, amentium 
instar, discurrunt ; alii cruenti, alii vehementer læsi. Ex 
istis non multo post tres etiam semianimes procidunt.

« Agedum, Vendredi, » Robinson exclamat, dum sclopetum abjicit 
explosum, ut tertium repletum arripiat ; « prorumpamus. » His 
dictis, facto impetu, ambo in campum ruunt, Robinsonque ad 
captivum provolat. Dum autem ad illum accedit, nonnullos 
barbarorum fugientium animadvertit gradum sistere, atque ad 
pugnam se componere. Hoc Robinson socio innuit. Quiquidem, signo 
ejus intellecto propiùs accessit, sclopetoque exploso unum ex 
illis prostravit.

Interim Robinson cultro vincula secat, quibus captivi manus 
pedesque constricti erant. Tum Germanico sermone interrogat, 
quisnam sit. Captivus Latinis verbis respondet se Christianum et 
Hispanum esse. Tunc illi Robinson sclopetum manuarium gladiumque 
porrigit, ut ad pugnam dirimendam ipse auxilio sit. Hispanus vix 
sclopetum gladiumque acceperat, cùm furore percitus, bellumque 
commune recentiore ira gerens, in barbaros impetum facit, et dum 
cæteri ad scaphas se recipiunt, nonnullos cunctantes cædit. 
Jamque illi velis remisque aufugêre.

Vendredi Hispanusque unam è scaphis relictis conscendere 
statuunt, ut fugientes persequantur. Robinson autem eos à 
consilio avertit, his dictis : « Abundè est, amici ! sanguinis 
humani satis profudimus, plus fortasse quàm fas erat. Cæteri 
vivant, cùm nobis porrò nocere nec velint, nec valeant. »

« Fieri autem potest, excipit Vendredi, ut majore numero 
revertantur. — Sit sanè ! » Robinson respondet, ejus humerum 
leniter percutiens ; « nonne exercitus quoque noster auctus 
est ? » Hispanum ostendens. « Nunc licet nobis vel legionem 
integram istorum aggredi cædereque, seu in aperto, seu intra 
vallum præliemur. »

Jam vir noster, ut erat humanissimus, campum pugnæ lacrymans 
circumivit, si fortè cuiquam barbarorum adhuc spirantium posset 
succurrere. Plurimi autem exspiraverant ; cæterique, inter manus 
ejus vinum vulneribus instillantis, animam efflant. Unus et 
viginti numero barbari desiderati sunt ; nec vulneratus quidem 
ullus inter victores fuerat.


————

Caput vigesimum septimum.


Vendredi patrem suum invenit. — Hispanus narrat suos casus.

Robinson, cupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, 
ad eam accessit, atque non sine magnâ admiratione in illâ 
invenit hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctum, 
mortuo quàm vivo similiorem.

Robinson statim solutis ejus vinculis, eum erigere nititur. Hic 
verò neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potiùs 
ingemebat, ratus nimirum se nunc ad mortem trahi. Cùm ille gente 
barbarus, non autem Europæus esset, Robinson socium vocat 
mortuorum corpora congerentem, ut patrio sermone hominem 
alloquatur. Vix autem Vendredi captivum conspexit, cùm 
spectaculum ejusmodi insecutum est, quod Robinson et Hispanus 
non sine lacrymis intueri potuerunt. Scilicet Vendredi, subito 
quasi lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, 
urgere ; clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus 
torquere, faciem et pectus fœdare, iterùmque exclamare, amentem 
denique toto habitu referre. Diù quoque et multum Robinson 
socium priùs interrogavit quàm ille hoc unum breviter domino 
respondisset : « Pater meus ! »

Jam verò cuncta quibus optimus ille juvenis lætitiam pietatemque 
exprimere gestiebat, verbis nemo descripserit. Vicies ille è 
scaphâ in terram, è terrâ in scapham prosilit. Robinson vini 
aliquantulùm quod in lagenâ reliquum habebat, filio tradit, quo 
patris membra tumentia foveat. Tum paululùm secessit, ut 
Vendredi liberiùs sese totum daret lætitiæ.

Ac aliquantò post reversus, interrogat an cibum aliquem patri 
præbuerit : tum respondenti se minimè adhuc de hoc cogitâsse, 
Robinson jentaculum suum ipsi offert, quod hic patri tradidit. 
Tum repentè è scaphâ prosiluit, atque ita celeriter procurrit, 
ut jam extra conspectum esset priùs quàm Robinson eum posset 
interrogare. Mox autem reversus est, manu alterâ urceum aquæ 
plenum, alterâ panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino 
porrigit, ut jentaculum, quo ille se defraudaverat, compensaret. 
Senex aquâ gelidâ subitò recreatus est ; quippe qui siti 
excruciatus in eo erat ut prorsùs deficeret.

Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se 
convertit ; istum quoque à socio potu ciboque reficiendum 
curavit. Tum illum ad scapham deducit, in quam, tormento quoque, 
sclopetis spoliisque interfectorum oneratam, Vendredi saltu se 
dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis 
impulit, ut Robinson navigantis cursum in littore pedibus 
incedens vix æquaret.

Brevì ad arcem perventum est, in quam omnes nunc ab omni 
periculo liberati ingressi sunt. Tum hospites ambo cœnam 
salubrem parant. Et certè Robinson subrisit, cùm cogitâsset se 
personam regis referre. Toti scilicet nunc insulæ imperitabat ; 
omnes ejus subditi vitam illi acceptam referre debebant, ab ejus 
nutu pendere, atque, si opus esset, vitam ipsam pro domino 
profundere.

Tunc sic socium Robinson alloquitur : « Duplici nomine festus 
nobis hic dies habebitur : tum quod duos homines ex faucibus 
barbarorum eripuimus ; tum quòd tu ipse, ô amice, patrem tuum 
recepisti. Lautissimis igitur dapibus hodie mensam instruamus. »

Inter epulandum narravit Hispanus, quo fato inter manus 
barbarorum incidisset. Cùm ille sex ferè menses inter eos 
versatus fuisset, eorum linguam ita didicerat, ut cogitata 
verbis exprimeret, Vendredique apud dominum munere interpretis 
fungebatur. Summa eorum, quæ nunc ille narravit, hæc est :

« Navis nostra ad mercaturam nigrorum hominum faciendam profecta 
erat. Ab orâ scilicet Africæ venimus, ubi varias merces ex 
Europâ cum granulis aureis, ebore atque hominibus nigris 
mutaveramus, odioso quidem et inhumano quæstu : hos centum 
numero navi imposueramus in Americam transvehendos. Jam viginti 
eorum vitâ excesserant, aliis quippe super alios promiscuè 
congestis. Tempestas sæva et diuturna ab itinere deerrantes ad 
oram Brasiliæ nos abripuit. Cùm navis fatiscere cœpisset, nec in 
altum reverti gubernator auderet, satiùs duxit oram terræ 
continentis legere. Exortâ subito novâ tempestate, ventis 
reflantibus rejecta est navis à continente, et noctu prope 
insulam quamdam in scopulos conjecta. Nonnullâ explosimus 
tormenta, et, sicuti fieri solet, significavimus nos in 
discrimine versari, et statuimus navem, quoad fieri posset, non 
deserere. Hâc mente servorum nigrorum vincula solvimus, ut illi 
nos ad aquam undique per compages laxatas abundantem hauriendam 
adjuvarent. Qui simul liberos se sentiunt, factâ conspiratione, 
scaphas occupant ad libertatem simul vitamque servandam. Tum 
inopes consilii hæsimus. Illos enim vi adhibitâ cogendi potestas 
nobis non erat ; quippe nos quindecim numero, illi octoginta, 
multi quoque eorum nostris armis potiti. Neque tamen minùs 
anceps periculum erat derelictis in nave scopulis hærente, sine 
scapharum auxilio : ad preces igitur confugimus, eos orantes qui 
paulò antè servi erant, ut vel remanerent, vel nos secum 
abducerent. Hìc verò non possum quin humanitati illorum laudes 
debitas persolvam. Etsi enim illis sævissimè usi fueramus, tamen 
misericordiâ commoti hoc nobis concesserunt, ut in scaphas, sed 
cuncti inermes, admitteremur.

« Tum in eas desiluimus, tantâ multitudine, ut penè 
submergerentur. Interim dum ad insulam proximam tendimus, 
mutatus subitò ventus nos, quantumvis remis connisos, in altum 
propulit. Tum verò præsentissimum fuit vitæ discrimen. Attamen 
scaphæ, quamvis maximè oneratæ, et fluctibus crebris jactatæ, 
undarum vim superabant ; ac demùm præter omnem exspectationem, 
nemine amisso, ad insulam planè ignotam delatæ sunt, cujus ab 
incolis humanissimè excepti sumus. Vitam apud illos hùc usque 
degimus, suo quisque modo, misero illo quidem ; barbari quippe, 
nullum agrum exercentes, piscibus tantùm fructibusque vescuntur. 
Illi nobiscum libenter suam cibariorum paucitatem 
communicaverunt, nosque docuerunt quâ arte piscarentur, ut ipsi, 
quæ essent ad vivendum necessaria, pararemus. Longè melior sanè 
erat nigrorum hominum conditio ; quippe qui et huic vitæ 
assueti, et nunc in libertatem vindicati essent.

« Paucis abhinc diebus gens quædam finitima insulae bellum 
intulit. Tunc omnes arma capiunt : nos quoque existimamus 
nostrum esse officium, sanctum atque solemne, hospitibus tam 
humanis auxiliari.

« Ego quidem à latere fortissimi illius senis pugnavi, qui 
leonis instar in hostes densissimos irruit. Quem cùm ab hostibus 
circumventum vidissem, dum dimicanti opem ferre propero, ipse 
infelix cum eo captus sum. Duos inde dies duasque noctes manibus 
pedibusque vincti degimus, siti insuper fameque excruciati. 
Hodierno autem die vix exorto ad scaphas protrahimur, scilicet 
ut, pro fero suo more, prædam illi vorarent. Tum verò divina 
providentia, vos, ô viri fortes magnanimique, ad nos servandos 
misit, ut vobis ejusmodi beneficium deberemus, quod solvere 
nunquam erit in nostrâ potestate. »

Hispanus his dictis conticuit ; effusis autem lacrymis 
significavit quàm grato esset animo. Robinson incredibili cum 
lætitiâ comperit verissimum esse quod priùs conjecerat, 
Vendredique cum eo divinæ providentiæ et sapientiam et 
benignitatem admiratus est.


————

Caput vigesimum octavum.


Concio advocata. — Legati missi. — Leges institutæ. — Spelunca. 
— Monstrum.

Proximo die, Robinson omnes sibi subditos convocavit, ut rem, 
quæ diutiùs differri non poterat, conjunctis viribus 
perficerent.

Scilicet verendum erat ne, malignis jacentium in campo pugnæ 
cadaverum vaporibus, pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, 
suâ quisque instructus securi, conveniunt ; cæsisque lignis, 
Romanorum morem imitati, corpora defunctorum comburunt. Interim 
Vendredi patrem suum docuerat, quantum gentes benè moratæ ab 
humanâ carne abhorrerent. Quodquidem mirum seni primò visum 
est : filius autem, expositis omnibus quæ ipse à domino 
acceperat, brevì patrem eò adduxit ut morem istum inhumanum 
aversaretur. Senem illum Dominicum Robinson proptereà 
appellavit, quòd die dominicâ eum servaverat.

Jam ille universos in concionem vocat, in quâ Vendredi iterum 
interpretis munere, cùm erga Hispanum, tùm apud senem Dominicum, 
functus est. Robinson verò, ut apud ipsum summa imperii erat, 
his verbis incipit : « Ô amici, quos Dei providentia socios mihi 
adjunxit, omnia nunc possidemus quae ad benè beatèque vivendum 
requiruntur : absit verò ut ego his bonis tranquillo animo et 
quieto fruar, quandiù intellexero esse alios homines qui, cùm à 
naturâ jus æquum illis fruendi acceperint, inopiâ tamen et 
miseriâ opprimantur ! Hìc loquor de popularibus tuis, ô amice, 
quem mihi communis ab Europâ origo propiùs jungit, de Hispanis 
scilicet qui barbarorum sunt adhuc in potestate. Itaque hoc à 
vobis peto ut suam quisque sententiam dicat, declaretque quâ 
potissimùm ratione eos in societatem hujus nostræ conditionis 
adsciscamus. »

Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se 
vel unum eos, in scaphâ de hostibus captâ, adducturum 
pollicetur. Dominicus profitetur se idem facere paratum. 
Vendredi autem censet satiùs esse patrem suum senem manere, 
optatque ut sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem 
inter et filium fuit certamen, utri potissimùm contingeret vitæ 
periculum adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, 
sententiam ipse suam dicere, cui omnes læti obtemperaverunt. Hæc 
erat, ut Hispanus cum Dominico proficisceretur, Vendredi autem 
apud se remaneret.

Addidit verò, priusquàm ambo illi in viam se conferrent, necesse 
esse ut, arato agri decies majore spatio, semina sererentur ; 
aucto enim colonorum numero, victum quoque necessarium augendum 
esse. Igitur per aliquot hebdomades continuas, agricola quisque 
factus est : operariorumque diligentiâ, feliciter omnia et citò 
confecta sunt ; cunctisque intra quindecim dies absolutis, 
constitutum iter paratur. Sed priùs quàm proficisceretur, 
Hispanus probi gratique in Robinsonem animi documentum edidit, 
quod et prudentiam ejus declaravit. Scilicet confessus est 
populares suos, ipsius instar, esse remiges de plebe, rude genus 
et incultum ; neque sibi eorum mentem adeò perspectam esse, ut 
sponsor fiat de ipsorum fide ac voluntate ; itaque se optimum 
censere, à Robinsone, ut potè domino, leges certas constitui, 
neminemque in insulam adducendum esse, nisi priùs legibus illis 
sese obstrinxerit. Robinson, lætus hospitis fide, ejus consilio 
obsecutus est. His autem verbis leges scriptæ erant.

« Quicumque in insulâ vivere, atque in partem commoditatum, quas 
illa præbet, admitti cupit, eum oportet :

« 1º. Voluntati domini illius insulæ legitimi in omnibus 
obedire ; cunctisque institutis, quæ ille ad salutem communem 
civium promovendam præceperit, obtemperare.

« 2º. Vitam agere in labore, temperantiâ et honestate : nemo 
enim in hâc insulâ tolerabitur, qui ignaviæ, qui luxuriæ aut 
ulli turpitudinis generi se dederit.

« 3º. Abstinere ab omni rixâ : siquis autem injuriam acceperit, 
ne sit in propriâ causâ judex, sed querelam ad insulæ dominum 
deferat, aut ad eum qui judex ab illo constitutus fuerit.

« 4º. Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter 
suscipere, ac, si res postulabit, domino, vel cum vitæ 
discrimine, opem ferre.

« 5º. Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus 
fuerit, cæterorum officium est adversùs eum coalescere, ut 
pareat, aut ex insulâ in perpetuum ejiciatur.

« Neminem verò non hortamur ut has conditiones seriò perpendat, 
nomenque jurisjurandi loco non subscribat, nisi priùs statuerit 
illis quàm religiosissimè obtemperare.

« Robinson. »

Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo 
facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares 
ejus nomen legibus propositis priùs subscribant, quàm 
proficiscantur. Tum viaticis scaphæ impositis, magnâ cum pietate 
valedicunt Robinsoni socioque, et vela faciunt.

His peractis, Robinson, comite Vendredi, domum venando redit. 
Sed non longè processerat, cùm canis stetit latrans ad imam 
rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propiùs, hiatumque in 
rupe deprehendunt adeò arctum, ut irrepere, non verò ingredi, 
possent. Robinson socium tentare jussit num per hiatum istum 
posset se immittere. Qui caput cùm vix admovisset, horrendo 
clamore retraxit, nihilque Robinsonis admonitionem curans, 
amentis instar aufugit. Tandem Robinson, eum assecutus, causam 
fugæ rogat : « Heu ! heu ! respondet Vendredi, fugiamus ! 
monstrum horrendum vidi, ingens, ardentibus oculis, faucibus 
tantis ut nos ambo simul absorbere possit.

« — Ehem ! Robinson excipit, fauces satis amplas dicis : attamen 
ipse rem explorabo. — Ô domine, exclamat Vendredi, ad pedes ejus 
provolutus, per Deum te obsecro ; absit ut hoc facias : te 
monstrum illud deglutiet ; tum miser Vendredi domino orbatus 
erit. » Robinson subridens interrogat, an ipse ab illo devoratus 
fuerit. Cùm Vendredi obmutesceret, illum Robinson domum jussit 
festinare, ut lampadem accensam quæreret. Ipse interim ad 
speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium se collocat.

Mox Vendredi cum lampade redit, dominumque iteratis precibus 
orat, ne morti certæ ultrò se objiciat. Robinson autem, qui re 
deliberatâ timoris expers erat, hortatur socium ut animo 
confidat. Tum lampadem sinistrâ, sclopetum dextrâ tenens, 
monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam 
lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi 
horrorem incussit. Neque adeò tamen aufugere voluit ; sed admotâ 
propiùs lampade, perspexit nihil planè illud esse nisi lamam 
ætate fractum, et senio mox interiturum. Scilicet cùm iis 
animalibus, quæ sic degunt uti natura se habet, vires non jam 
suppetunt ut anquirant et parent quæ sunt sibi ad victum 
necessaria, tum sese in latibula recipiunt, ubi languore aut 
inediâ consumuntur.

Cùm igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset præter 
animal illud minimè timendum, penitùs in speluncam irrepsit, 
vocato ad se Vendredi. Hic etsi vehementer trepidabat, non 
potuit quin dominum ducem sequeretur, atque non sine admiratione 
vidit quantoperè magnitudinem monstri timor exaggeravisset.

Cùm jam lama in eo esset ut ageret animam, Robinson illum ex 
antro propellit, quem, cùm exspiraverit, terrâ obruat. Quo 
facto, curiosiùs locum explorantes, inveniunt antrum satis 
amplum et jucundum, ex quo magnam in posterum utilitatem se 
capturos sperabant : scilicet illud quasi de industriâ excavatum 
erat. Hoc statim Robinson elegit, ubi, fervidissimo solis æstu, 
frigus captaret. Itaque missus est Vendredi ut instrumenta 
afferret, quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque 
in hoc opere, dùm abessent duo legati, tempus non sine 
jucunditate consumpserunt.


————

Caput vigesimum nonum.


Navis anglica appulsa ad insulam. — Quo casu. — Magna Robinsonis 
in præfectum merita. — Spes liberationis.

Octo jam elapsis diebus nondum legati redierant. Vendredi 
sæpissimè nunc ad montem procurrebat ; nec tamen, quamvis 
intentis intueretur oculis, quidquam conspiciebat. Tandem die 
quâdam, cùm Robinson domi occupatus esset, ecce subitò redit 
ille exsultans, ac procul : « Adveniunt ! adveniunt ! » Hoc 
nuntio lætus Robinson, telescopio arrepto, ad collem properat. 
Inde è longinquo prospicit scapham ad insulam tendentem. Sed, 
quassans caput, « Incertum, ait ille socio, an hoc verè sit quod 
exspectamus. » Vendredi expalluit : Robinson iterum speculatur ; 
nunc jam res est non dubia. Scilicet Europæana erat navicula, 
albique homines in eâ armati. Extemplò socii alium collem 
conscendunt, certiora visuri. Quantus verò fuit stupor 
cernentium navem ingentem Anglicam, in anchoris stantem !

Tum Robinsonis animus admiratione, metu, lætitiâ invicem 
afficitur. Hinc enim gaudet spe liberationis ; inde verò stupet 
metuitque, quòd non liquet quo consilio navis ista hoc 
appulisset. Itaque veritus ne piratæ essent, in colle arboribus 
virgultisque consito se sociumque collocat in speculis. Inde 
cernunt scapham undecim hominibus oneratam ad littus appellere, 
ex quibus octo armati, tres reliqui inermes vinctique. Hi quidem 
vix in littore expositi vinculis soluti sunt. Unus ex illis 
misericordiam armatorum implorabat. Reliqui duo manibus sublatis 
à Deo auxilium et salutem petere videbantur. Quibus conspectis, 
Robinson perturbatus et anceps consilii stetit. At brevì non 
sine horrore videt nonnullos nautarum strictis gladiis necem 
captivo intentantes, ac deindè tribus captivis relictis proximum 
petentes nemus. Illi intereà sedebant mœsto dejectoque vultu, ad 
cogitationes quid deinde futurum esset dolore converso. Tum 
Robinson, cujus in mentem alienis malis propria revocabantur, 
miseris istis hominibus vel ipsius vitæ periculo opem ferre 
statuit. Igitur Vendredi jubetur sclopeta, gladios apparatumque 
tormentarium quàm celerrimè afferre : ipse remanere satiùs 
duxit, speculaturus quæ sequerentur. Cunctis igitur ad pugnandum 
paratis, magnâ cum voluptate nostri animadvertunt nautas 
vagantes in umbrâ passim recubare, ut somno, diei fervidissimo 
tempore, indulgerent. Tum Robinson, cùm paululùm exspectâsset, 
confidenti animo ad miseros illos accedit. Qui cùm facie à 
Robinsone aversâ sederent, attoniti stupuerunt, auditâ voce 
subito clamantis : « Quinam viri estis ? » At illi exsilire, 
fugamque parare. Robinson verò Germanico sermone hortatur, ne 
timeant ; se servatorem adesse, et de patriâ, de malis, et quid 
opis ipse ferre posset, interrogat. « Angli sumus, » respondet 
unus, qui Germanicam linguam apprimè intelligebat. « Ego sum 
præfectus navis : nautæ mei, conjuratione factâ, navi meâ potiti 
sunt. Primo statuerant me cum viris istis bonis interficere ; 
tandem vitam deprecantibus concesserunt. Vita autem in hâc 
insulâ desertâ, inopiâ et miseriâ perituris, est ipsâ morte 
acerbior. — Ego vos, inquit Robinson, ex omni difficultate 
expediam, vel ipsius capitis mei periculo, sed duplici lege, 
scilicet ut mihi tu, quandiù in insulâ, cum tuis pareas ; deinde 
ut, si navem tuam tibi restituere mihi contigerit, me meosque in 
Angliam revehas. » Quæ cùm præfectus affirmando promisisset, tum 
Robinson sclopeto quemque gladioque armavit, eâ tamen 
conditione, ut iis nemo ante uteretur quàm ipse jussisset. 
« Scelestos homines, addit ille, somnò nunc sopitos, et passim 
jacentes occupemus ; sed incruenta sit victoria. »

Tum illi toti ab luctu versi in iram, ducem secuti sunt ; 
Vendredi laqueos, quibus illi ligati fuerant, secum ferente. Jam 
ad proximum accedunt, in faciem prostratum, et somno tam alto 
oppressum, ut, manibus pedibusque vinctis, os ei priùs 
obstruxerint quam penitùs experrectus esset. Manibus à tergo 
revinctis, in eodem statu immotus manere jubetur ; qui, si vel 
minimam vocem ediderit, jugulabitur.

Quo facto, ad secundum properant, quem ligatum pariter supinum 
collocant, eadem, nisi sileat, intentantes. Et jam, favente 
supremo illo scelerum vindice, sex in vinculis erant, cùm 
postremi duo, subitò experrecti surgentesque, arma corripiunt. 
« Ô vos scelesti, exclamat Robinson, cernite socios, arma 
abjicite ; pereat qui cunctabitur. » Hæc cùm intonuisset, illi, 
gladiis abjectis, in genua se prosternere, supplicesque delicti 
veniam à præfecto petere. Atque his etiam manus nodis 
implicantur. Tum Robinson jubet universos in speluncam 
contrudi ; ostioque validis arborum ramis obstructo, mandat 
custodi ut interficiatur si quis claustrum tentat perrumpere. 
Deinde socii facto agmine ad scapham se conferunt, quam vectibus 
admotis in siccum protrahunt ; carinâ deinde perforatâ.

Sub horam post meridiem tertiam, tormentum è navi exploditur, ad 
revocandos ex insulâ nautas. Quo signo ter repetito cùm nemo 
rediisset, alia scapha è navi profecta est ad insulam. Tunc 
Robinson cum sociis in collem se recipit. Scaphâ appulsâ, nautæ 
ad priorem currunt, quam vident in sicco, et perforatam. Jam 
circumspicere, sociosque nomine vocare. Nemo autem fuit qui 
responderet. Illi decem numero erant, armati omnes. Robinson, 
qui ex præfecto acceperat inter captivos tres esse qui non nisi 
metu coacti venerant in sceleris societatem, Vendredi 
gubernatoremque ad eos mittit ; cùmque illi veniam orâssent 
impetrâssentque, tum armis redditis eos, quæ ipse præceperit, 
sedulò exsequi jubet.

Interim qui posteriori scaphâ advecti fuerant, sustulêre 
clamorem. Redditur et major à Robinsonis commilitonibus ; hoc 
enim ille jusserat, ut advenæ in nemora allicerentur. Illi 
scilicet, voce respondentium vix auditâ, sparsi hinc inde per 
silvas vagantur. Sed nemine reperto, cùm jam advesperasceret, 
noctem veriti, ad scapham redeunt, cursu et vano errore fessi. 
Atque, ut quisque occurrit, excipitur ab insidiantibus, quorum 
in manus sex ita inciderunt. Cùm quatuor alii reverterentur, 
mittitur ad hos unus nautarum in gratiam receptorum, 
interrogaturus, an sponte armis abjectis se submittere velint ; 
nî faciant, insulae procuratorem, triginta abhinc passibus, 
quinquaginta milites ex arce eduxisse, qui ipsos cæderent. Tum 
Robinson armorum strepitum unà omnes edere jussit, ad verba 
legati confirmanda. Priùsque illi terrore quàm bello vincuntur. 
« An verò delicti veniam impetraturi sumus ? » quidam ex iis 
tandem rogat. Cui præfectus in virgultis latens sic acclamavit : 
« Vocem meam agnoscis, Thoma Smith ! Si illicò arma è manibus 
ceciderint, vitam habebitis, Atkins excepto. » Scilicet ille 
seditionis concitor fuerat. Tum universi statim arma abjicere. 
Atkins autem exclamans, præfectum obtestatur ut sibi parcat 
ignoscatque commune esse omnium scelus. Præfectus respondet, se, 
quod unum posset, procuratoris eum clementiæ commendaturum ; 
quod illi placuerit, exspectet.

Quo facto, Vendredi cum tribus nautis ad illos vinciendos 
mittitur. Jam Robinson, qui procuratoris personam agebat, 
accessit cum præfecto. Hic autem de captivis eos elegit, quibus 
eam naturæ bonitatem noverat ut ipsos sceleris commissi verè 
pœniteret : hi ad arcem, cæteri ad speluncam ducuntur. Ex iis 
qui in antrum anteà conjecti erant, duos etiam adduci jussit, de 
quibus benè quoque sperabat. Quomodo autem cum illis egerit, et 
quæ posteà acciderint, restat ut narretur.


————

Caput trigesimum.


Fundata colonia. — Robinson relinquit insulam. — Quod accidit in 
patriam redeunti. — Quomodo vitam deinde honestam et beatam 
degit.

Quibus culpa remissa fuerat, hi, ante arcem collecti, decem 
numero erant. Robinson, procuratoris nomine, qualem eum esse 
ducebant, declarat, eâ lege ipsos seditionis veniam impetraturos 
ut præfectum legitimum in recuperandâ nave adjuvent. Quæ 
sententia etiam captivis denuntiatur. Tum utrisque captivis 
simul et liberis unà conversandi copia data est, ut sese mutuò 
in fide servandâ confirmarent, cùm hæc sola sontibus pateret 
salutis via.

Interim fabro lignario mandatur ut alterius scaphæ perforatæ 
carinam reficiat. Tum altera præfecto, altera gubernatori 
traditur, nautis inter utrumque divisis, cunctique apparato 
bellico instructi vela faciunt.

Robinson, cujus fortuna ex eventu hujus incœpti pendebat, tantâ 
animi perturbatione sollicitudineque agitabatur, ut stare loco 
nesciret : nunc in speluncâ sedere, nunc in collem adscendere ; 
et quia noctu oculorum cessabat usus, auribus captare si fortè 
aliquid è nave audiret. Augebatur sollicitudo exspectatione 
signi de quo inter eos convenerat. Triplex scilicet explosio 
nondum audita erat, etsi mediâ nocte ingruente.

Et jam spes omnis abierat, cùm subito fit sonitus è longinquo. 
Robinson, quasi è somno repentè excitatus, aures erigit. 
Sequitur altera explosio, et deinde tertia. Nunc constat navem 
esse expugnatam ; nunc certò in Europam profecturus est. Tum 
amens lætitiâ devolare, socium in gramine recubantem excitare, 
amplecti, deinde ad arcem currere, sarcinasque raptim colligere.

Die nondum exorto, ad collem rursus properat ; eòque ubi navis 
in anchoris stabat, oculos intendit, lucem diei plenam 
exspectans : ac brevì conspicit præfectum navis, collem, 
nonnullis ipsum comitantibus, conscendentem. Robinson uno impetu 
ejus in amplexus provolat. Tum præfectus narrat se nave 
feliciter admodum potitum esse, nemine occiso, nec vulnerato 
quidem ; scilicet obscurâ nocte ita evenisse, ut nec 
agnosceretur ipse, nec comites à nave prohiberentur. 
Turbulentissimos seditionis auctores sibi quidem obstitisse, 
captos verò in vincula fuisse conjectos. His dictis, cibos 
quosdam delicatiores è nave afferri jubet, lætique omnes 
lautissimo convivio recreati sunt.

Deinde præfectus Robinsonem rogavit, quidnam nunc sibi faciendum 
mandaret, quo ipsi gratiam persolveret. Huic Robinson : « Præter 
hesterna promissa, hæc tria te rogabo : primùm quidem ut hìc 
commoreris, donec pater socii mei redierit ; tum ut me meosque 
in nave excipias ; denique ut seditionis auctoribus veniam 
condones. Hæc sola delicti pœna sit in hâc insulâ deseri. »

Præfectus, hæc pacta conventaque quàm religiosissimè servaturum 
se pollicitus, captivos adduci jubet, pessimisque eorum 
designatis pœnam irrogatam denuntiat ; neque illi sine lætitiâ 
hoc audierunt, conscii quippe capitalis admissi facinoris. 
Robinson eos benignè docuit quomodo victum quærerent, illisque 
res suas omnes relicturum se promisit.

Dum noster hæc loquitur, Vendredi magno cursu anhelans nuntiat 
patrem cum Hispanis advenisse. Cuncti igitur illis obviam 
properant. Vendredi, cæteros prævertens, in amplexus patris 
præcurrerat. Robinson non sine admiratione duas mulieres inter 
advenas conspexit ; Dominicusque interrogatus docet uxores esse 
duorum Hispanorum, quas illi in ipsâ regione susceperant. Hi 
verò ubi audierunt Robinsonem mox profecturum, nonnullosque 
remiges in insulâ relicturum esse, rogaverunt ut sibi quoque 
liceret in eâ remanere ; se enim, omnibus auditis quæ alii 
memoraverant, jucundiorem illâ sibi sedem non optare. Quibus 
precibus Robinson annuit libentissimè ; gaudebat inprimis duos 
hìc spectatâ probitate viros relinquere. Sperabat enim fore ut 
eorum operâ et exemplo cæteri ad meliorem frugem reducerentur. 
Hâc mente alios omnes eorum auctoritati subjicere constituit.

Itaque universos arcessi jubet : sex Angli erant, et duo Hispani 
cum uxoribus. Quibus convocatis, suam Robinson declaravit 
voluntatem, his verbis : « Neminem fore spero, qui mihi jus 
deneget de rebus meis, id est, hâc insulâ, cum omnibus quæ in eâ 
sunt, arbitrio meo statuendi. Opto autem ut omnium cujusque 
vestrûm, qui hìc remansuri estis, conditio sit beatissima ; 
atque ad id assequendum, certas leges non habentibus meum est 
instituere, vestrum autem sequi.

« Hæc igitur accipite.

« Hos ambo Hispanos ego meos in insula vicarios constituo. Hi 
præcipient ; vos parebitis. His committo apparatum omnem 
bellicum, variaque instrumenta, eâ tamen lege ut illi vobis 
necessaria præbeant ; vos autem cum iis honeste in pace vivatis.

« Ac principio Deum colite ; nulla enim civitas firma, nisi 
fundamentum sit pietas.

« Proxima pietati sit justitia. Jus suum cuique tribuatur, ac ne 
cui quis noceat.

« De cæteris ambo Hispani viderint. Illi fines agris 
assignabunt, juraque, prout res postulabit, privata publicaque 
statuent.

« Forsan et olim dabitur de vobis audire, aut me aliquandò 
juvabit extremum in hâc insulâ mihi carissimâ vitæ, tempus 
agere. Væ illi qui intereà instituta mea transgressus fuerit ! 
Ego hominem in cymbâ impositum fluctibus sævissima tempestate 
agitatis tradam hauriendum. »

His auditis, assensêre omnes, obedientiamque polliciti sunt.

Tum noster ea notavit quæ secum aveheret : scilicet 1º. vestem è 
pellibus à se ipso confectam, cum umbellâ ; 2º. hastam propriâ 
quoque arte perfectam, arcum, securimque siliceam ; 3º. 
psittacum, canem villosum, lamasque duos ; 4º. varia 
instrumenta, quæ, cùm esset solitarius, fabricaverat. His 
cunctis in navem transportatis, secundoque spirante vento, 
proximo die proficisci constituunt. Jamque tempus adest. Tum 
Robinson lacrymans eos qui remansuri erant ad concordiam 
pietatemque sequendam denuò hortatus, ultimum vale acclamat, et 
comitibus Vendredi Dominicoque navem conscendit. Hic inter 
transeundum morbo assumptus est.

Felicissimus ad Portsmuthiam cursus fuit. Cùm navem Robinson 
opportunè hìc invenisset Hamburgum tendentem, ab Anglicæ navis 
præfecto discessit, atque alteram conscendere properavit : hæc 
brevì solvit anchoras.

Dulcissima jam Robinsonis patria è longinquo cernitur ; jam in 
ostium Albis advenêre, cùm subitò sæva tempestas exoritur, 
navemque vi magna in oram conjicit. Tum quidquid valet 
diligentia, quidquid peritia, adhibetur ; sed frustrà : venti 
vehementia, omni conatu major, navem abreptam in arenas agit 
tantâ vi, ut carina disrumperetur. Irruit extemplo in eam ingens 
aquæ vis, adeò ut de eâ conservandâ omnes desperarent. 
Navigantibus vix datur copia in scaphas desiliendi, ut morti, si 
fieri possit, se eripiant.

Sic igitur Robinson cùm denuò naufragium fecisset, miser in 
portum proximum advenit, neque quidquam servavit præter canem, 
qui vectum in scaphâ dominum natando secutus est, et psittacum 
in humero ejus sedentem. Multis post diebus, accepit inter 
varias res servatas umbellam vestemque pelliceam fuisse 
repertas.

Portus ad quem scapha appulerat, octo millia passuum ab Hamburgo 
aberat. Audiit patrem suum senem bonâ valetudine gaudere, matrem 
verò optimam vixisse ; quodquidem gravissimo eum dolore affecit. 
Jam navi Hamburgum profectus, quatuor horarum spatio eò advenit. 
Cùm sequente cane et psittaco humero insidente in terram 
descendisset, per circumfusam spectantium turbam in hospitium 
proximum se contulit. Inde nuntio ad patrem misso, curavit ut 
bonus senex ad filium revisendum cautè præpararetur, quòd pater 
tantæ non capax lætitiæ occubuisset.

Jam filius ipse per plateas satis sibi cognitas ad patrios 
penates provolat, domumque assecutus in patris gaudio 
trepidantis amplexus ruit. « Ô pater ! — Ô fili ! » Hæc tantùm 
ambo eloqui potuerunt. Muti, trepidi, spirituque intercluso, 
alter alterius è collo pendent, donec vis benigna lacrymarum 
animum utriusque oppressum levavit.

Intereà Vendredi miratur frequentem tectis urbem, stupetque 
inhians innumera rerum miracula, quæ nunc undique oculis 
obversantur. Quorum adspectu satiari non potuit. Ac primo die 
nullam rem ab aliâ distinguebat, tantâ animi perturbatione, ut 
esset quasi hebes oculis et animo.

Pater Robinsonis institor erat. Proptereà optavit ut filius in 
mercaturâ exerceretur, seque præstaret eum qui sibi defuncto 
succederet. Robinson verò, labori consuetudine induratus, patrem 
rogavit, ut sibi liceret scriniariorum artem discere. Itaque cum 
socio scriniarii cujusdam disciplinæ se tradidit, atque, intra 
unius anni curriculum, uterque in eâ arte tantùm profecerat, ut 
ipsi magistrorum dignitatem assequerentur. Quo facto, officinâ 
communi institutâ, amicitiam inter se, summo studiorum 
voluntatumque consensu, ad extremum vitæ diem coluerunt.

Et sic perpetuâ tranquillitate, sanitate industriâque fortunati 
ambo vixêre ad summam senectutem ; posterique libenter 
retinebunt duorum memoriam hominum, qui cæteris documento erunt, 
quomodo suæ quisque felicitatis artifex esse possit.

Finis.



Rōbinson Crūsōeus

Latīnē scrīpsit F. J. Goffaux, hūmāniōrum litterārum ōlim 
professor

Puerīs dant crustula blandī
Doctōrēs, elementa velint ut discere prīma.
Hor. Sat. 1, v. 25.


————

Lēctōrī.


Saepe animadversum est adulēscentulīs prīmum Latīnārum 
litterārum līmen ingressīs nōnnihil, fastīdiī rērum gravitāte 
afferrī. Itaque exīstimāvī, nōn parum aetātī tenerae esse 
prōfutūrum, sī quis susciperet aliquod ejusmodī opusculum, quod 
et docēret simul et oblectāret. Atque is mihi vīsus est, quī 
fīnem hunc assequerētur, scrīptus apud Anglōs dē Rōbinsōnis 
cāsibus liber, dē quō Russoeus noster : Hunc prīmum leget 
Aemilius.

Cum autem Rōbinsōnis Anglicī fābulāris historia multa 
dīgressiōne luxuriet, atque in omnibus, quae ad puerōs 
pertinent, satietātī fastīdiōque sit occurrendum, placuit 
potissimum sēligere optima ex similī dē eōdem Rōbinsōne fābulā, 
quam Germānicē scrīpsit Henrīcus Campe. Hunc igitur auctōrem eō 
libentius secūtus fuī, quod ejus nārrātiō aspersa sit sententiīs 
quibus juvenum animī ad pietātem, cōnstantiam et sōbrietātem 
īnfōrmentur.

Habēs itaque, Lēctor benevole, libellum nūllā sānē aliā laude 
commendandum, nisi meō dē juventūte bene merendī studiō. Quō 
impulsus, in id praecipuē incubuī, ut, aptātō māteriae stylō, 
grammaticās, quantum fierī poterat, rēgulās inculcārem ; nōn 
splendidā gravīque (rēs enim nōn ferēbat), sed simplicī et ad 
captum legentium accommodātā ōrātiōne. Quātenus scopum 
attigerim, jūdicābunt, quī exiguum hoc opus legere nōn 
dēdignābuntur ; sed ōrō meminerint mē tīrōnum grātiā scrīpsisse.


————

Index capitum


    —I. Rōbinsōnis ortus, indolēs, ēducātiō. — Cupīdō 
peregrīnandī. — Discessus ā parentibus. — Profectiō in Angliam. 
— Īnfausta initia. — Tempestās. — Nāvis obruta flūctibus. — 
Rōbinson, aliā exceptus, advenit Londinium, unde solvit ad 
Guineam.
    —II. Rōbinson pergit iter. — Mala ōmina. — Nāvis incēnsa. — 
Alia flūctibus jactāta. — Advehitur ad īnsulās Canāriās. — 
Dēscrīptiō locī illīus amoenissimī. — Inde profectus ad Americam 
naufragium facit.
    —III. Sēra Rōbinsōnis paenitentia. — Dēspērātiō. — Vītam 
miserē sustentat. — Habitat in spēluncā.
    —IV. Rōbinson reperit pōma eximiae magnitūdinis. — Sibi 
cōnficit varia īnstrūmenta. — Fūniculōs. — Strātum. — Umbellam. 
— Pēram. — Kalendārium.
    —V. Rōbinson īnsulam perlūstrat. — Magnus terror. — In 
gaudium vertitur. — Dēscrīptiō lamae. — Ūnum occīdit. — Sed igne 
caret. — Carnem mōre Tartarōrum coquit.
    —VI. Turbō ingēns. — Tempestās, unde magnum Rōbinsōnī 
beneficium. — Taedium sōlitūdinis. — Arānea.
    —VII. Praeda ingēns. — Dēest rēs māximē necessāria. — Vōta 
irrita. — Ambulātiō. — Natātiō. — Rēs variae.
    —VIII. Lama mānsuēfacta. — Pullī. — Rēs variae.
    —IX. Terrae mōtus. — Mōns ignivomus. — Lamae vī aquārum 
abreptī. — Spēlunca Rōbinsōnis dīruta.
    —X. Rōbinson habitāculum reficit. — Parat sibi alimenta in 
hiemem. — Imbribus continuīs impedītus domī, fingit vāsa. — 
Nectit rēte. — Arcum et sagittās cōnficit.
    —XI. Summae Rōbinsōnis miseriae. — Ab īnsectīs īnfestātur. — 
Vestēs ex pellibus sibi cōnficit. — Incidit in gravem morbum.
    —XII. Convalēscit ex morbō. — Māximī lūctūs. — Parva gaudia. 
— Psittacus.
    —XIII. Multus labor in excavandā scaphā. — Rōbinsōnis 
cōnstantia. — Quōmodo diem inter variās occupātiōnēs distribuit. 
— In bellicīs artibus sē exercet.
    —XIV. Rōbinson īnsulam peragrat. — Vestīgia hominum reperit. 
— Summus terror. — Prōspicit crānia, ossa, manūs, pedēs. — Quod 
territō et fugientī accidit.
    —XV. Epulae atrōcēs. — Proelium. — Fortitūdō Rōbinsōnis. — 
Vendredi servātus.
    —XVI. Rōbinson parātus ad obsidiōnem ferendam. — Vendredi 
dēscrībitur. — Quārē sīc appellātus.
    —XVII. Orīgō rēgiae potestātis. — Rōbinson abundat opibus. — 
Habet subditōs. — Vendredi novō vīvendī genere dēlectātur.
    —XVIII. Suspīciō in laetitiam et admīrātiōnem versa. — Cāsus 
quī rīsum legentī movēbit. — Rēbus secundīs adversae levantur.
    —XIX. Rōbinson habitāculum fossā et pālīs mūnit. — Docet 
socium Germānicē loquī. — Ambō scapham fabricāre statuunt.
    —XX. Pluviārum tempus. — Sociī nectunt strāgulās, rētia. — 
Cymba cōnficitur.
    —XXI. Rōbinson et Vendredi, īnsulā relictā, marī sē 
committunt. — Summa perīcula in quibus versantur.
    —XXII. Ambō ē perīculō sē expediunt. — Reversī in īnsulam, 
hortum colunt. — Piscantur ; natant ; vēnantur. — Novum iter 
suscipiunt.
    —XXIII. Rēs multae et magnae. — Tempestās. — Fragor 
tonitruum. — Sonitus aēneī tormentī. — Magna nāvis dērelicta. — 
Vendredi ad illam adnatat. — Ignōta animālia. — Canis. — Capra. 
— Ratis.
    —XXIV. Multae opēs repertae. — Cibī. — Supellēx. — 
Īnstrūmenta. — Vestēs. — Sclopēta. — Rōbinson repente dīves.
    —XXV. Vendredi servat Rōbinsōnem. — Opēs ā lītore domum 
advectae auxiliō canis et lamārum. — Mūnīmenta arcī addita. — 
Rōbinson, faber factus et agricola, vīvit beātē.
    —XXVI. Adsunt ! adsunt ! — Arma inter sociōs dīviduntur. — 
Parātur bellum. — Duo virī adversus quīnquāgintā. — Victōris 
clēmentia.
    —XXVII. Vendredi patrem suum invenit. — Hispānus nārrat suōs 
cāsūs.
    —XXVIII. Cōntiō advocāta. — Lēgātī missī. — Lēgēs 
īnstitūtae. — Spēlunca. — Mōnstrum.
    —XXIX. Nāvis anglica appulsa ad īnsulam. — Quō cāsū. — Magna 
Rōbinsōnis in praefectum merita. — Spēs līberātiōnis.
    —XXX. Fundāta colōnia. — Rōbinson relinquit īnsulam. — Quod 
accidit in patriam redeuntī. — Quōmodo vītam deinde honestam et 
beātam dēgit.




Rōbinson Crūsōeus.


————

Caput prīmum.


Rōbinsōnis ortus, indolēs, ēducātiō. — Cupīdō peregrīnandī. — 
Discessus ā parentibus. — Profectiō in Angliam. — Īnfausta 
initia. — Tempestās. — Nāvis obruta flūctibus. — Rōbinson, aliā 
exceptus, advenit Londinium, unde solvit ad Guineam.

Erat Hamburgī, in urbe apud Germānōs celeberrimā, vir quīdam, 
cui nōmen Rōbinson : suscēpit ex uxōre trēs fīliōs.

Māximus nātū, armōrum studiōsior quam librōrum, tractāre ā 
tenerīs gladiōs, ōrdine mīlitārī puerōs īnstruere, aurēs 
vīcīnōrum repetītō tympanī sonitū obtundere ; vixque adulēscēns 
factus, ē fictīs certāminibus ad vēra prōcurrēns, mīlitiae nōmen 
suum dedit.

Cum ille didicisset per aliquot mēnsēs stāre et sequī, vertere 
corpus ad sinistram dexteramve, exārsit bellum Turcās inter et 
Germānōs, in quō cum multa ēgregiē fēcisset, cecidit adversō 
cōnfossus vulnere.

Alter, quī litterās in gymnasiō discēbat, ut causās in forō 
ageret, saepe prīncipātum inter aequālēs in solitīs 
concertātiōnibus obtinēbat. Nec parva erat parentum 
magistrōrumque dē juvene exspectātiō ; sed cum forte in fēriīs 
septembrālibus corpore adhūc calidō aquam frīgidam imprūdentius 
bibisset, in morbum incidit, et intrā paucōs diēs exstīnctus 
est.

Jam nūllus supererat praeter minimum nātū, quī Crusoe 
appellābātur. Itaque suam in eō spem omnem ambō parentēs 
collocāvērunt, quippe quī ipsīs esset ūnicus. Nihil eō cārius in 
terrīs habēbant ; sed amor eōrum nōn erat rēctae ratiōnī 
cōnsentāneus.

Cum enim dēbuissent certam eī vīvendī disciplīnam trādere, 
multaque ūtilia simul et jūcunda eum docēre, quae ipsum ōlim 
bonum et beātum effēcissent, omnia fīliolō indulsērunt ; quī cum 
lūdere quam studēre māllet, tōtam illam aetātem ; quae bonīs 
artibus vacāre poterat, in ōtiō et nūgīs cōnsūmpsit.

Pater optābat ut ille mercātūrae sē addīceret : quā quidem 
proximē ab agricultūrā nihil melius, nihil frūctuōsius, nihil 
homine līberō dignius. Hoc vērō minimē fīliō placuit ; sē mālle 
ait orbem terrārum peragrāre, ut multās rēs novās audīre, multās 
vidēre posset.

Jam annum aetātis decimum septimum attigerat, plūrimum vērō 
temporis trīverat in ōtiō. Quotīdiē autem patrem urgēbat, ut ab 
ipsō peregrīnandī licentiam impetrāret, quam ille nōlēbat 
concēdere. Quādam diē, cum mōre suō praeter portum cursitāret, 
incidit in ūnum ex aequālibus, nāvarchī cujusdam fīlium, quī in 
eō erat ut cum patre Londinium nāvigāret.

Interrogāvit eum sodālis an adjungere sē socium itineris 
vellet : « Libenter, ait Crūsōeus ; vereor autem ut parentēs id 
mihi concēdant. — Hui ! respondet alter, sine veniā 
proficīscendum est. Post trēs hebdomadēs reducēs erimus : 
parentibus vērō nūntiandum cūrābis, quōnam terrārum migrāveris. 
— Careō autem pecūniā, ait Crūsōeus. — Nihil rēfert, alter 
excipit, siquidem hoc tibi cōnstābit grātīs. »

Rōbinson noster, rē paululum dēlīberātā, īlicō manum cum alterō 
jungēns, « Eugē, ō bone, exclāmat ! ībō tēcum ; sed cōnfestim 
nāvem cōnscendāmus. » Tum mandat cuidam, ut hōrīs aliquot 
ēlāpsīs patrem conveniat, moneatque fīlium, ad Angliam 
invīsendam prōfectum, mox reditūrum esse. Quibus perāctīs, ambō 
sodālēs nāvem cōnscendunt.

Nec multō post nautae solvunt ancorās, vēlaque ventō intendunt. 
Nāvis agī incipit ; nāvarchusque, tribus explōsīs tormentīs 
bellicīs, urbī valedīcit. Stābat Rōbinson in stegā, et vix 
praeconceptam ex optātō diū itinere laetitiam capiēbat.

Caelum serēnum erat, ventusque adeō secundus, ut brevī Hamburgum 
ē cōnspectū abeuntium sē subdūxerit. Posterā diē, jam eō 
dēvēnerant ubi Albis in mare effluit, et nunc altum tenent. 
Quantā vērō Rōbinson admīrātiōne stupuit, cum maris immēnsitātem 
intuēns, suprā sē nihil praeter caelum, atque nihil ante, pōne, 
circā sē nisi aquam cōnspexit !

Fuit per bīduum āēr serēnus, ventusque bellē flāvit 
nāvigantibus ; tertiō autem diē caelum nūbibus tegī, ventusque 
vehementior esse coepit. Ac prīmō fulgura ēmicant, quasi tōtum 
flammīs caelum ārdēret. Deinde ingruunt tenebrae velutī in 
altissimā nocte : tonitrua cum ingentī fragōre resonāre, imber 
dē caelō ruere torrentī similis, mare intumēscēns flūctūs ciēre. 
Nāvis modo ad nūbēs tollī, modo praeceps ferrī in profundum. 
Quantus fūnium strepitus ! quantus in nāvī tumultus ! quod 
nactus erat, quisque complectēbātur, nē dējicerētur ipse.

Rōbinson, īnsuētus maris adulēscēns, cum jactātiōnem maris ferre 
nōn posset, nauseā correptus est, et tam male sē habuit, ut 
exspīrantī similis vidērētur.

« Heu ! parentēs optimī ! heu ! iterum iterumque exclāmāvit, 
numquam vōs ego revīsam. »

« Bone Deus ! exclāmant nautae pallidī dēspērantēsque, 
periimus ! abreptī sunt mālī, nāvis aquā undequāque complētur. » 
Hīs audītīs, Rōbinson, quī in cubīlī nauticō sedēbat, membrīs 
fluentibus, retrō collāpsus est. Cēterī ad antliās accurrere, ut 
nāvem, sī fierī possit, suprā aquam retineant. Nāvarchus interim 
tormenta iterum iterumque explōsit, ut nāvibus, sī quae forte 
nōn longē abessent, signifīcāret sē magnō in discrīmine versārī. 
Rōbinson, quī hujus fragōris causam ignōrābat, ratus omnia 
periisse, dēnuō exanimātus est.

Et jam prō sē quisque aquam exhaurīre ; sed in īnfimō nāvis 
tabulātō crēscēbat aquae altitūdō.

Nihil praeter mortem erat in exspectātiōne. Prōjiciuntur quidem 
ad nāvem sublevandam tormenta, dōlia, mercium sarcinae ; sed 
nihil haec omnia prōficiunt.

Intereā nāvis alia, audītō sonitū tormentōrum, quae ad 
significandum discrīmen explōsa fuērunt, scapham ēmīserat ad 
servandōs saltem nāvigantēs ; sed aestus flūctuum obstābat, 
quōminus accēderet. Attamen propius ita dēmum subiit, ut iīs, 
quī in nāvī essent, fūnis prōjicerētur. Cujus ope scapha tandem 
attracta est, et in eam quisque dēsiliit, ut salūtī cōnsuleret. 
Rōbinson, quī jacēbat dēfūnctō similis, ā quibusdam nautīs, quōs 
adulēscentulī miserēbat, in eamdem conjectus est. Vix paululum ā 
nāvī recesserant, cum illa ante oculōs flūctibus obruta est. Et 
nunc fēlīcius contigit, ut tempestās paulātim sēdārētur : aliter 
cymba, tot hominibus onerāta ipsa quoque flūctibus absorpta 
fuisset. Tandem, post multa perīcula, pervēnit ad nāvem, quam 
omnēs exceptī sunt.

Nāvis illa Londinium tendēbat. Quattuor ēlāpsīs diēbus, ad 
ōstium Tamesis pervēnit, quīntā vērō in portū jēcit ancorās. Mox 
quisque in terram dēscendit, laetus quod ē perīculō ēvāsisset. 
Vix Rōbinson pedem ē nāve extulerat, cum eum incessit cupīdō 
vīsendae immēnsae urbis Londiniī. Quidquid erat in oculīs 
spectantem ita dētinuit, ut praeteritī immemor dē futūrō quidem 
minimē cūrāret. Tandem suus eum stomachus admonuit, Londiniī 
haud secus ac alibī terrārum cibīs opus esse. Itaque adiit 
praefectum ejus nāvis quae ipsum advēxerat, rogāvitque ut 
licēret ipsīus mēnsae assidēre. Ille vērō libenter juvenem 
excēpit ; atque inter prandendum ab hospite quaerit, quō 
cōnsiliō et quid factūrus hūc vēnerit ? Tum Rōbinson ingenuē 
professus est, sē animī recreandī causā hoc iter suscēpisse, 
atque īnsciīs parentibus ; jam autem sē esse omnīnō inopem. 
« Īnsciīs parentibus tuīs ? clāmat nauta exterritus : bone 
Deus ! utinam hoc ego prius rescīvissem ! numquam sānē ā mē 
impetrāssēs, ut ego tē in nāvem meam admitterem. » Rōbinson, 
dēmissīs oculīs, vultūque rubōre suffūsō, siluit. Nec dēsiit 
bonus nauta monēre adulēscentem, quam graviter peccāvisset, 
addiditque illum numquam aliquā ex parte beātum esse posse, 
dōnec ā suīs veniam ōrāvisset. Rōbinson commōtus multum flēvit : 
« Sed quid agam nunc ? » rogat ille cum singultū.

« Quid agēs ? respondet alter : prīmam quamlibet nāvem, quae 
hinc Hamburgum tendit, sine morā cōnscendēs ; tunc reversus ad 
tuōs peccātī veniam piē rogābis, pollicitus tē numquam posteā in 
similī culpā fore. — Sed plānē careō pecūniā, ait Rōbinson. — Ēn 
quattuor guineās, excēpit nauta, quās ego tibi commodābō, licet 
ipse parvō, quod mihi superest, aegrē caream. Hīs tū adjūtus ad 
portum tē cōnfer ; sit Deus tibi magis propitius redeuntī quam 
nōbīs fuit nāvigantibus. » Hīs dictīs, manum benevolē jūnxit, 
atque faustum iter ipsī precātus est. Abiit Rōbinson.

Dum ille portum peteret, varia sēcum in animō volvēbat : 
« Quōmodo meī reducem mē excipient ? Castīgābunt sānē propter 
tāle dēlictum. Sodālēs vērō, et tam multī aliī mē irrīdēbunt, 
quod tam citō redierim. » Sīc diū dubitāns quidnam cōnsiliī 
caperet, ad portum pergit ; sed ibi audiit, summā quidem cum 
voluptāte, nūllam adesse nāvem, quae Hamburgum tenderet. Quī 
autem hāc dē rē eum certiōrem fēcerat, ūnus ē praefectīs eārum 
nāvium erat, quae ad Guinean proficīscuntur.

Cum Rōbinson inter cōnfābulandum dīxisset, sē nōn dolēre quod 
nūlla sibi Hamburgum redeundī adesset opportūnitās, quia mīrā 
flagrābat cupiditāte peregrīnandī, praefectus nāvis eī auctor 
fuit itineris ad Guineam faciendī. Quō audītō, prīmum Rōbinson 
obstupuit. Sed cum praefectus itineris eī dēclārāvisset, iter 
hoc fore jūcundissimum, sēque ut habēret ipse quīcum versārētur, 
grātīs eum exceptūrum, ac praetereā rem eam esse unde quaestum 
ille nōn mediocrem faceret, tum vērō tanta eum invāsit cupiditās 
proficīscendī, ut subitō ē memoriā exciderit quidquid bonus 
nauta Hamburgēnsis eum admonuerat.

Sed rē paululum cōnsīderātā, « Equidem, ait Rōbinson, quattuor 
tantummodo guineās habeō. Ecquid ego commerciī cum hāc exiguā rē 
eō locō faciam, quō tū proficīsceris ? — Sex īnsuper guineās ego 
tibi commodābō, respondit praefectus. Nec majōre pecūniā tibi 
opus est ad emendum unde multās in Guineā opēs cōnsequāris. 
Quotiēs ab exiguīs initiīs rēs māximae profectae sunt !

« Sed quid ego hīs emam ? Rōbinson interrogat. — Merās nūgās, 
respondit praefectus ; vitrēs, torquēs, cultrōs, forficēs, 
secūrēs, taeniās, etc., quibus nigrī Āfricae incolae tantopere 
gaudent, ut tibi vim aurī eborisque centiēs majōrem prō iīs 
datūrī sint. »

Nec jam diūtius sibi Rōbinson temperāre potuit ; sed oblītus 
parentum, amīcōrum, patriae, exclāmat : « Ēn ego tibi comes 
itineris praestō sum. — Agedum, » respondit praefectus, 
dextrīsque jūnctīs rem pacīscuntur.

Rōbinson itaque decem guineīs dīves ad urbem properat, comparat 
variās mercēs, utī nāvarchus praecēperat, comparātāsque in nāvem 
trānsportandās cūrat. Paucīs diēbus ēlāpsīs, ventō favente, 
praefectus nāvis ancorās solvī, atque vēla ventīs darī jussit.


————

Caput secundum.


Rōbinson pergit iter. — Mala ōmina. — Nāvis incēnsa. — Alia 
flūctibus jactāta. — Advehitur ad īnsulās Canāriās. — Dēscrīptiō 
locī illīus amoenissimī. — Inde profectus ad Americam naufragium 
facit.

Novum hoc Rōbinsōnis iter faustissimum initium habuit. Jamque 
incolumēs fretum Calesium trānsierant, et in ipsō Atlanticō marī 
versābantur : tum vērō per plūrimōs diēs continuōs ventō 
reflante nāvis Americam versus abrepta est.

At ecce vespere quōdam gubernātor dēclārāvit sē flammās 
relūcentēs ā longinquō cōnspicere ; cumque īnspectā tabulā 
nauticā intellegeret vel ad centum mīliāria nihil terrārum esse, 
conjectābat hunc ignem nihil aliud esse nisi nāvem incendiō 
flagrantem.

Vix haec dīxerat, cum in aurās tollī vīsa est nāvis, terribilī 
cum fragōre, et mox tōta undīs obruta est. Cum nox 
supervēnisset, nihil amplius cernī poterat. Prīmā autem lūce 
appārent duae scaphae, cum flūctibus colluctantēs, quae rēmīs 
pertinācius ēverberābant mare, ut ad nāvem accēderent. Extemplō 
praefectus vēxillum nauticum explicuit, significāns sē ad opem 
illīs ferendam parātum esse. Nāvis ipsa omnibus vēlīs ad eōs 
tendit, atque intrā dīmidium hōrae ad miserōs pervenit.

Sexāgintā erant, virī, mulierēs et puerī, quī omnēs nāve exceptī 
sunt. Erat rēs omnīnō miserābilis, cum īnfēlīcēs illī faucibus 
mortis sē ēreptōs vidērent. Aliī enim flēre prae gaudiō, aliī 
clāmāre, quasi perīculum nunc prīmum imminēret ; illī exsultāre 
saltū lymphāticō, hī vērō pallidī manūs torquēre. Nōnnūllī stāre 
mūtī et stupentibus similēs. Nēmō quoque inter nautās tam 
ferreus, quīn hīs cōnspectīs commōtus ipse lacrimārētur.

Cum eīs paulātim rediisset animus, ūnus nārrāvit quid miserīs 
accidisset :

« Nāvis incēnsa magna quaedam nāvis erat mercātōria Francōrum, 
quae ad īnsulam Mārtīnicam tendēbat. Exārserat ignis in cubiculō 
gubernātōris, flammā tam vēlōciter grassante, ut nūlla ejus 
exstinguendae spēs adforet. Vix per tempus licēbat sē in cymbās 
recipere, et ab incēnsā nāve paululum discēdere, cum, flammā 
cameram, in quā pulvis tormentārius sēpositus est, corripiente, 
discerpta nāvis dissiluit. »

Dum haec nārrārentur, sedēbat in angulō Rōbinson silēns, 
pallidusque, similis hominī quem malefactī remordet cōnscientia. 
« Bone Deus ! ait ille sēcum, sī cum hominibus illīs, inter quōs 
sunt profectō quīdam longē quam ego meliōrēs, tam male agitur, 
heu ! quid mihi exspectandum, quī sīc ergā parentēs 
peccāverim ? »

Cum illī cibō aliquō refectī fuissent, tum ūnus quī dignitāte 
cēterīs praestāre vidēbātur, praefectum adiit, crumēnamque 
aureīs nummīs plēnam porrigēns, « Ego inquit, miseram illam 
nāvem īnstrūxī ; hoc sōlum ēripuī, ōrōque ut pignus grātī prō 
salūte animī accipiās. »

Tum vērō fuit rēs spectāculō digna, certāmen ambōs inter virōs, 
uter hinc grātior, inde honestior foret.

« Absit sānē, respondet praefectus, ut mūnus tuum accipiam. Cum 
ego vōbīs opem tulī, nihil aliud ēgī quam quod ā nātūrā hominī 
ergā hominem praescrīptum est, scīlicet ut homō hominī, 
quīcumque sit, cōnsulat, ob eam causam quod is homō sit. »

Frūstrā ille praefectum urgēre, ut oblātum mūnus acciperet ; 
persevēranter negāvit, rogāns, ut rem plānē dīmitteret. Tum 
dēlīberātur, quōnam servātī hominēs essent vehendī. Duplex erat 
causa cūr ad Guineam nōn dūcerentur. Prīmō quidem minimē opus 
erat longum iter in eam regiōnem facere, nihil ibi negōtiī 
habentibus.

Nec deinde tanta aderat in nāve cibōrum cōpia, unde tot 
nāvigantēs in itinere vīctitārent.

Praefectus tandem statuit, omissā propriā ūtilitāte, centum et 
amplius mīliāribus ā viā rēctā dēflectere, eōsque in Terram 
Novam trānsportāre, ubi spērābat fore, ut sēsē offerret 
opportūnitās in Galliam cum piscātōribus asellōrum redeundī. Eō 
igitur cursum dīrēxit ; cumque advēnisset, nāvēs Gallicās nactus 
est, quae miserōs recēpērunt. Hīs perāctīs, iter suum ad Guineam 
prōsecūtus est.

Tum nāvis celerrimō cursū, aquās secat ; quā nāvigandī 
vēlōcitāte Rōbinson noster mīrē dēlectātus est. Post aliquot 
diēs, ecce magnam nāvem cōnspiciunt, ad sē tendentem. Mox vērō 
audiunt sonitum tormentōrum perīculī īnstantis indicem, et 
animadvertunt nāvem esse duōbus mālīs orbātam. Cum ad eam 
propius accessissent, quī in eā vehēbantur, sublātīs manibus, 
miserābiliter exclāmant : « Servāte īnfēlīcēs quibus omnibus 
pereundum est, nisi vōs eōrum miserēbit. »

Tum ex iīs quaesītum est quid malī accidisset ; quīdam vērō ex 
illīs sīc ōrsus est :

« Anglī sumus, ex īnsulā Jamaicā, saccharī vectūram inde 
dēportātūrī. Ibi dum nāvis stāret ancorīs alligāta, praefectus 
cum gubernātōre in terram dēscendit, ad mercēs aliquās īnsuper 
ēmendās.

« Intereā exorta est tempestās, tantō turbine, ut, fūne 
disruptō, nāvis ex portū in altum prōpellerētur. Tempestās ista 
trēs diēs noctēsque saeviit : tum mālīs omnibus āmissīs, centum 
et plūra mīliāria abreptī sumus. Accēdit ad hanc nostram 
calamitātem, quod nēmō nostrōrum artis nauticae perītus sit : 
novem jam integrās hebdomadēs hinc et inde jactātī, vīctum omnem 
cōnsūmpsimus, et nostrī plērīque jacent famē exhaustī. »

Bonus itaque praefectus statim cymbam expōnī jussit, assūmptāque 
sēcum idōneā cibōrum cōpiā, ipse cum Rōbinsōne ad nāvem accēdit. 
Erat sānē lūgenda prōrsus omnium condiciō quī in illā 
vehēbantur : ūniversī inediā quasi cōnsūmptī ; nōnnūllī vix 
poterant pedibus stāre.

Cum autem cubiculum nauticum intrāssent, horrendum vīsū ! 
jacēbant humī māter, fīlius et servula, quī omnēs famē ēnectī 
vidēbantur. Mox autem dēprehēnsum est, reliquiās in eīs animae 
vītālis superesse. Postquam enim nōnnūllae sūcī ē carne expressī 
guttae in ōs cujusque īnstillātae sunt, lūcem oculīs quaerere 
coepērunt.

Māter prae nimiā vīrium imbēcillitāte nihil quidquam absorbēre 
poterat ; cum autem innuisset, ut tantummodo fīliō suō 
cōnsulerētur, mox illa exspīrāvit.

Inter haec duo reliquī animam recēperant ; atque ut erant aetāte 
rōbustiōrēs, praefectī dīligentiā fēlīcius servātī sunt. Cum 
autem juvenis, oculīs in mātrem conjectīs, mortuam esse 
intellēxisset, tantus eum invāsit dolor, ut dēficientibus iterum 
vīribus aegrē ad vītam revocārī posset. Vīcit tamen cūra, atque 
ille cum servā quoque ē faucibus mortis ēreptus est. Deinde 
praefectus nāvem omnī genere alimentōrum īnstrūxit, mālōs ā 
fabrīs suīs reficiendōs cūrāvit, ignārīsque maris perītum nautam 
dedit, quī nāvem regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit, 
ut novam cibāriōrum comparātiōnem faceret. Haec erat īnsula 
Madeira, ūna ē Canāriīs. Rōbinson ūnā cum praefectō in terram 
dēscendit, atque ibi laetissimō fortūnātae illīus īnsulae 
adspectū satiārī nōn potuit. Scīlicet terra partim in plānitiem 
porrēcta, partim in colliculōs molliter assurgēns, vernantem 
frūgiferārum arborum cōpiam explicat. Caelī admodum jūcunda 
temperiēs : nūllus enim hīc hiemis rigor ; ita vim omnem 
frīgoris retundunt clēmentiōrēs sōlis radiī mollēsque favōniōrum 
animae, quārum flābellīs regiō tōta circumquāque ventilātur. 
Erant in oculīs, quam longē patēbat prōspectus, segetēs in agrīs 
bene pinguibus diffūsae, juga montium continuīs vītibus cōnsita. 
Ut arrīdēbant Rōbinsōnī nostrō pendentēs racēmī ! Ō quālēs ille 
hausit dēliciās, cum praefectus aere datō impetrāvit, ut juvenī 
licēret ūvīs prō libīdine satiārī. Postquam ibi aliquantum 
temporis morātus esset nāvis reficiendae causā, ancoram solvit.

Per plūrēs continuōs diēs fēlīcissimō cursū ūsī sunt.

At ecce repente vehemēns tempestās ab austrō oritur. Spūmābant 
flūctūs, et in immēnsam surgēbant altitūdinem. Nāvis tamen 
stetit invicta ; sed cum sex diēs continuōs atrōx tempestās 
saeviisset, illa tam longē ā viā dējecta est, ut nec praefectus, 
nec gubernātor amplius intellegerent, quōnam in locō 
versārentur. Arbitrābantur tamen sē ab īnsulīs, quae Caraibae 
vocantur, nōn multum distāre. Septimō autem diē, cum prīmum 
illūcēsceret, ē nautīs quīdam, ingentī omnium laetitiā, terram 
inclāmat. Tum omnēs in stegam cōnscendere, vīsūrī quaenam sit 
terra illa ad quam appulsūrī sunt. Sed nunc laetitia in summum 
terrōrem mūtāta est. Ecce enim nāvis impingitur : quō ictū quī 
stābant in stegā excussī omnēs plānē corruērunt.

Scīlicet nāvis in syrtem tam vehementī impetū allīsa erat, ut 
haerēret quasi affīxa. Cōnfestim vērō flūctūs spūmantēs tantam 
vim aquae in stegam profūdērunt, ut omnibus in cubiculō fuerit 
cōnfugiendum, nē ipsī abriperentur.

Tum flēbilis nautārum orīrī clāmor ; tum ejulātus hinc Deum 
ōrantium, inde clāmantium : aliī dēspērantēs sibi crīnēs 
āvellere, quīdam jacēre sēmianimī.

Hōs inter Rōbinson erat exspīrantī similis ; ac repente 
exclāmant nāvem dēhīscere. Itaque in stegam omnēs accurrere, et 
dēmissam quam celerrimē in scapham omnēs dēsilīre. Tanta autem 
erat multitūdō incōnsultē ruentium, ut vix scapha palmae 
lātitūdine undās superāret. Cum vērō terra procul obesset, 
cūnctī dē ōrā umquam assequendā, saeviente adeō tempestāte, 
dēspērābant.

At ecce ingēns flūctus ad scapham volvī, montis īnstar : quō 
omnēs cōnspectō obstupēscere, rēmōsque dīmittere. Nunc, nunc 
īnstat perīculum. Et jam aquae mōns scapham assequitur 
subvertitque ; tum ūniversī hauriuntur.


————

Caput tertium.


Sēra Rōbinsōnis paenitentia. — Dēspērātiō. — Vītam miserē 
sustentat. — Habitat in spēluncā.

Fēlīcī fātō contigit, ut ingēns ille flūctus quī Rōbinsōnem 
absorpserat, īdem vī magnā reciprocāns, hominem in vadō 
exspueret. Hic cum praeter exspectātiōnem in siccō versārētur, 
tum extrēmīs vīribus ūsus est, ut summam in ōram adscenderet ; 
cumque eō pervēnisset, coepit circumspicere. Ēheu ! quālia 
oculīs obversantur ! scapha, nāvis, sociī, omnia dēmersa. Nihil 
omnīnō reliquum praeter āvulsās tabulās, quae flūctuantēs ad 
terram ferēbantur. Ūnus ipse, ūnus mortem effūgerat. Gaudiō 
igitur et terrōre trepidāns, in genua prōcubuit, manibusque 
sublātīs, lacrimīs perfūsus, Deō prō salūtis mīrāculō grātiās 
ēgit. Cum vērō nihil praeter arbusta aut arborēs dēprehenderet, 
nec ūlla vestīgia, unde intellegere posset hanc regiōnem ab 
hominibus incolī, jam gravissimum illī vidēbātur vītam sīc in 
sōlitūdine dēgere. Vēnit quoque in mentem esse forte vagantēs 
bēluās, aut ferōs hominēs ; tum multō majōrī horrōre perculsus 
est. Itaque prīmum prae timōre nec stāre ausus, nec prōgredī, 
circumspectāre omnia, et vel minimō strepitū expavēscere. Sed 
mox quā ārdēbat sitis torpōrem istum excussit ; quam cum diūtius 
tolerāre nōn posset, fontem aut rīvum indāgāre coepit, et sīc 
vestīgantī occurrit mānāns per herbās rīvulus : quem ille 
secūtus, invēnit fontem liquidissimum, quō valdē recreātus est.

Nec illum famēs tunc māximē urgēbat ; quippe cui angor terrorque 
omnem cibī appetītum exēmerant. Sed erant adeō exhaustae illīus 
vīrēs, ut multō magis requiēscere optāret. Attamen caput erat 
locum invenīre, in quō tūtus pernoctāret. Nūlla domus, nūllum 
tugurium, nūllum specus erat in cōnspectū. Sīc diū cōnsiliī 
inops flēvit. Tandem avēs imitārī, hospitiumque in arbore 
quaerere statuit. Ac brevī ūnam prōspexit tam dēnsam opācamque, 
ut commodē īnsidēre dorsumque acclīnāre posset : hanc adscendit 
rēptandō, piēque Deum precātus, cum sē composuisset, statim 
obdormīvit. Inter somnum, illīus mentī, ut erat cūrārum aestū 
jactāta, rērum eārum, quae prīdiē vigilantī acciderant, 
recursābant imāginēs. Vidēre sibi vidēbātur mōtum et agitātiōnem 
flūctuum nāvem haurientium, nautārumque ejulātūs exaudīre. Sibi 
in animō fingēbat parentēs lūctū ac maerōre cōnfectōs, quī fīliī 
vicem dolentēs, manibus ad caelum sublātīs, flēbant, et omne 
prōrsus sōlācium āversābantur. Tunc altā vōce exclāmat, inter 
somniandum : « Adsum, adsum, parentēs cārissimī ! » Dumque 
amplexū mātrem petit, dēcidit ex arbore. Sed forte quod ipsī 
faustum fuit, sēdem in locō nōn ita sublīmī posuerat, solumque 
tam dēnsō grāmine vestītum erat, ut ille cāsū nōn ita gravī 
dēcideret. Iterum arborem suam cōnscendit, in quā manibus 
retinēns surculōs circā ēminentēs, ad ortum sōlis remānsit.

Prīmā lūce coepit cōgitāre, quā ratiōne vīctum sibi parāret. 
Omnēs vērō arborēs quās hāctenus cōnspexerat, erant ex eārum 
genere quās campêche vocāmus ; atque illae folia quidem, sed 
frūctūs ferunt omnīnō nūllōs.

Nec satis illī liquēbat, quid sibi faciendum esset. Ex arbore 
tamen dēscendit. Cum autem prīdiē nihil omnīnō comēdisset, 
coepit famē saevissimā labōrāre : itaque hūc illūc per aliquot 
mīlia passuum discurrit ; sed discurrendō nihil invēnit, nisi 
arborēs sterilēs et grāmina.

Tunc summō angōre excruciātus famem et ultima sibimet 
ōminābātur : « Pereundum mihi erit famē ! » exclāmat, 
miserābiliter ejulāns. Dēspērantī vērō necessitās satis animī 
vīriumque adjēcit, ut sē ad lītus maris cōnferret, 
investīgāretque dīligentius, sī quid forte alimentī invenīret. 
Sed sua eum spēs fefellit. Hīc vērō dēbilitātus frāctusque 
prōcubuit, faciē in terram dēmissā, flentemque miserē paenituit, 
quod nōn fuisset flūctibus et ipse obrutus. Et jam statuerat in 
hōc miserābilī rērum articulō exspectāre, dum lenta famēs morte 
omnium taeterrimā cōnsūmeret vītam, cum forte conversus, ecce 
cōnspexit nōnnūllās in harēnā squāmās ostreārum. Avidus itaque 
eō accurrere, circumspicere, scrūtārī, num forte plēnās quāsdam 
reperīret, repertīsque exsultāre.

Ac prīmō quidem illās nōn sine difficultāte aperuit ; sed 
īnsertō plānō eōdemque acūtō silice perfēcit, ut trīgintā 
circiter haustīs ventrem paululum plācāret. Cum nunc certior 
esset, sē posse quamvīs miserē sustentāre vītam, jam māximē 
sollicitus erat, quō sē ā ferīs hominibus aut bēstiīs tūtum 
reciperet.

Tum in montem summum, aegrē, ut erat satis excelsus, adscendit, 
unde quam lātissimē circumspicere poterat. Sed quantus eum 
terror invāsit, cum vīdisset sē esse in īnsulā, neque ūllam 
omnīnō, quam longē aciem oculōrum intendere posset, terram 
appārēre, praeter trēs parvās īnsulās, quae, spatiō aliquot 
mīliārium interjectō, ex aequore ēminēbant !

« Heu ! mē miserum ! exclāmat, manibus ad caelum miserābiliter 
sublātīs. Mē nē ab hominum commerciō ita sējūnctum esse, ut mihi 
in hāc sōlitūdine vīvendum sit velut ferae bēstiae ! Heu ! 
parentēs optimī, numquam igitur ego vōs revīsam ! Numquam 
licēbit culpae meae veniam exōrāre ! »

Et sīc dolēns dēscendit dē monte, circumspiciēns, ubi posset in 
tūtō sē collocāre. Diū autem frūstrā indāgāvit ; tandem ad locum 
ēditōrem pervēnit, ex adversā parte, īnstar parietis, 
praeruptum. Cum accūrātius explōrāret, locum invēnit leviter 
excavātum, satis angustō aditū. Hīc sī uncum, sī scalprum, aut 
alia quaevīs īnstrūmenta habuisset, facilī negōtiō cavum in saxō 
excīsum per fragmenta habitāculō idōneum fēcisset. Sed cum haec 
omnia dēsīderāret, huic inopiae medendum erat.

Cum diū multumque dēlīberāsset, sīc sēcum statuit : « Arborēs, 
quās hīc videō, salicibus patriīs similēs sunt, quae, sī 
trānsferantur, novās facile rādīcēs agunt. Ēruam igitur manibus 
satis magnam eārum cōpiam, quae, ante cavum dēnsō ōrdine 
cōnsitae, erunt prō mūnīmentō ; cum illae rādīcēs ēgerint, ibi 
licēbit clausō et sēcūrō mihi quasi in domō dormīre. »

Tunc fēlīcī hōc inventō laetus, ad opus statim sē accīnxit. Sed 
quantō majōre gaudiō exsultāvit, cum huic locō proximum fontem 
liquidissimum prōspexisset ē monte exsilientem ! Eō statim 
properāvit, quia, cum hūc illūc fervente sōle discurrisset, 
multum aestuābat.

Posteā vērō coepit manibus et multō sūdōre tenerās aliquot 
arborēs exstirpāre, quās eō trānstulit, ubi sēdem sibi 
dēstināverat, atque ibi quoque cavum fodere manibus oportuit, in 
quō arborēs īnsereret : hōc vērō multum temporis requīrente, 
vesper advēnit, vix quīnque aut sex numerō arboribus cōnsitīs. 
Famē compulsus, ōram maris rūrsus petiit, ut novās conquīreret 
ostreās. Sed cum aestus rediisset, tōtum lītus occupāverant 
undae : aegrē igitur ūnam aut alteram repperit, et sīc male 
pāstus cubitum īre coāctus est. Reversus est igitur ad arborem 
suam, ibi pernoctātūrus, dōnec hospitium sibi tūtum cōnfēcisset. 
Nē autem hāc nocte idem ipsī accideret quod superiōrī, 
genuālibus sē eī rāmō religāvit, ad quem dorsum prius 
acclīnāverat, cumque summō rērum creātōrī sē commendāsset, 
tranquillē obdormīvit.


————

Caput quārtum.


Rōbinson reperit pōma eximiae magnitūdinis. — Sibi cōnficit 
varia īnstrūmenta. — Fūniculōs. — Strātum. — Umbellam. — Pēram. 
— Kalendārium.

Hāc nocte Rōbinson nōn dēcidit ex arbore ; sed placidē ūsque ad 
ortum sōlis quiēvit.

Prīmā lūce, lītus petiit, ut, collēctīs ibi ostreīs, ad opus 
inchoātum reverterētur. Cum eō aliā viā tenderet, euntī contigit 
invenīre arborem quae pōma inūsitātae magnitūdinis ferēbat. Etsī 
eōrum indolem ignōrābat, spērāns tamen ea fore quibus vēscī 
posset, ūnam ex iīs dēcussit. Erat autem nux oblonga nec minor 
capite puerulī, quae vulgō in Americae īnsulīs vocātur cocossa. 
Erat nucleus quasi medulla et sūcus quī sapōrem oleī ex dulcī 
amygdalā expressī referēbat, atque in mediō lac exquīsītum.

Cum stomachum lātrantem ūna nōn plācāret, secundam, tertiam 
quoque dēcussit, quibus abundē satiātus, tamen lītus maris 
petiit ; cumque mare reddidisset terrās paulō ante salō mersās, 
nōnnūllās passim in siccō ostreās repperit. Magnam quoque et 
plānam in lītore concham invēnit, quā prō spathā ūsus est ; 
atque illud ipsī nōn mediocrī fuit adjūmentō. Nec multō post 
plantam dēprehendit fibrōsō caule, quālis est apud nōs līnī aut 
cannabis.

Haec ille et tālia quōvīs aliō tempore neglēxisset ; nunc vērō 
nihil omittēbat, intentus ad singula, sī forte inde aliquid 
ūtilitātis caperet.

Itaque spērāns id plantae genus nōn minus sibi fore opportūnum, 
quam līnum nōbīs, aut cannabem, magnam ejus cōpiam ēvulsit, 
colligātōsque fasciculōs in aquam dēmersit.

Diēbus aliquot perāctīs, cum animadvertisset exteriōrem crustam 
aquā jam satis ēmollītam, fasciculīs inde sublātīs, stirpēs 
molliōrēs factās ad sōlem aprīcum explicuit. Quibus vix 
mediocriter siccātīs, tentāvit num hoc quoque līnī īnstar 
repetītō fustis ictū conterī posset. Cumque rēs ex sententiā 
cessisset, cōnfestim fūniculōs facere tentat tantā firmitāte, at 
concham baculō affīxam alligāre posset. Et sīc habuit 
īnstrūmentum haud absimile ligōnī holitōris.

Tum vērō opus assiduē persecūtus est, dēnsāsque cōnseruit 
arborēs, dōnec āreolam ante prōpositum sibi habitāculum omnīnō 
saepsisset ; atque inde quasi pariēs exstitit adeō validus, ut 
nōnnisi vī multā expugnārī posset.

Illās veniente diē, illās dēcēdente irrigābat aquā ē fonte 
proximō haustā. Ac brevī magnō cum gaudiō tenerās vīdit arborēs 
suās virēscentēs, crēscentēsque adeō fēlīciter, ut mīra esset in 
ipsō adspectū locī amoenitās.

Cum saeptum perfēcisset, continuum restī torquendae impendit 
diem, ex quā sibi scālam cōnficeret : nōluerat enim habitāculum 
suum portā claudere, nē satis firma nōn foret adversus irruentis 
ferae impetum.

Quae rūpēs habitāculō imminēbat, habēbat circiter duodecim pedum 
altitūdinem : stābat in summā arbor, cui scālam ita alligāvit, 
ut in terram dēpendēret. Tum ipse cōnscendere rūpem aggressus 
est ; quae rēs ex vōtō cessit.

Hīs omnibus cōnfectīs, sēcum dēlīberāre coepit quōmodo cavum 
augēret, ita ut esset spatium in quō habitāret. Atque facile 
intellēxit tāle opus sōlīs manibus nōn esse suscipiendum. 
Excōgitandum erat īnstrūmentum, quod foret adjūmentō.

Eā mente regiōnem lūstrāvit, et post multās investīgātiōnēs 
nactus est lapidem secūris fōrmam referentem, praeacūtum, atque 
in eō forāmen in quō manūbrium intrūdī posset. Quae rēs quoque 
multō labōre, et lapide aliō adhibitō fēlīciter successit. 
Cumque fustem alligāsset fūniculīs quōs propriā arte parāverat, 
haerēbat manūbrium quasi clāvīs affīxum.

Dum pergit quaerere, duōs invēnit lapidēs aliōs variīs operibus 
aptōs : alter īnstar erat tudiculae ; alter ita fōrmātus, ut 
aciem cuneī habēret. Utrōque Rōbinson assūmptō, tam alacrī animō 
reversus est, ut extemplō sē ad opus accingeret.

Quī quidem tum cuneō, tum tudiculā sēnsim multa rūpis fragmenta 
dēcussit. Rēs erat plēna sānē labōris. Sed diēbus aliquot in 
opere cōnsūmptīs tantopere prōcesserat, ut spatium cubiculō 
idōneum exīstimāret. Tunc āvulsō grāmine siccātōque, fēnum 
cōnfēcit, lectulum inde commodum sibi parātūrus.

Nihil igitur fuit impedīmentō, quōminus in suggestū mollī somnō 
indulgēret, postquam, ālitum mōre, sedentī in arbore octo et 
amplius noctēs fuerant trādūcendae. Ō quantā voluptāte perfūsus 
est, cum licuit fessōs artūs in lectulō compōnere !

Dominica diēs proxima erat. Quam Rōbinson ōrandō et meditandō 
cōnsūmpsit, rogāns Deum sibi peccātōrum veniam, parentibus vērō 
miserīs praesidium et sōlācia.

Atque nē diērum ōrdō excideret ē memoriā, diem vērō dominicam 
semper dignōsceret, vēnit in mentem Rōbinsōnī sibi kalendārium 
condere ; nōn illud quidem tam accūrātum, nec typīs impressum, 
quālī nōs in Eurōpā ūtimur ; ejus modī tamen, ut ad diēs 
numerandōs sufficeret. Quod quidem tālī modō assecūtus est. 
Quattuor arboribus contiguīs cortice quam lēvissimō ēlēctīs, 
ūnam, quae magnitūdine cēterās superābat, quōque vespere līneolā 
incīsā notāvit, quae diem absolūtum significāret. Post incīsās 
septem līneolās, erat fīnis hebdomadae, et hunc indicābat 
exarāta in proximā arbore līnea.

Quotiēs in alterā hāc arbore quattuor aut quīnque līneolās 
īnsculpserat, in tertiā arbore similī līneā notābat integrum 
mēnsem ēlāpsum. Duodecim autem līneīs mēnstruīs absolūtīs, in 
quārtā arbore signābat annum perāctum. Cum autem mēnsēs quīque 
nōn sint pārī diērum numerō, vicibus alternīs, trīgintā ūnī, 
trīgintā et ūnum alterī incīdēbat, exceptō mēnse februāriō, quem 
octo et vīgintī tantum līneolīs dēsignābat.

Hīs ergō annālibus, Rōbinson temporum ōrdinem servāvit, diemque 
dominicam ā cēterīs dignōscere potuit, quam mōre chrīstiānōrum 
rīte celebrāret.

Interim erat cōnsūmpta māxima pars nucum cocossae ejus, quam 
ūnam hūc ūsque invēnerat ; atque in lītore tam rārae appārēbant 
ostreae, ut hominī alendō nōn sufficerent. Itaque dē vīctū 
iterum sollicitus esse coepit.

Hāctenus quidem nōn longē ab habitāculō suō discesserat, metū 
ferārum aut hominum. Jam vērō necessitāte coāctus, īnsulam 
perlūstrāre ausus est, ut nova quaereret alimenta ; 
cōnstituitque diē proximā facere excursiōnem. Sed, ut sē ā nimiō 
sōlis aestū dēfenderet, vesperam istam umbellae cōnficiendae 
impendit. Cum habēret neque linteum, neque virgulās bālaenārum, 
nec forficēs, neque acum, neque fīla, ē vīminibus salignīs 
tegmen strūxit, et īnsertum in mediā parte baculum fūniculīs 
alligāvit. Tum ex arbore cocossae folia sūmpsit lātiōra, quae 
tegminī spīnīs affīxit. Sīcque umbellam cōnfēcit tantā 
dēnsitāte, ut sōlis radiīs esset omnīnō impervia. Atque eādem 
arte textīs fūniculīs fabricāvit sibi pēram, in quā et vīctum 
sēcum portāret, et conderet alimenta, sī modo quaedam invenīre 
sibi contigisset.

Tum vērō tantopere laetātus est opere perfectō, ut noctem prae 
gaudiō īnsomnem trādūxerit.


————

Caput quīntum.


Rōbinson īnsulam perlūstrat. — Magnus terror. — In gaudium 
vertitur. — Dēscrīptiō lamae. — Ūnum occīdit. — Sed igne caret. 
— Carnem mōre Tartarōrum coquit.

Rōbinson vix ortum diēī exspectāre poterat ; ita praevertit 
lūcem ipsam. Pēram fūnemque corporī circumdedit ; secūrīque prō 
gladiō cīnctus, et umbellā umerīs impositā, in viam alacriter sē 
dedit. Ac prīmum arborem cocossam adiit, ut ūnam aut alteram 
nucem dēcerperet ; tum lītus quoque revīsit, ostreās 
collēctūrus. Cumque utrīusque generis satis magnam cōpiam sibi 
comparāvisset, iter ingressus est.

Mīra caelī mātūtīnī erat serēnitās. Sua redeunte lūce singulīs 
rēbus fōrma redierat. Sōl oriēns clārissimō fulgēbat splendōre, 
quasi ex ōceanō ēmergeret, arborumque cacūmina velutī inaurābat. 
Multae undique avēs variīs mīrīsque pictae colōribus carmen 
canēbant mātūtīnum, aurōram salūtantēs. Pūrō frīgidōque āere, 
flōrēs suāvissimum odōrem exhālābant.

Rōbinson gaudiī et grātitūdinis sēnsū perfūsus : « Hīc quoque, 
ait, hīc Deus sē benignissimum dēclārat. » Tum vōcem ipse suam 
cantibus avium miscuit, verbaque cecinit, quae pietās 
suggerēbat.

Cum Rōbinson ā bēstiīs ferīsque hominibus sibi metuere nōn 
dēsiisset, in itinere silvās dūmētaque sēdulō vītābat, ea autem 
petēbat loca, ubi quam lātissimē patēret prōspectus. Illa autem 
ipsa erant māximē nūda steriliaque : quamvīs igitur satis longum 
spatium ēmēnsus esset, nihil tamen invēnerat, quod sibi aliquā 
ex parte prōdesset. Tandem in fruticem incidit, quem accūrātius 
explōrandum cēnsuit. Erant herbae tam dēnsae, ut silvulam 
referrent : aliae flōrēs subrubrōs, aliae albicantēs, nōnnūllae 
flōrum locō pōma viridia ferēbant. Extemplō itaque gustat ūnum 
ex iīs ; sed erat adeō acerbum, ut indignātus stirpem unde istud 
dēcerpserat, ēvulserit. Tum vērō mīrantī appāruērunt tūbercula 
dīversae magnitūdinis, quae ab ipsīs stirpium rādīcibus 
pendēbant. Cōnfestim quoque exīstimāvit, ista vērē esse plantae 
istīus frūctūs, eaque cūriōsius cōnsīderāre coepit. Cum vērō 
ipsīus palātō minimē arrīsisset sapor, jam in eō erat ut ista 
omnia abjiceret, cum sēcum reputāvit, nōn ea esse inūtilia 
omnīnō habenda, quōrum ūsus prīmō statim adspectū intellegī nōn 
possit. Itaque, nōnnūllīs tūberibus in pēram dēmissīs, Rōbinson 
longius prōgreditur, lentō tamen gradū et māximē cautō. Sī vel 
minimum strepitum audīret dūmētōrum, aut arborum, quās aura 
agitābat, continuō secūrim corripere, quā sē dēfenderet. Semper 
autem nōn sine gaudiō animadvertit timōrem vānum fuisse. Tandem 
dēvēnit ad rīvum, ubi prandēre cōnstituit. Igitur sub arbore 
altā umbrōsāque cōnsēdit ; jamque coeperat magnā cum voluptāte 
epulārī, cum repente strepitū quōdam longinquō vehementer 
exterritus est. Timidus itaque circumspexit, tandemque gregem 
magnum vīdit pecudum ovibus nostrīs similium, nisi quod ēminente 
paululum dorsō camēlōrum fōrmam referant ; cēterum ovibus 
nostrīs paulō grandiōrēs.

Huic animālium generī ēlegāns caput, oculī venustī, ōs 
prōductum, crassiōra labia ; īdem pēs ac bovī, bifidus, sed 
ungue simul postīcō īnstrūctus, quō velutī morsū ancorae 
cujusdam ūtuntur per abrupta, quae scandunt libentius.

Lama lentus incēdit compositō gravīque, sed eōdem certō passū ; 
quippe quī leucās aut quattuor aut quīnque in diem per loca 
jūmentīs impervia cēterīs cōnficiat, per ānfrāctūs dēscendat 
praecipitēs, īdemque saxa ardua et ipsīs hominibus inaccessa 
exsuperet. Quatriduum fermē ēmēnsus iter, ipse per hōrās 
quattuor et vīgintī ultrō cessat et quiēscit. Placidum ipsīs, 
mīte et prūdēns ingenium ; sīcubi cōnsistere placuit, flectere 
illī genua, corpusque dēmittere, nē onus dīmoveant, 
praecaventēs. Deinde sībilō missō, nūllā morā, cautē admodum 
surgentēs, iter incoeptum peragere. Herbās autem inter eundum 
dēpāscunt ; noctū etiam dormientēs rūminant, prōnō pectore 
pedibusque ad ventrem reductīs dēcumbentēs. Orīginem habent ex 
istā Americae regiōne quam Hispānī tenent, quaeque Peruvium 
dīcitur.

Rōbinsōnem, cum animālia ista appropinquāre vīdisset, incessit 
dīra cupīdō edendī carnem assam, quā tamdiū caruerat. Cōnstitit 
post arborem secūrī īnstrūctus, spērāns fore, ut aliquem propius 
trānseuntem lamam facile sterneret. Quod bene successit. Cum 
enim ūnus ē pullīs satis appropinquāsset īnsidiantī, Rōbinson 
cervīcem ejus percussit tantō ictū, ut extemplō exanimis ille 
prōcideret ; umerīsque impositum sēcum in habitāculum 
asportāvit.

Cum redīret, invēnit aliquid, quō magnā ipsum laetitiā 
afficeret ; scīlicet sex aut octo mālōs citreās sub quibus 
nōnnūllī frūctūs jam mātūrī ceciderant. Illīs cūriōsē collēctīs, 
locōque notātō, hilarī animō domum contendit. Ibi autem prīmō 
coepit lamam excoriāre. Quod quidem cōnfēcit ope silicis acūtī, 
quō prō cultrō ūtēbātur. Pellem dētractam ad sōlem expandit ; 
quam quidem praevīderat sibi nōn mediocrī fore ūtilitātī. 
Calceāmenta enim tībiāliaque longō ūsū attrīta erant. 
Exīstimāvit ergō, ubi calceī dēfēcissent, sē posse soccōs ē 
pelle cōnficere, quōs pedibus subligāret. Sollicitus quoque dē 
hieme, magnopere laetātus est, quod pellem villōsam nactus 
esset, quā sē contrā vim frīgoris dēfenderet. Et quidem ab istā 
sollicitūdine vacuus esse potuisset, cum in istīs regiōnibus 
prope circulum aequinoctiālem positīs hiems sit nūlla. Hoc autem 
Rōbinson ignōrabat ; quippe quī puer omnem omnīnō doctrīnam 
āversātus fuisset.

Pelle igitur dētractā, exēmptīs vīsceribus, dissectāque ut 
assāret postīcā parte, prīmam ad verū comparandum cūram 
intendit. Atque hōc cōnsiliō arborem tenuem excīdit, eamque, 
dētractō cortice, ab extrēmō praeacuit ; duōs deinde rāmōs, quī 
furcae speciem habēbant, dēligit, verū fulciendō idōneōs. Quōs 
etiam ab īmā parte cum acuisset, in terram ex adversō dēfīgit ; 
tum carnem verū trānsfīxam inter furcās posuit. Nec mediocrem 
percēpit laetitiam, cum vīdisset quam aptē verū versārētur.

Jam praeter ignem nihil Rōbinsōnī dēerat. Quem ex duōbus lignī 
fragminibus inter sē collīsīs ēlicere aggressus est, sed 
frūstrā. Quotiēs enim, ligna, incalēscere coeperant, totiēs ipse 
adeō dēfatīgātus erat, ut aliquantulum temporis ā labōre 
cessandum esset, ad vīrēs reficiendās. Interim ligna 
refrīgēscere, omnisque labor irritus ēvādere. Tum ille iterum, 
nec sine magnō dolōre, sēnsit quam parvae sint singulōrum 
cōpiae, quantaque ēmolumenta ex aliōrum hominum societāte 
dērīventur : etenim sī vel ūnum habuisset socium, quī, dum ipsum 
vīrēs dēficerent, terendī labōrem continuāsset, profectō ligna 
dēmum ignem concēpissent. Sed labor sīc intermissus omnīnō 
periit.

Tandem animō frāctus, lignīs abjectīs, cōnsedet in strātō, 
capiteque reclīnātō oculōs nōn semel conjicit in carnem illam 
quam nunc nōn datur comedere. Ad haec cum subitō in mentem hiems 
recurrisset, tantō angōre oppressus est, ut ē solō exsurgēns 
animī reficiendī causā aliquantulum circumīret.

Quibus cōgitātiōnibus aestuāns, ad fontem sē contulit, aquam 
frīgidam putāmine cocossae inde haustūrus. Sūcō deinde mālōrum 
citreōrum admixtō, pōtum satis suāvem et recreandīs vīribus 
māximē in hōc rērum articulō idōneum, sibi parāvit.

Attamen carnis, assae dēsīderium nōndum ille dēposuerat : tandem 
vērō Tartarōrum recordātus est, quōs audierat carnem, quam 
comedere cupiant, ephippiīs subjectam citātō cursū coquere. 
« Atque illud, ait sēcum, aliā ratiōne assequī possum ; » et 
continuō rem tentāre cōnstituit.

Nec mora ; duōs lapidēs satis lātōs et lēvēs quaerit, ejus 
similēs ex quō secūrim cōnfēcerat. Tum hōs inter aliquā carnis 
parte interpositā, superiōrem lapidem tudiculā perpetuō tundit. 
Quod cum aliquamdiū fēcisset, lapis incalēscere coepit : eō 
majōrī alacritāte ille tundere ; nec ēlāpsa est hōra tantum 
dīmidia, cum carō et fervōre lapidis et repetītīs ictibus adeō 
ēmollīta est, ut satis ēsculenta esset, nec illa quidem eā 
sapōris suāvitāte, quā carō aptē assāta. Attamen Rōbinsōnī 
nostrō, quī tamdiū carne caruerat, lautās dapēs praebuit : quō 
autem carnis sapōrem jūcundiōrem redderet, sūcō mālōrum 
citreōrum expressō eam īnfēcit, et sīc exquīsītissimō epulātus 
est.

Prandiō cōnfectō dēlīberāvit, quodnam opus tunc māximē sibi 
suscipiendum esset. Et sīc multa sēcum in animō volventī suāsit 
metus hiemis, ut plūrēs lamās caperet aut interficeret, quōrum 
pellibus ūterētur. Quī cum satis mānsuētī vidērentur, facilī 
negōtiō sē vōtī compotem fore spērāvit. Hāc spē conceptā ad 
lectum sē contulit : somnus autem placidissimus praeteritum diēī 
labōrem abundē compēnsāvit.


————

Caput sextum.


Turbō ingēns. — Tempestās, unde magnum Rōbinsōnī beneficium. — 
Taedium sōlitūdinis. — Arānea.

Rōbinson hāc quidem nocte placidē admodum dormīvit. Cum tandem 
expergēfactus diem jam nōn parum prōcessisse animadverteret, 
surrēxit celeriter lamās vēnātūrus ; sed caelī tempestās 
obstitit. Quippe vix ēgressō, subitō regrediendum fuit ; 
scīlicet imber tantā vī dē caelō ruēbat, ut nūlla spēs esset 
forās eundī. Itaque exspectāre statuit dōnec tempestās 
dēsiisset. Imbris vērō violentia aucta est. Fulgura quoque ita 
micābant, ut tōta quasi ārdēret spēlunca. Tum tonitrua 
sequēbantur, quālia numquam audierat. Terra ipsa contremīscere, 
montēsque ita reboāre, ut fragōris istīus nūllus fīnis futūrus 
esse vidērētur.

Cum Rōbinson līberāliter nōn fuisset īnstitūtus, hūmānum erat 
timōrem vānum et anīlem concipere.

Sedēbat ille in angulō spēluncae, jūnctīs manibus, praesentibus 
graviōra quae sequerentur, metuēns. Interim imber ingruere, 
fulgura coruscāre, tonitrua perpetuō resonāre. Appropinquābat 
hōra merīdiāna, necdum tempestās dēsaevierat. Nec ipse quidem 
multum ēsuriēbat Rōbinson ; quippe cui famem omnem angor 
exēmisset : adeō tētrīs cōgitātiōnibus excruciābātur.

« Vēnit sānē diēs, ait ille sēcum, in quā placuit Deō parentum 
ultōrī poenās ā mē repetere ; nec diūtius ille paternā mē 
cāritāte tuētur. Pereundum mihi est : numquam ego parentēs 
miserōs revīsam. »

Dum haec sēcum ipse trīstis volvit, vim tempestās remittit, et 
jam spēs Rōbinsōnis animum recreat : tum igitur in viam sē 
cōnferre statuit. Cum autem in eō esset ut pēram secūrimque 
arriperet, ecce subitō..... attonitus in terram prōcidit.

Scīlicet arbor spēluncae imminēns, fulmine icta, tantō fragōre 
disrupta est, ut Rōbinson exanimātus sē ipsum interēmptum 
putāret. Diū etiam sēnsū plānē orbātus jacuit. Tandem cum 
intellēxisset sē adhūc vīvere, ē solō sēsē ērēxit ; statim vērō, 
ante ōstium spēluncae, arboris ā fulmine disruptae atque 
prōstrātae partem cōnspexit. Interim pluvia cessāverat, nec jam 
exaudiēbantur tonitrua ; tum Rōbinson ausus est ē spēluncā 
prōdīre. Quid vērō ejus oculīs objicitur ? Rēs scīlicet quae 
ipsī apertē dēclārāvit, quam parum omnī spē prius abjectā 
sapuisset : ārdēbat enim truncus arboris, fulmine ictae.... 
Rōbinson igitur id subitō nactus est quō plūrimum indigēbat. 
Tantō atque īnspērātō laetus mūnere, manibus in caelum sublātīs, 
optimō hominum parentī grātiās ēgit, quī vel inter māximē 
terribilēs cāsūs nostrae semper cōnsulit fēlīcitātī.

Tum vērō Rōbinsōnī suppetiit ignis quem alere haud difficile 
fuit ; nec amplius causa suberat, cūr dē vītae salūte in dēsertā 
hāc īnsulā esset sollicitus.

Vēnātiō in posterum dīlāta est, quoniam placuit ūtilitātem 
statim ex igne capere, carnemque verū adhūc affīxam apparāre. 
Tum coquī ministeriō fūnctus ignem movet, assamque sēdulō 
versat.... Quam juvābat flammās micantēs tremulāsque intuērī ! 
Pretiōsissimum enim dīvīnī nūminis mūnus ignem ē caelō sibi 
dēmissum interpretātus, cōgitānsque, quantās inde perceptūrus 
esset ūtilitātēs, saepius, propter memoriam beneficiī, oculōs in 
caelum vertit.

Tum vērō rem ūnam Rōbinson dēsīderābat, scīlicet sāl, quō carnem 
condīret ; spērāvit autem sē quōque prōcessū temporis id commodī 
genus inventūrum. Nunc ergō satis illī fuit lītus petere ad 
aquam cocossae putāmine hauriendam : quā quidem cum nihil melius 
adesset, carnem tunc irrigāvit.

Quantam vērō concēperit laetitiam, cum prīmum ōrī suō frustum 
admōvit, is tandem sibi fingere potest, quī per quattuor 
hebdomadēs continuās nihil cibōrum rīte parātōrum comēderit, 
omnemque iīs umquam vēscendī spem penitus āmīserit !

Summa erat Rōbinsōnis fēlīcitās ; sed sēnsit sibi aliquid 
dēesse, scīlicet hominem quīcum illam commūnicāret. Inest enim 
nōbīs quiddam ab ipsā nātūrā penitus īnsitum, ut nōn alia rēs 
hominem magis dēlectet, quam sī cum homine versārī possit et 
colloquī. Nātūra quippe nihil sōlitārium amat ; et sī suppetant 
omnium rērum quās ipsa dēsīderat abundantia et cōpia, ēreptā 
hominis omnīnō adspiciendī potestāte, nēmō est tam ferreus quī 
id vītae genus sustinēre possit, cuique nōn auferat frūctum 
voluptātum omnium sōlitūdō. « Heu ! ait ille cum gemitū, ō mē 
fēlīcem, sī mihi contingat societās ūnīus amīcī aut ūnīus 
hominis vel miserrimī cujus mūtuā in benevolentiā conquiēscam ! 
Sī saltem adsit ūnum modo animal mānsuētum, canis aut fēlēs ; 
quod beneficiīs mihi dēvinciam ! nunc autem mihi vīvendum est 
prōrsus sōlitāriō, atque ab omnī animantium societāte remōtō. » 
Hīc lacrimīs genae maduērunt. Tunc recordātus est praeteritī 
temporis, quō puer adhūc, cum posset jūcundā frātrum aut 
aequālium cōnsuētūdine fruī, cum illīs discidia ac saepe jūrgia 
inierat, quōrum nunc magnopere eum paenituit. « Ēheu, sēcum 
reputāvit, equidem tunc temporis parum intellēxī, quantī amīcus 
sit aestimandus, quantōque aliōrum hominum amīcitia sit 
adjūmentō ad bene et beātē vīvendum. Ō ! sī Deus mihi 
largīrētur, ut aliquandō repuerāscerem, quantā ego benevolentiā, 
quantō amōre frātrēs meōs aut aequālēs complecterer ! quam 
libenter levēs illōrum ferrem injūriās, omniumque animōs 
cōmitāte et obsequiō ad mē allicerem ! Ō mē īnfēlīcem quī, 
quantī sit amīcitia, nōn ante didicerim quam omnis spēs illīus 
umquam fruendae exciderit ! »

Hās inter querēlās, oculīs forte in ōstium tuguriī conjectīs, 
arāneam animadvertit, quae tēlam suam in angulō quōdam 
contēxerat. Tantopere autem sociō inventō laetātus est, ut, 
quālis esset, minimē cūrāret. Juvābat intuērī quā arte tēlam ā 
mediō texere incipiat, ac deinde fīla immittat alia in rēctum, 
alia in orbem, maculāsque, paribus semper intervallīs, 
indissolūbilī nōdō adnectat, quae minōra animantia velutī 
rētibus implicāta teneant. Itaque nōn dēsiit eī bis in diē 
muscās culicēsque sufficere. Illa quoque tantam cum hospite 
familiāritātem contrāxit, ut, quotiēs hic tēlam tetigisset, 
illa, specū prōgrediēns, praedam ex erīlī manū acciperet.

Jam nox appropinquābat, sōlque in aquīs immergī vidēbātur. 
Oriēns ex oppositā caelī parte lūna radiōs in spēluncam fundēbat 
tantō Rōbinsōnis gaudiō, ut ille aliquamdiū somnum capere nōn 
posset. Tandem obdormīvit, dum ignis, subjectā māteriā, lentē 
alitur.


————

Caput septimum.


Praeda ingēns. — Dēest rēs māximē necessāria. — Vōta irrita. — 
Ambulātiō. — Natātiō. — Rēs variae.

Rōbinson, cum sōlis aestus in īnsulā interdiū esset 
fervidissimus, mātūtīnum inprīmīs aut vespertīnum tempus operī 
impendere solēbat. Itaque prīmō māne surrēxit, cumque ligna 
super focō reposuisset, dīmidiam cocossae nucem, quae dē 
hesternīs epulīs reliqua erat, comēdit. Quō factō, cum aliam 
lamae partem verū affīgere vellet, carnem jam putrēscere, 
propter nimium calōrem, sēnsit. Carendum igitur hodiē fuit 
voluptāte, quam ex edendā carne percēpisset.

Deinde, umerīs pērā vēnātōriā cīnctīs, ad lītus sē contulit, 
ostreās collēctūrus. Ibi vērō prō ostreīs, quārum mīra paucitās 
erat, aliud alimentī genus Rōbinsōnī contigit invenīre, quod 
certē ūtilitāte ostreās vinceret ; animal cui tēctum ipsa 
composuit nātūra, quod sēcum quōcumque libuerit gestat, 
testūdinem nīmīrum, tantāque illam magnitūdine, quantā in hīs 
regiōnibus rārō reperiunt : quippe lībrārum ferē quīnquāgintā 
pondus aequābat.

Saepe Rōbinson audierat carnem testūdinis jūcundam esse, 
eamdemque salūbrem. Praedam igitur umerīs impositam Rōbinson 
lentē domum dēportat. Tum secūrī suā īnferiōrem partem conchae 
percutit repetītō ictū, dōnec frangerētur ; et sīc testūdine 
potītus, opīmam ejus partem assandam resecuit. Quam cum verū 
affīxisset, ut magnam famem labōrandō contrāxerat, vix 
exspectāre potuit, dōnec esset rīte cocta.

Interim dum sedet assam versāns, sēcum reputat, quid dē reliquā 
testūdine sit faciendum, nē putrēdine corrumperētur. Ad illam 
enim muriā condiendam et patinā et sale carēbat. Quōmodo sē inde 
expediat ?

Aegrē enim praevīdit ēgregiam illam testūdinem, quae sibi vel 
octo et amplius diērum vīctum praebuisset, posterā diē putridam 
fore ; neque tamen animum subiit, quā ratiōne illam condīret. Ac 
subitō haec eī cōgitātiō in mentem vēnit. Superior testūdinis 
crusta mactrae similitūdinem aptissimē referēbat. « Haec erit, 
ait ille sēcum, prō patinā. Unde autem salem petam ? Ō mē 
stupidum ! ait, fronte simul percussā. Nōnne mihi est in 
potestāte carnem aquā marīnā irrigāre, quae quidem idem prōrsus 
aut ferē praestābit ac sī sale esset condīta ? Optimē, 
ēgregiē, » iterum iterumque exclāmat ; atque ille laetitiā 
gestiēns verū celerius versāre.

Et nunc carō rīte assāta est. Cum ēsculentum quoddam ejus 
frustulum gustāsset, « Āh ! sī modo, ait ille suspīrāns, 
fragmentum pānis vel minūtissimum mihi nunc contingat ! Quam 
stultus ego fuī, quī puer nōn intellēxerim, quantum Deī ergā 
hominēs beneficium pānis sit ! Tunc temporis, ut satis mihi 
fieret, addendae erant aliquae dēliciae. Ō utinam nunc mihi 
adsit fragmentum quodlibet pānis illīus quem tunc ad canem 
nostrum hortī cūstōdem prōjiciēbam ! Quam mē fēlīcem nunc 
praedicārem ! »

Rōbinson igitur quam lautissimē posset, epulātus est. Deinde, 
fervidissimō diēī tempore, paululum in strātō recubuit, ut sēcum 
meditārētur, quodnam potissimum opus susciperet, cum remissō 
calōre licēret operam in aliquid cōnferre.

« Quid nunc prius agam ? optimum erit ad vēnandōs aliquot lamās 
proficīscī. Quid autem prōderit tanta carnis cōpia ? » Cum sīc 
sēcum reputāret, incidit in cōgitātiōnem novam, cūnctīsque 
priōribus longē praestantiōrem. Scīlicet animālia quaedam 
domestica cicurāre et mānsuēfacere dēcrēvit, quae sibi vīctum 
simul et societātem praestārent. Lamae autem cum jam 
mānsuētissimī generis vidērentur, spērāvit fore ut facilī 
negōtiō nōnnūllōs ex iīs vīvōs exciperet. Statuit fūniculum ita 
aptāre, ut esset prō laqueō, tum autem post arborem īnsidiārī, 
et lamae capitī, quī prīmus appropinquāret, laqueum injicere. 
Hāc mente fūnem satis crassum contorquet ; atque intrā aliquot 
hōrās cūncta cōnfecta sunt. Tum nōn semel omnia expertus, vīdit 
rem bene fore.

Quoniam vērō locus ille quā lamae ad aquam dēvenīre solēbant, 
satis remōtus erat, nec cōnstābat num ūnōquōque vespere eō 
ventūrī essent, rē ad crāstinam diem dīlātā, interim cētera ad 
iter faciendum necessāria parāvit. Tum resectō testūdinis 
frustō, quod et vespertīnae et crāstinae cēnae sufficeret, 
reliquam partem aquā marīnā irrigāvit.

Quō factō foveam mediocrem in solō fōdit, quae sibi ad tempus 
cellae vicem praestāret ; atque in eā concham testūdinis carne 
replētam condidit, ōstiō cellae intextīs rāmālibus occlūsō.

Reliquum ā merīdiē tempus jūcundae ambulātiōnī impendit, ut 
animum recreāret ; quam ob causam ad lītus maris sē contulit, 
unde suāvis aura spīrābat, quā āeris aestus paululum 
temperābātur. Ibi dum sēcum spatiātur, valdē dēlectātus est 
adspectū maris immēnsī, cujus plāna faciēs flūctibus sēsē 
invicem lēnī lāpsū pellentibus vix crispābātur. Hīc animō 
affectus, oculōs in eam terrārum partem convertit in quā sita 
erat cāra sibi patria ; cumque haec optimōrum parentum memoriam 
dēsīderiumque renovārent, nōnnūllae obortae sunt lacrimae.

Atque sīc obambulantī vēnit in mentem, sibi nōn male fore, sī 
corpus ablueret, ad squālōrem dētergendum. Vestem igitur 
dēposuit. Ut vērō stupuit adspectō indūsiō quod ūnicum habēbat ! 
Quoniam in regiōne tam calidā numquam illud exuerat, vix cernī 
poterat linteum albī colōris ōlim fuisse.

Prīmō igitur statuit sēdulō indūsium lavāre. Quō quidem ex 
arbore suspēnsō, ipse in aquam dēsiliit.

Cum autem puer natandī artem didicisset, placuit ex eō locō, ubi 
in aquam dēscenderat, natandō pervenīre ad tractum quemdam 
terrae satis longō spatiō in mare prōcurrentem, quem nōndum 
adierat.

Illud quoque Rōbinsōnis nostrī cōnsilium faustissimum fuit. 
Vīdit nīmīrum hunc terrae tractum aquīs subeuntibus inundārī, 
recurrentibus vērō magnam cōpiam testūdinum, ostreārumque in 
siccō dēstituī.

Maris ille locus quem Rōbinson circumnatāvit, adeō piscibus 
abundābat, ut ferē manibus capī possent. Quod sī rēticulō 
īnstrūctus fuisset, multa facile cēpisset mīlia. Hōc autem adhūc 
carēbat. Cum tamen omnia suscepta prōsperē eī hāctenus 
cessissent, spērāvit fore ut aliquandō piscātōrium rēte sibi 
cōnficeret.

Hīs rēbus jūcundissimīs laetus Rōbinson ex aquā ēmergit, cum 
hōram ferē integram natandō cōnsūmpsisset. Indūsium quoque āeris 
calor penitus siccāverat : tum ille voluptāte linteī mundī 
induendī fruitur.

Cum vērō nunc cōnsuēvisset cūncta attentē meditārī, cōgitāvit 
hanc voluptātem nōn fore diuturnam, sī quidem hōc ūnicō indūsiō 
sibi nunc ūtendum esset, quō semel attrītō nūlla suppeteret 
ratiō quā aliud comparāret. Quae cōgitātiō gaudium maerōre 
miscuit. Attamen, animō mox cōnfirmātō, domum reversus est, 
cēnam sūmpsit ; cumque Deum piē ōrāvisset, placidē sē in lectō 
composuit.


————

Caput octāvum.


Lama mānsuēfacta. — Pullī. — Rēs variae.

Posterō diē Rōbinson prīmā lūce surrēxit, atque ad vēnandum sē 
accīnxit. Assūmptīs igitur tūberibus sōlānōrum assātīs, 
idōneōque testūdinis frustō foliīs involātō, secūrī īnstrūctus 
et laqueō, quem prīdiē ad lamās irrētiendās cōnfēcerat, 
umbellamque manū tenēns in viam sē contulit.

Summum adhūc māne erat : cōnstituit igitur paululum ā rēctā viā 
dēflectere, ut aliās quoque īnsulae partēs explōrāret. Innumerās 
inter volucrēs, quae arboribus īnsidēbant, psittacōs mīrīs 
colōribus pictōs cōnspicit. Ut ille optābat ūnum ex iīs capere, 
quem mānsuētum atque socium sibi faceret ! Adultī vērō 
callidiōrēs erant quam quī caperentur ; pullōrum autem nīdum 
nusquam vīdit.

Cum autem collem quemdam marī vīcīnum adscendisset, conjectīs 
inde oculīs inter rūpium hiātūs, aliquid cōnspexit quod placuit 
propius cernere. Dēscendit igitur, et magnā cum voluptāte 
animadvertit esse.... sāl. Hāctenus quidem prō condīmentō 
adhibuerat aquam marīnam, quae tamen commoditās salis 
praestantiam nōn aequābat. Aquae enim marīnae sapor habet multum 
amāritūdinis : temere quoque ille putāverat carnem aquā marīnā 
condītam sānam atque incorruptam servārī posse, sī quidem nōn 
minus putrēscit quam aqua ē fluviīs aut fontibus hausta, ubi 
illa mōtū caret. Valdē igitur eī prōfuit genuīnum sāl hīc 
repertum : itaque ambās ille pērās eō complēvit, quod statim 
domum dēportāret.

Laetus deinde Rōbinson eum petiit locum ubi lamam sē exceptūrum 
spērābat. Recubuit sub arbore, hōram exspectāns quā solēbant 
trānsīre, atque intereā carne assā et tūberibus epulātus est : 
quibus quidem, additō sale, sapor nunc erat longē jūcundior.

Sub fīnem prandiī, ecce lamās accurrentēs ē longinquō prōspicit. 
Cōnfestim Rōbinson stāns in īnsidiīs, exspectat dōnec 
appropinquārent. Nōnnūllī jam praeterierant, sed extrā captum ; 
cum ecce ūnus ex illīs tam prope accessit, ut ejus collō laqueum 
injēcerit. Quī cum bālāre cōnārētur, Rōbinson, nē cēterōs 
dēterrēret, laqueum ita contrāxit, ut vōx haerēret faucibus. Tum 
eum celerius in dūmēta abreptum ē cōnspectū cēterōrum remōvit. 
Capta lama duōrum pullōrum māter erat. Quī quidem magnō 
Rōbinsōnis gaudiō mātris vestīgia secūtī, hominem minimē timēre 
vīsī sunt : dum illōs Rōbinson dēmulcet, istī manum ejus 
lambunt, quasi ōrārent ut mātrem dīmitteret.

Rōbinson igitur, vōtī compos, captīvam quamvīs reluctantem, tōtā 
vī connīsus, sēcum abstrāxit, brevissimamque viam ingressus 
tandem fēlīciter domum revertitur.

Nunc ut hospitēs commodē exciperet, coepit stabulum exstruere 
ātriō suō contiguum ; secūrī nempe lapideā tenerās arborēs 
excīdit, quās ita dēnsō ōrdine cōnseruit, ut parietem satis 
validum objicerent. Lama quam alligāverat arborī, fessa 
recubuerat ; pullī autem captīvitātis suae nesciī jacēbant, 
mātris ūbera sūgentēs.

Ō pergrātum Rōbinsōnī nostrō spectāculum ! Iterum atque iterum 
cōnstitit, cārissimum pecus intuēns, sēque ipsum beātum 
praedicāvit, quod nunc animantēs quōsdam sociōs habēret. Jam 
sibi vīsus est vītam sōlitāriam nōn amplius dēgere ; unde tantam 
voluptātem cēpit, ut, vīribus novīs auctus, brevī stabulum 
inchoātum perficeret. Tum lamā cum pullīs ibi inclūsā, ōstium 
dēnsīs fruticibus saepsit.

Quantam nunc laetitiam expertus est ! Etenim praeter 
jūcundissimam istōrum animālium societātem multa alta māximaque 
commoda inde spērāvit. Neque hoc frūstrā. Poterat aliquandō 
discere quā arte ex eōrum lānā vestem sibi cōnficeret ; poterat 
eōrum lacte vēscī, atque būtȳrum cum cāseō inde parāre.

Ūna rēs ejus fēlīcitātī dēerat. Optābat nīmīrum ut intrā ūnum et 
eumdem parietem cum grege cārissimō habitāret, quem semper 
habēret ante oculōs, quotiēs domī commorārētur. Rem itaque diū 
multumque in animō versāvit : tandem, cum minimē labōris 
pigēret, statuit alteram domiciliī partem dīruere, novamque 
capāciōrem exstruere, quā ātrium ipsum aliquantulum 
amplificārētur. Ut autem, dum esset in novā saepe serendā 
occupātus, tūtus ipse habitāret, prūdenter statuit veterem nōn 
prius ēvellere quam nova fuisset cōnfecta ; atque tanta fuit 
Rōbinsōnis assiduitās, tanta dīligentia, ut, opere intrā paucōs 
diēs perfectō, jūcundissimā trium sodālium societāte gaudēret.

Lama etiam cum pullīs societātī Rōbinsōnis brevī assuēvit. Domum 
enim redeuntī obviam subsultantēs veniēbant, odōrantēs an forte 
aliquid dēliciārum attulisset, manumque lambentēs, quasi grātiās 
āctūrī prō grāmine aut surculīs ab ipsō acceptīs.

Tum, pullīs paulātim ā mātris lacte dēsuēfactīs, coepit ipse bis 
quotīdiē illam mulgēre : vāsculōrum vicem eī praestābant 
putāmina cocossae ; lactisque ūsus modo dulcis, modo coāgulātī, 
sōlitūdinem eī longē jūcundiōrem fēcit.

Cum arbor cocossae tot tantāsque ūtilitātēs eī praebēret, illam 
propāgāre magnopere cupiit. Quōmodo autem hoc efficeret ? 
Audīverat ille quidem arboribus rāmulōs īnserī posse ; numquam 
tamen hanc artem discendam cūrāverat. Tum saepius ingemuit : 
« Ēheu ! quam levis in pueritiā fuī, quī omnibus ad doctrīnam 
adjūmentīs ūtī nōluerim ! Sī mihi melius cōnsuluissem, nōnne 
attendissem ad ea quae tum oculīs, tum auribus meīs 
subjiciēbantur ? Ō sī mihi repuerāscere licēret, quantā ego 
cūrā, ad omnia quae hominum sollertiā et labōre perficiuntur, 
animum adverterem ! »

Rōbinson igitur, ut optātum fīnem assequerētur, nūllam aliam 
ratiōnem vīdit, quam sī ē nucibus ejus nōnnūllās sereret. Hoc 
ergō facere cōnstituit, quamquam cibī adeō suāvis et rārī 
jactūram aegrē ferēbat. Nec multō post, magnā cum voluptāte 
ērumpentia quaedam animadvertit sēmina, quae, tepefactā vapōre, 
mīrum in modum adolēvērunt.

Lama māter pullīque brevī eamdem mānsuētūdinem induerant, quā 
canēs nostrī esse solent. Hōs itaque coepit ad ūsūs suōs 
adjungere, iīsque jūmentōrum locō commodē ūtī, quotiēs aliquid 
grave aut suprā vīrēs hominis vehendum erat.

Jam prīdem Rōbinson, cum esset in ōtiō, animadverterat quantae 
sibi foret ūtilitātī, sī artem corbium texendārum intellegeret. 
In pueritiā autem suā adeō istam artem dēspexerat, ut nūllum 
umquam corbium opificem attentius cōnsīderāsset ; quō factum 
est, ut hujus artis, quamvīs per sē facilis sit et obvia, aequē 
ac cēterārum artium esset omnīnō rudis.

Cum autem in umbellā texendā satis fēlīx fuisset, subinde in 
posterum huic quoque artificiō ōtium impendit ; atque ūsū 
diuturnō sollertior factus, idōneam tandem corbem cōnfēcit. 
Cumque duās ejusmodī texuisset, jūnctās fūnibus lamae dorsō 
imposuit.


————

Caput nōnum.


Terrae mōtus. — Mōns ignivomus. — Lamae vī aquārum abreptī. — 
Spēlunca Rōbinsōnis dīruta.

Sequente nocte, Rōbinson sēcūrus recumbēbat ; fidēlēs lamae ad 
pedēs dominī jacēbant ; lūna splendēbat dē caelō, āere pūrō 
tranquillōque ; omnia dēnique in rērum nātūrā altō silentiō 
tenēbantur. Jamque Rōbinson, labōre diurnō fessus, dulcī 
fruēbātur somnō : parentum vērō imāgō, quae crēbrō recursābat, 
ante oculōs somniantis obversābātur ; cum subitō terra īnsolitō 
mōtū tremuit, tantō fragōre tamque horribilī mūgītū, ut multae 
tempestātēs, velut agmine factō, ingruere vidērentur. Īnsequitur 
frequēns terrae mōtus, alius alium : exoritur simul furēns 
procella, quā arborēs, quā ipsae dējiciuntur rūpēs ; mareque cum 
fremitū aestuāns, in īmīs sēdibus conturbātur. Dīxissēs cūncta 
inter sē proeliārī elementa, atque ūniversam rērum nātūram in 
exitium ruere.

Rōbinson, mortis angōre correptus, ē spēluncā in vestibulum 
prōsilit ; prōsilientemque exterritī lamae sequuntur. Vix inde 
aufūgerant, cum saxum in quō spēlunca erat, ruīnam dedit. 
Rōbinson, cui timor ālās addiderat, per ōstium vestibulī sē 
prōripuit, lamīs ānxiē eum īnsequentibus.

Prīmum autem eam petiit montis vīcīnī partem, quā excurrēbat in 
nūdam plānitiem, nē arboribus ipse concidentibus obruerētur. Quō 
tendēns, subitō magnō cum terrōre, ingentem hiātum eā ipsā 
montis in parte videt, unde ērumpunt fūmus, flammae, favīllae, 
lapidēs, cum māteriā candentī quam lāvam appellant. Vix etiam 
fugā mortī sē ēripuit : quippe lāva candēns, torrentis īnstar, 
ruēbat ; magna autem montis fragmina hinc et inde 
disjiciēbantur.

Tum ad lītus prōcurrit, ubi ipsum nova horrendaque rērum fōrma 
excipit. Turbō vehementissimus ab omnī caelī parte nimbōs 
collēgerat quasi aliōs aliīs impositōs, unde tam gravis aquae 
vīs subitō ruit, ut omnis regiō aquīs superfūsīs inundārētur.

Tum Rōbinson, in hāc malōrum ambāge, quid fugiat, quid petat 
incertus, aegrē in arborem sē recipit. Miserī autem lamae 
undārum aestū abripiuntur. Ēheu ! quam graviter illōrum ejulātū 
animus ejus vulnerātur ! Quam vellet suō eōs perīculō servāre, 
nisi flūctuum impetū longius abreptī fuissent !

Saeviit terrae mōtus adhūc paululum : tum repente omnia silent, 
ventī resīdunt, hiātus ignem ēvomere dēsinit, fragor 
subterrāneus cessat, caelō redit prīstina serēnitās, omnis etiam 
aqua exiguō temporis spatiō effluit.

Rōbinson ex arbore in quam perfūgerat, dēscendit ; sed animum 
cūrae obruerant. Spēlunca, quae sōla hūc ūsque tūtum ipsī 
refugium praebuerat, dīruta penitus vidēbātur. Lamae fidēlēs 
cārissimīque ante ipsīus oculōs undīs abstractī : omnia opera 
periēre ; periēre omnia quae in futūrum mōliēbātur cōnsilia. 
Mōns quidem flammās ēvomere dēsierat, sed ex hiātū tardus fūmus 
āterque oriēbātur ; unde metuendum erat nē ille montis ignivomī 
nātūram in posterum quoque retinēret.

Tum ānxietāte et angōre exhaustus, ad arborem, ex quā 
dēscenderat, sē reclīnāvit, gemitūs edēns miserābilēs ; et sīc 
sōlāciī expers per reliquam noctem remānsit.

Jam diēs novus oritur, lūx autem alma miserum Rōbinsōnem in 
eōdem statū dēprehendit. Neque enim somnus dulcis oculōs ejus 
clauserat ; neque animum subierat alia cōgitātiō praeter trīstem 
illam lūctuōsamque : « Quid nunc dē mē fīet ? »

Tandem sē corripit, atque somniantī similis ad vastātum 
domicilium titubāns prōcēdit. Quantam vērō putātis fuisse ejus 
laetitiam cum haud procul ā vestibulō cārissimōs sibi lamās 
salvōs incolumēsque obviam sibi prōsilientēs cōnspexit ! Initiō, 
suīs fidem oculīs vix habuit. Brevī autem sublāta est omnis 
dubitātiō : illī enim accurrere, manum erīlem lambere, 
laetitiamque, quam ex ejus reditū capiēbant, exsultandō et 
bālandō exprimere.

Tunc autem animus Rōbinsōnis, hāctenus frāctus dējectusque, 
rūrsus ērēctus est. Lamās suōs intuētur, oculīsque in caelum 
sublātīs, lacrimās laetitiae pietātisque testēs profundit. Tum 
amīcōs reducēs laetissimīs blanditiīs excipit, iīsque comitibus 
prōcēdit, certiōra dē domiciliō vīsūrus.

Atque ibi Rōbinson multō minus damnī invēnit quam prīmō, prae 
metū et animī abjectiōne, veritus erat. Laquear, quod saxō 
cōnstābat, erat collāpsum, atque proximam terrae mōlem sēcum 
trāxerat : attamen omnia ista rūdera ē spēluncā removērī posse 
vidēbantur, ita ut laxius ipse commodiusque habitāret.

Ad hoc accēdēbat aliquid, ex quō intellegeret hoc sibi fēlīciter 
contigisse. Cum enim accūrātius locum īnspexisset, ubi saxum 
illud dēpenderat, magnō cum stupōre cognōvit, illud undique solō 
mollī innīxum fuisse, adeō ut male haerēret. Vērī simillimum 
itaque erat, mōlem hanc impendentem suō pondere brevī dēlāpsūram 
fuisse. Tunc subitō in genua prōstrātus, grātiās Deō ēgit quod 
sīc iterum servātus fuisset, ac deinde alacriter ad opus sē 
contulit.


————

Caput decimum.


Rōbinson habitāculum reficit. — Parat sibi alimenta in hiemem. — 
Imbribus continuīs impedītus domī, fingit vāsa. — Nectit rēte. — 
Arcum et sagittās cōnficit.

Terram profectō harēnamque haud difficile erat removēre ; 
supererat autem ingēns saxum, frāctum in duās partēs, sed quibus 
movendīs ūnus homō impār vidēbātur. Cōnātus est Rōbinson partem 
ejus, quae minor erat, prōvolvere, sed frūstrā ; et nunc iterum 
dēspērātiōne torpēns, haesit inops cōnsiliī.

Postquam diū sēcum meditātus fuit, recordātus est sē puerum 
vīdisse, quotiēs operāriīs aliquid magnī ponderis erat 
mōliendum, perticā eōs longā crassāque ūtī, cujus extrēmam 
partem mōlī movendae subjiciēbant. Itaque ejus reī experīmentum 
facere properat. Ēlāpsā vix hōrā dīmidiā, saxa, quae vix 
quattuor hominēs jūnctīs vīribus movēre potuissent, ē spēluncā 
fēlīciter extracta sunt. Moxque laetus admodum vīdit domicilium 
suum et laxius et tūtius esse quam anteā : jam enim parietēs nōn 
minus quam laquear ipsum, saxō cōnstābant, nec vel minima quidem 
rīma perspiciēbātur.

Tunc ad montem ignivomum, quī vapōrem ātrum ēmittere nōndum 
dēsierat, propius accēdere audet. Mīrātur ingentem saxōrum 
liquefactōrum cōpiam, quae, longē lātēque diffūsa, necdum etiam 
refrīgerāta erant. Cum animadvertisset lāvam ad eum locum 
efflūxisse, in quō sōlāna crēscēbant, magnopere timuit nē 
torrēns igneus tōtam istam regiōnem vastāsset. Itaque cum eō sē 
contulisset, magnō cum gaudiō cūncta bene sē habēre dēprehendit. 
Et continuō statuit variīs in partibus īnsulae suae sōlāna 
serere, nē frūctum tam ēgregium sinistrō aliquō cāsū āmitteret.

Interim cum mōns fūmum ēmittere dēsiisset, Rōbinson ad ejus 
hiātum accēdere ausus est. Latera quoque et īmam partem ejus 
lāvā refrīgerātā opertam invēnit : cumque nusquam vel minimum 
inde orīrī fūmum vidēret, nōn sine probābilī causā exīstimāvit 
ignem subterrāneum penitus exstīnctum, neque in posterum sibi 
ejusmodī ēruptiōnem esse extimēscendam.

Quā spē cōnfirmātus, ad alimenta in hiemem colligenda animum 
convertit. Hōc cōnsiliō, octo lamās subinde eōdem modō cēpit, 
quō priōrēs. Istōs omnēs mactāvit, exceptō hircō, quem socium 
tribus suīs lamīs cicuribus adjūnxit, māximamque carnis partem 
suprā focum suspendit, quae fūmō siccārētur.

Jam igitur nōn contemnendam cōpiam carnis sibi parāverat : 
nihilōminus tamen, veritus est, nē sub fīnem hiemis, sī forte 
asperior futūra esset aut longior, inopiā cibōrum ipse 
labōrāret. Itaque nōnnūllōs etiam lamās capere optāvit. Illī 
vērō, īnsidiīs hominis cognitīs, cavēre sibi didicerant : novīs 
igitur ūtendum fuit artibus, quibus illōs exciperet. Neque hoc 
eī nōn successit ; tanta ingeniī hūmānī vīs esse solet ad 
excōgitandum quidquid valet ad necessāria sibi comparanda !

Animadverterat nīmīrum lamās, quotiēs eum ad fontem 
cōnspexissent, semper celerrimē per collem quemdam ad arbusta 
properāre. Hujus collis pars altera dūmētīs cīncta ; altera 
autem praerupta duārum ferē ulnārum altitūdine, unde lamae saltū 
sē dējicere solēbant.

Statuit igitur foveam altam eō locō fodere, in quā lamae dēsuper 
prōsilientēs caperentur. Labōre quoque indēfessō intrā paucōs 
diēs novum hoc cōnfectum est. Tum foveam virgultīs tēxit. 
Posterā autem diē magnopere laetātus est, cum duo ejus generis 
animālia in eam dēsiliisse animadvertit. Quibus captīs, tantam 
habuit carnis cōpiam, quanta per hiemem, quam longa foret, 
abundē sufficeret. Tum, ut cūncta prōvidēret contrā hiemem, quam 
īnstāre putābat, fēnum lamīs parandum, ligna ad ignem fovendum 
colligenda, sōlānōrum tūbera effodienda, eādemque in cellā 
condenda erant. Ē fēnō, cujus magnam cōpiam collēgerat, acervum 
strūxit, quālem agricolae nostrīs struere solent : quotiēs vērō 
fēnum addēbat, illud ita pedibus impressīs conculcābat, ut haud 
facile pluvia posset interluī. Īnsuper ut magis etiam ab 
imbribus dēfenderētur, tēctum ex harundinibus cōnfēcit, haud 
īnfirmius iīs quae culmō apud nōs teguntur. Diēs proximōs ligna 
ārida colligendō impendit. Tum tūbera sōlānōrum effōdit, nec 
parvam eōrum parāvit cōpiam. Quibus in cellā conditīs, dēcussit 
quoque omnia māla citrea quae mātūra erant ; jamque dē suō vīctū 
minimē fuit sollicitus.

Hiems vērō, licet exāctō mēnse Octōbrī, nōndum vēnerat. Coepit 
potius continuīs imbribus ita pluere, ut āēr in aquam mūtātus 
vidērētur. Nec satis liquēbat Rōbinsōnī quaenam hujus reī esset 
causa. Quīndecim diēs ēlāpsī erant, ex quō nōn longius domiciliō 
suō prōgressus fuerat quam ad cellam, ut alimenta et aquam sibi 
lamīsque peteret. Reliquum tempus omne velutī captīvō hominī 
dēgendum fuit.

Ēheu ! quam tardē tempus nunc Rōbinsōnī trahī vīsum est, nihil 
agentī et sōlitāriō ! Nunc perspexit, quam vēra essent quae 
saepius magistrī praecēperant, eās opēs esse parandās quae ūnā 
cum naufragiō possint ēnatāre.

« Ō mē in pueritiā stultum, exclāmāvit, quī scrībere aut legere 
molestum, ōtiārī vērō jūcundum exīstimāverim ! Ō utinam quās 
ōlim aspernātus sum doctrīnās memoriā tenērem ! Ex hōc penū 
domesticō nunc dēprōmerem quod esset nōn sōlum vītae oblectātiō, 
sed etiam levāmentum miseriārum. »

Cujus ōtiī pertaesum necessitās coēgit ut variās rēs gerendās 
susciperet quās numquam anteā tentāverat. Jamdiū cōnsilium ōllae 
aut lampadis fabricandae animō agitāverat, quibus quidem auctus, 
in meliōrī sānē condiciōne versārētur : itaque, quamvīs plueret, 
terram argillāceam studiōsē conquīsīvit, opusque ōrsus est.

Quod quidem certē nōn statim eī ex vōtō cessit : iterum 
iterumque tentandum fuit ; cum autem nihil habēret in quō 
libentius versārētur, placuit opus, licet absolūtum, quotiēs 
mendōsum aliquid animadverteret, frangere ac dēnuō fabricāre. 
Sīc igitur diēs nōnnūllōs grātō in labōre trānsēgit, dōnec 
tandem ōllam fictilem cum lampade penitus absolvisset : quās nōn 
procul ab igne collocāvit, ut paulātim ārefierent. Tum aliās 
etiam ōllās, cācabōs, catīnōsque variā fōrmā atque magnitūdine 
fingere īnstituit. Atque ut ille plūrimum operae in hīs artibus 
posuit, ita māximam sollertiam adeptus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vāsa vitrō ita 
incrustāre, ut liquōre nōn imbiberentur. Sed cum nihil 
intentātum, nihil inexpertum relinqueret, vīcit patientia.

Intereā pluere nōn dēsiit. Quamobrem necesse fuit Rōbinsōnī 
varia adhūc fingere opera, nē miserē taediō cōnficerētur. 
Proximē autem operam nectendō rētī piscātōriō nāvat. Jam anteā 
nōn parvam cōpiam fūniculōrum contorserat, quae nunc ipsī fuit 
māximē opportūna. Cum enim ōtiō abundāret, et patientissimus 
labōris, rem deciēs et amplius male incoeptam retractāret, 
invēnit tandem quā arte nōdōs faceret : in quō adeō sollers 
ēvāsit, ut fēminās puellāsque apud nōs rēticula nectentēs 
dexteritāte aequāret.

Tum vēnit eī in mentem tentāre, num arcum et sagittās posset 
cōnficere. Quantō studiō animus Rōbinsōnis flagrāvit, cum haec 
sēcum agitāns, multa recēnsēret commoda, quae inde esset 
perceptūrus ! Scīlicet lamās interficere, avēs dējicere, et, 
quod erat potissimum, sē ipsum in domiciliō dēfendere posset. 
Itaque tanta eum incessit cupīdō arcūs perficiendī, ut, pluviam 
cadentem parum cūrāns, ad conquīrendum lignum prōcurrerit. Cui 
tamen cōnsiliō cum quodlibet lignum aptum nōn exīstimāret, 
ejusmodī quaesīvit quod dūrum idem ac lentum esset, ut et facile 
flecterētur, et in prīstinam ferē fōrmam redīret.

Tāle ergō lignum inventum atque dēcīsum domum dēportat, 
cōnfestimque opus aggreditur. Quam vērō tunc sēnsit inopiam 
cultrī idōneī ! Quamvīs iterum iterumque secāret, vix tantum 
prōfēcit, quantum nōs cultrīs chalybēiīs īnstrūctī ūnō ictū 
prōficimus : quamquam ab ortū ūsque ad occāsum diēī operī 
intentus erat, necesse fuit ut octo diēs integrōs huic labōrī 
impenderet. Tandem magnopere ille laetātus est, cum arcum nōnō 
diē perfectum vīdit ; neque tunc, praeter nervum et sagittās, 
quidquam dēsīderābat. Cum vērō fūnem quam firmissimum 
contorsisset, ad sagittās fabricandās sē accīnxit.

Jam sī ferrum habuisset, quod sagittīs praefīgeret, quantī, 
quaesō, hoc aestimāsset ! Frūstrā autem in vōtīs illud habuit. 
Dum igitur rem mente agitat, tandem meminit sē audiisse hominēs 
ferōs ossibus magnōrum piscium aut silicibus acūtīs ūtī ad 
sagittās hastāsque acuendās. In quō illōs statuit imitārī. 
Cōnsilium quoque iniit hastae cōnficiendae. Quod utrumque statim 
aggressus, ad lītus accurrit, ibique ossa piscium, lapidēsque 
aptissimōs invēnit. Tum perticam longam et rēctam hastae 
dēstinātam amputat, pluviāque madidus domum revertitur. Intrā 
paucōs diēs et hasta, et sagittae cōnfectae sunt. Tum hastam 
praefīgit lapide praeacūtō, ac deinde sagittās hinc ossibus 
piscium rōbustīs, inde pennīs ad extrēmam partem additīs, ālitēs 
facit. Quō factō, placuit arcūs experīmentum facere. Quīquidem, 
quamquam multa dēerant, quod ferreīs īnstrūmentīs nōn fuerat 
īnstrūctus, attamen satis idōneus vīsus est dējiciendīs avibus, 
minōribusque aliīs animālibus ; neque dubitāvit fore ut hominem 
ferum nūdumque, sī quidem satis appropinquāsset, eō graviter 
esset vulnerātūrus.

Attamen pluvia nōndum cessāverat ; sed, duōbus tandem ēlāpsīs 
mēnsibus, caelum coepit nitēscere. Nunc Rōbinson hiemem 
adventāre putāvit, cum jam contrā hiems exācta esset. Vix suīs 
ille oculīs fidem habuit, cum almā vēris vī nova grāmina, novōs 
flōrēs, novōs surculōs ēmergentēs cerneret. Et sī causam nōn 
intellegēbat, rēs tamen erat ante oculōs. « Hoc profectō, ita sē 
ipse alloquitur, mē in posterum monēbit, nē quidquam rējiciam, 
cujus ratiōnem animō perspicere nequeam. »


————

Caput ūndecimum.


Summae Rōbinsōnis miseriae. — Ab īnsectīs īnfestātur. — Vestēs 
ex pellibus sibi cōnficit. — Incidit in gravem morbum.

Attamen multum aberat ut Rōbinson omnia habēret quae ad vīctum 
cultumque vītae requīruntur. Omnēs ejus vestēs ūsū diuturnō 
contrītae diffluēbant, nec satis vidēbat quā ratiōne novās sibi 
cōnficeret. Cui quidem nōn tam contrā frīgoris vim vestibus opus 
erat, quam ut sē ab īnsectīs dēfenderet, quibus īnsula 
abundābat. Quōrum morsibus Rōbinson excruciābātur, tumidīs ferē 
semper manibus genīsque. Quantī porrō dolōrēs eum manēbant, 
vestibus omnīnō lacerātīs ! atque hoc erat in proximō.

Ad hanc calamitātem accēdēbat quod parentum societātisque 
hūmānae dēsīderiō animus ejus saepe tenērētur. Quam ob rem nōn 
semel ingemuit, cum ē lītore oculīs madidīs et languentibus, 
ōceanī circumspectāret immēnsitātem, neque aliud praeter aquam, 
praeter caelum cōnspiceret. Quotiēs animus ejus dubiā spē 
pendēbat, cum ē longinquō prōspiceret nūbēculam ex aequore quasi 
ēmergentem, quam sibi cōgitātiōne nāvem mālīs vēlīsque 
īnstrūctam fingēbat ! Cum vērō errōrem suum animadverterat, 
quantō lūctū, quantā animī aegritūdine oppressus domum 
revertēbātur !

Veritus autem nē nāvis aliqua īnsulam praeterveherētur, aut 
etiam apud eam ancorās jaceret, cum ipse in lītore nōn adesset, 
in tumulō quōdam ēminente signum ērigere statuit, quō 
appellentibus suam calamitātem indicāret. Stābat prō signō 
tignum, ex quō indūsium, ut erat omnīnō attrītum, suspenderat ; 
verba quoque pālō īnscrībere vehementer optāvit, quibus miseram 
suam condiciōnem apertius significāret. Quā vērō ratiōne ? Nūlla 
alia erat in potestāte, nisi ut litterās cultrō lapideō 
īnsculperet : quānam autem linguā ?

Sī enim Gallicum vel Anglicum sermōnem ūsūrpāsset, fierī poterat 
ut nāvis Germānica, aut Hispāna, aut Lūsitāna appelleret, in 
quibus nēmō nāvigantium significātiōnem verbōrum intellēxisset. 
Forte nōnnūllās vōcēs Latīnās recordātus est, quibus vōtum suum 
exprimeret.

Linguam enim Latīnam cūnctī Eurōpae populī tenent, et plērīque 
eōrum quī līberāliter īnstitūtī sunt, aliquam certē ejus partem 
intellegunt : proptereā Rōbinson spērāvit fore ut in quālibet 
nāvī quae eō dēferrētur, ūnus saltem reperīrētur īnscrīptiōnem 
istam interpretātūrus. Hīs autem verbīs cōnstābat :

Ferte opem miserō Rōbinsōnī.

Sīc illī nōnnihil prōfuit verba aliquot Latīna meminisse.

Jam inopiā calceōrum et tībiālium Rōbinson māximē labōrāvit. 
Istīs scīlicet sēnsim omnīnō dīlacerātīs, muscae nūdōs ejus 
pedēs stimulīs fodiēbant, iīsque pungēbant dolōribus, quī vix 
tolerārī possent. Quotiēs sēdit meditābundus ut excōgitāret 
ratiōnem aliquam corporis tegendī ! Sed frūstrā : carēbat enim 
īnstrūmentīs et arte ad fīnem assequendum necessāriā. Tandem 
pellibus lamārum quōs mactāverat facillimē vestīrī posse sē 
exīstimāvit. At istae crūdae rigidaeque erant, neque umquam ille 
cūrāverat quā arte in praeparandīs pellibus crūdīs coriāriī 
ūtantur. Atque sī hanc tenuisset, nec acū, nec fīlīs īnstrūctus 
erat, quōrum ope ē coriīs vestīmentum sibi cōnsueret.

Cēterum necessitās, omnī arte et doctrīnā efficācior, Rōbinsōnem 
admonuit quōmodo inopiae suae medērētur. Pellibus igitur 
assūmptīs, cultrō siliceō, sed nōn sine magnō labōre, calceōs 
prīmum, tum tībiālia quoque secuit : quae cum cōnsuere nōn 
posset, incīsīs forāminibus fīla trājēcit, quibus ea circā 
tībiās religāret.

Ex aliō quōdam coriō curvō rigidōque lārvam cōnfēcit, quam 
duōbus perfōdit forāminibus per quae aciēs oculōrum penetrāret, 
tertiumque quō spīritum ōre dūceret.

Statuit ā labōre omnīnō nōn dēsistere, dōnec tandem tunicam 
brācāsque ē pellibus lamārum perfēcisset ; et certē rēs erat 
māximē operōsa : quid autem est quod sine labōre hominēs assequī 
possint ? Nihil vērō tam arduum, quod nōn expugnet pertināx 
labor. Rōbinsōnī quoque rēs ex vōtō cessit : quod eum tantā 
affēcit laetitiā, quanta verbīs exprimī nōn possit.

Jam Rōbinsōnis habitus vestītusque vērē singulāris fuit. Ā 
capite ad calcem pellibus villōsīs horridus ; gladiī locō, 
secūrī lapideā cīnctus : gerēbat umerīs pēram vēnātōriam, 
arcumque cum fasciculō sagittārum ; dextrā hastam ipsō 
longiōrem, sinistrā umbellam textam vīminibus, atque foliīs 
cocossae obsitam ; prō pīleō dēnique corbem praeacūtam, pellibus 
sētōsīs pariter tēctam. Cōgitāte, quaesō, quālis adspectus 
hominis fuerit. Rīsum ipse nōn tenuit, cum suum lymphārum in 
speculō vīdit simulācrum.

Hāc rērum in condiciōne Rōbinson versābātur, cum cāsū quōdam 
impedītus est, quem jam diū metuerat : in morbum incidit.

Ac prīmō, stomachī capitisque dolōribus affectum, et omnibus 
membrīs fatīgātum sē sēnsit, dēmumque, summō animī angōre et 
dēliquiō oppressus, in terram collābitur. Vōcis expers atque 
sēnsūs, oculōs in caelum dēfīgit : « Alme Deus ! miserēre 
meī ! » Haec sōla subinde magnō cum gemitū prōtulit.

Neque tamen diū propter ānxietātem quiēscere potuit. Cum 
quidquid vīrium supererat collēgisset, ea quae ad cūram suī 
māximē necessāria essent, prope strātum pōnit, ut, sī propter 
vim morbī surgere nōn posset, habēret tamen quō paululum 
sublevārētur ; sed vix valuit nōnnūllās cocossae conchās aquae 
plēnās asportāre, quās jūxtā strātum collocāvit. Tum aliquot 
tūbera frīxa et quattuor māla citrea, quae reliqua habēbat, 
addidit. Quō factō, exhaustīs vīribus, in lectō miserābiliter 
recubuit ; ac brevī febrī correptus est. Quamquam pellibus 
lamārum sē tōtum tēxerat, ā frīgore tamen sē dēfendere nōn 
potuit. Quō frīgore duās ferē hōrās cohorruit : tum aestus tam 
vehemēns īnsequitur, ut vīscera penitus ūrerentur ; pectus 
crēbrō concutitur pulsū, sīcut solet celerrimō cursū 
anhēlantibus. Tanta autem ejus imbēcillitās fuit, ut vix concham 
aquā replētam labrīs admovēre valēret, ad hauriendum paululum 
ūmōris. Jamque nox oborta erat. Quā quidem nocte trīstiōrem 
numquam ille dēgerat.

Vicissim aut frīgore contremuit, aut ārsit calōre, acerbissimō 
continuōque capitis dolōre cruciātus ; neque somnō recreātus 
est. Quibus malīs adeō frāctus fuit, ut proximō māne vix posset 
rēptāre ad ligna alendō ignī necessāria.

Ad vesperam morbus ingravēscit. Iterum ignī corpus aegrum 
admovēre cōnantem vīrēs dēficiunt. Itaque nunc spēs omnis 
salūtis abjicienda fuit : jamque erat in exspectātiōne mortis.

Nox ista superiōrī similis fuit. Ignis interim exstīnctus est ; 
aqua in conchīs coepit putrēscere ; Rōbinson autem adeō vīribus 
dēsertus est, ut vix sē in lectō commovēre valēret. Mortem 
quoque appropinquantem sentīre sibi vīsus, tantam inde laetitiam 
cēpit, ut, eā ipsā cōnfirmātus, piīs precibus sē ad māximum iter 
ineundum rīte parāret.

Deum peccātōrum veniam supplex rogāvit ; quō factō, grātiās eī 
ēgit prō beneficiīs in sē, per tōtam vītam indignum, collātīs, 
in prīmīs autem prō calamitātibus quibus ipsum castīgāverat ; 
postrēmō parentibus suīs miserīs sōlācium atque fēlīcitātem 
precātur. Tum animum immortālem aeternō patrī commendāvit ; 
cumque sē composuisset, exspectāvit mortem.

Quae quidem gradum corripere vīsa est ; angōribus enim 
ingravēscentibus pectus anhēlāre atque suffōcārī coepit. Optātum 
tempus tandem vidētur advēnisse. Vehementissimō angōre 
compressus jam nōn spīrat ; capiteque reclīnātō, sēnsum omnem 
āmittit.


————

Caput duodecimum.


Convalēscit ex morbō. — Māximī lūctūs. — Parva gaudia. — 
Psittacus.

Attamen spīritus līberius meāre coeperat ; Rōbinson paulātim 
allevāns oculōs circumspexit, satis incertus animusne suus ē 
corpore migrāsset, necne. Jamjam vērō minimē dubium fuit quīn 
vīveret : tunc gravissimē indoluit ; mortem enim in istō rērum 
articulō vītā potiōrem habuisset. Magnā quoque īnfirmitāte 
oppressum sē sēnsit, dolōris tamen expertem. Cum enim anteā 
aestū ārdentī flagrāsset, nunc sūdor plūrimus salūbrisque per 
omnēs artūs mānābat. Atque nē interclūderētur, pellibus additīs 
sē tēxit, et sīc post dīmidiam circiter hōram, magnopere 
allevārī sibi vīsus est. Jam vērō sitī exārsit vehementissimā, 
cui explendae cum idōnea nōn esset aqua putrēdine corrupta, 
opportūnē mālōrum citreōrum meminit. Adeō vērō īnfirmus erat, ut 
ūnum labrīs aegrē admovēret. Cujus tamen sūcō ēgregiē refectus, 
sūdōre continuō effluente, dulcī somnō sōpītus et nōnnisi sōle 
oriente experrēctus est.

Tunc vērō vīs morbī omnīnō laxāta erat, neque, praeter 
īnfirmitātem vīrium, aliquid malī superfuit. Cibum quoque 
appetere coepit, bulbumque sōlānī frīxum comēdit, īnstillātō 
mālī sūcō citreī, quō sapōrem ejus jūcundiōrem efficeret et 
palātō refrīgerandō aptiōrem.

Lamārum suōrum, quamdiū jacuerat aegrōtāns, cūram penitus 
dēposuerat. Nunc autem valdē commōtus est, cum eōs ad pedēs suōs 
vidēret jacentēs, nōnnūllōsque oculīs in sē dēfīxīs, quasi ipsum 
interrogārent num melius valēret. Est autem illud animālium 
genus ā nātūrā ita comparātum, ut, camēlōrum īnstar, plūrimōs 
diēs sine pōtū dēgant. Aliōquī male cum iīs āctum fuisset. Per 
diēs enim duōs continuōs aquam nōn biberant, necdum etiam 
Rōbinson propter corporis imbēcillitātem surgere, aquamque iīs 
ministrāre potuit.

Cum lama māter ad eum satis appropinquāsset ut hanc posset 
attingere, tum levātō corpore in cubitum, dextrā eam mulsit, ex 
cujus tepidī lactis haustū plūrimum accēpit levāminis. Quō factō 
rūrsus somnum cēpit ūsque ad sōlis occāsum. Nunc autem cibī 
major fuit appetītus. Itaque nōnnūlla sōlānōrum tūbera sūcō mālī 
citreī adspersa comēdit, ac dēnuō somnus eum complexus est.

Atque haec alta quiēs, obsecundante firmā corporis habitūdine 
quam ā nātūrā Rōbinson sortītus erat, tantopere ad vīrēs ejus 
reficiendās valuit, ut proximō māne surgere, et tentābundus 
prōgredī audēret.

Ē spēluncā in vestibulum titubāns prōrēpit. Ibi sōlis orientis 
radiī, inter frondēs vīcīnārum arborum nitentēs, vītālī eum 
calōre recreant. Sibi quasi recēns nātus vidētur ; Deō, vītae 
fontī aeternō, grātiās agit quod sibi dēnuō intuērī liceat sīdus 
illud pulcherrimum mīrandaque summī rērum conditōris opera. Nunc 
adspicit caeruleī caelī immēnsitātem, nunc recentem et amoenam 
arborum frūtīcumque rōre madentium viriditātem, nunc lamās 
fidēlēs, quī circumstantēs, dominō blandīrī, et laetitiam 
videntur significāre.

Mox autem favente āere pūrō, et aquā frīgidā lacte temperātā, 
necnōn placidā mentis serēnitāte, penitus convaluit. Brevī 
quoque vīribus recuperātīs, ad opera īnstitūta sē retulit.

Hoc ūnum tunc eī molestum fuit, quod ignis exstīnctus esset. 
Vērumtamen magnā cum animī moderātiōne hunc cāsum tulit, nec 
spem omnīnō āmīsit ; siquidem nunc expertus erat nihil esse cūr 
adversus hiemis inclēmentiam sibi praecavēret : atque etsī ab 
ineunte aetāte carne vēscī cōnsuēverat, spērāvit tamen fore ut 
eā carēre, sōlīsque frūctibus et lacte lamārum vītam sustentāre 
posset.

Quid nunc suscipiat, cōnfectīs omnibus quae manibus, sine ūllīus 
īnstrūmentī auxiliō, cōnficī possent ? Nihil ergō sibi superesse 
putāvit, nisi ut in ōtiō et somnō vītam cōnsūmeret. Quā quidem 
condiciōne miseriōrem sibi fingere nūllam potuit. Jam enim 
tantopere labōrī assuētus erat, ut vītam intolerābilem 
exīstimāret, quotiēs ūtilī operae vacāre nōn licēret. Diū itaque 
multumque sēcum reputāvit quemnam labōrem nunc capesseret, ut 
fugeret ōtium. Tandem invēnit in quō operam suam collocāret.

Diū noctūque animō versāverat cōnsilium nāviculae cōnficiendae, 
cujus ope tentāret num posset in societātem hominum redīre, 
atque sē ab eā sōlitūdine eximere quam graviōrem erat expertus, 
ex quō ignis ūsum āmīserat. Nec temere continentem Americae haud 
procul abesse augurābātur : statuit autem, sī modo scaphulam 
sibi parāre posset, sprētīs omnibus perīculīs, continentem 
petere.

Cum tōtum sē huic cōnsiliō trādidisset, prōcurrit aliquandō ad 
ēligendam arborem cujus truncus in fōrmam cymbae cavārētur. Hāc 
mente loca nōnnūlla perlūstrāns quae nōndum invīserat, varia 
ignōtārum plantārum genera dētēxit, in quibus cōnstituit 
experīmenta facere, ut intellegeret an iīs quoque vēscī posset. 
Inter alia fruticēs nōnnūllōs invēnit frūmentī Indicī, quod apud 
nōs trīticum Turcicum appellārī solet.

Mīrātus ille spīcārum magnitūdinem in quibus suprā ducenta grāna 
dēnsō ōrdine strūcta erant, nōn dubitāvit pānem ex iīs cōnficī 
posse. Quōmodo autem grāna molitūrus erat ? quōmodo farīnam 
furfure pūrgātūrus ? quōmodo tandem pānem inde coctūrus, cum 
ignem dēsīderāret. Nihilōminus tamen aliquot spīcās inde sēcum 
abstulit, quārum grāna sereret : « Quidnī, ait ille sēcum, fierī 
possit ut ex iīs aliquam ōlim ūtilitātem percipiam ? »

Posteā vērō repperit quoque arborem frūgiferam in quam anteā nōn 
inciderat. Capsulās crassās pendentēs vīdit, quārum ūnam cum 
cōnfrēgisset, sexāgintā circiter fabās invēnit. Quamvīs sapōrem 
jūcundum in iīs nōn dēprehenderet, attamen ūnam ex iīs quae sibi 
mātūrior vīsa est, pērae suae commīsit. Erant fabae cacaoticae, 
ē quibus pōtus cacaoticus parātur.

Tandem arborem ingentem sibi prōrsus ignōtam invēnit, cujus 
frūctūs nucēs cocossae magnitūdine aequābant. Quī cum putāmina 
nūlla habērent, sapōrem vērō jūcundissimum, tōtī comedī 
poterant. Arbor ipsa multum dissimilis erat cocossae. Nōn enim 
truncō tantum cōnstābat quī ērigitur, quemadmodum cocossa, nec 
in corōnam magnōrum foliōrum superne dēsinit ; sed erant ejus 
rāmī foliaque quasi nostrārum arborum pōmiferārum. Posteā 
comperit arborem eam esse quam pāniferam appellāmus, proptereā 
quod frūctūs ejus vel crūdī, vel comminūtī atque depsendō 
subāctī, barbarīs hominibus vicem pānis praestant.

Cum animadvertisset illīus arboris truncum ab ūnō latere jam 
lēniter esse excavātum, exīstimāvit esse cymbae cōnficiendae 
idōneum, dummodo excīdī ac penitus excavārī posset. Sī vērō 
arborem tam ūtilem excīderit, incertus ipse an sibi umquam 
cymbam contingeret inde fabricāre. Haec cōgitāns, exterritus 
est, haesitque diū inops cōnsiliī. Attamen locō arboris notātō, 
dubius animī domum revertitur.

Inter redeundum, quod jam diū optāverat, nīdum psittacī invēnit. 
Tum circumspiciēns quā parte facillimē locum invādat, accēdit 
pede suspēnsō. Vigilābat rōstrō extrā nīdum prōminente māter 
pullīs incubāns ; et ad adspectum inūsitātae fōrmae aliquid malī 
suspicāta, aciem oculōrum arrigēbat ad perīculum. Rōbinson 
scandit per dēnsissimās frondēs, manibus retinēns virgulta. Sed 
quō propius accēdentem prōdit strepitus foliōrum, eō magis 
crēscēbat sollicitūdō mātris. Ac dēmum homō adest, manumque nīdō 
injicit. Āvolat māter ; āvolant adultī jam validiōrēs : ūnus 
cēterīs tardior haeret in manibus. Rōbinson domum properat, 
hilarior quam sī thēsaurum nactus esset.

Tum redux quam sollertissīmē potest caveam concinnat, in quā 
hospitem novum collocet. Quā quidem jūxtā strātum suum positā, 
tam laetus recubuit quam quī novum sibi amīcum comparāvit.


————

Caput tredecimum.


Multus labor in excavandā scaphā. — Rōbinsōnis cōnstantia. — 
Quōmodo diem inter variās occupātiōnēs distribuit. — In bellicīs 
artibus sē exercet.

Nūllum umquam negōtium tam molestum tamque diuturnum Rōbinson 
suscēperat, quam cum cymbam fabricāre adortus est. Multī aliī 
animum abjēcissent ; ē manibus secūris brevī excidisset, et tāle 
susceptum vīsum fuisset, sīn minus stultum, at saltem ejusmodī 
quod fierī nūllō modō posset. Rōbinson autem hanc lēgem sibi 
fēcerat, ut nūllīs difficultātibus ab ūllō umquam inceptō semel 
probātō dēterrērētur. Itaque hoc etiam summā animī cōnstantiā 
persecūtus est ; et sī illud multō plūs et temporis et labōris 
postulāsset, eī in mentem nōn vēnisset ā prōpositō recēdere. Jam 
ille satis intellēxit hoc opus plūrēs annōs requīrere ; jūstam 
igitur diēī distribūtiōnem facere dēcrēvit, ut cuilibet hōrae 
suus esset labor assignātus. Experientiā enim ēdoctus erat nihil 
majōrī ad industriam prōmovendam adjūmentō esse, quam cum certō 
ōrdine inter singulās diēī hōrās labor aptē dīviditur : 
multiplex enim fit mōmentōrum numerus quae suō quaeque ūsū 
distinguuntur.

Itaque cum sōle surgere cōnsuēverat, atque ad fontem sē 
cōnferre, ut caput, manūs, pectus pedēsque ablueret. Deinde 
domum reversus vestēs induēbat. Quō factō, collem spēluncae 
imminentem cōnscendere, unde longē lātēque circumspicere 
posset ; atque ibi in genua prōstrātus precēs mātūtīnās piē 
fundere, Deumque ōrāre prō cārissimīs parentibus, quōs 
dēseruerat quidem, numquam vērō oblītus est. Tum lamās mulgēre, 
quārum gregem nōn ita contemnendum paulātim ēducāverat ; deinde 
aliquam lactis partem haurīre. In quibus peragendīs prīma diēī 
hōra efflūxerat.

Tum omnibus rēbus īnstrūctus quae seu ad tūtēlam suī, seu ad 
labōrem pertinērent, ībat vel ad lītus, sī mare recēderet, 
ostreās in prandium collēctūrus, vel ad arborem ex quā nāvem 
fabricāre statuerat.

Sub hōram decimam, cum diēī fervidissimum tempus esset, labōrem 
Rōbinson intermittēbat : tum ille lītus repetēbat, aut ostreās 
conquīsītūrus, sī modo māne nōn invēnisset, aut membra 
lavātūrus ; quod bis quotīdiē facere in mōrem eī abierat.

Deinde iterum lamās mulgēre, cāseōs ex lacte coāgulātō premere, 
prandiumque mediocre īnstruere, quod ferē lacte, et cāseō 
recentī, nōnnūllīs ostreīs, dīmidiāque nuce cocossae cōnstābat. 
Nec illī querendī locus erat quod in fervidīs istīs regiōnibus 
cibōrum appetītus multō minor sibi esset quam sub caelō 
frīgidiōrī. Attamen solitus ā pueritiā carnem edere, illam 
tundendō ēmollīre dēnuō cōnātus est, ut aviditātem explēret ; 
sed frūstrā. Inter prandendum cum psittacō suō cōnfābulārī 
solēbat, quem nōnnūlla verba prōnūntiāre docuerat. Scīlicet 
audiēbat discipulus, et reddēbat sonōs, vicibus reticēns, quasi 
intellegeret ēmendantem. Hunc quoque assuēfēcerat sē vocantem 
audīre et euntem sequī.

Post prandium, hōram quiētī sub umbrā aut in spēluncā dabat, 
stante ad latus psittacō et lamīs circā dominum recubantibus. 
Tum ille interdum sedēns, animālia ista, in quae dēfīxōs tenēbat 
oculōs, alloquēbātur, verba sua intellegī ratus. Adeō ille 
gestiēbat cum animante quōdam mentis cōgitātiōnēs sēnsūsque 
commūnicāre, ut saepius oblīvīscerētur sē cum animālibus 
ratiōnis expertibus sermōnem habēre. Quotiēs autem psittacus 
vōcem distīnctē ēmittēbat, tanta erat Rōbinsōnis laetitia, ut 
hūmānam vōcem audīre sibi vidērētur, atque adeō īnsulae, 
lamārum, psittacīque oblītus, sē inter hominēs versārī sibi 
cōgitātiōne fingeret. Sed cum brevī ēvānēsceret error ille 
blandissimus, tum ad memoriam sōlitūdinis revolūtus, 
ingemīscēbat : « Miser Rōbinson ! »

Sub hōram ā merīdiē secundam ad arborem reversus, rūrsus 
īnstābat magnō operī. In quō labōre dūrissimō quotīdiē duās 
hōrās cōnsūmere sibi praecēperat : quibus ēlāpsīs redībat ad 
lītus, cum ad corpus dēnuō abluendum, tum ad ostreās 
conquīrendās. Reliquam diem variīs operibus hortēnsibus 
impendēbat : et nunc zēam aut sōlāna plantāre, spērāns fore ut 
ōlim, igne recuperātō, magnam inde ūtilitātem caperet ; nunc 
tenerās stirpēs īnsertās irrigāre ; nunc saepēs serere, quibus 
hortum clauderet ; nunc arborēs circumcīdere, rāmōsque flectere, 
quī sibi umbram hospitālem ministrārent.

Nunc autem Rōbinson aegrē tulit vel longissimum diem in hāc 
īnsulā tredecim ad summum hōrās dūrāre, adeō ut mediā aestāte, 
hōrā septimā post merīdiem tenebrae jam ingruerent. Itaque 
quidquid lūcem diēī requīrēbat, ante hoc tempus perficiendum 
erat. Sub hōram igitur sextam, sī modo nihil majōris mōmentī 
agendum superesset, sēsē in bellicīs artibus exercēre, arcum 
tendere, sagittās ēmittere, ut, sī quandō incideret in barbarum 
hominem aut ferum animal, cujus timōrem nōndum dēposuerat, satis 
sē dēfenderet. Quārum quidem artium tantam paulātim perītiam 
adeptus est, ut rārō, quamvīs longō interpositō intervallō ā 
scopō nummī magnitūdinem aequante aberrāret. Vesperāscente 
caelō, lamās tertium mulgēre, cēnamque frūgālem sūmere, stēllīs 
aut lūnā lūcentibus.

Ultimam diēī hōram rērum nātūrae contemplātiōnī dabat. Nīmīrum 
in ēditiōre locō sedēns, intuēbātur caelī convexa stēllīs 
undique distīncta, aut signa ex mediā caelī parte vergentia, 
rūrsusque alia ex occultō surgentia ; aut lūnam modo crēscentem, 
modo senēscentem, et nunc curvātam, nunc aequā portiōne dīvīsam, 
maculōsam interdum, eamdemque subitō renīdentem. Nōnnumquam in 
lītore ambulāns auram vespertīnō ventō temperātam spīrābat. Quam 
pulchrum, quam admīrābile spectāculum mare exhibēbat ōceanī 
immēnsitātem ē lītore prōspicientī ! ut varium, ut suī semper 
dissimile ! Modo placidum et quasi sōpītum, polītissimī mentītur 
speculī plānitiem ; modo tamquam ōtiī pertaesum, crispātur 
leviter, fertur ultrā citrāque per lūdibrium, cum subitō, 
lūdōrum impatiēns, conturbātur, turgēscit, flūctūsque spūmantēs 
volvit ad pedēs Rōbinsōnis sēcūrē minās contemplantis.

Cum sīc ille in admīrātiōne nunc rērum nātūrae, nunc maris 
diūtius haesisset, tum ad sē ipsum conversus animum ad ratiōnem 
reddendam vocābat. Scīlicet diem tōtam excutiēns, sēcum 
anquīrēbat, quōmodo hanc diem ēgisset, quod malum sānāsset, 
quānam parte factus esset melior ? Quotiēs haec et tālia ā sē 
ipsō percontantī praeclārum cōnscientia testimōnium praebēbat, 
ut ipse sibi grātulābātur ! Ut ille laudēs Deī optimī māximī 
canēbat, quō favente aliquid hāc diē in virtūtis viā 
prōfēcerat ! Sī vērō post recognitiōnem suī aliquid peccāsse 
sibi vidērētur, ō quam ille tunc dolēbat āmissum in vītā diem ! 
Āmissum enim interpretābātur diem illum quō commīserat quidquam 
aut cōgitāverat, cujus diē exāctō ipsum paenitēret. Hunc quoque 
solēbat signō notāre, prope līneolam quā quotīdiē in arbore 
ratiōnem temporis exarābat, ut praeteritae culpae memor in 
posterum tantō magis ab eā sibi cavēret.


————

Caput decimum quārtum.


Rōbinson īnsulam peragrat. — Vestīgia hominum reperit. — Summus 
terror. — Prōspicit crānia, ossa, manūs, pedēs. — Quod territō 
et fugientī accidit.

Rōbinson assiduam per trēs annōs nāvī cōnficiendae operam 
dederat, truncō vix dīmidiā quidem parte excīsō. Incertum quoque 
vidēbātur an illud, etsī eādem assiduitāte operī īnstāret, trium 
aut quattuor annōrum spatiō perfectūrus esset. Nec tamen in suō 
studiō atque opere cessāvit : quid enim aliud susciperet ? neque 
vērō illī placuit, nec licuit esse ōtiōsō.

Quādam diē in mentem eī vēnit sē, quamvīs jam diū in īnsulā istā 
habitāret, nōn nisi minimam partem adhūc explōrāsse. Objēcit 
sibi, ut animī vitium, timōrem istum quō impedītus īnsulam tōtam 
nōndum peragrārat. « Forsan, sī minus ego timidus fuissem, multa 
invēnissem, quae nunc mihi māximae essent ūtilitātī. »

Quae quidem cōgitātiō animum Rōbinsōnis impulit ut īlicō 
statueret proximō māne in viam sē cōnferre ; eōque ipsō diē 
omnia ad iter faciendum parāvit.

Postrīdiē, ortō sōle, ūnō ē lamīs quattuor diērum vīctū onerātō, 
armīs ipse indūtus, postquam sē Deī tūtēlae commendāvisset, 
fīdentī animō viam ingressus est. Cōnstituit, quantum fierī 
posset, lītus sequī, nec silvestribus locīs sē committere, nē in 
ferās incideret.

Ac prīmō diē nihil eī in itinere accidit memorandum. Sex 
mīliāria circiter eō diē cōnfēcit ; et quō longius 
prōgrediēbātur, eō certius comperit sē in sterilissimā īnsulae 
parte sēdem posuisse. Multīs nīmīrum in locīs arborēs invēnit 
variō frūctuum genere abundantēs, unde vīctum nōn salūbrem minus 
quam jūcundum petere potuisset. Hōrum posteā ūsūs nōminaque 
didicit.

Prīmam noctem Rōbinson in arbore ēgit, ut tūtus ā ferīs esset ; 
et posterā diē iter persecūtus est. Nec multum viae cōnfēcerat, 
cum extrēmam īnsulae partem versus merīdiem attigit. Solum 
nōnnūllīs in locīs erat harēnōsum. Dum autem tendit ad tractum 
terrae in mare prōcurrentem, ecce pedem fert retrō ; tum 
pallēscere, contremīscere, oculōs circumferre, et subitō haerēre 
quasi fulmine repentīnō ictus. Videt nīmīrum quod hīc vīsūrum sē 
numquam spērāverat, vestīgia hominum harēnae impressa...!

Tum ille territus undique circumspicit : audītō vel levissimō 
foliōrum strepitū stupet, sēnsūsque adeō perturbantur, ut stet 
inops cōnsiliī ; tandem collēctīs vīribus, fugam corripit, quasi 
īnstārent ā tergō, nec prae terrōre respicere ausus est. At ecce 
repente substitit. Metus in horrōrem vertitur. Videt nīmīrum 
fossam rotundam, atque in mediō ignis exstīnctī focum. Quem 
circā, horrēscō referēns, crānia, manūs, pedēs, aliaque corporis 
ossa adspicit, exsecrandās reliquiās convīviī ā quō nātūra 
abhorret. Scīlicet tunc temporis in īnsulīs Caraibicīs ferī 
hominēs dēgēbant, canibālēs vocātī aut anthrōpophagī : quibus 
sollemnis erat cōnsuētūdō captīvīs mactātīs assātīsque immānēs 
epulās celebrāre, in quibus laetitiā atrōcius dēbacchābantur, 
saltantēs, canentēs, aut potius, satiātā feritāte, ululantēs.

Rōbinson oculōs ab horribilī spectāculō āvertit. Nausea etiam 
correptus, animī dēliquiō labōrātūrus fuisset, nisi stomachum 
vomitū levāsset. Ubi prīmum paululum refectus est, fūgit tantā 
vēlōcitāte, ut vix fugientem fidēlis lama sequī potuerit. 
Tantopere vērō mentem Rōbinsōnis timor aliēnāverat, ut lamae suī 
plānē oblītus, audītō sequentis sociī gressū, īnstantem ā tergō 
sibi canibālem fingeret, omnibusque vīribus effugere cōnārētur.

Ac nē cursum morārentur, hastam, arcum, sagittās, secūrim 
abjicit : quam sibi videt expedītiōrem, viam potiōrem habet ; 
iterātīsque per tōtam hōram ambāgibus sīc efficit, ut 
circumeundō ad locum eumdem, unde aufūgerat, redierit. Tunc 
novus horror animum ejus attonitum occupat. Quō in locō versētur 
nōn agnōscit, nec animadvertit eumdem esse, quem anteā vīderat ; 
sed putat invēnisse sē novum immānitātis eōrum quōs fugit 
monumentum. Itaque violentissimō impetū sē prōripit, neque prius 
currere dēsiit quam fessum cursū corpus vīrēs dēsererent. Tunc 
omnīnō exhaustus sēnsūque orbātus prōcidit. Hūc quoque lama 
advenit, nec fessus minus jūxtā dominum prōcumbit. Forte is ipse 
erat locus ubi anteā Rōbinson arma abjēcerat. Oculīs itaque nōn 
multō post apertīs, haec prīma in grāmine cōnspexit. Quod quidem 
somnium ipsī omnīnō vīsum est, nec intellegēbat quōmodo et arma 
sīc jacērent, et ipse in eum locum vēnisset : tantopere formīdō 
animum ejus perturbāverat !

Ac brevī surrēxit, ut locum istum quam celerrimē linqueret. Sed 
tunc paululum ad sē reversus, nec tam imprūdēns ut arma 
oblīvīscerētur, statuit ea jam nōn exuere quibus sōlīs vītam 
poterat dēfendere. Tantopere autem erat dēbilitātus, ut, licet 
īnstante metū, jam nōn eādem, quā anteā, pernīcitāte fugeret. 
Per tōtum reliquum diem cibī appetītum plānē āmīsit, semelque 
tantummodo substitit, ut sitim fontis aquā restingueret.

Frūstrā spērāvit sē eōdem diē ad sēdem suam perventūrum. Obscūrā 
jam lūce, dīmidiae circiter hōrae spatiō aberat ā domiciliō, eō 
scīlicet in locō quem rūsculum suum vocāverat. Quippe spatium 
erat clausum, et satis amplum, in quō partem gregis coercēbat, 
quia nempe pinguiōra ibi quam prope habitāculum suum crēscēbant 
grāmina. Ibi nōnnūllās noctēs superiōrī aestāte dēgerat, nē ab 
īnsectīs, quae eum domī fodiēbant, īnfestārētur. Sed vīribus 
plānē exhaustīs longius prōgredī nōn poterat. Etsī 
perīculōsissimum eī vidēbātur pernoctāre in locō nūllīs 
praesidiīs mūnītō, attamen necessitās illud postulābat. Vix 
autem humī sē prōstrāverat, cum neque omnīnō sōpītus, neque 
omnīnō vigil, in ambiguā somnī exspectātiōne, ecce subitō 
terrōre perhorruit.

Vōcem audīvit velutī caelō dēmissam, haec verba articulātē 
prōferentem : « Avē, Rōbinson. »

Rōbinson perterritus exsilit, tōtō corpore contremīscēns, et 
plānē inops cōnsiliī. Ac iīsdem iterum audītīs, oculōs in eum 
locum timidē convertit, unde vōx profecta erat. Tum vīdit, quod 
sānē ignāvō cuique in prōmptū esset, sī rem, priusquam animus 
perturbārētur, paulō attentius cōnsīderāret ; vīdit sē vānō metū 
territum fuisse : quippe vōx illa profecta erat, nōn dē caelō, 
sed dē rāmō in quō cārissimus sibi īnsidēbat psittacus. Tum vērō 
metus in laetitiam vertitur quod causam reī invēnisset. Manum 
porrigit psittacō. Ille dēvolat ; dumque mūtuīs alter alterum 
blanditiīs excipit, psittacus pergit prōferre dictātam 
salūtātiōnem.

Hic autem tōtam ferē noctem īnsomnem trādūxit, tum cibī, tum 
quiētis immemor, fremitum quemque auribus captāns. Ferī hominēs 
semper occurrēbant oculīs ; frūstrā vērō animum ā foedā 
cōgitātiōne abdūcere tentāvit. Tum ut sē tūtiōrem in futūrum 
praestāret, coepit plūrima animō cōnsilia agitāre, eaque 
stultissima : ex quibus ūnum, quod incrēdibile vidēbitur, hoc 
erat, ut diē obortō omnia adaequāret solō quae tantā dīligentiā, 
tantō labōre exstrūxerat, nē vel minimum quidem hūmānae 
industriae vestīgium dēprehendī posset.


————

Caput decimum quīntum.


Epulae atrōcēs. — Proelium. — Fortitūdō Rōbinsōnis. — Vendredi 
servātus.

Vix alma diēī lūx umbrās noctis dispulerat, cum Rōbinson rēs 
vīdit in aliō lūmine collocātās. Quod heri prūdentia, quod 
necessitās suādēbat, tunc stultum atque inūtile jūdicāvit. 
Cōnsilia dēmum minus cōnsīderāta quae timor ipsī suggesserat, 
nunc reprobat, et ad meliōra ratiōnīque magis cōnsentānea animum 
convertit. Nunc enim, nocte interpositā, intellegit timōrem 
hesternum fuisse nimium. « Dūdum, ait ille sēcum, hīc ego 
commorātus sum, nec ūllus umquam homō ferus in vīcīnitātem 
habitāculī meī vēnit : ex quō satis patet suum eōs in hāc īnsulā 
domicilium nōn habēre. Vērisimile est, aliam eōs incolere 
regiōnem, unde nōnnūllī hūc veniunt, ut victōriās atrōcibus 
epulīs concelebrent, eōsque ad eam īnsulae partem quae vergit ad 
merīdiem, appellere, atque inde discēdere, cēterīs īnsulae 
partibus neglēctīs. Singulārī igitur ac dīvīnō mūnere, ego in 
hanc steriliōrem īnsulae partem compulsus fuī, hōc ipsō 
tūtior. » Tum animō et vīribus cōnfirmātus, domum sē contulit, 
ut nova, quae inierat, cōnsilia persequerētur.

Placuit inter cētera plantāre nōn procul ab arboreō quō 
habitāculum mūnierat saeptō nemus ita dēnsum, ut sēdēs ā 
longinquō cōnspicī nōn posset. Hāc mente duo circiter mīlia ejus 
generis salicum plantāvit quās jam facile rādīcēs agere atque 
brevī crēscere animadverterat. Sed māximē cavendum jūdicāvit nē 
eās ōrdine aliquō dispōneret, ut silvula nātūrā potius quam arte 
cōnsita vidērētur. Tum statuit viam subterrāneam per cunīculum 
agere, ab īmā spēluncā ad alterum montis latus, ut, urgente 
necessitāte, habēret effugium, Quod quidem opus fuit magnī et 
diuturnī labōris, adeō ut ā cymbae fabricātiōne ad tempus omnīnō 
dēsisteret.

Sīc ille quidem satis tūtus sibi vidēbātur ab impetū repentīnō. 
Quid vērō ? sī hostis īnstet, obsidiōneque cīnctum teneat ? 
Neque hoc vānum prōrsus erat aut fūtile ; quippe quod aliquandō 
fierī posset. Itaque necesse esse jūdicāvit ut sē adversus hunc 
cāsum mūnīret, nē famē aut perīret, aut ad dēditiōnem 
compellerētur. Quamobrem statuit ūnam certē lamam quae lacte 
abundāret in ātriō domiciliī servāre, atque ad hanc alendam fēnī 
acervum sēpositum habēre, ex quō nihil, nisi necessitāte 
coāctus, dētraheret. Dēcrētum est quoque cāseī, pōmōrum et 
ostreārum cōpiam parāre, quam dē diē in diem renovāret.

Quibus ita dispositīs, Rōbinson aliquot annōs vītam vīxit adeō 
tranquillam, ut nihil memorātū dignum eī acciderit. Igitur ad 
rem illam properō, quae ad commūtandam ejus condiciōnem plūs 
valuit quam quidquid hūc ūsque eī contigerat.

Cum Rōbinson māne quōdam serēnō in cymbā fabricandā esset 
occupātus, magnum ē longinquō fūmum adscendentem subitō 
cōnspexit. Prīmō quidem adspectū obstupuit, mox autem ad montem 
spēluncae imminentem quam celerrimē cucurrit, causam reī inde 
speculātūrus. Ubi prīmum montem cōnscendit, majōrī etiam cum 
terrōre cōnspexit quīnque scaphulās in lītore religātās, 
trīgintā autem barbarōs ingentem apud focum, trucī gestū, atque 
inconditō clāmōre chorum agentēs. Saltābant ūnicō tantum pede ; 
nam alterum ērēctum et in āere lībrātum habēbant.

Etsī ad spectāculum hujusmodī videndum Rōbinson nōn imparātus 
erat, parum tamen āfuit quīn rūrsus terrōre exanimārētur. 
Vērumtamen fortitūdinem et fīdūciam celeriter in animum 
revocāvit : tum ē colle properē dēscendit, omnia dispositūrus 
quibus sē tuērētur ; cūnctīsque armīs īnstrūctus, et auxilium 
precātus ā Deō, cōnstituit vītam suam, quoad posset, dēfendere. 
Tunc iterum ad summum collem cōnscendit, hostēs explōrātūrus.

Mox vērō cohorruit atque indignātus est, cum satis distīnctē 
vīdit duōs hominēs ē scaphīs trahī ad ignem. Ac prīmō suspicātus 
est eōs necī addictōs, brevīque comperit sē nōn errāsse. Aliquot 
enim ex barbarīs alterum captīvum prōsternunt, prōstrātumque duo 
aliī adortī corpus laniant, ad epulās atrōcēs īnstruendās. 
Interim stābat alter captīvus, dōnec ipse quoque mactārētur. Dum 
vērō intentōs quisque oculōs in cruciātum et lacerātiōnem tenet, 
ille, tempore arreptō, fugit atque citātissimō cursū in eam 
regiōnis partem contendit quam Rōbinson incolēbat.

Tunc noster ērēctus suspēnsusque tum spē et laetitiā, tum timōre 
atque horrōre vicissim perstringitur. Hinc exsultat, cum videt 
captīvum aliquō spatiō persequentēs superantem ; inde tōtō 
corpore contremīscit, cum animadvertit cūnctōs ad habitāculum 
suum, anteā ignōtum, cursum dīrigere. Erat autem sinus mediocris 
profugō trājiciendus, nē in manūs hostium caderet. In quem 
statim prōsiliit, eādemque quam hūc ūsque adhibuerat celeritāte 
trānāvit ad lītus oppositum. Dum iī quī propius urgēbant in 
aquam sē quoque prōjiciunt, cēterī ad convīvium horribile 
revertuntur. Quantō autem gaudiō Rōbinson animadvertit, hōs illī 
natandō parēs nōn esse ! Miser enim jam ex aquā ēmerserat, cum 
cēterī nōndum ēmēnsī erant dīmidiam sinūs partem.

Tunc Rōbinson īnsolitā fortitūdine atque audāciā animātum sē 
sēnsit ; hastā correptā ē monte dēcurrit. Et continuō ēgressus 
silvā, terribilī vōce exclāmat : « Siste gradum ! » At ille, 
adspectū Rōbinsōnis pellibus horridī, obstupuit ; ratus esse 
aliquem suprā hūmānam condiciōnem, incertusque utrum sē ad pedēs 
ejus prōjiceret, an vērō fugam persequerētur. Rōbinson eī manū 
significat adesse sē dēfēnsōrem, et subitō conversus it obviam 
hostibus. Priōrem, cum jam propius esset, hastā percussum vī 
magnā dējicit. Alter, quī centum circiter passūs aberat, 
attonitus stupet ; tum arcum sagittā īnstruit, quam in 
Rōbinsōnem jam proximē accēdentem intorquet. Illa pectus ejus 
ferit ; sed adeō leviter pellem, quā indūtus erat, strīnxit, ut 
corpus ferrō esset intāctum. Tum Rōbinson priōrī victōriā ferōx, 
vehementī impetū ēlātus, barbarum prōstrāvit. Deinde hominem 
respicit, cujus vītam servāverat : hic autem timōrem inter et 
spem dubius eōdem in locō haerēbat, incertus utrum haec omnia 
suae salūtis causā agerentur, an sibi ignōtā victōris manū foret 
quoque pereundum. Ille autem barbarum ad sē vocat, significatque 
ut propius accēdat. Hic pāruit, mox autem prae metū cōnstitit ; 
et nunc pedem prōfert, nunc retrahit ; dēmumque lentē 
prōgreditur, nōn sine magnā significātiōne terrōris, 
supplicisque habitū.

Cum Rōbinson amīcitiam suam omnī modō dēmōnstrāsset, tandem ille 
fōrmam ignōtam adīre ausus est ; sed decimō quōque passū supplex 
in genua prōcidit, quasi grātiās ageret simul et honōrem 
praestāret.

Tum Rōbinson sublātā lārvā vultum hūmānum et benignum ostendit. 
Quō vīsō, barbarus cōnfīdentius servātōrem suum adit, tōtōque 
corpore sē prōjiciēns terram ōsculātur. Noster autem, quī amīcum 
habēre māllet quam servum, blandē hominem manū allevāns, eī 
quācumque potuit ratiōne persuādēre studet sē velle cum ipsō 
amīcitiam jungere. Multa vērō facienda supererant.

Barbarus quī prior fuerat prōstrātus, vulnus lētāle nōn 
accēperat : itaque cum animum sēnsim recēpisset, herbīs ēvulsīs 
ad sēdandum sanguinem vulnus obtūrāre coepit. Rōbinson barbarō 
suō hoc dēmōnstrat. Tum Indus nunc secūrim lapideam Rōbinsōnī 
ostendit, nunc sē ipsum, significāns sē illīus ope vītam hostī 
ēreptūrum. Rōbinson autem, quī ab hūmānō sanguine effundendō 
abhorrēbat, tunc necesse ratus ut hostis dē mediō tollerētur, 
secūrim porrigit, āvertēns oculōs. Indus in hostem vulnerātum 
irruit, illum ūnō ictū obtruncat : tum ovāns revertitur ; et 
secūrim, caesīque hominis cruentum caput, victōriae pignora, ad 
pedēs Rōbinsōnis dēpōnit.

Tum Rōbinson eī signīs quibusdam dedit intellegendum, ut, 
collēctīs caesōrum arcubus et sagittīs, sē prōsequerētur ; 
barbarus autem innuit Rōbinsōnī, prius quam recēderent, corpora 
dēfūnctōrum esse humī condenda, nē sociī ūlla aliquandō eōrum 
vestīgia reperīrent.

Cum Rōbinson indicāsset se hoc probāre, Indus sōlīs manibus 
magnā cum celeritāte brevī utrumque cadāver harēnā obruit. Tum 
ambō ad habitāculum Rōbinsōnis sē cōnferunt.


————

Caput decimum sextum.


Rōbinson parātus ad obsidiōnem ferendam. — Vendredi dēscrībitur. 
— Quārē sīc appellātus.

Incerta adhūc ancepsque erat fortūna Rōbinsōnis. Nōnne 
vērisimile erat barbarōs, epulīs inhūmānīs satiātōs, vestīgia 
sociōrum secūtūrōs esse, ut eōs, et captīvum quī ēvāserat, 
quaererent. Tunc vērō dubium nōn erat quīn illī, dētēctō semel 
Rōbinsōnis habitāculō, expugnātōque, eum simul et novum comitem 
occīderent. Quae cōgitātiō Rōbinsōnis animum agitābat, dum ē 
summō colle post arborem latēns foedam epulātiōnem chorōsque 
barbarōrum intuētur. Tunc dēlīberat, quid sibi in hōc rērum 
articulō faciendum sit, utrum fugiat, an in arce suā inclūsum sē 
teneat. Cum vērō mentem suam ad potentissimum illud nūmen 
innocentiae praesidium ērēxisset, sēsē adeō cōnfirmātum animō 
sēnsit, ut posterius facere cōnstituerit. Itaque inter dūmēta 
ūsque ad domicilium prōrēpit, sociō significāns ut idem agat ; 
sīcque ambō ad spēluncam perveniunt.

Tunc barbarus, domicilium līberātōris commodē dispositum 
intuēns, obstupuit ; quippe quī nihil umquam vīdisset sīc 
ōrdinātum.

Rōbinson barbarō significat, quid sit ab hostium multitūdine 
metuendum ; sē autem parātum esse ad vītam strēnuē dēfendendam. 
Quō quidem ille intellēctō trucī vultū secūrim vibrat, gestūque 
terribilī versus eum locum sē convertit, ubi hostēs erant, quasi 
illōs prōvocāret, patrōnōque dēclārāret sē ad ācerrimam 
dēfēnsiōnem parātissimum. Rōbinson, hāc ejus fortitūdine 
probātā, hastam, arcum et sagittās eī trādit, eumque ad forāmen 
mūnīmentī arboreī velut in excubiīs collocat, unde prōspiceret, 
quid in spatiō inter parietem et nemus ā sē cōnsitum interjectō 
agerētur. Sīc cum fortī sociō ūsque ad vesperam armātus stetit. 
Cum vērō post aliquot hōrās nihil usquam hostīle cernerent, 
exīstimāvērunt barbarōs, postquam frūstrā investīgāverant, in 
scaphīs domum reversōs esse. Igitur armīs dēpositīs, Rōbinson 
cēnam īnstruit.

Cum autem haec diēs in vītā Rōbinsōnis māximē memoranda, diēs 
esset Veneris, gallicē Vendredi, memoriam ejus cōnsecrāre 
voluit ; itaque barbarum, quem servāverat, eō nōmine appellāvit.

Nōndum hūc ūsque Rōbinsōnī vacāverat eum attentius cōnsīderāre. 
Juvenis erat ēgregiae fōrmae, vīgintī circiter annōrum ; colōre 
fuscō, cute nitidā ; crīnibus nigrīs, nōn autem lāneīs, sīcut 
Aethiopum, sed rēctīs ; nāsō brevī, nec eō dēpressō ; labiīs 
parvīs ; dentibus ita albīs, ut ebur aequārent. Aurēs ejus 
variīs conchīs et pennīs ōrnātae erant, quibus ille nōn 
mediocriter superbīre vidēbātur : nūdus cēterum ā capite ad 
pedēs.

Itaque Rōbinson amiculō cōnsūtīs ē pellibus cōnfectō socium 
induit. Tum eī significāvit, ut laterī assīderet ad cēnandum.

Vendredi magnā cum reverentiae atque grātī animī significātiōne 
ad Rōbinsōnem accessit ; tum in genua sē prōstrāvit, capite in 
terram dēmissō.

Rōbinson, autem sociō atque amīcō diū exoptātō mīrificē 
laetātus, blanditiīs potius illum sibi dēvincīre cupiēbat ; 
nīmīrum exīstimābat duplicem nōn esse generis hūmānī orīginem, 
nec fictōs meliōre lutō hōs quī vocantur albī, cum eōdem patre 
atque nigrī hominēs nātī sint. Attamen, cum putāret prūdentius 
esse hospitem nōndum satis sibi cognitum intrā obsequiī et 
venerātiōnis fīnēs continēre, honōremque ab eō velut sibi 
dēbitum accipere, aliquamdiū rēgis persōnam ergā hominem gerere 
cōnstituit.


————

Caput decimum septimum.


Orīgō rēgiae potestātis. — Rōbinson abundat opibus. — Habet 
subditōs. — Vendredi novō vīvendī genere dēlectātur.

Itaque Rōbinson signīs gestūque sociō intellegendum dedit, sē 
illum quidem in tūtēlam suam recēpisse, eā tamen lēge ut summam 
ipsī oboedientiam praestāret, atque omnibus sēdulō vacāret 
quaecumque dominus et rēx novus jussisset. Ideō casicum sē ipse 
appellāvit, quoniam eō nōmine barbarōrum in Americā prīncipēs ab 
istīs vocārī meminerat. Quā vōce, melius quam signīs adhibitīs, 
Vendredi id intellēxit quod suus eī domibus dēclārābat ; et ut 
patēret sē dominō in servitūtem sēmetipsum dicāre, iterum 
iterumque nōmen illud clārā vōce prōnūntiāvit, Rōbinsōnem manū 
dēmōnstrāns, pedibusque ejus advolūtus est. Quīn, ut 
significāret sē satis intellegere quanta esset vīs rēgiae 
potestātis, hastam arreptam dominō porrēxit, cuspide ad pectus 
suum dīrēctā, atque hōc ipsō dēclārāvit Rōbinsōnem vītae 
necisque habēre potestātem. Tum Rōbinson, assurgēns in rēgiam 
majestātem, dextram subditō porrēxit, jussitque sēcum cēnāre. 
Vendredi dictō audiēns fuit, ita tamen ut ipse ad pedēs 
Rōbinsōnis humī, ille vērō in suggestū grāminis sedēret.

Haud absimilī ratiōne prīmī rēgēs apud mortālēs exstitēre. Virī 
nempe fuērunt sapientiā, fortitūdine atque corporis rōbore 
cēterīs praestantiōrēs. Itaque īnfirmiōrēs, ut sē ab impetū 
ferārum, quibus initiō terrae plūrimum īnfestābantur, aut ab 
injūriā vīque hominum sē dēfenderent, cōnfugere ad potentiōris 
auxilium. Prō quō praesidiō, sē ea quae imperāsset factūrōs 
pollicitī sunt, datūrōsque quotannīs certam dē frūctibus agrōrum 
partem, ut patrōnī, quibus nōn esset quaerendum unde ipsī 
vīctitārent, tōtī essent in salūte subditōrum prōpugnandā. Quae 
quidem dōnāria rēgī ā subditīs quotannīs tribuenda, tribūta 
vocāta sunt. Hinc rēgum potestās, et opēs ; hinc obsequia 
dēbitaque subditōrum.

Jam vērē Rōbinson rēx fuit. Quippe īnsula erat prō rēgnō, lamae 
frūctūsque prō aerāriō, Vendredi prō subditō, ūnicō quidem, sed 
cārissimō, psittacusque prō aulicō, sed ferē inūtilī. Placuit 
saepe rēgī ad subditum ūsque dēscendere, quantum rēgia dignitās 
paterētur.

Cēnā cōnfectā, rēx novus dē cubiculīs rīte dispōnendīs mandāta 
dedit. Parum sānē Rōbinson cōnsīderātē ēgisset, sī sociō, quī 
tam brevī tempore tot mūnera adeptus erat (quippe quī esset 
subditus īdem et minister, lēgātus et mīles, praefectus cōpiārum 
et aedium), sī, inquam, hominī novō, nec satis probātō, sēcum in 
eādem spēluncā recubandī licentiam dedisset. Etenim nōn satis 
tūtum habuit vītam suam caecumque subterrāneae viae exitum 
crēdere externō et aliēnigenae, dē cujus fidēlitāte nōndum adhūc 
spectātā nōn satis cōnstābat. Itaque jubētur Vendredi ut idōneam 
fēnī cōpiam in caveam trānsportet, sibique inde paret cubīle : 
novus intereā rēx, ut sēcūritātī suae cōnsulat, arma omnia in 
cubiculum suum cōnfert.

Tum Rōbinsōnem nōn puduit in cōnspectū tōtīus populī humilī ac 
prōrsus agrestī ministeriō fungī. Quī ūniversae, quāquā patēbat, 
īnsulae imperitābat, quī in suōs omnēs subditōs vītae necisque 
jūs habēbat, ille nōn ērubuit, servīlem in modum, rēgiīs manibus 
lamās ipse mulgēre, ut rīte docēret ministrum, cui hanc 
prōvinciam posteā mandāre in animō habēbat. Hic vērō, quamvīs 
rem attentē cōnsīderāret, quō tamen spectāret minimē intellēxit. 
Quippe nec ille, nec ejus populārēs, ut hebetī prōrsus erant 
ingeniō, umquam suspicātī fuerant lac animālium salūbre aequē ac 
nūtriendō corporī esse accommodātissimum : numquam hoc genus 
alimentī labrīs attigerat. Itaque singulārem cēpit voluptātem, 
cum paululum lactis ā Rōbinsōne oblātum hausit.

Variīs autem hujus diēī molestiīs perīculīsque fessī ambō somnī 
quiētisque erant appetentissimī. Rōbinson igitur subditō 
mandāvit, ut ad lectum sē cōnferret ; tum ipse quoque eō sē 
contulit. Prius tamen quam cubitum īret, noster nōn oblītus est 
grātiās Deō agere, quod ūnō eōdemque diē tantīs perīculīs 
dēfūnctus fuisset, sibique similem suī, socium et, ut spērābat, 
amīcum ille mīsisset.


————

Caput decimum octāvum.


Suspīciō in laetitiam et admīrātiōnem versa. — Cāsus quī rīsum 
legentī movēbit. — Rēbus secundīs adversae levantur.

Posterō diē Rōbinson cum sociō statim ad eum locum sē contulit, 
ubi hesternō barbarōs atrōcibus epulīs accumbentēs vīderat. 
Inter eundum eō dēvēnērunt, ubi ambō barbarī ā Rōbinsōne 
interfectī harēnā obrutī jacēbant. Vendredi, locum dominō 
dēmōnstrāns, apertē significāvit quantum gestīret cadāvera ista 
ēruere, ut improbam carnis aviditātem explēret. Quem Rōbinson 
intuēns torvō vultū, eī dēclārat quantum ā tālī facinore ipse 
abhorreat, hastāque ēlātā, īnfēstō gestū, mortem eī dēnūntiat, 
eī umquam ille ejusmodī cibum attingeret. Quō quidem intellēctō, 
Vendredi statim dominō pāruit, incertus tamen quam ob causam 
sibi epulīs interdīcerētur, quās ā tenerīs nōn mediocriter 
appetierat.

Tunc ad locum convīviī dēvēnērunt. Heu ! quālis adspectus ! 
terra cruōre tīncta ! disjecta passim ossa ! Rōbinson oculōs 
āvertit, sociumque jubet terram statim fodere, trīstēsque 
barbarōrum helluōnum reliquiās condere.

Dum ille mandāta exsequitur, Rōbinson cinerēs sōpītōs attentē 
suscitābat, spērāns sē aliquam ignis particulam inventūrum. Sed 
frūstrā. Erat ignis omnīnō exstīnctus ; quō quidem Rōbinson 
magnopere doluit. Ex quō enim dīvīnō mūnere socium sibi 
adjūnxerat, nihil ipsī ferē optandum supererat praeter ignem. 
Dum autem ille, capite inclīnātō, maestōque vultū exstīnctōs 
cinerēs adspicit, ecce Vendredi, cum dominum cōgitātiōne dēfīxum 
animadvertisset, nōnnūlla signa dedit, quae Rōbinson nōn 
intellēxit ; tum subitō arreptā secūrī, citātissimō cursū silvam 
petit intimam, Rōbinsōnemque relinquit obstupēscentem.

« Quid hoc sibi vult ? ait sēcum Rōbinson, dum euntem ānxiīs 
prōsequitur oculīs. Mēne homō dēserat, et ablātā secūrī 
aufugiat ? an ille sit tam perfidus, ut meum habitāculum 
occupet, ut mē ipsum vī inde arceat, et populāribus suīs 
inhūmānīs prōdat. Prōh scelus ! » Statimque īnflammātus īrā 
hastam corripit, ut prōditōrem persequātur, nefāriaque cōnsilia 
et pūniat et praevertat. Dum sīc dē fide barbarī timet, videt 
hominem citātissimō cursū redeuntem. Rōbinson sistit gradum, 
mīrāturque eum, quem prōditiōnem māchinārī suspicātus fuerat, 
sublātum grāminis āridī manipulum tenēre unde fūmus oriēbātur. 
Jam in flammam ērumpit ; et Vendredi, manipulō in terram 
prōjectō, addit dīligenter majōrem grāminis āridī atque 
sarmentōrum cōpiam, clārumque et ārdentem ignem succendit : quod 
quidem nōn minōrem Rōbinsōnī laetitiam quam admīrātiōnem mōvit.

Tum compertā causā propter quam Vendredi subitō excurrerat, cum 
ipse tantam laetitiam capere nōn posset, hic illum amplexus 
ōsculātusque tacitē rogat praeconceptae suspīciōnis veniam.

Scīlicet Vendredi dīligenter silvam petierat, ut ē truncō āridō 
duo lignī fragmenta excīderet. Quā ille scītē alterum alterō 
collīserat tantā celeritāte, ut ignem conciperent. Tum citius 
lignīs āridō grāmine involūtīs, cum istō manipulō prōcurrerat, 
quā motūs vēlōcitāte exārserat fēnum.

Tantopere agitātiōne flammārum Rōbinson dēlectātus est, ut 
illārum adspectū satiārī nōn posset. Tandem arreptā taedā, 
comite Vendredi, in habitāculum properat.

Tum igne accēnsō, nōnnūllīsque sōlānōrum tūberibus circā focum 
positīs, ad gregem festīnat ; lamae pullum ēligit, mactat, 
dissecat, quārtamque ejus partem verū affīgit, quod sociō 
versandum mandat.

Intereā dum ille hōc mūnere fungitur, Rōbinson segmentum 
pectoris amputat ; tum nōnnūlla tūbera probē lavat, manipulumque 
zēae duōbus saxīs adhibitīs molit ; haec omnia ōllae committit, 
in quā, additō sale, idōneam aquae partem īnfundit, ac dēmum 
ōlla ignī appōnitur.

Vendredi istum omnem apparātum cernēbat, nec intellegēbat quō 
rēs spectāret. Nōverat quidem ūsum assandī, sed numquam dē arte 
coquendī audīverat. Quīn etiam ignōrābat, quaenam esset vīs 
ignis in aquam ōllae īnfūsam. Quae quidem fervere coepit, cum 
Rōbinson paululum in spēluncam sēcessisset. Vendredi obstupuit, 
mīrātus quid esset quod sīc aquam movēret.

Cum vērō eam vīdit exaestuantem et undequāque exundantem, stultē 
putāvit animal in ōllā esse, quod istum dērepente aestum 
excitāret : ut autem impedīret, nē omnis ab ollā aqua 
effunderētur, manum celeriter immersit, ut animal noxium 
caperet. Tum vērō clāmōrem et ululātum ēdidit, quō tōta 
personuit spēlunca. Hōc audītō Rōbinson valdē exterritus est, 
exīstimāns ā barbarīs supervenientibus socium opprimī. Itaque 
timor et īnsitus in animīs propriae salūtis amor suādēbant, ut 
per subterrāneum cunīculum effugeret. Mox autem cōnsilium 
abjēcit, turpe ratus subditum, aut potius amīcum, in ancipitī 
perīculō dēserere. Sine morā igitur ē spēluncā prōrūpit armīs 
īnstrūctus, parātusque vītam ipse suam profundere, ut comitem ē 
manibus barbarōrum iterum ēriperet.

Ut vērō obstupuit, cum hominem sōlum, āmentis īnstar, ululantem 
gestūque īnsolitō circum trepidantem vīdit ! Diū quoque Rōbinson 
dubius ānxiusque haesit. Rē dēmum explānātā, intellēxit omne 
malum ex eō esse, quod manum sibi Vendredi leviter usserit. 
Numquam ille neque audiendō, neque experiendō cognōverat aquae 
fervōrem addī posse ; numquam manū tetigerat aquam fervidam : 
itaque nōn potuit intellegere, quae causa esset dolōris ejus 
quem manū in aquam immersā sēnsit. Sīc igitur magicā quādam arte 
hoc fierī, dominumque magum esse exīstimāvit, Rōbinson aegrē 
animum sociī sēdāre, eīque persuādēre potuit, ut dēnuō carnī 
verū versandae assidēret. Ille mandātō tandem obsecūtus, ōllam 
nōn sine horrōris quōdam sēnsū, dominum vērō, quem hūmānā 
condiciōne majōrem nunc putāvit, timidā cum reverentiā 
contemplātus est. Quam quidem opīniōnem albus color prōmissaque 
barba etiam cōnfirmābant : haec enim efficiēbant, ut Rōbinson 
speciē ōris longē differret ā sociō ejusque populāribus, fuscum 
colōrem et imberbem vultum praeferentibus.

Jam vērō prandium parātum erat. Quantopere Rōbinson calidīs et 
pinguibus cibīs dēlectātus sit, facile est intellegere. Nunc 
quoque calamitātum praeteritārum oblītus sibi in animō fingit 
jam nōn dēsertā in īnsulā, sed in regiōne frequentissimā sē 
versārī. Sīc animī vulnera īnspērātō quōdam gaudiō sānārī 
solent, etsī illa plērumque īnsānābilia putāmus.

Prandiō cōnfectō, Rōbinson sēcessit, ut dē prōsperā rērum suārum 
commūtātiōne sēcum ipse meditārētur. Nunc omnia eī arrīdēre vīsa 
sunt. Quippe quī jam nōn esset homō sōlitārius, sociōque 
gaudēret quīcum nōndum quidem colloquī, sed ex cujus 
cōnsuētūdine multum sōlāciī opisque licēbat exspectāre.

Et vērō cōgitantī vēnit quidem in mentem vītam mollem atque 
ōtiōsam agere, dum intereā Vendredi, juvenis rōbustusque, dē quō 
praetereā tam bene meritus fuerat, ut eum sibi famulum jūre 
quōdam vindicāret, necessāriīs mūneribus labōribusque 
perfungerētur. Sed cum intus reputāsset fierī posse ut aliquandō 
tam fēlīcī ipse condiciōne excideret ; tunc vērō, sī ōtiō atque 
inertiā corrumpī sē paterētur, molestum sibi fore ad dūritiem 
paupertātemque priōris vītae redīre ; statuit in labōre aequē 
nāviter ac strēnuē persevērāre : atque, hōc dēcrētō, ē strātō 
exsilit, citātōque gressū in vestibulō domiciliī obambulat. 
Intereā Vendredi cibōrum reliquiīs in cellā sēpositīs, 
Rōbinsōnis jussū, ad lamās mulgendās abit.


————

Caput decimum nōnum.


Rōbinson habitāculum fossā et pālīs mūnit. — Docet socium 
Germānicē loquī. — Ambō scapham fabricāre statuunt.

Numquam sānē, ex quō hanc in īnsulam advēnerat, laetior fuerat 
Rōbinsōnis condiciō. Hoc ūnum erat illī metuendum, nē barbarī 
reverterentur ad sociōs repetendōs, unde novīs cruentīsque 
proeliīs sibi cum iīs certandum foret. Quīn ille cohorruit, dum 
cōgitāret in hōc ancipitī discrīmine posse sē versārī, in quō 
sibi pereundum esset, aut sanguis hominum profundendus.

Rēs igitur postulābat ut ad suam ipsīus dēfēnsiōnem nihil 
intentātum relinqueret. Jam diū habitāculum suum castellī īnstar 
mūnīre optāverat ; hūc ūsque vērō, quamdiū vīxerat sōlitārius, 
hanc spem penitus abjēcerat. Nunc autem, cum adesset socius 
labōris, facilius hoc aggredī potuit. Itaque montis cacūmen 
cōnscendit, ut meditārētur quōmodo sē tūtius firmiusque 
mūnīret ; atque hoc brevī excōgitāvit, cum inde tōtam regiōnem 
oculīs complecterētur. Statuit prīmum fossā lātā altāque 
domicilium cingere, pālīs validiōribus saeptā, ac deinde rīvum 
nōn procul ab habitāculō scatentem ita dīvidere, ut altera pars 
in fossā, altera per medium ātrium flueret, nē umquam obsidiōne 
cīnctus aquae inopiā labōrāret.

Haud facile erat haec omnia sociō signīs indicāre. Hic vērō cum 
rem aliquā ex parte intellēxisset, ad lītus prōcurrit, atque 
inde retulit varia īnstrūmenta fodiendō apta, conchās scīlicet 
magnās, lapidēsque plānōs et acūtōs. Tum ambō opus inchoant.

Jam intellegere satis in prōmptū est hoc quoque arduum fuisse. 
Fossa enim, ut esset idōnea, sex pedum altitūdinem, octo vērō 
lātitūdinem requīrēbat. Ejus autem longitūdō octōgintā vel 
centum passūs esse vidēbātur. Adde illōs īnstrūmentīs ferreīs, 
ligōne, spathā penitus carēre. Pālīs quoque quadringentīs ferē 
opus erat, quōs ūnā secūrī siliceā coaptāre et praeacuere rēs 
erat profectō plēna operae et labōris. Praetereā, ut rīvum in 
fossam dēdūcerent, canālis erat per tumulum quemdam interpositum 
fodiendus.

Neque tamen, licet omnibus hīs difficultātibus circumventus, 
Rōbinson ā prōpositō dēterritus est. Sōbriē quoque vīvendī 
genus, et corpus labōre exercendī cōnsuētūdō animum eī 
addiderat, quō carēre iī solent quī, in ōtiō ēducātī, dēliciīs 
atque mollitiē diffluunt.

Ambō nīmīrum sociī ā summō māne ūsque ad vesperam nōn alacrī 
minus quam strēnuō animō operī incumbunt. Mīrum itaque quantum 
vel īnstrūmentīs quam minimē aptīs adjūtī in diem prōfēcerint. 
Nec per duōs mēnsēs continuōs, ventō obstante, barbarī īnsulam 
invīsēre. Itaque licuit sociīs continuam operam mūnīmentīs dare, 
nec illīs opus fuit sibi contrā repentīnam incursiōnem 
praecavēre.

Rōbinson comitem, inter opus faciendum, germānicam linguam 
docuit, cujus ope animī cōgitāta cum sociō commūnicāre 
ārdentissimē cupiēbat. Hic autem tam docilem et attentum sē 
praebuit, ut brevī tempore māximōs prōgressūs fēcerit. In quō 
Rōbinson eādem arte ūsus est, quā sollers magister ut linguam 
Latīnam Gallicamve discipulōs doceat. Quotiēs nempe fierī 
potuit, eā rē, dē quā sermō erat, positā ante oculōs, distīnctā 
vōce nōmen ejus prōnūntiābat. Cum vērō dē ejusmodī rēbus 
agerētur, quae oculīs subjicī nōn poterant, vultū gestūque ita 
exprimere studuit, ut Vendredi annō dīmidiō nōndum exāctō 
Rōbinsōnem intellegere, cōgitātiōnumque participem eum facere 
posset.

Quod quidem multum Rōbinsōnis fēlīcitātī adjēcit. Hūc ūsque enim 
socium quidem, sed mūtum eum habuerat ; tum vērō amīcum sibi 
comparāvit. Vendredi enim semper honestum, candidum, fidēlem 
grātumque dominō sē praestitit. Itaque Rōbinson cāriōrem eum in 
diēs habuit, ac brevī tempore ēlāpsō nōn dubitāvit hoc eī 
concēdere, ut in eādem spēluncā sēcum pernoctāret.

Duōrum ferē mēnsium spatiō fossa absolūta fuit. Quō factō, ita 
mūnītī erant, ut jam barbarōrum impetum nōn modo nōn 
extimēscere, sed eōs etiam, sī umquam oppugnārent arcem, possent 
repellere. Prius enim quam ūllus fossam trānsīret aut pālōs 
superāret, ab obsessīs aut sagittīs interficī, aut hastīs 
trānsfodī impūne poterat. Itaque sēcūritātī suae nunc satis 
cōnsuluisse vidēbantur.

Cum nōn ita multō post Rōbinson sociusque collem lītorī vīcīnum 
forte cōnscendissent, unde maris adspectus longē et lātē 
patēbat, Vendredi oculōs in quamdam ejus partem intendit, ubi 
īnsulae aliquot ēminentēs cōnspicī ē longinquō poterant. Tum 
ille subitō prae laetitiā exsultāre atque mīrum in modum gestīre 
coepit. Quā dē rē interrogātus ā Rōbinsōne laetus ille 
exclāmat ! « Ēn ego patriam adspiciō ! ibi gēns mea habitat. » 
Vultū vērō, oculīs gestūque significābat quam cāra sibi esset 
patria, ac quantopere illam revīsere optāret. Quod quidem 
Rōbinsōnī minimē placuit. Erat sānē affectus ille animī in virō 
laudābilis, quō dēclārābat cāram esse patriam, cārōs amīcōs, 
cārōs parentēs. Nāscitur enim nōbīscum sēnsus ille, et, 
quaecumque illa sit quam prīmō quisque cognōvit intuitū, vel 
signāvit vestīgiō, nūlla magis regiō arrīdet. Sed veritus nē 
populārium amantior ipsum aliquandō dēsereret, animum ejus 
pertentāre voluit, et sīc colloquium cum eō iniit, ex quō optima 
ejus indolēs patuit apertius.

Rōbinson. Num tū ad populārēs tuōs redīre et cum iīs habitāre 
māllēs ?

Vendredi. Libenter equidem eōs revīserem.

Rōb. Scīlicet optārēs carne hūmānā cum iīs vēscī ?

Vendr. Minimē ! Eōs potius ad mōrēs hūmāniōrēs trādūcerem, 
docēremque vēscī lacte et carne animālium, et imprīmīs ab hūmānā 
abstinēre.

Rōb. Quid ? sī tē ipsum dēvorārent ?

Vendr. Hoc illī nōn facient.

Rōb. Attamen illī vēscuntur carne hūmānā.

Vendr. Sānē illī quidem ; sed nōnnisi carne hostium.

Rōb. An tū scapham cōnficere potes, quā ad eōs trānsvehāris ?

Vendr. Sānē quidem !

Rōb. Eugē ! cōnfice tibi scapham, atque ad illōs revertere. 
Quid ! dējicis oculōs ! unde sīc dolēs ?

Vendr. Doleō quippe, quod dominus mihi cārissimus īrāscātur.

Rōb. Cūr vērō tibi īrāscar ?

Vendr. Ita rēs est ; quippe ille mē ā sē relēgātum velit.

Rōb. Anteā vērō optābās redīre in patriam ?

Vendr. Optāvī equidem : nisi vērō dominus meus ibi mēcum 
versētur, ibi quoque ego versārī nōlim.

Rōb. Mē quidem populārēs tuī hostem exīstimantēs interficient 
dēvorābuntque. Tū igitur sōlus proficīscere.

Quibus audītīs, Vendredi arreptam secūrim dominō reddit porrēctā 
cervīce.

Rōb. Quid vīs ego faciam ?

Vendr. Ut mē interficiās. Mālim ego ā tē interficī quam 
relēgārī.

Hīs dictīs, Vendredi vim lacrimārum profundit. Rōbinson autem 
vehementissimē commōtus eum amplectitur, exclāmāns : « Nōlī 
timēre, ō bone. Ego quoque optō ut numquam ā tē dīvellar ; ex 
animō enim tē dīligō. Quae anteā dīxī, haec ad fidem tuam 
explōrandam dicta sunt, ut intellegerem an tuus meō amōrī amor 
pār esset. Quās vidēs lacrimās, eae testēs sunt cāritātis meae. 
Ego tē iterum amplectar ; flētum teneāmus, nec alter alterum 
umquam dēserat. »

Itaque ut animum amīcī ā maerōre āverteret, init sermōnem dē 
scaphā quādam fabricandā, plūraque eā dē rē scīscitātur. Cum 
Vendredi respōnsīs Rōbinsōnī abundē satisfēcisset, hic illum 
manū prehēnsum sēcum abdūxit, ut ostenderet cymbam, cui 
fabricandae ipse permultōs jam annōs impenderat. Vendredi, 
truncum intuēns, vix tertiā parte excavātum, subrīsit. Cum autem 
Rōbinson ex eō quaesiisset, quidnam illī in hōc opere minus 
probārētur, Vendredi respondit minimē opus fuisse tantō istō 
labōre, ejusmodī truncum intrā paucōs diēs melius excavārī 
posse.

Quibus audītīs, Rōbinson vehementer laetātus est. Jam cymbam 
omnīnō cōnfectam sibi fingēbat animō, et nāvigātiōne fēlīciter 
perāctā ad continentem terram appellere sibi vidēbātur. Ō quanta 
illī laetitia, cum spēs lībertātis recuperandae arrīsit ! Et 
subitō cōnstituunt opus proximō māne aggredī.


————

Caput vīcēsimum.


Pluviārum tempus. — Sociī nectunt strāgulās, rētia. — Cymba 
cōnficitur.

Ipsā diē operī dēstinātā, aderat pluviārum tempus : quod bis per 
annum ingruere Rōbinson nōn ūnīus annī experientiā didicerat. 
Quō tempore per duōs mēnsēs perpetuōs nūllī negōtiō vacāre extrā 
domum licēbat ; tantā vī continuus imber ruēbat dē caelō ! 
Animadverterat quoque Rōbinson esse valētūdinī omnīnō contrārium 
illā tempestāte forās exīre. Quid igitur faciendum erat ? Dīlātā 
nāvis cōnfectiōne, tempus in labōribus domesticīs cōnsūmendum 
fuit.

Quantum prōfuit Rōbinsōnī per diēs illōs pluviōs, atque hōrās 
vespertīnās longās eāsdem obscūrāsque igne ūtī et lūmine, 
amīcumque habēre, quīcum tempus inter opera domestica jūcundīs 
cōnfābulātiōnibus trādūceret ! Anteā enim trīstēs istās noctēs 
sōlitārius in ōtiō et tenebrīs dēgerat. Jam vērō cum sociō ad 
lampadem et focum sedēns, in aliquā rē gerendā occupātus, 
cōnfābulātur, neque umquam gravī dēsidiae pondere opprimitur.

Atque ex sociō didicit variās artēs quibus barbarī nōnnūllās 
sibi commoditātēs comparant ; Rōbinson quoque multa illum 
docuit, quae barbarīs latent. Ita in diēs perītiōrēs factī multa 
jūnctā operā cōnfēcēre, quae neuter sōlus suscipere potuisset. 
Tum ambō intellēxēre quanta ex hominum amīcā cōnspīrātiōne 
oriantur commoda, quibus illī carērent, sī bēstiārum mōre 
singulī vagārentur. In prīmīs Vendredi artem callēbat, quā 
tenuēs dēnsāsque librō strāgulās necteret corporī vestiendō 
aptissimās. Quod cum Rōbinson ex eō didicisset, tum illī 
certātim tam multās ejusmodī texuērunt, ut idōneum utrīque 
vestīmentum suppeteret. Ō quam jūcundum Rōbinsōnī fuit abjicere 
amiculum istud molestum, ē pellibus rigidīs nec subāctīs 
cōnfectum, quō hūc ūsque corpus ipsī tegendum fuerat !

Vendredi etiam ē fibrīs nucum cocossae variīsque herbīs līnī 
nātūram referentibus fīla ēdūcendī artem tenēbat, quae fūniculōs 
ā Rōbinsōne hūc ūsque cōnfectōs longē superābant. Ē fīlīs rētia 
piscātōria propriō ac singulārī artificiō nectēbat. Quibus in 
operibus fabricandīs breviōrēs factae sunt vesperae, quae, 
omnibus hīs dēficientibus, multum ipsīs taediī attulissent.

Intereā dum sedent, Rōbinson amīcī ingenium rude sēnsim 
excolere, ejusque mentem certā vērāque nōtitiā Deī imbuere. 
Quantīs vērō errōribus mēns illīus hāc in rē labōrāverit, ex 
sequentī cōnfābulātiōne facile erit intellegere.

Rōb. Dīc mihi, quaesō, ō bone, nōstīne quis mare, quis terram, 
quis animālia, tē ipsum dēnique creāverit ?

Vendr. Profectō ! Tupan ista creāvit.

Rōb. Quisnam est Tupan ille ?

Vendr. Is quī tonat.

Rōb. Quisnam vērō ille est quī tonat ?

Vendr. Senex est aetāte prōvectissimus, quī omnibus cēterīs 
rēbus superstes est, quīque tonitrū efficit. Aetāte sōlem, lūnam 
stēllāsque longē superat, omnēsque animantēs eum adōrant, Ō ! 
dīcentēs.

Rōb. Quemnam in locum post mortem commigrant tuī populārēs ?

Vendr. Ad Tupan revertuntur.

Rōb. Ubinam vērō ille habitat ?

Vendr. In excelsīs montibus.

Rōb. Num aliquis eum ibi vīdit ?

Vendr. Nēminī fās est eum adīre, nisi Ovocacēīs (id est 
sacerdōtibus). Illī Ō dīcentēs eum interrogant, ac deinde nōbīs 
referunt ejus respōnsa.

Rōb. Quī autem post mortem ad eum migrant, num fēlīcitāte aliquā 
fruuntur ?

Vendr. Sānē illī quidem, sī magnam hostium cōpiam mactāverint 
atque comēderint.

Quō audītō, Rōbinson cohorruit, statimque illum meliōra dē Deō 
vītāque futūrā docēre coepit ; Deum nempe esse omnipotentem, 
sapientissimum benignissimumque ; quī omnia creāverit, omnia 
regat, omnibus cōnsulat ; ipsum autem numquam orīginem habuisse, 
ubīque adesse, illam intellegere quaecumque nōs cōgitāmus, 
audīre quaecumque loquimur, vidēre quaecumque agimus, quamvīs 
ipse ā nēmine vidērī queat ; habēre probōrum atque improbōrum 
ratiōnem ; eamque ob causam cum in hāc, tum in futūrā vītā 
nēminem beātum reddere, nisi illum quī ex animō virtūtī 
studuerit.

Quae praeclāra plēnaque sōlāciī praecepta Vendredi magnā cum 
reverentiā audiit, audītaque altē in animō īnfīxit. Cum magister 
nōn minōrī docendī, quam discipulus discendī studiō flagrāret, 
hic brevī praecipuam dē Deō ac religiōne doctrīnam tenuit, 
quantum huic ille explānāre poterat. Ex eō tempore Vendredi 
fēlīcissimum sē exīstimāvit quod in hanc īnsulam dēferrī sibi 
contigisset.

Posteā Rōbinson precēs suās semper praesente sociō fundere 
solēbat ; jūcundissimumque adspectū fuisset, quantō gaudiō, 
quantā pietāte hic verba dominī ad verbum sequerētur. Tunc vērō 
tantā ambō fēlīcitāte fruēbantur, quantam assequī possunt 
hominēs ab hūmānā societāte sējūnctī. Sīc ēlāpsum est pluviārum 
tempus ūllā sine molestiā. Caelō tandem serēna faciēs redierat ; 
cessābant ventī, nimbīque aufūgerant. Rōbinson cum fīdō sociō 
pūram tepidamque auram vēris spīrat. Ambō novīs vīribus auctōs 
sē sentiunt, atque alacrī animō ad arduum opus susceptum sē 
accingunt.

Vendredi admōtō igne truncum excavāvit, atque duōs intrā mēnsēs 
id absolvit ; quod aegrē multōrum annōrum spatiō Rōbinson sōlus 
cōnfēcisset. Jam praeter vēla rēmōsque nihil dēfuit. Hōs quidem 
Rōbinson, illa vērō Vendredi parātūrum sē spondet.

Ambō simul opus susceptum absolvēre ; sed īnstrūctā nāvī, nihil 
superfuit nisi ut haec ā lītore in mare dēmitterētur. Quoniam 
vērō locus, in quō nāvem fabricāverant, longē ā marī distābat, 
nōn satis patēbat quā ratiōne, ut erat gravissima, ad mare aut 
dēdūcerētur, aut dēportārētur, aut traherētur, aut dēnique 
prōvolverētur. Et nunc ex illīs difficultātibus quōmodo sē 
expedient ?

Neque vērō Rōbinson oblītus erat ūtilitātis quam longa pertica 
ipsī praestiterat. Quam ob rem nunc quoque illam adhibuit. Sed 
nāvis tam lentē prōvolūta est, ut facile intellegerent sē 
integrum mēnsem in hāc operā cōnsūmptūrōs esse.

Tandem opportūnē recordātus est alīus īnstrūmentī aequē 
simplicis parābilisque, quō fabrī lignāriī aliīque in Eurōpā ūtī 
solent ad magna pondera prōmovenda, cylindrī nīmīrum.

Quod quidem vix Rōbinson expertus magnā cum laetitiā vīdit quam 
facile nāvis prōmovērētur. Post bīduum marī quoque committī 
potuit, magnōque cum voluptātis sēnsū uterque comperit illam ad 
nāvigandum prōrsus esse idōneam.

Jam nihil superfuit nisi ut quae ad proficīscendum essent 
necessāria parārentur, scīlicet ut nāvis tot onerārētur 
commeātibus quot vehendīs sufficeret. Quōnam vērō illī tendent ? 
Vendredi optābat ut in patriam redīret ; Rōbinson autem, ut ad 
continentem Americae vēla darentur, ubi sē Hispānōs, aliōsque ab 
Eurōpā profectōs inventūrum spērābat. Vendredi vērō patria 
nōnnisi quattuor circiter mīliāribus aberat, terra continēns 
duodecim aut quīndecim. Quod sī prius ad īnsulam tenderent, tunc 
ā continentī terrā plūribus adhūc mīliāribus recēdēbant, atque 
hōc ipsō perīculum itineris augēbātur.

Vendredi nihil ex iīs quae pertinent ad nātūram maris nōverat 
nisi quod necesse esset ut ad īnsulam suam pervenīret. Ista 
autem magis etiam Rōbinson ignōrābat, quoniam in hōc marī 
numquam nāvigāverat.

Tandem quā Rōbinson ārdēbat hominēs hūmānitāte excultōs 
revīsendī cupiditās omnem dubitātiōnem vīcit. Quamvīs Vendredi 
īnstāret, multaque et varia objiceret, statūtum est proximō diē 
iter parāre, et ubi prīmum ventus adspīrāret, vēla dare, Deōque 
favente illūc tendere ubi Vendredi spērābat sē proximam 
continentis ōram inventūrum.


————

Caput vīcēsimum prīmum.


Rōbinson et Vendredi, īnsulā relictā, marī sē committunt. — 
Summa perīcula in quibus versantur.

Rōbinson, arce relictā, in tumulō imminente restitit, sēcum 
paulisper meditātūrus, sociumque praeīre jussit. Tum vītae 
sōlitāriae hīc āctae vicissitūdinēs mente repetit ; ac 
recordātus quanta accēpisset ā suprēmō nūmine beneficia, 
lacrimās grātī animī indicēs effundit, manibusque expānsīs, ex 
intimō pectore summā cum pietāte Deō grātiās agit.

Tum regiōnem illam, eō sibi cāriōrem, quod eam mox relictūrus 
erat, oculīs perlūstrāvit. Hominis īnstar quī patriam linquit 
nūllā cum spē illīus umquam revīsendae, oculī trīstēs 
madentēsque in arbore quāvīs cujus umbrā ōlim recreātus fuerat, 
in opere quōlibet quod propriīs manibus multōque sūdōre 
cōnfēcerat, dēfīxī haerent. Ab amīcīs disjungī sibi vidētur. Cum 
vērō tandem lamās ad īmum montem pāscentēs cōnspexisset, faciem 
āvertit, nē cārissimōrum sibi animantium adspectū ipse ā 
prōpositō cōnsiliō āvocārētur.

Tandem vīcit cāritātem animī cōnstantia. Ad fortitūdinem sē ipse 
exacuit, ulnīsque ad regiōnem tōtam, velutī eam amplexūrus, 
expānsīs, clārā vōce exclāmāvit : « Valēte, ō calamitātum meārum 
testēs ! valēte ! » Atque hōc ultimō valē inter singultūs 
ēmissō, in viam quae ad lītus dūcēbat, sē contulit.

Eundō fīdissimum sibi psittacum per arborēs volitandō sequentem 
animadvertit. Tum vērō victus voluntāte ejus sēcum abdūcendī, 
vocat Pol, Pol. Ille vērō celerrimē dēsilit, atque ē dominī manū 
in umerum prōvolat. Intereā Vendredi morae impatiēns in lītore 
exspectābat ; cumque Rōbinson ad eum pervēnisset, ambō nāvem 
cōnscendunt.

Trīcēsimō diē novembris, hōrā octāvā mātūtīnā, annō post 
Rōbinsōnis in hanc īnsulam adventum nōnō, caelō serēnissimō, 
ventōque māximē secundō profectī sunt. Vix autem circiter duo 
mīlia passuum prōgressī, ad continuam scopulōrum seriem 
pervēnēre longē in mare prōcurrentem. Uterque perīculōsum 
putāvit saxa ista superāre : itaque vēlō in aliam partem 
dīrēctō, circumīre nītuntur. Cum autem illī extrēmam partem 
scopulōrum vix attigissent, scapham summā cum vēlōcitāte abripī 
animadvertunt : exterritī ambō vēlum colligere, exīstimantēs 
quippe repentīnum esse ventī impetum. Frūstrā vērō. Scapha enim 
in praeceps prōna rapitur, mediōque in flūmine marīnō versārī sē 
intellegunt.

Tum ambō vīribus conjūnctīs rēmīs pertinācius mare verberāre, sī 
possint scapham ēripere. Illa vērō fūgit, īnstar sagittae, tantā 
celeritāte, ut brevī ōra īnsulae oculīs subtraherētur. Jam in 
discrīmen vītae sē pervēnisse sentiunt ; nec multō post summa 
quoque montium cacūmina ex adspectū recessēre. Quod sī tunc 
etiam impetus paululum remīsisset, āctum tamen dē illīs erat ; 
quippe quī, cum carērent pyxide nauticā, viam invenīre nōn 
possent, quā ad īnsulam reverterentur. Quid autem tētrius 
excōgitārī potest quam mediō in ōceanō scaphā exiguā fragilīque 
vectōs jactārī, et sōlō aliquot diērum vīctū īnstrūctōs !

Quantō autem praesidiō sincēra pietās integraque animī 
cōnscientia iīs sit quī in calamitātibus versantur, nunc 
documentō est Rōbinsōnis condiciō. Quibus sī noster tunc 
caruisset, quōmodo malōrum vim dēnuō urgentem sustinuisset ? In 
hāc rērum dēspērātiōne manūs sibi intulisset violentās, nē morte 
omnium saevissimā, famē scīlicet, necārētur.

Socius vērō pietāte nōndum satis cōnfirmātā, nec diuturnīs 
calamitātibus spectātā, dē salūte prōrsus dēspērābat. Corporis 
enim et animī vīribus frāctīs, rēmum abjicit ; vēcorsque et 
āmēns dominum intuētur interrogāns, annōn satius sit ē nāve sē 
praecipitēs in profundum dare, an morte celerrimā īnstantibus 
malīs sē ēripiant. Initiō Rōbinson blandīs verbīs eum ērigere 
firmāreque tentat ; tum castīgātor dēspērātiōnis lēnī vōce 
exprobrat, quod tam parum Deō benignissimō cōnfīdat, eīque 
revocat in mentem quae ipsum dē dīvīnā prōvidentiā docuerat. 
Vendredi, Rōbinsōnis cohortātiōnibus permōtus, ērubuit ; 
rēmīsque receptīs ambō flūmen subigere, nec bracchia remittere, 
etsī nūlla spēs salūtis affulgēbat. « Dēbitō, inquit Rōbinson, 
officiō fungimur. Quamdiū spīritus nōn dēficit, nostrum est ad 
vītam servandam omnibus quae supersunt nervīs ēnītī. Tunc, sī ad 
ultimum moriendum est, morientibus erit sōlāciō, quod Deus sīc 
voluerit. »

Intereā flūmen eādem cum violentiā ruit. Scapha aestū abripitur, 
omnisque spēs salūtis recuperandae ēvānēscit.

Vērum enim vērō cum jam mortālēs animīs dēficiunt, cum sunt ab 
omnī spē dēstitūtī, tunc alma nūminis prōvidentia iīs 
praesentius auxilium atque īnspērātam salūtem afferre solet. 
Rōbinson ipse exhaustus rēmum agere dēsierat, cum subitō 
animadvertit scapham cursū ferrī nōn tam rapidō, nec tam 
turbidum mare esse. Mox ē superficiē undārum intellegit flūmen 
eō locō dīvidī haud aequāliter, māximamque ejus partem ad 
septentriōnem incitātius ferrī ; alteram tardiōrem, quā scapha 
nunc vehitur, reflectere sē et convertere ad merīdiem. Jam 
incrēdibilī laetitiā perfūsus, socium exanimātum excitat hīs 
verbīs : « Macte animō, Vendredi ; vult Deus nōs bene spērāre. » 
Atque eum docet unde hanc in spem adductus sit. Tum ambō rēmōs 
dēnuō arripiunt, quōs propter īnfirmitātem anteā abjēcerant. Jam 
dulcī atque inopīnātā salūtis spē recreātī, vī summā et 
incrēdibilī adversus flūmen nītentēs, laetī animadvertunt 
labōrem suum nōn esse irritum. Rōbinson, quī diuturnā malōrum 
exercitātiōne didicerat nihil omittere, ventum quoque nunc 
secundum esse animadvertit. Extemplō vēlum expandit ; brevīque 
tum ventō, tum ācrī rēmigiō impulsa, in mare tranquillum scapha 
dēlāta est.

Vendredi prae gaudiō exsilit dominum amplexūrus. Ille vērō eum 
rogāvit ut nimium laetitiae impetum cohibēret ; superesse 
aliquid agendum, et hoc quidem nōn mediocre, dōnec essent ab 
omnī perīculō tūtī. Eō ūsque enim in altum dēvectī fuerant, ut 
īnsulam, ceu pūnctum aliquod in extrēmā parte remōtum, obscūrē 
cōnspicerent.

Dum sīc ambō ingentī alacritāte rēmigant, ventō secundō impulsī 
ad eam īnsulae partem quae orientem spectat, brevī montium 
cacūmina rūrsus ēminentia vident. « Macte, puer, » ait Rōbinson 
sociō sedentī in prōrā, vultū ab īnsulā āversō ; « macte animō ; 
adest fīnis malōrum. » Quibus vix etiam dictīs, novus subitō et 
major prīstinō terror incutitur. Scapha enim tam vehementer ācta 
est, ut ambō rēmigēs sēdibus in īnfimam scaphae partem 
dēturbārentur : illa repente haesit in vadō, undīsque operta est 
superfūsīs.


————

Caput vīcēsimum secundum.


Ambō ē perīculō sē expediunt. — Reversī in īnsulam, hortum 
colunt. — Piscantur ; natant ; vēnantur. — Novum iter 
suscipiunt.

Rōbinson celerrimē rēmō fundum aquae scrūtātur : quem cum satis 
firmum invēnisset, aquam vērō duōbus tantum pedibus altam, īlicō 
ē scaphā sē prōjicit. Vendredi sequitur ; et ambō aliquantisper 
cōnfirmātī sunt, cum animadvertērunt cymbam in harēnā, nōn in 
saxō haerēre. Tum vīribus conjūnctīs illam levāre, eōque 
impellere ubi major erat aquae altitūdō : quod ex vōtō cessit. 
Nāvis quippe agī incipit, ambōque in eam rūrsus cōnscendērunt.

Aquā igitur, quantum manibus rēmīsque fierī potuit, exhaustā, 
cautius agere coepērunt, contractōque vēlō rēmīs tantum ūtī, ut 
nāvem certius regerent. Attamen per quattuor hōrās integrās, 
multus labor ipsīs exsūdandus fuit, ut fīnem harēnārum 
assequerentur. Tandem marī līberō potītī, omnibusque vīribus 
connīsī ad īnsulam tendunt, quae jam prope ante oculōs erat ; et 
quō propius spēs admovēbātur, eō magis crēscēbat ārdor 
animōrum ; ac dēnique īnsulam capiunt, cum jam umbrae summīs dē 
montibus caderent. Tum in terram dēscendunt eō majōre cum 
gaudiō, quō propius metum rēs fuerat.

Cum uterque hōc diē cibīs plānē abstinuisset, in lītore statim 
cōnsedent, sūmptīsque commeātibus quibus nāvem īnstrūxerant, 
corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum 
prōtrahunt ; cētera vērō quae in nāve sēcum habuerant, domum 
reportant.

Proximō diē, Rōbinson socium compellat hīs verbīs : « Heus, 
inquit, estne tibi animus novum mēcum perīculum tentāre ? »

Vendredi. Minimē sānē !

Rōbinson. Statuistī ergō vītam hāc in īnsulā mēcum trādūcere ?

Vendr. Modo pater meus hīc etiam nōbīscum versētur.

Rōb. Ergōne pater tuus etiamnunc vīvit ?

Vendr. Dummodo interim nōn sit mortuus.

Hīs dictīs, Vendredi, vehementer commōtus, ēmissō sōlānōrum 
tūbere, quod manū tenēbat, flēvit abundē. Nec ipse, suōrum 
quoque memor, Rōbinson ā lacrimīs abstinēre potuit ; ambōque, 
animō pariter affectī, aliquamdiū siluēre.

Rōb. Bonō sīs animō, Vendredi ! Pater tuus, etiamnunc profectō 
vīvit : proximē ad eum proficīscēmur, atque hūc illum 
trānsvehēmus.

Hīs dictīs Vendredi tantā effertur laetitiā, ut jam continēre sē 
nequeat ; clāmōre gestūque significat quibus exsultet gaudiīs, 
oppressāque crēbrīs singultibus vōce genua dominī amplectitur.

Cum sēdātō paululum animō ad sē rediisset, Rōbinson eum 
interrogāvit an viae in patriam īnsulam dūcentis gnārus esset, 
nē temere anceps vītae discrīmen rūrsus adīrent. Ille vērō 
respondit iter habēre sē ita explōrātum, ut vel noctū illud 
suscipere audēret ; saepius enim sē cum populāribus hūc ad 
celebrandās victōriās vēnisse.

Rōb. Tunc igitur caedis particeps fuistī, cum hominēs 
mactāvērunt quibus epulārentur ?

Vendr. Fuī equidem, fateor ! tunc autem ignōrābam nefās esse.

Rōb. Quamnam vērō ad partem īnsulae nāvem appellere 
cōnsuēvistis ?

Vendr. Ad merīdiōnālem ōram, quoniam illa nōbīs proxima, 
arboribusque cocossaeīs abundat.

Ex hōc Rōbinson magis intellēxit sē nec sīc quidem parum fēlīcem 
fuisse quod in septentriōnālī, nōn in merīdiōnālī īnsulae ōrā 
naufragium fēcerit ; aliōquī sē praedam imbellem ferīs hominibus 
futūrum fuisse. Ac dēnuō pollicētur sē cum eō proximē ad patrem 
arcessendum profectūrum esse : sed quamquam animō cupientī nihil 
satis festīnātur, innuit hoc in praesēns fierī nōn posse ; nunc 
enim hortī colendī tempus īnstāre.

Illī igitur statim huic praecipuē negōtiō operam dant. Certāmen 
erat Rōbinsōnem inter et socium, uter dīligentius terram 
sollicitāret. Cum autem ā labōre vacārent, īnstrūmentīs 
aptiōribus cōnficiendīs tempus impendēbant.

Rōbinson, cujus patientiam ingenium aequābat, rastrum quoque 
tandem cōnfēcit sibi, etsī ad aperienda forāmina nihil habēbat 
adjūmentō praeter acūtum silicem. Sī quis cōnsīderāverit quālī 
īnstrūmentō opifex ūterētur, facile intelleget quantum temporis 
in opere cōnsūmpserit. Vendredi quoque sēnsim cultrō lapideō ē 
lignīs adeō dūrīs spathās cōnfēcit, ut ferreārum prope ūsum 
praestārent.

Jam Rōbinson rēbus ad vītam sustentandam necessāriīs nōn 
contentus, paulātim domiciliō exōrnandō animum adjēcit. Hanc 
ratiōnem semper secūtī hominēs prīncipiō coepēre ea quae essent 
ad vīctum aut tūtēlam necessāria anquīrere et parāre ; tum 
studuēre pulchra ūtilibus, jūcunda necessāriīs adjungere. Hinc 
variae vēnēre artēs architectōrum, pictōrum, statuāriōrum, et 
cēterae quae ēlegantiōrēs nōminantur.

Sīc prīmō Rōbinson hortō colendō exōrnandōque operam dedit. 
Scīlicet illum rīte in āreās jūstās dīvidit, quās trāmitibus 
rēctīs intersecat ; saepēs vīvās serit, opāca umbrācula, arborēs 
duplicī ōrdine dīrēctās. Hanc flōribus, illam holeribus, istam 
arboribus frūgiferīs partem assignat ; hīs addit citreās 
arborēs, quāscumque in īnsulā tenerās reperīre potuit, magnamque 
vim alīus generis arborum, quibus rāmulōs arboris pāniferae 
īnsēvit.

Sōlānōrum quoque et zēae cōpiam satis magnam plantāvit. Cum 
autem ager ille ab orbe conditō cessāsse vidērētur, ūberrimam 
lūdit laetissimamque segetem.

Interdum quoque piscēs capere tentant, rētibus īnstrūctī, quae 
Vendredi pluviārum tempore cōnfēcerat. Tantam vērō jactū 
quōlibet multitūdinem eōrum cēpērunt, ut plūrimōs etiam in aquam 
rejicerent. « Is enim Deī dōnīs abūtitur, ait praeclārē 
Rōbinson, quī plūs sibi assūmit quam quod ad vītam bene beātēque 
agendam necessārium est ; saevus autem et immānis, sī quis 
animālia innocua interficiat quibus ad vīctum quotīdiānum sibi 
nōn opus est. »

Deinde corpus abluere solēbant. In quō Rōbinson perītiam sociī 
admīrātus est, nunc super ipsōs flūctūs dorsō ēminentis, nunc 
altō sē immergentis. Illum scīlicet juvābat ex arduā potissimum 
crēbrīsque flūctibus verberātā rūpe sē praecipitem dare, 
superfūsīs flūctibus conditum ; moxque, stupente et ānxiō 
Rōbinsōne, subitō ēmergere, variīsque modīs corpus agitāre.

Nec Rōbinson satis mīrārī potuit hominem ā nātūrā tot et tantās 
facultātēs sortītum esse, ut pār sit omnibus exsequendīs, quibus 
juvenis labōre ac exercitātiōne assuēfactus est.

Aliīs diēbus vēnandō dēlectārī ; nec Vendredi in arcū 
sagittīsque cōnficiendīs quam in adhibendīs perītior erat. Avēs 
pullōsque lamārum dējiciēbant, numquam vērō plūrēs quam quī sibi 
essent ad vīvendum necessāriī.

Etsī autem Rōbinson socium ingeniō industriāque vincēbat, hic 
tamen multās artēs callēbat, dominō anteā ignōtās, tunc vērō 
māximē ūtilēs. Scīlicet varia īnstrūmenta ex ossibus, lapidibus, 
conchīs, aliīsque rēbus fingēbat, quibus lignum ita tractābat, 
ut nōn perfecta minus atque ēlabōrāta opera efficeret, quam sī 
ferrō excīsa essent aut fabricāta.

Tandem hortō probē excultō, diēs, cōnstitūta est, quā ad patrem 
Vendredi addūcendum profectūrī erant. Quō propior autem erat 
diēs itinerī dēstināta, eō major Rōbinsōnis ānxietās. Fierī enim 
poterat ut barbarī, sprētīs Vendredi cōnsiliīs precibusque, 
hospitem male multārent. Itaque diūtius abstinēre nōn potuit 
quīn hunc timōrem amīcō dēclārāret. Quī quidem jūrejūrandō 
Rōbinsōnī affirmat timōrem ejus esse vānum, sē populārium suōrum 
animōs satis perspectōs habēre, illōsque nēminem umquam laedere, 
nisi hostem. Rōbinson amīcō fidem habuit ; omnīque metū abjectō, 
sociī probitāte frētus, diē proximō vēla dare cōnstituit.

Hāc mente scapham, quae hūc ūsque in siccō remānserat, in aquam 
retrahunt, pālōque in terram dēfīxō religant. Vespere eōdem 
tūbera sōlānōrum torrent, aliōsque cibōs parant, ut sēcum octo 
diērum viātica dēportent.


————

Caput vīcēsimum tertium.


Rēs multae et magnae. — Tempestās. — Fragor tonitruum. — Sonitus 
aēneī tormentī. — Magna nāvis dērelicta. — Vendredi ad illam 
adnatat. — Ignōta animālia. — Canis. — Capra. — Ratis.

Rōbinson sociusque vix ūnam dormierant hōram, cum ille exortā 
subitō tempestāte expergēfactus est. Procella horrendum furit, 
repetītōque tonitruum fragōre terra ipsa concussa tremit. 
« Audīsne, Vendredi ? » ait Rōbinson. « Heu ! respondit ille, sī 
haec tempestās nōs in altō dēprehendisset ! » Quibus vix dictīs, 
repente fragor audītur tormentī explōsī sonitum referēns. 
Vendredi tonitrū esse putat ; Rōbinson autem prō certō habet sē 
tormentī sonitum audiisse, animusque ejus laetitiā simul et 
timōre perturbātur. Extemplō ē strātō sē corripit, taedāque ē 
focō arreptā Vendredi jubet subsequī. Hic autem pāruit, quamquam 
cōnsiliō dominī nōn perspectō.

Tum Rōbinson in summō monte quam celerrimē ignem largum 
accendit, quō significāret maris saevitiā cōnflīctātīs tūtum hīc 
esse perfugium. Nōn dubitāvit enim quīn esset in propinquō 
aliqua nāvis, quae propter perīculum tormentum explōserat. Vix 
autem flamma exārserat, cum effūsīs imbribus ignis exstīnctus 
est. Rōbinson sociusque in spēluncam sē ipsī recipiunt, nē aquīs 
abripiantur.

Tempestās, nōnnisi diē obortō, furere dēsiit. Jam Rōbinson 
dubius spem inter et metum ad lītus prōcurrit, explōrātūrus 
quemdam sonum auribus accēpisset. Prīmō autem adspectū magnus 
Rōbinsōnem dolor, socium vērō dēspērātiō incessit. Procella 
nīmīrum scapham āvulsam ā lītore in altum prōjēcerat. Et certē 
sī quis hunc miserum vīdisset, quī nunc dulcem patris revīsendī 
spem omnīnō āmīserat, ā lacrimīs abstinēre nōn potuisset. Ille 
expalluit, mūtus, aliquamdiū oculīs in terram dēfīxīs ; tunc 
subitō in lacrimās ērumpere, sibi manūs torquēre, pectus 
percutere, āvellere crīnēs.

Rōbinson, quī propriīs malīs aliōrum miserērī didicerat, sociī 
dolōre ipse commōtus, amīcīs lēnibusque monitīs studet eum ad 
tranquillitātem animī redūcere.

Ille intereā ōceanum immēnsum oculīs perlūstrat, sī forte nāvem 
alicubi possit cōnspicere. Sed frūstrā. Ex eō intellēxit sē 
errāsse, neque amplius dubitāvit sonitum illum, quem tormentī 
fragōrem ratus erat, ipsum tonitrū fuisse. Itaque trīstis domum 
rediit, quod spē tam laetā dēnuō frūstrātus esset.

Ibi autem requiēscere plānē nōn potuit ; quippe imāgō nāvis 
cujusdam ad īnsulam appulsae mentī ejus semper obversābātur. 
Montem igitur dēnuō cōnscendit, unde ōra orientālis cōnspicī 
posset ; cumque ad summum pervēnisset, aciē oculōrum orientem 
versus dīrēctā, bone Deus ! quam ille laetātus simul atque 
attonitus fuit ! nāvem scīlicet permagnam cōnspicit, tamque 
perspicuē, etsī satis longē aberat, ut nihil amplius superesset 
dubitātiōnis. Tum ille anhēlāns ad arcem recurrere, arcum 
arripere, sociōque obstupēscentī nihil prōferre praeter haec 
verba : « Ēn adsunt ! » Tum quam vēlōcissimē sē prōripit.

Vendredi dominum tantā animī perturbātiōne trepidantem, atque 
verba quaedam abrupta prōferentem vidēns, barbarōs adesse 
exīstimāvit. Itaque ille quoque armīs correptīs eādem celeritāte 
Rōbinsōnem secūtus est.

Jamque illī duōrum mīliārium viam percurrerant, priusquam eō 
pervēnissent unde nāvis cōnspicī posset. Rōbinson ē longinquō 
eam sociō ostendit : quam ille magnopere mīrātus est. Quamquam 
enim nāvis satis longē distābat, intellegēbat tamen eam centiēs 
superāre vel māximam nāvem quam hūc ūsque vīdisset. Rōbinson 
prae laetitiā mīrē gestiēns, nunc exsultāre, nunc jūbilāre, nunc 
socium amplectī, eumque lacrimāns obtestārī ut et ipse laetētur. 
« Jam licet in Eurōpam tendere, jam Hamburgum. Illīc tibi 
cernere dabitur quālem vītam in hāc urbe vīvant, quam 
magnificās, aedēs exstruant, quantīs vītae commoditātibus 
jūcunditātibusque sēcūrī fruantur. » Incrēdibile verbōrum flūmen 
fundēbat Rōbinson. Īnstābat vērō quālibet ratiōne efficere ut ab 
iīs quī in nāvī erant ipse animadverterētur. Quānam vērō ratiōne 
nōn satis cōnstābat.

Prīmum altā vōce clāmāvit, sed frūstrā ; quamquam ventus inter 
procellam mūtātus ab īnsulā nāvem versus spīrābat. Itaque socium 
quam celerrimē ignem accendere jubet, quem ē nāvī cōnspicerent. 
Hōc celeriter perāctō, flamma brevī altitūdinem arborum 
aequāvit. Interim Rōbinson oculōs in nāve dēfīgit, exspectāns 
dum scapha inde dēmissa ad sē tenderet. Quae tamen spēs eum 
fefellit.

Tandem postquam ignis per ūnam ferē hōram ārserat, cum nūlla in 
cōnspectū scapha esset, Vendredi ultrō Rōbinsōnī spondet sē ad 
nāvem, quamvīs longius distet, natandō perventūrum, eōsque quī 
in eā vehuntur invītātūrum ut ad īnsulam accēdant. Rōbinson 
annuit ; et eum amplexus, ōrat nē sē temere perīculō objectet, 
vītaeque suae cōnsulat. Tum Vendredi vestēs ē strāgulīs 
cōnfectās abjicit, viridemque rāmum āvulsum dente tenēns, quem 
prō signō pācis offerat, in mare alacrī animō prōsilit. Hunc 
Rōbinson oculīs vōtīsque ārdentissimīs prōsecūtus est.

Vendredi fēlīciter ad nāvem accessit : tum postquam nōn semel 
eam circumnatāsset, sustulit clāmōrem ; sed redditur ā nēmine. 
Tandem cum scālam animadverteret ā nāvis latere dēpendentem, 
illīus ope nāvem cōnscendit. Tum stegam oculīs perlūstrāns, 
adspectū bēstiae ignōtae exterritus est. Nigra et villōsa erat. 
Atque ubi prīmum illa hominem cōnspexit, vōcem prōdidit quālem 
ille numquam audierat. Mox autem tacuit, adeōque mītem sē 
praebuit blandamque, ut timōrem Vendredi dēpōneret. Supplex 
quoque illa adrēpit, caudam movēns, miserābiliterque ejulāns, 
quasi auxilium et praesidium implōrāret. Itaque cum ūsque ad 
ejus pedēs prōrēpsisset, eam Vendredi manū mulcēre audet ; quō 
quidem illa mīrificē laetāta est.

Tum Vendredi stegam pererrāvit, altā vōce inde ūsque clāmāns ; 
nēmō autem sē obtulit. Cum omnia stupēret quae in stegā oculīs 
ejus occurrēbant, dorsō ad locum quō patet in interiōrem nāvis 
partem dēscēnsus versō, repente ā tergō percussus fuit tantō 
ictū, ut prōnus caderet. Terrōre perculsus, sē ērēxit ; atque 
cum respexisset, attonitus haesit ad adspectum animālis satis 
magnī, cornibus curvīs, barbā prōlixā dēnsāque, quod iterum 
minācī vultū in pedēs sē ērigēbat, ut in hominem dēnuō impetum 
faceret. Vendredi, clāmōre ēditō, in mare prōsilit.

Prior scīlicet bēstia, nigrō colōre, erat canis villōsus, quī 
hominem secūtus ē nāve sē quoque prōjēcit. Ille vērō natantem ā 
tergō audiēns putāvit mōnstrum cornibus armātum urgēre ; adeōque 
exterritus est, ut vix valēret prōnatāre. Parum āfuit quīn 
flūctibus absorbērētur ; nec respicere quidem ausus est. Cum 
tamen paululum animum recēpisset, tantā vēlōcitāte trānāvit, ut 
vix eum canis sequī posset. Tandem lītus attingit, vōcisque et 
animī impos ad pedēs Rōbinsōnis prōcidit. Canis quoque nōn ita 
multō post terram assecūtus est.

Rōbinson nihil intentātum relīquit quō fīdum vītae sōlitāriae 
socium reficeret. Scīlicet illum ōsculātur, concutit, nōmine 
vocat. Attamen nōn nisi aliquō temporis spatiō ēlāpsō Vendredi 
oculōs aperuit, spīritūsque līberius meantis signa dedit. Tandem 
vōcis ūsū receptō, nārrāre incipit quid terribile sibi 
acciderit ; nāvem sibi montis īnstar ligneī vīsam fuisse, in quā 
stābant trēs excelsae arborēs (mālī scīlicet) ; bēstiam illam 
nigram sibi adblandītam fuisse, mōnstrum vērō cornūtum 
barbātumque irruisse, mortem intentāns. Addidit sē exīstimāre 
mōnstrum illud esse montis ligneī natantis dominum, cum hominem 
in eō vīdisset omnīnō nūllum.

Rōbinson nārrantem mīrātus, intellēxit animal illud cornūtum 
nihil aliud nisi capram esse aut hircum. Praetereā exīstimāvit 
quoque nāvem scopulīs adhaesisse, hominēs vērō quī in eā vectī 
essent illam relīquisse, ut in scaphās sē reciperent ; quō tamen 
illī cōnfūgissent, intellegere nōn potuit. Sī enim adiissent ad 
īnsulam, eō appellere dēbuisse vidēbantur, ubi nunc ipse et 
Vendredi erant ; sed nūlla eōrum poterant cōnspicī vestīgia. 
Quod sī autem salūtem quaerentēs cum scaphīs periissent ; aut 
corpora aut scaphae, aut utraque ad lītus dēbuissent compellī. 
Tandem meminit ventum inter tempestātem subitō mūtātum fuisse, 
conversumque ad orientem, cum ab occidente spīrāvisset. Quō 
quidem obscūram hanc rem satis explānārī putāvit.

« Quid autem nunc faciendum est ? Rōbinson quaerit sēcum. Fac 
illōs periisse, aut ventō tantum abreptōs fuisse ; in utrōque 
cāsū, optimum est ē nāve quam plūrima ēripere. Quōmodo autem, 
cum scaphā careāmus ? » Et jam nōn gravis minus ipsī fuit cymbae 
jactūra quam anteā sociō fuerat. Diū meditātus est, aliquid 
excōgitātūrus quō damnum sarcīret ; sed nihil mentī succurrit. 
Cōnfectiō novae cymbae nimium temporis requīrēbat, nec ipse 
audēbat prōnatāre ad nāvem ; quippe quae abesset longius. 
Praetereā hāc ipsā ratiōne, incertō etiam exitū, pauca admodum 
servāre poterat.

Subjicit ingenium necessitās. Vēnit in mentem ratem facere, 
lignīs aliquot ita colligātīs, ut commodē veherētur.

Tum statūtum fuit ut alteruter domum curreret, diēīque vīctum 
cum omnī fūnium cōpiā cēterīsque īnstrūmentīs necessāriīs 
peterent. Vendredi, ut erat cursū vēlōcior, proficīscitur. 
Rōbinson autem remānsit, arborēs interim ratī cōnficiendae 
idōneās caesūrus.

Vendredi nōnnisi sub vesperam rediit. Intereā Rōbinson magnopere 
dēlectātus est cane villōsō ; quem velutī populārem ex Eurōpā, 
sī ita loquī fās est, dīligēbat. Cum Vendredi rediisset, cibōrum 
quōs attulerat partem Rōbinson canī ēsurientī dedit. Cum vērō 
lūna opportūnē lūcem praebēret, ambō ūsque ad mediam noctem sine 
ūllā intermissiōne operī incubuērunt. Tum vērō omnīnō fatīgātī, 
cum somnō diūtius carēre nōn possent, in grāmine recumbunt, 
canīque cūstōdiam corporum committunt. Hic ad pedēs eōrum sē 
prōjēcit. Illī autem dulcī somnō recreātī sunt, dōnec aurōra 
rediisset.


————

Caput vīcēsimum quārtum.


Multae opēs repertae. — Cibī. — Supellēx. — Īnstrūmenta. — 
Vestēs. — Sclopēta[1]. — Rōbinson repente dīves.

Posterum diem tantā cum assiduitāte operī impendērunt, ut illō 
etiam vespere ratem cōnfēcerint. Duplicem arborum seriem partim 
fūnibus, partim vīminibus tam artē colligāverant, ut opus, rudī 
licet fabricā compāctum, tūtissimae ratis vicem praestāret, 
longitūdine vīgintī circiter pedum, lātitūdine ferē eādem. 
Prūdentius illam quoque prope lītus, atque cylindrīs impositam 
cōnstrūxerant, quō facilius in mare dēdūcerētur.

Atque opportūnē, prīmō dīlūculō, mare reciprocāre coepit. Itaque 
sine morā ratem dētrūdunt, ut ab aquā recēdente, velut ā fluviō, 
ad nāvem scopulīs affīxam dēferātur. Et mox profectī, hōrā 
dīmidiā vix ēlāpsā, ad nāvem perveniunt.

Quibus tunc gaudiīs Rōbinson exsultāvit, dum ille ad nāvem 
ingentem Europaeānam accēdit ! Parum āfuit quīn latus ejus 
ōsculārētur. Adeō cāram illam habēbat, quod ex Eurōpā 
advēnerat ; quod ab Eurōpaeīs aedificāta, ab Eurōpaeīs hūc 
adducta fuerat ! Cārissimī autem istī Eurōpaeī, heu ! 
ēvānuerant, undīsque forsan obrutī perierant. Quae quidem 
suspīciō acerbissima Rōbinsōnis animum magnopere afflīxit, quī 
vel dīmidiā vītae suae parte vītam eōrum redēmisset, ut cum 
ipsīs in Eurōpam reverterētur. Hāc vērō omnī spē sublātā nihil 
supererat, nisi ut ex nāvī servāret tantam supellēctilem quantam 
posset, eamque in propriōs ūsūs converteret. Itaque ratis ope 
nāvem circumvectus est, fundum maris tentātūrus. Sed mox nōn 
sine magnō dolōre intellēxit minimē esse spērandum ut illa 
umquam nāvigāret ; quippe quae inter duōs scopulōs vī 
tempestātis conjecta ita haerēbat, ut plānē movērī nōn posset.

Quā spē dēstitūtus Rōbinson nāvem cōnscendere properat, opēs 
quibus illa onerāta erat explōrātūrus, an essent incolumēs. 
Vendredi autem, timōris hesternī nōn immemor, dominum in stegā 
comitārī vix audēbat. Vērumtamen eum secūtus est, quamquam 
trepidāns ; statim enim mōnstrum illud cornūtum oculīs illīus sē 
obtulit. Jam vērō illī nōn tantum erat audāciae ; quippe 
dēbilitātum jacēbat, ut vix surgere posse vidērētur, quoniam per 
trīduum pābulō caruerat. Cujus reī causam Rōbinson intellegēns, 
ante omnia cūrāvit ut bēstiam famē ferē cōnsūmptam pābulō 
recreāret. Cum vērō variās nōn ignōrāret partēs, in quās nāvis 
interior distribuī solet, accūrātē omnia inquīrere coepit. 
Singulīs scīlicet cubiculīs perlūstrātīs, multa passim 
cōnspexit, quae apud Eurōpaeānōs neglēcta ipsī nunc māximī erant 
pretiī. Cadōs nīmīrum integrōs invēnit plēnōs pānis nauticī, 
orȳzae, farīnae, frūmentī, vīnī, pulveris nitrātī, globulōrumque 
plumbeōrum majōris minōrisve fōrmae ; tormenta quoque bellica, 
sclopēta, gladiōs, secūrēs, serrās, caela, terebrās, rādulās, 
runcīnās, malleōs, massās ferrī, clāvōs, cultrōs, forficēs, 
acūs ; ōllās praetereā, patinās, cochleāria, forcipēs, follēs, 
variamque supellēctilem culīnāriam ligneam, ferream, stanneam et 
cupream ; plēnās tandem cistās vestīmentōrum, linteōrum, 
tībiālium, calceōrum, ocreārum, īnfīnītamque aliārum rērum 
cōpiam quās vīlēs habēmus : sed quantī sint pretiī tum dēmum 
intellegimus, cum dēsīderantur.

Quae quidem omnia Vendredi obstupēscēns intuēbātur ; illa quippe 
numquam anteā vīderat, plūrimōrumque ūsus ipsum prōrsus 
fugiēbat. Rōbinson contrā incrēdibilī voluptāte perfūsus, prae 
gaudiō lacrimātur, atque puerīlem in modum singula tractat, ac 
subitō abjicit, arripitque alia, prout vīsa sunt, aliīs 
jūcundiōra. Placuit dēmum in carīnam interiōrem dēscendere. Hanc 
vērō aquā replētam invēnit, quoniam in eā nāvis magnopere 
dēhīscēbat. Jam agitur diū dēlīberantī quid prīmum potissimum 
sēcum auferret, nunc haec, nunc illa magis necessāria videntur : 
itaque saepe rejicit quae modo ēlēgerat, aliaque ēligit mox 
quoque rejicienda.

Tandem, quae omnium praestantissima ipsī vidēbantur, ea 
sēligit : 1º cadum pulveris nitrātī plēnum, cum arculā 
plumbeārum glandium ; 2º duo paria sclopetōrum manuāriōrum, duōs 
gladiōs bellicōs, duōs vēnāticōs ; 3º duplicem vestīmentōrum 
apparātum ā capite ūsque ad calcēs, ūnum sibi, alterum sociō ; 
4° vīgintī quattuor indūsia ; 5º duās secūrēs, serrās, 
runcīnāsque parēs numerō ; ferrī massās, malleōs, nōnnūllaque 
alia īnstrūmenta ; 6º quōsdam librōs, chartae scrīptōriae 
cōpiam, cum ātrāmentō et calamīs ; 7º pyrothēcam cum igniāriō et 
silicibus ; 8º cadum pāne nauticō replētum ; 9º carbasī 
mediocrem cōpiam, et 10º capram.

In perquīrendīs, aperiendīs, expōnendīs, admīrandīs, ēligendīs 
atque ratī impōnendīs omnibus illīs opibus tantum temporis 
spatium cōnsūmpserant, ut ā proximō aestūs accēdentis tempore 
ūna tantum hōra abesset. Atque hoc illīs exspectandum erat ; 
aliōquī enim vix ratem prōmōvissent. Hanc hōram Rōbinson epulās 
Eurōpaeōrum mōre apparātās prandendō īnsūmpsit. Itaque carnem 
būbulam fūmō siccātam, pānis nauticī frustum, būtȳrum, cāseum, 
vīnīque lagēnam dēprōmpsit, cūnctīsque mēnsae in cubiculō 
praefectī exstrūctae impositīs, cum sociō in sellīs cōnsēdit. 
Hīc verbīs exprimī nōn potest quantam Rōbinson ex cibīs illīs 
praestantibus, cultrō tandem et furcā īnstrūctus, voluptātem 
percēperit, ex pāne praesertim quem ille tam diū frūstrā 
dēsīderāverat. Hoc quī cōgitātiōne penitus complectī velit, eum 
Rōbinsōnis īnstar per novem annōs continuōs omnibus istīs cōpiīs 
vītaeque praesidiīs caruisse oportet.

Cum jam statā vice mare redīre coepisset, uterque ad ratem 
dēscendit ; cumque eam solvissent, lēniter aquā accēdente ad 
lītus dēlātī, opēs servātās in terram dēportāre properant. Tum 
Vendredi magnopere gestit discere quis ex hīs omnibus ūsus aut 
quae commoditās percipī posset. Rōbinson, ut cognōscendī 
cupiditātem explēret, post dūmētum sē recipit, ibique indūsium 
vestemque praefectī cum calceīs et tībiālibus induit ; tum 
gladiō cīnctus pīleōque ōrnātus subitō prōgreditur, atque ante 
oculōs sociī cōnsistit. Ille attonitus, obstupēscēns, 
aliquantulum recessit, prīmō certē adspectū incertus dominumne 
an alium quemdam homine majōrem cōnspiceret ? Rōbinson, attonitō 
subrīdēns, manū blandē porrēctā, eumdem profitētur sē vērum 
Rōbinsōnem, amīcum ejus semper esse, etsī veste et fortūnā 
mūtātīs. Tum dēprōmptās rēmigis vestēs eum docet rīte induere, 
atque post arbusta latēre jubet ut sē quoque vestiat.

Pāruit Vendredi : attamen multum temporis in sē vestiendō 
cōnsūmpsit ; quippe quī illa sibi aptandī omnīnō rudis esset. 
Indūsium vidēlicet ita induit, ut pedēs manicīs immitteret : 
eōdem modō brācīs ūsus est ; pedēs nīmīrum in partēs īnferiōrēs 
īnserere cōnātur, tunicamque in dorsō cōnectere. Sēnsim errōrem 
intellēctum ēmendāvit, dōnec tandem, saepius frūstrā cōnātus, 
omnia ista vestīmenta rēctē induere didicisset. Illa vērō māximē 
laudāvit, quod ipsum ēgregiē contrā muscitōnum morsūs 
dēfenderent. Calceōs sōlōs vituperāvit, quī parum commoditātis 
habēre ipsī vidēbantur. Jam illī Rōbinson dēmōnstrat quemadmodum 
ūtendum sit secūrī cēterīsque īnstrūmentīs ; et cōnfestim 
illōrum experīmentum fēcērunt, mālumque ratī idōneum aptāvērunt, 
quem vēlō in posterum īnstruerent. Quod quidem opus Rōbinson sē 
sōlum perfectūrum spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; 
hoc enim per bīduum neglēxerant.

Absente Vendredi, Rōbinson sclopetōrum alterum complet, ut amīcō 
ostendat quanta sit vīs pulveris nitrātī, simulque ejus 
admīrātiōnem excitet. Quō reversō, atque Rōbinsōnis in opere 
perficiendō celeritātem admīrante, hic falcōnem marīnum 
cōnspicit tunc pisce raptō āvolantem. Arreptō statim sclopētō 
exclāmat : « Attende, Vendredi, istum dējiciam. » Quibus vix 
dictīs, explōditur sclopētum, ālesque ex āere in terram exanimis 
dēcidit. Quō vīsō audītōque, Vendredi in terram prōcidit quasi 
ipse vulnerātus. Repente enim vetus dē Tupane seu Tonante opīniō 
ejus animum subiit, dominumque in hāc animī perturbātiōne 
Tupanem esse exīstimāvit. Ille quidem sē ērēxit ; sed genibus 
minor, manūsque supplex ad Rōbinsōnem prōtendit.

Numquam Rōbinson id committēbat, ut quaecumque ad religiōnem 
spectārent, vel per jocum lūdibriō habēret. Hominem itaque 
trepidantem manū allevāns amplexusque, rogāvit ut timōrem 
dēpōneret, addēns ita brevī fore ut ipse fulgur fulmenque 
ejusmodī posset ēmittere. Tum eī dēmōnstrat quā arte sclopētum 
cōnflātum sit, quanta sit vīs pulveris nitrātī, sclopētumque eī 
replētum porrigit explōdendum.

Vendredi vērō, nimiō adhūc terrōre perculsus, negat sē 
explōsūrum, rogatque ut Rōbinson ipse iterum tonet. Tum Rōbinson 
scopum centum passūs distantem dēsignat, sociōque jūxtā sē 
collocātō, sclopētum explōdit. Parum āfuit, quīn Vendredi iterum 
in terram prōcideret ; adeō quae vīderat atque audierat suprā 
hūmānās vīrēs esse jūdicābat. Scopum plūrima plumbea glāns 
attigerat, quae ipsum penetrāverat lignum. Rōbinson socium hoc 
jussit animadvertere atque ex eō intellegere quam tūtī in 
posterum ab hostibus ipsī forent, fulgure fulmineque sīc armātī. 
Quae quidem cūncta Vendredi animō tantam ergā Eurōpaeōs 
dominumque in prīmīs venerātiōnem injēcērunt, ut per multōs diēs 
cum eō familiāriter prō mōre versārī nōn audēret. Cum nox 
appeteret, hic fuit laetissimus hujus diēī exitus.

    —
    ↑
    Fusils



————

Caput vīcēsimum quīntum.


Vendredi servat Rōbinsōnem. — Opēs ā lītore domum advectae 
auxiliō canis et lamārum. — Mūnīmenta arcī addita. — Rōbinson, 
faber factus et agricola, vīvit beātē.

Dulciōrem numquam, ex quō in īnsulā habitābat, somnum cēperat 
Rōbinson, quam hāc nocte ; quippe quī tantā numquam ūsus esset 
fēlīcitāte.

Sequentī māne surgunt, cōpiās in nemore conditās multīs 
rāmālibus tegunt, nē forte pluviā corrumpantur. Tum marī prīmum 
recēdente, ratem aquīs committunt, ad nāvem scopulīs illīsam 
dēnuō accessūrī, et sīc per sex diēs continuōs, ac bis quotīdiē, 
quidquid ē nāve abripī poterat, sēcum ad lītus trānsferunt. 
Permulta quae nōs parvī facimus, ut pote eōrum pēnūriam numquam 
expertī, ea illī permagnī aestimantēs abstulērunt, additīs 
quīnque tormentīs bellicīs omnibusque ferrāmentīs quae invenīrī 
aut ē nāve extrahī poterant.

Quādam diē cum in īnsulam rediissent, tenebrīs obortīs, Rōbinson 
lampade accēnsā scrīpta in nāve reperta perlēgit, ut inde 
cognōsceret cujus esset illa nāvis, et quō illa tetendisset. 
Invēnit autem nōn sine magnō dolōre, ista sermōne sibi ignōtō 
scrīpta esse. Quantopere nunc, etsī nimis sērō, illum paenituit, 
quod variās linguās addiscere in pueritiā neglēxisset !

Hōc itinere jam duodeciēs cōnfectō, cum essent in nāve 
exonerandā occupātī, tempestātem orīrī animadvertunt. Igitur 
ratī praedam impōnere properant, et prius abīre quam saevīret 
procella. Vix autem dīmidiam viae partem cōnfēcerant, cum exorta 
est tempestās mixta fulguribus, tonitrubus imbribusque ; quae 
tantā vī flūctūs ciēbat, ut, undīs ratem superantibus, cōpiae in 
eā positae absorbērentur. Ipsī aliquamdiū firmiter, amplectuntur 
mālum, nē aquīs abriperentur, etsī subinde capitis fastīgiō 
superfūsīs : tandem crēbrīs flūctibus compāge ratis verberātā 
laxātāque trabēs abiērunt.

Vendredi quidem natandō vītam servāre cōnātur : Rōbinson vērō 
trabī adhaerēns, nunc profundō mergitur, nunc summō pendet in 
flūctū ; saepius autem aquīs obrutus, attonitus plānē, atque 
sēnsū oculōrum auriumque orbātus jactābātur. Jam vīrēs animusque 
luctantem dēficiunt. Tandem magnō clāmōre sublātō, ingentī 
flūctū ā trabe āvulsus haurītur.

Fīdissimus intereā Vendredi dominum nōn dēseruerat, etsī ipse 
potuisset multō celerius ē perīculō ēvādere, sī suae ūnīus 
salūtī cōnsuluisset. Cum autem dominum ante oculōs suōs haustum 
videt, cōnfestim sē in aquam prōjicit, illumque manū sinistrā 
arripiēns, dextrā sē ipsum ēlevāre nītitur. Jam omnī vī 
connīsus, cum Rōbinsōne exanimātō ac exspīrantī lītus 
assequitur.

Tum Vendredi jacentis corporī superincumbere, dominum altā vōce 
vocāre, illum concutere, labiīs labia premere, ut animam eī 
īnfundat ; tandem incrēdibilī cum laetitiā animadvertit spīritum 
līberius meantem.

Pergit igitur eum reficere ; Rōbinsonque paulātim redeunte animō 
allevāns oculōs vōce dēbilī interrogat : « Ubinam ego sum ? — 
Inter amplexūs meōs, cārissime omnium domine, » respondet 
Vendredi effūsus in lacrimās. Tum erat rēs spectāculō digna hinc 
Rōbinsōnem vidēre servātōrī suō grātiās agentem, inde Vendredi 
gestientem et quasi āmentem laetitiā, quod dominum ad vītam 
revocāsset.

Deinde Rōbinson somnō recreātus est in lectulō quem ē nāve 
abstulerat. Cum diē obortō vīrēs suās recuperāvisset, nōn sine 
magnō dolōre vīdit nāvem penitus ēvānuisse. Quippe āvulsārum 
tabulārum fragmenta ad lītus dēlāta indicābant illam vī 
tempestātis frāctam omnīnō et dissolūtam esse. Tum Rōbinson et 
socius omnēs nāvis reliquiās in lītore dīligenter colligunt ; 
quippe quī conjectārent tabulam quamque, aut quodvīs tigillum 
magnō sibi ūsuī fore.

Nunc opēs omnēs servātae in arcem trānsportandae erant. Rōbinson 
statuit ut vicibus quisque alternīs bajulī cūstōdisque 
ministeriō fungerētur. Tormenta bellica complēvit pulvere 
nitrātō, atque in lītore collocāvit, ōre mare versus dīrēctō. 
Tum apud tormentum ignis accenditur, quō illud, sī rēs 
postulāsset, explōderētur. Prīmus ipse Rōbinson coepit cōpiās 
trānsvehere. Canis villōsus, quī numquam ab ejus latere 
recēdēbat, comes fuit in itinere haud inūtilis. Scīlicet 
Rōbinson illum vehiculō quod in nāvī invēnerat canem ita 
alligāvit, ut esset adjūtor nōn mediocris. Dentibus īnsuper 
fasciculum portāvit, quod quidem jam anteā ēdoctus fuerat. 
Cūnctōs deinde lamās mānsuētōs atque oneribus gestandīs jam 
assuēfactōs sēcum addūxit, ut iīs quoque ad opēs trānsferendās 
ūterētur. Quī cum essent septem numerō, singulī autem onerī 
centum et quīnquāgintā lībrārum portandō parēs, facile est 
intellegere quantum ūniversī factō agmine advēxerint. Congestās 
vērō cōpiās Rōbinsōnis spēlunca et cella capere nōn potuērunt. 
Igitur tentōrium amplum in vestibulō arcis exstruere properat. 
Rōbinson, forficibus, acubus, fīlīsque nunc īnstrūctus, 
celeriter hoc opus prōmōvit, atque octo diērum spatiō, suō 
quaeque locō fuērunt recondita.

Jam erant Rōbinsōnī sociōque grāta quibus vacārent opera. 
Īnstābat vērō māximē ut sibi casam aedificārent, ubi, quās 
spēlunca capere nōn poterat, commodius tūtiusque cōpiae 
conderentur. In quō quidem, fabrōrum lignāriōrum ars illīs 
exercenda fuit, quam neuter didicerat.

Tunc vērō nūllum erat opus quod Rōbinsōnis industriam 
sollertiamque difficultāte vinceret. Itaque facilī negōtiō 
arborēs dētruncāre, trabēs conjungere atque ērigere, parietēs 
laterīciōs cōnficere : quae casa foliīs cocossae tēcta tuguriīs 
agricolārum nostrōrum haud absimilis erat.

Posteā omnibus, ut pār erat, conditīs, Rōbinson arcem mūnīre 
cōnstituit. Ac prīmō, ut erant nunc ferreīs spathīs īnstrūctī, 
fossa, quae cingēbat arcem, ita refecta est, ut esset lātior 
altiorque. Deinde postēs ēriguntur, pōnsque versātilis ita 
adstruitur, ut ērēctus sit prō portā. Tum tormenta in aggere 
collocantur, bīnīs dextrum, bīnīs sinistrum latus totidemque 
faciem castellī tuentibus. Nunc licēbat ab impetū barbarōrum 
esse sēcūrīs, atque īnsuper patēbat ipsīs facilis aditus 
exitusque.

Interim messis advēnerat. Rōbinson vetere gladiō prō falce ūsus 
est ad zēam dēmetendam, sed, ad effodiendōs sōlānōrum bulbōs, 
ligōne inter rēs servātās repertō. Tum Rōbinson duo trībula 
cōnfēcit ; sociōque eōrum ūsum ēdoctō, ambō zēam ūnō diē 
extundunt ; duōs saccōs inde replent, sex circiter modiōrum 
mēnsūrā. Pāne nauticō ad vīctum aliquot mēnsium īnstrūctī erant. 
Quō cōnsūmptō, Rōbinson ipse pānem coquere cōnstituit.

Nīmīrum molam manuāriam ē nāve apportāverat. Nihil igitur eī 
dēfuit nisi crībrum dēnsum ad crībrandam farīnam, furnusque ad 
coquendum pānem. Crībrī locō, tēlae genus apud Indōs cōnfectum 
repertumque in nāve adhibuit. Furnum vērō haud difficile fuit 
fabricāre.

Cum autem Rōbinson agricultūrae tum propter ejus ūtilitātem, tum 
propter jūcunditātem inprīmīs operam dare cuperet, officīnam 
vōmeribus īnstrūmentīsque aliīs cōnficiendīs idōneam exstruere 
cōnstituit. Quippe quī nunc habēret follem, tantamque ferrī 
cōpiam, quanta sibi per tōtam vītam, quam longa foret, sufficere 
vidērētur. Igitur pluviī temporis partem ferrāmentīs cōnflandīs 
et excūdendīs impendunt ; quod quidem post nōnnūllōs cōnātūs 
irritōs praeclārē illīs successit. Posteā et arātrum 
excōgitāvērunt tam leve et aptum, ut lamae ipsae sēnsim arandō 
assuēverint. Tum occā perfectā, exāctō tempore pluviō, duōs 
frūmentī modiōs, ūnum hordeī, dīmidium pīsōrum terrae commīsit, 
quae herbēscentem brevī fūdit viriditātem, et intrā duōs mēnsēs 
sēmina sibi commissa incrēdibilī faenore reddidit.

Interim capra duōs pepererat haedulōs, ita ut hoc quoque 
animālium genus in īnsulā propāgārētur. Canis cūstōdis mūnere 
noctū fungēbātur. Psittacus sīve inter cēnandum, sīve inter 
labōrandum eōs garriendō recreābat. Lamae autem nunc summam 
ūtilitātem illīs praestitērunt : hae enim nōn sōlum lac, cāseōs, 
būtȳrumque praebēbant ; illī vērō in agrīs colendīs magnō erant 
adjūmentō. Sīc ad vītae fēlīcitātem perfectam nihil Rōbinsōnī 
dēerat, praeter parentēs et patriam. Tunc enim ex omnī parte 
beātus fuisset.


————

Caput vīcēsimum sextum.


Adsunt ! adsunt ! — Arma inter sociōs dīviduntur. — Parātur 
bellum. — Duo virī adversus quīnquāgintā. — Victōris clēmentia.

Haec inter sex mēnsēs efflūxēre, nec Vendredi ūllam dēnuō dē 
patriā repetendā mentiōnem dominō fēcerat. Saepius autem, 
cōnfectō labōre, montem, unde īnsulam, in quā nātus erat, 
prōspectāret, cōnscendere solēbat. Ibi meditābundus sedēbat, 
lūgēns quod ā patre in perpetuum disjūnctus esse vidērētur. Et 
ipse Rōbinson tacēbat dē hōc itinere ; quippe quī nōn posset 
amīcī vōtīs prius obsecundāre, quam cūncta ad novum vīvendī 
genus fuissent disposita.

Nunc autem absolūtīs rēbus māximē necessāriīs, Rōbinson prīmus 
nāvis ad sociī patrem arcessendum dēnuō parandae auctor fuit. 
Quō audītō, Vendredi tantā etiamnum quantā prius laetitiā 
affectus, grātum ergā Rōbinsōnem animum eōdem modō dēclārāvit. 
Proximō igitur diē opus inchoātum est, īnstrūctīsque idōneīs 
secūribus longē fēlīcius rēs cessit.

Diē quādam, Rōbinson, in negōtiō quōdam domesticō occupātus, 
socium ad lītus mīsit, ut testūdinem quaereret ; diū enim grātō 
hōc cibō caruerant. Ille vērō brevī magnā cum festīnātiōne 
rediit ; anhēlāns pavitānsque haec sōla prōferre potuit : 
« Adsunt ! adsunt ! » Territus ipse Rōbinson interrogat quisnam 
adsit. « Ō domine ! ūna, duae, trēs, sex scaphae ! » Numerō 
scīlicet inter trēs et sex, propter animī agitātiōnem, reminīscī 
nōn potuit.

Rōbinson quam vēlōcissimē collem cōnscendit, atque nōn sine 
horrōre agnōscit, Vendredi nōn errāvisse ; atque ipse numerat 
sex scaphās barbarīs replētās, quī appellere lītorī cōnābantur. 
Tum celeriter dēscendit, sociīque trepidantis animum cōnfirmat, 
interrogāns an fidēliter et strēnuē cum ipsō stāre velit, sī cum 
barbarīs sit dēcertandum.

« Vīta mea tua est, » respondit ille, cum interim satis firmātus 
fortitūdinem prīstinam in animum revocāsset. « Age vērō, 
Rōbinson exclāmat, absit ut barbarī inhūmāna exsequantur 
cōnsilia ! Quae cōnstituerim ego, tibi inter eundum expōnam ; 
nunc nōn loquendī, sed agendī tempus est. »

Tum ūnum ē tormentīs ē vallō dēdūcit, rotīs suffultum ; sex 
sclopēta majōra, quattuor minōra, replētaque illa, cum duōbus 
gladiīs prōfert. Uterque duōbus sclopētīs manuāriīs gladiōque 
cingulum īnstruit, tria sclopēta majōra umerō impōnit, 
tormentōque trahendō adjungitur. Abundābant praetereā globīs 
plumbeīs majōribus minōribusque, et pulvere nitrātō. Sīc cum hōc 
mīlitārī apparātū fortiter ad bellum prōgrediuntur.

Ponte versātilī trājectō, cōnsistunt. Tum Rōbinson sociō omne 
bellī cōnsilium exposuit. « Montem circum, ait, atque per 
dēnsissimam silvam ībimus, nē ab hostibus cōnspiciāmur. Tum in 
arbustīs dēnsīs ad lītus ferē prōcurrentibus ad eōs propius 
accēdēmus. Cum erimus intrā tēlī jactum, subitō tormentum 
explōdātur bellicum, quō barbarī, crēdō equidem, territī, 
relictā praedā, in scaphās cōnfugient. » Tum commīlitōnī manum 
porrigit ; et uterque sē fortissimī mīlitis officiō fūnctūrum 
pollicētur.

Interim tacitō gressū ūsque ad extrēmam dūmētōrum partem 
perveniunt. Rōbinson comitis aurī īnsusurrat, ut quam cautissimē 
post magnam quamdam arborem adrēpat, redeatque sibi dēclārātūrus 
num hostēs inde cōnspicī possint. Vendredi, reversus, nūntiat 
optimē illōs observārī posse, ignem circumsedentēs, ossaque 
alterīus captīvī jam mactātī assāta rōdentēs ; alterum nōn 
procul ab illīs vīnctum jacēre ; hunc ex albō genere hominum 
vidērī, et parī necī dēstinātum.

Nōn tenuit īram Rōbinson, dē virō albō inprīmīs audiēns. Tubum 
opticum, quem nāve servātum sēcum apportāverat, praetendit post 
arborem ipse collocātus, et ea quae Vendredi retulerat, ipse 
vēra esse dēprehendit. Quīnquāgintā circiter canibālēs apud 
ignem cōnsēderant ; captīvum vērō jacentem Eurōpaeum esse facile 
agnōvit. Tum autem exārsit, sanguis fervet, pectus aestuat. Sī 
vērō prīmum hunc animī mōtum sequitur, temere impetū factō 
multum effundet sanguinis : nōvit enim ratiōnem caecā animī 
perturbātiōne vincī numquam oportēre ; itaque indignātiōnem 
cohibet.

Ad eam deinde partem dūmētōrum, quae longius excurrēbant, 
prōgressus, animadvertit hiātum mediocrem ē longinquō vix 
cōnspiciendum. Collocātum ibi tormentum ita dīrigit, ut globus 
super capita barbarōrum ēmissus nēminem laedat. Deinde sociō 
tacitē significat ut accūrātē ipsum in omnibus imitētur, quae 
agentem ipsum vīderit.

Quō factō, duo sclopēta pōnit humī, tertium manū tenet : quod 
Vendredi imitātus est. Tum fūnem incendiārium rīmulae tormentī 
admovet. Ignem pulvis concipit ; globus explōditur. Fragōre 
audītō, barbarī ē caespitibus ad terram prōcidunt, quasi omnēs 
ūnā occīsī, Rōbinson et socius in exitum reī intentī ērēctīque, 
ad pugnam, sī necesse foret, cētera parant. Mox vērō barbarī, 
terrōre, quō prīmum perculsī fuerant, parumper sēdātō, in pedēs 
sē ērigunt. Pavidiōrēs ad scaphās profugiunt, fortiōrēs arma 
capiunt.

Illī vērō, sōlō tormentī fragōre exterritī, neque ignem, neque 
globum vīderant ; itaque terror eōrum Rōbinsōnis exspectātiōne 
minor fuit. Cum autem nihil circumspiciendō animadverterent quō 
rūrsus terrērentur, animum statim recēpērunt. Fugientēs quoque 
revertuntur ; cūnctī horrendum clāmōrem ēdunt, atque saevissimō 
vultū gestūque arma vibrantēs chorum bellicum īnstaurant.

Rōbinson haeret etiam dubius, dōnec chorō fīnis fieret. Cum vērō 
vīdisset barbarōs iterum cōnsīdere, duōsque mittī quī Eurōpaeum 
addūcerent mactandum, tum diūtius īram cohibēre nōn potuit. 
Scīlicet praecipit sociō vōce submissā : « Tū ad dextram, ego ad 
sinistram : Deus nōs adjuvet ! » Hīs dictīs, sclopētum ipse 
explōdit : idem facit Vendredi, quī melius Rōbinsōne 
collīneāverat. In sinistrā enim parte quīnque, in dextrā trēs 
tantum prōcidērunt. Ex quibus octo, trēs interfectī, quīnque 
vulnerātī modo erant, Mīra fuit festīnātiō quā jam omnēs quī 
illaesī fuerant, fugam corripuēre. Aliī, alia in loca 
aufugientēs, immānem ēdunt ejulātum. Rōbinson nunc prōrumpere 
gestit, ut fugientēs persequātur, miserumque Eurōpaeum vinculīs 
līberet ; sed obstupuit sānē, cum nōnnūllōs fugientium rūrsus 
coalēscere, et sē ad dēfēnsiōnem parāre vīdisset. Itaque quam 
celerrimē alterum sclopētum arripit. Īdem Vendredi, ambōque suum 
quisque explōdunt. Hīc duo tantum occubuērunt barbarī. Nōnnūllī 
autem, vulnerātī scīlicet, clāmantēs atque ululantēs, āmentium 
īnstar, discurrunt ; aliī cruentī, aliī vehementer laesī. Ex 
istīs nōn multō post trēs etiam sēmianimēs prōcidunt.

« Agedum, Vendredi, » Rōbinson exclāmat, dum sclopētum abjicit 
explōsum, ut tertium replētum arripiat ; « prōrumpāmus. » Hīs 
dictīs, factō impetū, ambō in campum ruunt, Rōbinsonque ad 
captīvum prōvolat. Dum autem ad illum accēdit, nōnnūllōs 
barbarōrum fugientium animadvertit gradum sistere, atque ad 
pugnam sē compōnere. Hoc Rōbinson sociō innuit. Quī quidem, 
signō ejus intellēctō propius accessit, sclopētōque explōsō ūnum 
ex illīs prōstrāvit.

Interim Rōbinson cultrō vincula secat, quibus captīvī manūs 
pedēsque cōnstrictī erant. Tum Germānicō sermōne interrogat, 
quisnam sit. Captīvus Latīnīs verbīs respondet sē Chrīstiānum et 
Hispānum esse. Tunc illī Rōbinson sclopētum manuārium gladiumque 
porrigit, ut ad pugnam dirimendam ipse auxiliō sit. Hispānus vix 
sclopētum gladiumque accēperat, cum furōre percitus, bellumque 
commūne recentiōre īrā gerēns, in barbarōs impetum facit, et dum 
cēterī ad scaphās sē recipiunt, nōnnūllōs cūnctantēs caedit. 
Jamque illī vēlīs rēmīsque aufūgēre.

Vendredi Hispānusque ūnam ē scaphīs relictīs cōnscendere 
statuunt, ut fugientēs persequantur. Rōbinson autem eōs ā 
cōnsiliō āvertit, hīs dictīs : « Abundē est, amīcī ! sanguinis 
hūmānī satis profūdimus, plūs fortasse quam fās erat. Cēterī 
vīvant, cum nōbīs porrō nocēre nec velint, nec valeant. »

« Fierī autem potest, excipit Vendredi, ut majōre numerō 
revertantur. — Sit sānē ! » Rōbinson respondet, ejus umerum 
lēniter percutiēns ; « nōnne exercitus quoque noster auctus 
est ? » Hispānum ostendēns. « Nunc licet nōbīs vel legiōnem 
integram istōrum aggredī caedereque, seu in apertō, seu intrā 
vallum proeliēmur. »

Jam vir noster, ut erat hūmānissimus, campum pugnae lacrimāns 
circumīvit, sī forte cuiquam barbarōrum adhūc spīrantium posset 
succurrere. Plūrimī autem exspīrāverant ; cēterīque, inter manūs 
ejus vīnum vulneribus īnstillantis, animam efflant. Ūnus et 
vīgintī numerō barbarī dēsīderātī sunt ; nec vulnerātus quidem 
ūllus inter victōrēs fuerat.


————

Caput vīcēsimum septimum.


Vendredi patrem suum invenit. — Hispānus nārrat suōs cāsūs.

Rōbinson, cupidus scaphae quam barbarī relīquerant īnspiciendae, 
ad eam accessit, atque nōn sine magnā admīrātiōne in illā 
invēnit hominem alium, manibus pedibusque miserābiliter vīnctum, 
mortuō quam vīvō similiōrem.

Rōbinson statim solūtīs ejus vinculīs, eum ērigere nītitur. Hic 
vērō neque stāre, neque loquī poterat ; flēbiliter potius 
ingemēbat, ratus nīmīrum sē nunc ad mortem trahī. Cum ille gente 
barbarus, nōn autem Eurōpaeus esset, Rōbinson socium vocat 
mortuōrum corpora congerentem, ut patriō sermōne hominem 
alloquātur. Vix autem Vendredi captīvum cōnspexit, cum 
spectāculum ejusmodī īnsecūtum est, quod Rōbinson et Hispānus 
nōn sine lacrimīs intuērī potuērunt. Scīlicet Vendredi, subitō 
quasi lymphātus, in captīvī amplexūs prōvolāre, eum ōsculārī, 
urgēre ; clāmāre, rīdēre, exsultāre, saltāre, flēre, manūs 
torquēre, faciem et pectus foedāre, iterumque exclāmāre, āmentem 
dēnique tōtō habitū referre. Diū quoque et multum Rōbinson 
socium prius interrogāvit quam ille hoc ūnum breviter dominō 
respondisset : « Pater meus ! »

Jam vērō cūncta quibus optimus ille juvenis laetitiam 
pietātemque exprimere gestiēbat, verbīs nēmō dēscrīpserit. 
Vīciēs ille ē scaphā in terram, ē terrā in scapham prōsilit. 
Rōbinson vīnī aliquantulum quod in lagēnā reliquum habēbat, 
fīliō trādit, quō patris membra tumentia foveat. Tum paululum 
sēcessit, ut Vendredi līberius sēsē tōtum daret laetitiae.

Ac aliquantō post reversus, interrogat an cibum aliquem patrī 
praebuerit : tum respondentī sē minimē adhūc dē hōc cōgitāsse, 
Rōbinson jentāculum suum ipsī offert, quod hic patrī trādidit. 
Tum repente ē scaphā prōsiluit, atque ita celeriter prōcurrit, 
ut jam extrā cōnspectum esset prius quam Rōbinson eum posset 
interrogāre. Mox autem reversus est, manū alterā urceum aquae 
plēnum, alterā pānem cāseumque tenēns. Illum patrī, hunc dominō 
porrigit, ut jentāculum, quō ille sē dēfraudāverat, compēnsāret. 
Senex aquā gelidā subitō recreātus est ; quippe quī sitī 
excruciātus in eō erat ut prōrsus dēficeret.

Jam Rōbinson ad Hispānum in grāmine prōstrātum languentemque sē 
convertit ; istum quoque ā sociō pōtū cibōque reficiendum 
cūrāvit. Tum illum ad scapham dēdūcit, in quam, tormentō quoque, 
sclopētīs spoliīsque interfectōrum onerātam, Vendredi saltū sē 
dedit ; tamque vēlōciter, ventō quamvīs adversō, eam rēmīs 
impulit, ut Rōbinson nāvigantis cursum in lītore pedibus 
incēdēns vix aequāret.

Brevī ad arcem perventum est, in quam omnēs nunc ab omnī 
perīculō līberātī ingressī sunt. Tum hospitēs ambō cēnam 
salūbrem parant. Et certē Rōbinson subrīsit, cum cōgitāsset sē 
persōnam rēgis referre. Tōtī scīlicet nunc īnsulae imperitābat ; 
omnēs ejus subditī vītam illī acceptam referre dēbēbant, ab ejus 
nūtū pendēre, atque, sī opus esset, vītam ipsam prō dominō 
profundere.

Tunc sīc socium Rōbinson alloquitur : « Duplicī nōmine fēstus 
nōbīs hic diēs habēbitur : tum quod duōs hominēs ex faucibus 
barbarōrum ēripuimus ; tum quod tū ipse, ō amīce, patrem tuum 
recēpistī. Lautissimīs igitur dapibus hodiē mēnsam īnstruāmus. »

Inter epulandum nārrāvit Hispānus, quō fātō inter manūs 
barbarōrum incidisset. Cum ille sex ferē mēnsēs inter eōs 
versātus fuisset, eōrum linguam ita didicerat, ut cōgitāta 
verbīs exprimeret, Vendredique apud dominum mūnere interpretis 
fungēbātur. Summa eōrum, quae nunc ille nārrāvit, haec est :

« Nāvis nostra ad mercātūram nigrōrum hominum faciendam profecta 
erat. Ab ōrā scīlicet Āfricae vēnimus, ubi variās mercēs ex 
Eurōpā cum grānulīs aureīs, ebore atque hominibus nigrīs 
mūtāverāmus, odiōsō quidem et inhūmānō quaestū : hōs centum 
numerō nāvī imposuerāmus in Americam trānsvehendōs. Jam vīgintī 
eōrum vītā excesserant, aliīs quippe super aliōs prōmiscuē 
congestīs. Tempestās saeva et diuturna ab itinere dēerrantēs ad 
ōram Brasiliae nōs abripuit. Cum nāvis fatīscere coepisset, nec 
in altum revertī gubernātor audēret, satius dūxit ōram terrae 
continentis legere. Exortā subitō novā tempestāte, ventīs 
reflantibus rejecta est nāvis ā continente, et noctū prope 
īnsulam quamdam in scopulōs conjecta. Nōnnūlla explōsimus 
tormenta, et, sīcuti fierī solet, significāvimus nōs in 
discrīmine versārī, et statuimus nāvem, quoad fierī posset, nōn 
dēserere. Hāc mente servōrum nigrōrum vincula solvimus, ut illī 
nōs ad aquam undique per compāgēs laxātās abundantem hauriendam 
adjuvārent. Quī simul līberōs sē sentiunt, factā cōnspīrātiōne, 
scaphās occupant ad lībertātem simul vītamque servandam. Tum 
inopēs cōnsiliī haesimus. Illōs enim vī adhibitā cōgendī 
potestās nōbīs nōn erat ; quippe nōs quīndecim numerō, illī 
octōgintā, multī quoque eōrum nostrīs armīs potītī. Neque tamen 
minus anceps perīculum erat dērelictīs in nāve scōpulīs 
haerente, sine scaphārum auxiliō : ad precēs igitur cōnfūgimus, 
eōs ōrantēs quī paulō ante servī erant, ut vel remanērent, vel 
nōs sēcum abdūcerent. Hīc vērō nōn possum quīn hūmānitātī 
illōrum laudēs dēbitās persolvam. Etsī enim illīs saevissimē ūsī 
fuerāmus, tamen misericordiā commōtī hoc nōbīs concessērunt, ut 
in scaphās, sed cūnctī inermēs, admitterēmur.

« Tum in eās dēsiluimus, tantā multitūdine, ut paene 
submergerentur. Interim dum ad īnsulam proximam tendimus, 
mūtātus subitō ventus nōs, quantumvīs rēmīs connīsōs, in altum 
prōpulit. Tum vērō praesentissimum fuit vītae discrīmen. Attamen 
scaphae, quamvīs māximē onerātae, et flūctibus crēbrīs jactātae, 
undārum vim superābant ; ac dēmum praeter omnem exspectātiōnem, 
nēmine āmissō, ad īnsulam plānē ignōtam dēlātae sunt, cujus ab 
incolīs hūmānissimē exceptī sumus. Vītam apud illōs hūc ūsque 
dēgimus, suō quisque modō, miserō illō quidem ; barbarī quippe, 
nūllum agrum exercentēs, piscibus tantum frūctibusque vēscuntur. 
Illī nōbīscum libenter suam cibāriōrum paucitātem 
commūnicāvērunt, nōsque docuērunt quā arte piscārentur, ut ipsī, 
quae essent ad vīvendum necessāria, parārēmus. Longē melior sānē 
erat nigrōrum hominum condiciō ; quippe quī et huic vītae 
assuētī, et nunc in lībertātem vindicātī essent.

« Paucīs abhinc diēbus gēns quaedam fīnitima īnsulae bellum 
intulit. Tunc omnēs arma capiunt : nōs quoque exīstimāmus 
nostrum esse officium, sānctum atque sollemne, hospitibus tam 
hūmānīs auxiliārī.

« Ego quidem ā latere fortissimī illīus senis pugnāvī, quī 
leōnis īnstar in hostēs dēnsissimōs irruit. Quem cum ab hostibus 
circumventum vīdissem, dum dīmicantī opem ferre properō, ipse 
īnfēlīx cum eō captus sum. Duōs inde diēs duāsque noctēs manibus 
pedibusque vīnctī dēgimus, sitī īnsuper famēque excruciātī. 
Hodiernō autem diē vix exortō ad scaphās prōtrahimur, scīlicet 
ut, prō ferō suō mōre, praedam illī vorārent. Tum vērō dīvīna 
prōvidentia, vōs, ō virī fortēs magnanimīque, ad nōs servandōs 
mīsit, ut vōbīs ejusmodī beneficium dēbērēmus, quod solvere 
numquam erit in nostrā potestāte. »

Hispānus hīs dictīs conticuit ; effūsīs autem lacrimīs 
significāvit quam grātō esset animō. Rōbinson incrēdibilī cum 
laetitiā comperit vērissimum esse quod prius conjēcerat, 
Vendredique cum eō dīvīnae prōvidentiae et sapientiam et 
benignitātem admīrātus est.


————

Caput vīcēsimum octāvum.


Cōntiō advocāta. — Lēgātī missī. — Lēgēs īnstitūtae. — Spēlunca. 
— Mōnstrum.

Proximō diē, Rōbinson omnēs sibi subditōs convocāvit, ut rem, 
quae diūtius differrī nōn poterat, conjūnctīs vīribus 
perficerent.

Scīlicet verendum erat nē, malignīs jacentium in campō pugnae 
cadāverum vapōribus, pestis fūnesta exorīrētur. Itaque cūnctī, 
suā quisque īnstrūctus secūrī, conveniunt ; caesīsque lignīs, 
Rōmānōrum mōrem imitātī, corpora dēfūnctōrum combūrunt. Interim 
Vendredi patrem suum docuerat, quantum gentēs bene morātae ab 
hūmānā carne abhorrērent. Quod quidem mīrum senī prīmō vīsum 
est : fīlius autem, expositīs omnibus quae ipse ā dominō 
accēperat, brevī patrem eō addūxit ut mōrem istum inhūmānum 
āversārētur. Senem illum Dominicum Rōbinson proptereā 
appellāvit, quod diē dominicā eum servāverat.

Jam ille ūniversōs in cōntiōnem vocat, in quā Vendredi iterum 
interpretis mūnere, cum ergā Hispānum, tum apud senem Dominicum, 
fūnctus est. Rōbinson vērō, ut apud ipsum summa imperiī erat, 
hīs verbīs incipit : « Ō amīcī, quōs Deī prōvidentia sociōs mihi 
adjūnxit, omnia nunc possidēmus quae ad bene beātēque vīvendum 
requīruntur : absit vērō ut ego hīs bonīs tranquillō animō et 
quiētō fruar, quamdiū intellēxerō esse aliōs hominēs quī, cum ā 
nātūrā jūs aequum illīs fruendī accēperint, inopiā tamen et 
miseriā opprimantur ! Hīc loquor dē populāribus tuīs, ō amīce, 
quem mihi commūnis ab Eurōpā orīgō propius jungit, dē Hispānīs 
scīlicet quī barbarōrum sunt adhūc in potestāte. Itaque hoc ā 
vōbīs petō ut suam quisque sententiam dīcat, dēclāretque quā 
potissimum ratiōne eōs in societātem hujus nostrae condiciōnis 
adscīscāmus. »

Haec fātus, ūnumquemque sententiam prōferre jubet. Hispānus sē 
vel ūnum eōs, in scaphā dē hostibus captā, adductūrum 
pollicētur. Dominicus profitētur sē idem facere parātum. 
Vendredi autem cēnset satius esse patrem suum senem manēre, 
optatque ut sibi liceat Hispānō sēsē addere. Tum nōbile patrem 
inter et fīlium fuit certāmen, utrī potissimum contingeret vītae 
perīculum adīre. Itaque Rōbinson coāctus est, ad rem dirimendam, 
sententiam ipse suam dīcere, cui omnēs laetī obtemperāvērunt. 
Haec erat, ut Hispānus cum Dominicō proficīscerētur, Vendredi 
autem apud sē remanēret.

Addidit vērō, priusquam ambō illī in viam sē cōnferrent, necesse 
esse ut, arātō agrī deciēs majōre spatiō, sēmina sererentur ; 
auctō enim colōnōrum numerō, vīctum quoque necessārium augendum 
esse. Igitur per aliquot hebdomadēs continuās, agricola quisque 
factus est : operāriōrumque dīligentiā, fēlīciter omnia et cito 
cōnfecta sunt ; cūnctīsque intrā quīndecim diēs absolūtīs, 
cōnstitūtum iter parātur. Sed prius quam proficīscerētur, 
Hispānus probī grātīque in Rōbinsōnem animī documentum ēdidit, 
quod et prūdentiam ejus dēclārāvit. Scīlicet cōnfessus est 
populārēs suōs, ipsīus īnstar, esse rēmigēs dē plēbe, rude genus 
et incultum ; neque sibi eōrum mentem adeō perspectam esse, ut 
spōnsor fīat dē ipsōrum fide ac voluntāte ; itaque sē optimum 
cēnsēre, ā Rōbinsōne, ut pote dominō, lēgēs certās cōnstituī, 
nēminemque in īnsulam addūcendum esse, nisi prius lēgibus illīs 
sēsē obstrīnxerit. Rōbinson, laetus hospitis fide, ejus cōnsiliō 
obsecūtus est. Hīs autem verbīs lēgēs scrīptae erant.

« Quīcumque in īnsulā vīvere, atque in partem commoditātum, quās 
illa praebet, admittī cupit, eum oportet :

« 1º. Voluntātī dominī illīus īnsulae lēgitimī in omnibus 
oboedīre ; cūnctīsque īnstitūtīs, quae ille ad salūtem commūnem 
cīvium prōmovendam praecēperit, obtemperāre.

« 2º. Vītam agere in labōre, temperantiā et honestāte : nēmō 
enim in hāc īnsulā tolerābitur, quī ignāviae, quī luxuriae aut 
ūllī turpitūdinis generī sē dederit.

« 3º. Abstinēre ab omnī rixā : sīquis autem injūriam accēperit, 
nē sit in propriā causā jūdex, sed querēlam ad īnsulae dominum 
dēferat, aut ad eum quī jūdex ab illō cōnstitūtus fuerit.

« 4º. Omnēs labōrēs ad commūnem ūtilitātem necessāriōs libenter 
suscipere, ac, sī rēs postulābit, dominō, vel cum vītae 
discrīmine, opem ferre.

« 5º. Sī quis ūllam ex hīs lēgibus aequissimīs violāre ausus 
fuerit, cēterōrum officium est adversus eum coalēscere, ut 
pāreat, aut ex īnsulā in perpetuum ējiciātur.

« Nēminem vērō nōn hortāmur ut hās condiciōnēs sēriō perpendat, 
nōmenque jūrisjūrandī locō nōn subscrībat, nisi prius statuerit 
illīs quam religiōsissimē obtemperāre.

« Rōbinson. »

Hās lēgēs scrīptās Hispānus in vernāculum sermōnem vertit. Quō 
factō, ille et calamīs et ātrāmentō īnstruitur, ut populārēs 
ejus nōmen lēgibus prōpositīs prius subscrībant, quam 
proficīscantur. Tum viāticīs scaphae impositīs, magnā cum 
pietāte valedīcunt Rōbinsōnī sociōque, et vēla faciunt.

Hīs perāctīs, Rōbinson, comite Vendredi, domum vēnandō redit. 
Sed nōn longē prōcesserat, cum canis stetit lātrāns ad īmam 
rūpem arbustīs cōnsitam. Accēdunt ambō propius, hiātumque in 
rūpe dēprehendunt adeō artum, ut irrēpere, nōn vērō ingredī, 
possent. Rōbinson socium tentāre jussit num per hiātum istum 
posset sē immittere. Quī caput cum vix admōvisset, horrendō 
clāmōre retrāxit, nihilque Rōbinsōnis admonitiōnem cūrāns, 
āmentis īnstar aufūgit. Tandem Rōbinson, eum assecūtus, causam 
fugae rogat : « Heu ! heu ! respondet Vendredi, fugiāmus ! 
mōnstrum horrendum vīdī, ingēns, ārdentibus oculīs, faucibus 
tantīs ut nōs ambō simul absorbēre possit.

« — Ehem ! Rōbinson excipit, faucēs satis amplās dīcis : attamen 
ipse rem explōrābō. — Ō domine, exclāmat Vendredi, ad pedēs ejus 
prōvolūtus, per Deum tē obsecrō ; absit ut hoc faciās : tē 
mōnstrum illud dēglūtiet ; tum miser Vendredi dominō orbātus 
erit. » Rōbinson subrīdēns interrogat, an ipse ab illō dēvorātus 
fuerit. Cum Vendredi obmūtēsceret, illum Rōbinson domum jussit 
festīnāre, ut lampadem accēnsam quaereret. Ipse interim ad 
spēluncam reversus sclopētō armātus, ad ōstium sē collocat.

Mox Vendredi cum lampade redit, dominumque iterātīs precibus 
ōrat, nē mortī certae ultrō sē objiciat. Rōbinson autem, quī rē 
dēlīberātā timōris expers erat, hortātur socium ut animō 
cōnfīdat. Tum lampadem sinistrā, sclopētum dextrā tenēns, 
mōnstrō fortiter obvius fertur. Capite vix immissō, ad dubiam 
lampadis lūcem ipse quoque aliquid cōnspicātus est quod sibi 
horrōrem incussit. Neque adeō tamen aufugere voluit ; sed admōtā 
propius lampade, perspexit nihil plānē illud esse nisi lamam 
aetāte frāctum, et seniō mox interitūrum. Scīlicet cum iīs 
animālibus, quae sīc dēgunt utī nātūra sē habet, vīrēs nōn jam 
suppetunt ut anquīrant et parent quae sunt sibi ad vīctum 
necessāria, tum sēsē in latibula recipiunt, ubi languōre aut 
inediā cōnsūmuntur.

Cum igitur Rōbinson circumspiciendō nihil dēprehendisset praeter 
animal illud minimē timendum, penitus in spēluncam irrēpsit, 
vocātō ad sē Vendredi. Hic etsī vehementer trepidābat, nōn 
potuit quīn dominum ducem sequerētur, atque nōn sine admīrātiōne 
vīdit quantopere magnitūdinem mōnstrī timor exaggerāvisset.

Cum jam lama in eō esset ut ageret animam, Rōbinson illum ex 
antrō prōpellit, quem, cum exspīrāverit, terrā obruat. Quō 
factō, cūriōsius locum explōrantēs, inveniunt antrum satis 
amplum et jūcundum, ex quō magnam in posterum ūtilitātem sē 
captūrōs spērābant : scīlicet illud quasi dē industriā excavātum 
erat. Hoc statim Rōbinson ēlēgit, ubi, fervidissimō sōlis aestū, 
frīgus captāret. Itaque missus est Vendredi ut īnstrūmenta 
afferret, quōrum ope coepērunt ōstium antrī amplificāre ; atque 
in hōc opere, dum abessent duo lēgātī, tempus nōn sine 
jūcunditāte cōnsūmpsērunt.


————

Caput vīcēsimum nōnum.


Nāvis anglica appulsa ad īnsulam. — Quō cāsū. — Magna Rōbinsōnis 
in praefectum merita. — Spēs līberātiōnis.

Octo jam ēlāpsīs diēbus nōndum lēgātī redierant. Vendredi 
saepissimē nunc ad montem prōcurrēbat ; nec tamen, quamvīs 
intentīs intuērētur oculīs, quidquam cōnspiciēbat. Tandem diē 
quādam, cum Rōbinson domī occupātus esset, ecce subitō redit 
ille exsultāns, ac procul : « Adveniunt ! adveniunt ! » Hōc 
nūntiō laetus Rōbinson, telescopiō arreptō, ad collem properat. 
Inde ē longinquō prōspicit scapham ad īnsulam tendentem. Sed, 
quassāns caput, « Incertum, ait ille sociō, an hoc vērē sit quod 
exspectāmus. » Vendredi expalluit : Rōbinson iterum speculātur ; 
nunc jam rēs est nōn dubia. Scīlicet Eurōpaeāna erat nāvicula, 
albīque hominēs in eā armātī. Extemplō sociī alium collem 
cōnscendunt, certiōra vīsūrī. Quantus vērō fuit stupor 
cernentium nāvem ingentem Anglicam, in ancorīs stantem !

Tum Rōbinsōnis animus admīrātiōne, metū, laetitiā invicem 
afficitur. Hinc enim gaudet spē līberātiōnis ; inde vērō stupet 
metuitque, quod nōn liquet quō cōnsiliō nāvis ista hoc 
appulisset. Itaque veritus nē pīrātae essent, in colle arboribus 
virgultīsque cōnsitō sē sociumque collocat in speculīs. Inde 
cernunt scapham ūndecim hominibus onerātam ad lītus appellere, 
ex quibus octo armātī, trēs reliquī inermēs vīnctīque. Hī quidem 
vix in lītore expositī vinculīs solūtī sunt. Ūnus ex illīs 
misericordiam armātōrum implōrābat. Reliquī duo manibus sublātīs 
ā Deō auxilium et salūtem petere vidēbantur. Quibus cōnspectīs, 
Rōbinson perturbātus et anceps cōnsiliī stetit. At brevī nōn 
sine horrōre videt nōnnūllōs nautārum strictīs gladiīs necem 
captīvō intentantēs, ac deinde tribus captīvīs relictīs proximum 
petentēs nemus. Illī intereā sedēbant maestō dējectōque vultū, 
ad cōgitātiōnēs quid deinde futūrum esset dolōre conversō. Tum 
Rōbinson, cujus in mentem aliēnīs malīs propria revocābantur, 
miserīs istīs hominibus vel ipsīus vītae perīculō opem ferre 
statuit. Igitur Vendredi jubētur sclopēta, gladiōs apparātumque 
tormentārium quam celerrimē afferre : ipse remanēre satius 
dūxit, speculātūrus quae sequerentur. Cūnctīs igitur ad 
pugnandum parātīs, magnā cum voluptāte nostrī animadvertunt 
nautās vagantēs in umbrā passim recubāre, ut somnō, diēī 
fervidissimō tempore, indulgērent. Tum Rōbinson, cum paululum 
exspectāsset, cōnfīdentī animō ad miserōs illōs accēdit. Quī cum 
faciē ā Rōbinsōne āversā sedērent, attonitī stupuērunt, audītā 
vōce subitō clāmantis : « Quīnam virī estis ? » At illī 
exsilīre, fugamque parāre. Rōbinson vērō Germānicō sermōne 
hortātur, nē timeant ; sē servātōrem adesse, et dē patriā, dē 
malīs, et quid opis ipse ferre posset, interrogat. « Anglī 
sumus, » respondet ūnus, quī Germānicam linguam apprīmē 
intellegēbat. « Ego sum praefectus nāvis : nautae meī, 
conjūrātiōne factā, nāvī meā potītī sunt. Prīmō statuerant mē 
cum virīs istīs bonīs interficere ; tandem vītam dēprecantibus 
concessērunt. Vīta autem in hāc īnsulā dēsertā, inopiā et 
miseriā peritūrīs, est ipsā morte acerbior. — Ego vōs, inquit 
Rōbinson, ex omnī difficultāte expediam, vel ipsīus capitis meī 
perīculō, sed duplicī lēge, scīlicet ut mihi tū, quamdiū in 
īnsulā, cum tuīs pāreās ; deinde ut, sī nāvem tuam tibi 
restituere mihi contigerit, mē meōsque in Angliam revehās. » 
Quae cum praefectus affirmandō prōmīsisset, tum Rōbinson 
sclopētō quemque gladiōque armāvit, eā tamen condiciōne, ut iīs 
nēmō ante ūterētur quam ipse jussisset. « Scelestōs hominēs, 
addit ille, somnō nunc sōpītōs, et passim jacentēs occupēmus ; 
sed incruenta sit victōria. »

Tum illī tōtī ab lūctū versī in īram, ducem secūtī sunt ; 
Vendredi laqueōs, quibus illī ligātī fuerant, sēcum ferente. Jam 
ad proximum accēdunt, in faciem prōstrātum, et somnō tam altō 
oppressum, ut, manibus pedibusque vīnctīs, ōs eī prius 
obstrūxerint quam penitus experrēctus esset. Manibus ā tergō 
revīnctīs, in eōdem statū immōtus manēre jubētur ; quī, sī vel 
minimam vōcem ēdiderit, jugulābitur.

Quō factō, ad secundum properant, quem ligātum pariter supīnum 
collocant, eadem, nisi sileat, intentantēs. Et jam, favente 
suprēmō illō scelerum vindice, sex in vinculīs erant, cum 
postrēmī duo, subitō experrēctī surgentēsque, arma corripiunt. 
« Ō vōs scelestī, exclāmat Rōbinson, cernite sociōs, arma 
abjicite ; pereat quī cūnctābitur. » Haec cum intonuisset, illī, 
gladiīs abjectīs, in genua sē prōsternere, supplicēsque dēlictī 
veniam ā praefectō petere. Atque hīs etiam manūs nōdīs 
implicantur. Tum Rōbinson jubet ūniversōs in spēluncam 
contrūdī ; ōstiōque validīs arborum rāmīs obstrūctō, mandat 
cūstōdī ut interficiātur sī quis claustrum tentat perrumpere. 
Deinde sociī factō agmine ad scapham sē cōnferunt, quam vectibus 
admōtīs in siccum prōtrahunt ; carīnā deinde perforātā.

Sub hōram post merīdiem tertiam, tormentum ē nāvī explōditur, ad 
revocandōs ex īnsulā nautās. Quō signō ter repetītō cum nēmō 
rediisset, alia scapha ē nāvī profecta est ad īnsulam. Tunc 
Rōbinson cum sociīs in collem sē recipit. Scaphā appulsā, nautae 
ad priōrem currunt, quam vident in siccō, et perforātam. Jam 
circumspicere, sociōsque nōmine vocāre. Nēmō autem fuit quī 
respondēret. Illī decem numerō erant, armātī omnēs. Rōbinson, 
quī ex praefectō accēperat inter captīvōs trēs esse quī nōn nisi 
metū coāctī vēnerant in sceleris societātem, Vendredi 
gubernātōremque ad eōs mittit ; cumque illī veniam ōrāssent 
impetrāssentque, tum armīs redditīs eōs, quae ipse praecēperit, 
sēdulō exsequī jubet.

Interim quī posteriōrī scaphā advectī fuerant, sustulēre 
clāmōrem. Redditur et major ā Rōbinsōnis commīlitōnibus ; hoc 
enim ille jusserat, ut advenae in nemora allicerentur. Illī 
scīlicet, vōce respondentium vix audītā, sparsī hinc inde per 
silvās vagantur. Sed nēmine repertō, cum jam advesperāsceret, 
noctem veritī, ad scapham redeunt, cursū et vānō errōre fessī. 
Atque, ut quisque occurrit, excipitur ab īnsidiantibus, quōrum 
in manūs sex ita incidērunt. Cum quattuor aliī reverterentur, 
mittitur ad hōs ūnus nautārum in grātiam receptōrum, 
interrogātūrus, an sponte armīs abjectīs sē submittere velint ; 
nī faciant, īnsulae prōcūrātōrem, trīgintā abhinc passibus, 
quīnquāgintā mīlitēs ex arce ēdūxisse, quī ipsōs caederent. Tum 
Rōbinson armōrum strepitum ūnā omnēs ēdere jussit, ad verba 
lēgātī cōnfirmanda. Priusque illī terrōre quam bellō vincuntur. 
« An vērō dēlictī veniam impetrātūrī sumus ? » quīdam ex iīs 
tandem rogat. Cui praefectus in virgultīs latēns sīc 
acclāmāvit : « Vōcem meam agnōscis, Thōmā Smith ! Sī īlicō arma 
ē manibus ceciderint, vītam habēbitis, Atkins exceptō. » 
Scīlicet ille sēditiōnis concitor fuerat. Tum ūniversī statim 
arma abjicere. Atkins autem exclāmāns, praefectum obtestātur ut 
sibi parcat ignōscatque commūne esse omnium scelus. Praefectus 
respondet, sē, quod ūnum posset, prōcūrātōris eum clēmentiae 
commendātūrum ; quod illī placuerit, exspectet.

Quō factō, Vendredi cum tribus nautīs ad illōs vinciendōs 
mittitur. Jam Rōbinson, quī prōcūrātōris persōnam agēbat, 
accessit cum praefectō. Hic autem dē captīvīs eōs ēlēgit, quibus 
eam nātūrae bonitātem nōverat ut ipsōs sceleris commissī vērē 
paenitēret : hī ad arcem, cēterī ad spēluncam dūcuntur. Ex iīs 
quī in antrum anteā conjectī erant, duōs etiam addūcī jussit, dē 
quibus bene quoque spērābat. Quōmodo autem cum illīs ēgerit, et 
quae posteā acciderint, restat ut nārrētur.


————

Caput trīcēsimum.


Fundāta colōnia. — Rōbinson relinquit īnsulam. — Quod accidit in 
patriam redeuntī. — Quōmodo vītam deinde honestam et beātam 
dēgit.

Quibus culpa remissa fuerat, hī, ante arcem collēctī, decem 
numerō erant. Rōbinson, prōcūrātōris nōmine, quālem eum esse 
dūcēbant, dēclārat, eā lēge ipsōs sēditiōnis veniam impetrātūrōs 
ut praefectum lēgitimum in recuperandā nāve adjuvent. Quae 
sententia etiam captīvīs dēnūntiātur. Tum utrīsque captīvīs 
simul et līberīs ūnā conversandī cōpia data est, ut sēsē mūtuō 
in fide servandā cōnfirmārent, cum haec sōla sontibus patēret 
salūtis via.

Interim fabrō lignāriō mandātur ut alterīus scaphae perforātae 
carīnam reficiat. Tum altera praefectō, altera gubernātōrī 
trāditur, nautīs inter utrumque dīvīsīs, cūnctīque apparātō 
bellicō īnstrūctī vēla faciunt.

Rōbinson, cujus fortūna ex ēventū hujus incoeptī pendēbat, tantā 
animī perturbātiōne sollicitūdineque agitābātur, ut stāre locō 
nescīret : nunc in spēluncā sedēre, nunc in collem adscendere ; 
et quia noctū oculōrum cessābat ūsus, auribus captāre sī forte 
aliquid ē nāve audīret. Augēbātur sollicitūdō exspectātiōne 
signī dē quō inter eōs convēnerat. Triplex scīlicet explōsiō 
nōndum audīta erat, etsī mediā nocte ingruente.

Et jam spēs omnis abierat, cum subitō fit sonitus ē longinquō. 
Rōbinson, quasi ē somnō repente excitātus, aurēs ērigit. 
Sequitur altera explōsiō, et deinde tertia. Nunc cōnstat nāvem 
esse expugnātam ; nunc certō in Eurōpam profectūrus est. Tum 
āmēns laetitiā dēvolāre, socium in grāmine recubantem excitāre, 
amplectī, deinde ad arcem currere, sarcināsque raptim colligere.

Diē nōndum exortō, ad collem rūrsus properat ; eōque ubi nāvis 
in ancorīs stābat, oculōs intendit, lūcem diēī plēnam 
exspectāns : ac brevī cōnspicit praefectum nāvis, collem, 
nōnnūllīs ipsum comitantibus, cōnscendentem. Rōbinson ūnō impetū 
ejus in amplexūs prōvolat. Tum praefectus nārrat sē nāve 
fēlīciter admodum potītum esse, nēmine occīsō, nec vulnerātō 
quidem ; scīlicet obscūrā nocte ita ēvēnisse, ut nec 
agnōscerētur ipse, nec comitēs ā nāve prohibērentur. 
Turbulentissimōs sēditiōnis auctōrēs sibi quidem obstitisse, 
captōs vērō in vincula fuisse conjectōs. Hīs dictīs, cibōs 
quōsdam dēlicātiōrēs ē nāve afferrī jubet, laetīque omnēs 
lautissimō convīviō recreātī sunt.

Deinde praefectus Rōbinsōnem rogāvit, quidnam nunc sibi 
faciendum mandāret, quō ipsī grātiam persolveret. Huic 
Rōbinson : « Praeter hesterna prōmissa, haec tria tē rogābō : 
prīmum quidem ut hīc commorēris, dōnec pater sociī meī 
redierit ; tum ut mē meōsque in nāve excipiās ; dēnique ut 
sēditiōnis auctōribus veniam condōnēs. Haec sōla dēlictī poena 
sit in hāc īnsulā dēserī. »

Praefectus, haec pacta conventaque quam religiōsissimē 
servātūrum sē pollicitus, captīvōs addūcī jubet, pessimīsque 
eōrum dēsignātīs poenam irrogātam dēnūntiat ; neque illī sine 
laetitiā hoc audiērunt, cōnsciī quippe capitālis admissī 
facinoris. Rōbinson eōs benignē docuit quōmodo vīctum 
quaererent, illīsque rēs suās omnēs relictūrum sē prōmīsit.

Dum noster haec loquitur, Vendredi magnō cursū anhēlāns nūntiat 
patrem cum Hispānīs advēnisse. Cūnctī igitur illīs obviam 
properant. Vendredi, cēterōs praevertēns, in amplexūs patris 
praecurrerat. Rōbinson nōn sine admīrātiōne duās mulierēs inter 
advenās cōnspexit ; Dominicusque interrogātus docet uxōrēs esse 
duōrum Hispānōrum, quās illī in ipsā regiōne suscēperant. Hī 
vērō ubi audiērunt Rōbinsōnem mox profectūrum, nōnnūllōsque 
rēmigēs in īnsulā relictūrum esse, rogāvērunt ut sibi quoque 
licēret in eā remanēre ; sē enim, omnibus audītīs quae aliī 
memorāverant, jūcundiōrem illa sibi sēdem nōn optāre. Quibus 
precibus Rōbinson annuit libentissimē ; gaudēbat inprīmīs duōs 
hīc spectātā probitāte virōs relinquere. Spērābat enim fore ut 
eōrum operā et exemplō cēterī ad meliōrem frūgem redūcerentur. 
Hāc mente aliōs omnēs eōrum auctōritātī subjicere cōnstituit.

Itaque ūniversōs arcessī jubet : sex Anglī erant, et duo Hispānī 
cum uxōribus. Quibus convocātīs, suam Rōbinson dēclārāvit 
voluntātem, hīs verbīs : « Nēminem fore spērō, quī mihi jūs 
dēneget dē rēbus meīs, id est, hāc īnsulā, cum omnibus quae in 
eā sunt, arbitriō meō statuendī. Optō autem ut omnium cujusque 
vestrum, quī hīc remānsūrī estis, condiciō sit beātissima ; 
atque ad id assequendum, certās lēgēs nōn habentibus meum est 
īnstituere, vestrum autem sequī.

« Haec igitur accipite.

« Hōs ambō Hispānōs ego meōs in īnsulā vicāriōs cōnstituō. Hī 
praecipient ; vōs pārēbitis. Hīs committō apparātum omnem 
bellicum, variaque īnstrūmenta, eā tamen lēge ut illī vōbīs 
necessāria praebeant ; vōs autem cum iīs honestē in pāce 
vīvātis.

« Ac prīncipiō Deum colite ; nūlla enim cīvitās firma, nisi 
fundāmentum sit pietās.

« Proxima pietātī sit jūstitia. Jūs suum cuique tribuātur, ac nē 
cui quis noceat.

« Dē cēterīs ambō Hispānī vīderint. Illī fīnēs agrīs 
assignābunt, jūraque, prout rēs postulābit, prīvāta pūblicaque 
statuent.

« Forsan et ōlim dabitur dē vōbīs audīre, aut mē aliquandō 
juvābit extrēmum in hāc īnsulā mihi cārissimā vītae, tempus 
agere. Vae illī quī intereā īnstitūta mea trānsgressus fuerit ! 
Ego hominem in cymbā impositum flūctibus saevissimā tempestāte 
agitātīs trādam hauriendum. »

Hīs audītīs, assēnsēre omnēs, oboedientiamque pollicitī sunt.

Tum noster ea notāvit quae sēcum āveheret : scīlicet 1º. vestem 
ē pellibus ā sē ipsō cōnfectam, cum umbellā ; 2º. hastam propriā 
quoque arte perfectam, arcum, secūrimque siliceam ; 3º. 
psittacum, canem villōsum, lamāsque duōs ; 4º. varia 
īnstrūmenta, quae, cum esset sōlitārius, fabricāverat. Hīs 
cūnctīs in nāvem trānsportātīs, secundōque spīrante ventō, 
proximō diē proficīscī cōnstituunt. Jamque tempus adest. Tum 
Rōbinson lacrimāns eōs quī remānsūrī erant ad concordiam 
pietātemque sequendam dēnuō hortātus, ultimum valē acclāmat, et 
comitibus Vendredi Dominicōque nāvem cōnscendit. Hic inter 
trānseundum morbō assūmptus est.

Fēlīcissimus ad Portsmuthiam cursus fuit. Cum nāvem Rōbinson 
opportūnē hīc invēnisset Hamburgum tendentem, ab Anglicae nāvis 
praefectō discessit, atque alteram cōnscendere properāvit : haec 
brevī solvit ancorās.

Dulcissima jam Rōbinsōnis patria ē longinquō cernitur ; jam in 
ōstium Albis advēnēre, cum subitō saeva tempestās exoritur, 
nāvemque vī magnā in ōram conjicit. Tum quidquid valet 
dīligentia, quidquid perītia, adhibētur ; sed frūstrā : ventī 
vehementia, omnī cōnātū major, nāvem abreptam in harēnās agit 
tantā vī, ut carīna disrumperētur. Irruit extemplō in eam ingēns 
aquae vīs, adeō ut dē eā cōnservandā omnēs dēspērārent. 
Nāvigantibus vix datur cōpia in scaphās dēsiliendī, ut mortī, sī 
fierī possit, sē ēripiant.

Sīc igitur Rōbinson cum dēnuō naufragium fēcisset, miser in 
portum proximum advēnit, neque quidquam servāvit praeter canem, 
quī vectum in scaphā dominum natandō secūtus est, et psittacum 
in umerō ejus sedentem. Multīs post diēbus, accēpit inter variās 
rēs servātās umbellam vestemque pelliceam fuisse repertās.

Portus ad quem scapha appulerat, octo mīlia passuum ab Hamburgō 
aberat. Audiit patrem suum senem bonā valētūdine gaudēre, mātrem 
vērō optimam vīxisse ; quod quidem gravissimō eum dolōre 
affēcit. Jam nāvī Hamburgum prōfectus, quattuor hōrārum spatiō 
eō advēnit. Cum sequente cane et psittacō umerō īnsidente in 
terram dēscendisset, per circumfūsam spectantium turbam in 
hospitium proximum sē contulit. Inde nūntiō ad patrem missō, 
cūrāvit ut bonus senex ad fīlium revīsendum cautē praeparārētur, 
quod pater tantae nōn capāx laetitiae occubuisset.

Jam fīlius ipse per platēās satis sibi cognitās ad patriōs 
penātēs prōvolat, domumque assecūtus in patris gaudiō 
trepidantis amplexūs ruit. « Ō pater ! — Ō fīlī ! » Haec tantum 
ambō ēloquī potuērunt. Mūtī, trepidī, spīritūque interclūsō, 
alter alterīus ē collō pendent, dōnec vīs benigna lacrimārum 
animum utriusque oppressum levāvit.

Intereā Vendredi mīrātur frequentem tēctīs urbem, stupetque 
inhiāns innumera rērum mīrācula, quae nunc undique oculīs 
obversantur. Quōrum adspectū satiārī nōn potuit. Ac prīmō diē 
nūllam rem ab aliā distinguēbat, tantā animī perturbātiōne, ut 
esset quasi hebēs oculīs et animō.

Pater Rōbinsōnis īnstitor erat. Proptereā optāvit ut fīlius in 
mercātūrā exercērētur, sēque praestāret eum quī sibi dēfūnctō 
succēderet. Rōbinson vērō, labōrī cōnsuētūdine indūrātus, patrem 
rogāvit, ut sibi licēret scrīniāriōrum artem discere. Itaque cum 
sociō scrīniāriī cujusdam disciplīnae sē trādidit, atque, intrā 
ūnīus annī curriculum, uterque in eā arte tantum prōfēcerat, ut 
ipsī magistrōrum dignitātem assequerentur. Quō factō, officīnā 
commūnī īnstitūtā, amīcitiam inter sē, summō studiōrum 
voluntātumque cōnsēnsū, ad extrēmum vītae diem coluērunt.

Et sīc perpetuā tranquillitāte, sānitāte industriāque fortūnātī 
ambō vīxēre ad summam senectūtem ; posterīque libenter 
retinēbunt duōrum memoriam hominum, quī cēterīs documentō erunt, 
quōmodo suae quisque fēlīcitātis artifex esse possit.

Fīnis.


————

Transcriber’s notes


Robinson Crusoe is a book that was adapted numerous times into 
Latin, and it may be difficult to understand where each version 
comes from. Here is a small genealogy :

    —Robinson Crusoe, by Defoe (1719) : the original English 
version
        —Robinson der Jüngere by Campe, German (1779) : cuts off 
many digressions, partially rewrites the story, and presents it 
as a story being told in a family, with many dialogues and moral 
teachings
            —Robinson Secundus by Lieberkühn (1785)
                —Robinson Secundus by Gedike (1802) : 
corrections

            —Fata Robinsonis Crusoëi, then Robinson Crusoëus by 
Goffaux (1807) : cuts off all the family part and keeps only the 
main story
                —The Story of Robinson Crusoe in Latin by 
Barnett (1907) : improves the text and cuts off many moral 
passages
                —Robinson Crusœus by Avellanus (1896) : 
corrections and notes added

            —Robinsonius Minor by Nagel (1823)

        —Rebilius Cruso by Newman (1884) : rewriting from the 
general ideas, and cutting off the digressions, with an emphasis 
on vocabulary
        —Vita discriminaque Robinsonis Crusoei by Avellanus 
(1928) : no version is currently available online but it appears 
that it starts as a plain translation and then goes on as its 
own story when Robinson arrives on the island


Changes


Some changes were made in the original text, as follows :

    —-a → -à
        —Intereà pluere
        —ubi anteà Robinson
        —frustrà vero animum
        —novus intereà rex
        —Intereà Vendredi moræ
        —intereà oceanum
        —Intereà Robinson magnopere
        —ollas prætereà
        —Fidissimus intereà
        —illi qui intereà
        —Proptereà optavit

    —-ass- → -âss-
        —impetrâsses
        —creatori se commendâsset
        —se non errâsse
        —intùs reputâsset
        —cessâsse videretur
        —circumnatâsset
        —vitam revocâsset
        —hoc cogitâsse
        —cùm cogitâsset
        —paululùm exspectâsset
        —orâssent impetrâssentque

    —-o → -ò
        —frustrà verò
        —Et verò cogitanti
        —Cur verò
        —Anteà verò
        —Hanc verò aquâ
        —Illa verò maximè

    —-um → -ùm
        —Cùm eò aliâ viâ
        —Cùm haberet
        —Cùm Robinson à bestiis
        —Cùm tandem expergefactus
        —Cùm autem in eo
        —cùm minimè
        —Cùm enim otio
        —Cùm quidquid
        —Cùm totum se huic
        —cùm ignem desideraret
        —cùm confregisset
        —Qui cùm putamina
        —cùm diei
        —Cùm sic ille
        —Cùm Robinson mane
        —cùm jam propius
        —Cùm verò eam vidit
        —cùm hominem solum
        —Sed cùm intùs
        —Cùm verò de ejusmodi
        —Cùm Vendredi responsis
        —Cùm autem Robinson
        —Cùm magister
        —Cùm verò luna
        —Cùm autem nihil
        —cùm nobis porrò
        —Cùm navem Robinson
        —cùm subitò sæva
        —Cùm diù multùmque
        —quandiù jacuerat
        —hæsitque diù
        —jam diù optaverat
        —jam diù in insulâ
        —atque amico diù
        —Diù quoque Robinson
        —Jam diù habitaculum
        —quandiù vixerat
        —Diù meditatus est
        —diù deliberanti
        —tam diù frustrà
        —diù enim grato
        —quandiù intellexero
        —quandiù in insulâ
        —longiùs progreditur
        —longiùs progrediebatur
        —naturâ potiùs
        —Eos potiùs
        —propiùs spes
        —propiùs metum
        —feliciùs res cessit
        —diutiùs differri
        —propiùs jungit
        —priùs quàm proficisceretur
        —remanere satiùs

    —hic, hìc and hîc
        —hîc → hìc
        —Hìc verò debilitatus
        —Hìc verò non possum

    —o → ô
        —Everywhere in uppercase
        —Euge, ô bone
        —ô quàm ille
        —ô calamitatum
        —ô amice, patrem
        —ô viri fortes

    —a → à
        —Everywhere in uppercase
        —à teneris gladios
        —horam à meridie
        —Opes à littore

    —e → è
        —Everywhere in uppercase
        —ut è trunco
        —lapideo è lignis

    —brevi → brevì everywhere (excepted where it was already 
here) :
        —brevì stabulum
        —pullique brevì

    —Many other correction may have been possible in the 
diacritics due to the lack of care with which they were noted.
    —Various printing errors
        —magnâ cùm reverentiæ → magnâ cum reverentiæ
        —hic dictis → his dictis
        —magna cum voluptate → magnâ cum voluptate
        —Scaphâ appulsa → Scaphâ appulsâ
        —Robinsonis patrie → Robinsonis patria
        —ea fore quibu → ea fore quibus
        —diem absoluntm → diem absolutum
        — obinson sortitus → Robinson sortitus
        —latus psitstaco → latus psittaco
        —Tantopère verò mentem → Tantoperè verò mentem
        —fœda cogitatione → fœdâ cogitatione
        —languore aut inedia → languore aut inediâ
        —inter sommiandum → inter somniandum
        —Tunc sommo angore → Tunc summo angore
        —ad opus inchoactum → ad opus inchoatum
        —sic habuit instrumentem → sic habuit instrumentum
        —nostris truere solent → nostris struere solent
        —scalam animadvertaret → scalam animadverteret
        —tibialium, calcearum → tibialium, calceorum
        —circum iret → circumiret
        —testitudinem nimirùm → testudinem nimirùm
        —excavandâ scaphâ. Robinsonis → excavandâ scaphâ. — 
Robinsonis
        —pro ditionem → proditionem
        —adhibitis moliit → adhibitis molit
        —excavatum subrisit → excavatum, subrisit
        —Sanè quidem ? → Sanè quidem !
        —vitæ suæ partæ → vītæ suæ parte
        —revertantur. » — Sit → revertantur. — Sit
        —Quibus conpectis → Quibus conspectis
        —Scaphâ appulsa → Scaphâ appulsâ
        —illi legati fuerant → illi ligati fuerant






*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ROBINSON CRUSOËUS ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.