The Project Gutenberg eBook of En Rusujo per Esperanto
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: En Rusujo per Esperanto

Author: A. Rivier

Release date: February 6, 2013 [eBook #42028]
                Most recently updated: October 23, 2024

Language: Esperanto

Credits: Produced by Andrew Sly and the Online Distributed
        Proofreading Team at http://www.pgdp.net. Thanks to the
        Esperanto-Fondaĵo Cesar Vanbiervliet for providing the
        original book.


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK EN RUSUJO PER ESPERANTO ***

Noto de transskribinto:

En la originala libro aperis listo de preseraroj. Ĉiu el ili mi korektigis
en ĉi tiu teksto, kaj krom aliaj ĝustigaĵoj, registriĝis per komentoj en
kongrua html-a dosiero. Ankaŭ originalajn paĝkomencojn mi simile registris.




A. RIVIER.

  EN RUSUJO
  PER ESPERANTO.


MOSKVA LIBREJO "ESPERANTO".

26, Tverskaja, 26, Moskvo, Rusujo.


Bohemujo, F. TOPIC, Ferdinandova 11, PRAHA.--Brazilio, FR. ALVES Y
Ca, 166, rua do Ouvidor, RIO DE JANEIRO.--Danujo, HÖST & SÖN,
Bredgade 35, KJÖBENHAVN.--Francujo, LIBRAIRIE HACHETTE & Cie,
79, Boulevard Saint-Germain, PARIS; Librairie de l' Esperanto,
G. WARNIER & Cie, 15, Rue Montmartre, PARIS. Germanujo, MÖLLER &
BOREL, Lindenstrasse 18-19, BERLIN S. W.--Granda Britujo, THE
BRITISH ESPERANTO ASSOCIATION, Museum Station Buildings, 133-6,
High Holborn, LONDON W. C.--Hispanujo, J. ROSALS, Puerta, 30,
BARCELONA.--Hungarujo, KOKAI LAJOS, Károly-utca I. sz., BUDAPEST,
IV.--Svedujo, C. E. FRITZE, Fredsgatan, STOCKHOLM.--Svisujo,
UNIVERSALA ESPERANTIA LIBREJO, 10, Rue de la Bourse, GENÈVE.--Usono,
AMERICAN ESPERANTIST Co., Fortieth street 235, CHICAGO, kaj FLEMING
H. REVELL, Co, 158 fifth Avenue, NEW-YORK.

Prezo 60 kop. (Sm. 0,63).




A. RIVIER.

  EN RUSUJO
  PER ESPERANTO.


  LIBREJO
  "Esperanto".
  26, Tverskaja, Moskvo,
  Rusujo.

  Книжный Магазинъ
  "Эсперанто".
  26, Тверская, Москва,
  Россія.




МОСКВА.

Тип. П. П. Рябушинскаго, Страстной бульв., соб. домъ.

1911.





En Rusujo per Esperanto.


Per tiu ĉi rakonto, mi certe ne pretendas malkovri antaŭ la
tutmonda esperantistaro la misterojn de nekonata lando. Se ne
ofte, ĝis nun, la turistoj vizitas la moskovan imperion, tamen la
revolucio, antaŭ ne longe okazinta, altiris sur ĝin la atenton de
la fremdularo, kaj multaj libroj aŭ revuoj pli malpli ĝin konigis
al la legantaro. Ankaŭ mi ne intencas malkaŝi por la mondo la
kaŭzojn, kondiĉojn kaj rezultatojn de la rusa krizo: tia ambicio
estus tute ridinda ĉe simpla ekskursisto, kiu vivadis nur dum ses
semajnoj en unu parto de la vastega Rusujo.

Mia deziro estas tute alia, malpli alta, sed verŝajne, pli
interesa por niaj samideanoj. Mi faris eksperimenton esperantistan.
Mi, per tre modestaj rimedoj, sen la helpo de ia ajn Cook'a
agentaro, de ia ajn interpretisto, kvankam mi tute ne sciis la rusan
lingvon,--sukcesis veturi el mia urbo, Alĝero, en Rusujon, kaj
tie restadi, kiel mi jam diris, dum unu monato kaj duono; tie mi
ĝuadis la plezuron de nekutimaj impresoj kaj senĉesaj surprizoj
antaŭ homoj kaj aĵoj por mi tute novaj,--kaj, kune, mi sentis
min komforte, libere, senĝene, kaj hejme, kvazaŭ mi estus en mia
familio! Tian situacion tute apartan mi ŝuldis nur al Esperanto,
konstanta perilo de miaj rilatoj kun miaj ĉirkaŭantoj!

Ŝajnas al mi utile konigi la kondiĉojn de tiu eksperimento, la
specialajn impresojn de tiu peresperanta vojaĝo, la rezultatojn,
kiujn mi atingis. Jen kion mi celas per tiu rakonto.

Antaŭ ol komenci, mi devas fari du ĝeneralajn rimarkojn. Unue, ĉar
mi vizitis nur parton de Rusujo, kiu estas tre diferenca laŭ siaj
provincoj, mia priskribo koncernas nur la regionon de mi vizitatan.
Due, mi faris mian vojaĝon dum la somero de 1905; miaj turistaj
rimarkoj ne povas do aludi la ŝanĝojn, okazintajn poste en tiu
lando.




I.


L' ideon de tiu vojaĝo mi ne havis mem; ĝin al mi donis rusa
korespondanto, kiu, post trijaraj leteraj rilatoj, estis iĝinta mia
bonega amiko. La priskribo de niaj landoj tiel malsimilaj estis unue
la precipa temo de niaj nepersonaj leteroj; sed, iom post iom, ni
malkovris unu al la alia nian pensmanieron, nian familian kaj hejman
rondon, nian privatan kaj kutiman vivadon, kaj, ĉar la simpatio ne
sentas interspacon, okazis, ke ni, perleteraj konatuloj, amikiĝis
pli intime ol multaj homoj, kiuj renkontas unu la alian ĉiutage. Tiu
situacio estis iom malordinara. X. de Maistre, en sia noveleto: La
leprulo de urbo Aoste, priskribas la strangan vivadon de du gefratoj
lepraj, tute izolitaj de la cetera homaro, kiuj loĝas en apudaj,
sed apartigitaj rifuĝejoj, dividitaj per muro aŭ kreskaĵbarilo,
kiuj povas kunparoli kaj kunvivadi en senĉesa intimeco, sed neniam
vidas unu la alian. Mia situacio, rilate al s-ro Speranskij, estis
iom simila, kaj mi forte bedaŭris la barilon, inter ni metitan de la
granda interspaco.

Tamen mi ne supozis tiun barilon transirebla, ĉar se la francoj ne
estas plu tiom malvojaĝemaj kiom antaŭe, tamen Rusujo ne estas
ĝis nun, pro sia malproksimeco, enirinta en la ordinaran sferon de
iliaj ekskursoj. Cetere, la milito rusa-japana tiam estis en sia
plej akra periodo, ribeletoj jam ekaperis en diversaj partoj de la
imperio, antaŭsigno de ĝenerala eksplodo, kaj tiu cirkonstanco
tute ne ŝajnis taŭga por plezura vojaĝo. Fine mi ne sciis la
rusan lingvon, mia amiko ne parolis france; nia sola rilatilo estis
Esperanto, kaj se ĝi estis sufiĉa por niaj leteroj, ĉu ĝi povis
tiom taŭge ebligi parolajn rilatojn? Mi estis parolinta esperante
nur kun francoj kaj, iafoje, kun unu anglo; s-ro Speranskij estis
uzinta Esperanton nur kun siaj samlingvuloj. Povis esti, ke niaj
prononcoj, tre malsimilaj, malebligus kunparoladojn. Kiam do li
proponis al mi viziti lin en Rusujo, ĉar li mem, pro personaj
kaŭzoj ne povis veturi en Alĝeron, tiu afero ŝajnis al mi,
komence, tute ne efektivigebla.

Sed mia amiko protestis kontraŭ mia opinio, certigis, ke tiu vojaĝo
estas tre farebla, ke, se necese, li min atendos sur la rusa limo; li
donis al mi detalan vojiran planon, kun kelkaj rusaj frazoj, necesaj
por la fervoja veturado, tradukitaj esperante, kun prononco, montrata
per esperantaj literoj. Sume, lia insisteco estis tia ke, helpata de
mia mema dezirego, ĝi venkis mian ŝanceliĝon kaj mi decidis veturi
al mia amiko.

Sumi, kie li loĝas, estas urbeto de la gubernio Ĥarkov, en la suda
parto de Rusujo. Mi intencis veturi tien tra la haveno Odessa; tiel
mi faros la pli longan parton de mia vojaĝo ŝipe kaj facile, kaj
povos restadi dum kelkaj tagoj en Konstantinoplo, tiu fama ĉefurbo,
en kiu sin miksas pentrinde ĉiuj rasoj de la okcidenta kaj orienta
mondoj. Sed mia fervoja trairado tra la cara lando pli malkvietigis
min, pro mia nescio de la lingvo rusa. Mi do skribis en Odessa
al s-ro Gernet, konata verkisto de la unua esperanta literaturo,
por peti kelkajn sciigojn. Li tuj proponis tre afable esti mia
gastiganto, montri al mi sian urbon kaj meti min en la vagonaron, kiu
veturigos min ĝis Voroĵba, kie min atendos mia amiko. Dank' al tiu
kompleza helpo, ĉiuj lingvaj malfacilaĵoj estis malaperontaj, sed,
ho ve! neatenditaĵo estis malordigonta planon tiel bone aranĝitan!

Mi forveturis el Marseille, la 20-an de majo 1905 per la franca
vaporŝipo Iméréthée, kiu sin direktis senhalte al Konstantinoplo.
Mi iom timis enui dum tiu sestaga mara vivado. Sed, kiam la
gevojaĝantoj, post unutaga silenta kaj reciproka observado, fine
decidis konatiĝi, ili rapide amikiĝis kaj ekvidis, ke estas
agrablege ŝipveturi en ĝoja kaj simpatia rondo, tra la mirindaj
vidaĵoj de la Mediteranea maro: la markolo Bonifaco, ŝajnanta kiel
Danta infera pejzaĝo, kun ĝiaj danĝeraj ŝtonegoj, batataj de la
ondaro; la markolo de Messina, sunhela inter du riĉaj marbordoj,
kun ĝiaj antaŭe timegindaj rifoj Charybdis kaj Scylla[1], preter
kiuj transveturis malestime nia ŝraŭbŝipo; la maro Arĥipelago,
blua kiel la ĉielo, semita per insuloj, kiel ĝi per steloj, kiel
ĝi, ankaŭ, plena da mitologiaj memoraĵoj; la mareto Marmara, kies
facilajn ondetojn tuŝetas per siaj flugiloj la blankaj alcionoj;
fine, ŝprucanta el horizonto, kiel ĥimera teatraĵo, kun siaj
nekalkuleblaj palacoj, preĝejoj, kupoloj kaj altegaj minaretoj,
ĉiukolora sed precipe blanka, helega, sanktega, majestega, la reĝo
de Oriento, la urbego de l' Ĉefo de l' Kredantoj, Konstantinoplo!

[1] Tiam, mi ne supozis, ke tri jarojn poste, terurinda
katastrofo ruinigos tiun belegan landon.

Kial, ho ve! ĝi estas tiom malpura, kaj, ofte malbonodora! Kial
ĝiaj loĝantoj tiel kortuŝinde konsentas por friponi la nespertajn
vojaĝantojn? Kiam, internaciaj spesmila kaj spesdeka moneroj, vi
anstataŭigos la multenombrajn turkajn monerojn, ĉiam valorajn, se
vi ricevos ilin el kambiisto, sed ĉiam, ankaŭ, elkursigitajn, se,
vice, vi deziras redoni ilin al enlandulo!

Pri Konstantinoplo mi ne parolos longe, unue ĉar tio ne estas la
temo de tiu rakonto pri Rusujo, due, ĉar mi vizitis ĝin malbone
kaj en tre netaŭga animstato. La duan tagon de mia ĉeestado,
disvastiĝis la famo, ke subita revolucio ĵus eksplodis en Rusujo.
Mi kuris al la turka limimposta salono, petis informojn. Tie mi
renkontis amason da ekscitegitaj homoj, kiel mi dezirantaj veturi en
Odessa'on. Al iliaj insistaj demandoj la turkaj oficiroj nur mallonge
respondis, kun mokema rideto, ke ili nenion scias, krom tio, ke
de nun ĉiuj ŝipaj rilatoj kun Rusujo estas interrompataj. En la
rusa konsulejo, simila lakonismo; oni ricevis min per sindetenema
ĝentileco, kaj konsilis, ke mi atendu ĝis... nedeterminata tempo!
Cetere nenia tiea gazeto eĉ aludis pri la rusaj aferoj, ĉar, tiam
ne estis ankoraŭ okazinta la turka revolucio kaj la severega cenzuro
malpermesis ĉiujn informojn pri io ajn kontraŭa je la principo
aŭtokrata. Kiam la prezidanto Carnot, kaj, poste, la reĝo Humberto
estis mortigitaj, la ĵurnaloj de Konstantinoplo raportis nur, sen
plia komentario, ke ili "mortis subite"!

Kiel kutime, pro la manko de precizaj informoj, la fantazioj
fervoradis. Greka kuracisto, kiu manĝis apud mi en mia hotelo,
rakontis, ke la tuta Rusujo ribeladas, ke oni pafas eĉ kontraŭ
la vagonaroj kaj fremduloj, ke li forte konsilas min forlasi mian
projekton veturi nun en tian landon...

Imagu, kia estis mia situacio! Post longaj kaj detalaj antaŭpreparoj
mi fine ĵus forvojaĝis tra la tuta Mediteraneo por viziti mian
rusan amikon, mi jam estis malproksima je pli ol 3.000 kilometroj de
mia patrujo, kaj ĵus atingonta mian celon, kiam subita malhelpaĵo
min haltigis kaj devigis returnen iri! Mi ne povis submetiĝi je tiu
mokinda kaj malesperinda konkludo. Aliparte, mi ne povis atendadi en
Konstantinoplo la eble tre malfruan paciĝon de Rusujo. Kion do fari?

Fine, mi eksciis, per konfidenciaj informoj de la franca vickonsulo,
kio reale okazis. Kirasŝipo Knjaz Potemkin kaj unu torpedoboato
estis ribelintaj kaj pafadintaj kontraŭ urbego Odessa; pro tio
estis malpermesate eniri en tiun havenon kaj en Sevastopol'on; oni
diris, ke la suda parto de Rusujo estas revolucianta, ankaŭ Polujo.
Eble inter tiuj ardejoj de agitado, apud la Rumana aŭ Aŭstra limo,
estis pli kvieta regiono, tra kiu mi povus veturi al Sumi. Mi do
tuj decidis iri ŝipe al Konstantza, rumana haveno kaj poste, per
fervojo, tra Bukureŝti kaj Ĉernovic ĝis la aŭstra-rusa limo. Tiel
mi ne povis profiti la sindonan helpon de s-ro Gernet en Odessa,
kaj devis sen ia rimedo esperanta veturi tra Rumanujo kaj parteto
de Aŭstrujo. Kredeble, sur tiu nova vojo, estis ankaŭ samideanoj.
Sed mi ne sciis iliajn adresojn, kaj vane mi serĉis esperantistan
jarlibron ĉe la librovendistoj de Konstantinoplo. Kiom mi bedaŭris,
ke mi ne zorgis aĉeti en Francujo tiun utilegan libron, ĉar mi
sciis nek la rumanan, nek la grekan, nek la germanan, nek la polan
lingvojn, parolatajn en la landoj de mi traveturoraj.

Tamen, komence, min ne ĝenis mia lingva neklereco, ĉar mi havis
la bonŝancon renkonti francon sur la vaporŝipo Reĝo Karolo I,
kiu portis min al Konstantza. Mia sampatrujano veturis, kiel mi, en
Bukureŝt'on, kaj kompleze estis mia gvidanto dum la tago, kiun mi
pasigis en tiu ĉefurbo de Rumanujo.

Kia kontrasto kun Konstantinoplo! Tie mi sentis min en urbo vere
eŭropa, ĉe libera popolo. Plu ne estis cenzuro, kaj fine mi povis,
per francaj gazetoj, scii la detalojn de la ribelado en Odessa kaj
Polujo. Nenia agitado estis anoncata proksime je la limo aŭstra,
kaj mi esperis, ke mi povos eniri sen malfacilaĵo en Rusujon per la
limurbeto Novosjedlic.

Kio plej frapis mian atenton, dum mia tre mallonga ĉeestado en
Bukureŝti, estas la stranga kontrasto inter tiu urbo belega,
antaŭema kaj tute civilizita, kaj la ĉirkaŭaj kamparoj ankoraŭ
tre orientŝajnaj, kun ilia loĝantaro vestata per ĉemizegoj,
ornamataj per pentrindaj ruĝaj brodaĵoj. Kelkaj detaloj, cetere
montris la proksimecon de la orientaj moroj, antaŭ ne longe regantaj
en Bukureŝti mem. Ekzemple, kuriozaĵo de tiu urbego estas ĝia
veturigistaro. Ĵus alveninte la fremdulo rimarkas en la stacidoma
placo sidantajn sur l' antaŭaĵo de belaj veturigiloj strangajn
homojn, vestatajn per longa velura malhela kitelo apenaŭ vidiganta
glazurajn botojn, kun silka zono delikate kolorigata, palblue,
helflave aŭ rozkolore, kaj super tiu kvazaŭ virina vesto, sin
montras dika, ruĝa, grasbrila, senhara vizaĝo, je stranga mieno,
je pli stranga voĉo, kun abomena ŝirmilĉapo, simila je tiuj de
la parizaj noktovagistoj! Tiuj--mi ne kuraĝas diri viroj!--estas
Rusoj de la religia sekto "skopci", kiuj, opiniante, ke la volupto
kaŭzas ĉion pekan, ŝirmis sin je ĉiam kontraŭ ĝi per operacio!
Bedaŭrinde tiuj "blankaj kolomboj"--tiel ili sin nomas--deziras
iafoje ŝirmi ankaŭ aliajn pekantojn, kaj perforte "kolombigas"
ilin. Tial la rusa registaro ilin persekutas kaj sendas en Siberujon;
tial, sekve, multaj kolomboj forflugas al Rumanujo, pli tolerema
lando, kaj formas en Bukureŝti veturigistan korporacion. Do, per
tiuj strangaj birdoj, mi havis mian unuan kontakton kun Rusujo!

Ĝis nun min ne estis malhelpinta la lingva demando, ĉar en
Konstantinoplo multaj parolas france, kaj en Bukureŝti mia
kunvojaĝanto estis mia tradukisto. Sed tie mi devis lasi lin kaj
vojaĝi per miaj propraj rimedoj tra Rumanujo, iom tra Aŭstrujo,
kaj fine tra la suda Rusujo ĝis Voroĵba, loko de mia renkonto kun
s-ro Speranskij. Tial mi povis eksperimenti la utilegecon de lingvo
internacia! Kiom da fojoj mi bedaŭris, ke mi ne povas sekvi mian
peresperantan vojaĝplanon tra Odessa, kun la helpo de s-ro Gernet!
Mi estis kvazaŭ surdmutulo, devigata veturi tra nekonata lando,
sciante nek la precizan fervojan horaron, nek la daŭron de l' haltoj
por manĝi, nek la ŝanĝejon de vagonaroj, ĉiam timante, ke mi
eble sekvas malbonan direkton, kaj elvojiras. Kiu scios iam, kiom
oni ŝtelis ĉe mi en Itzkani, sur la rumana-aŭstra limo, kiam mi
devis doni al ia monŝanĝisto plenmanon de ĉiuspecaj turkaj kaj
rumanaj moneroj, de mi ne konataj, kaj ricevi interŝanĝe ne malpli
nekonatajn aŭstrajn monerojn?

En Ĉernovic, grava aŭstra stacidomo, mi devis halti, mendi
vespermanĝon, aĉeti novan bileton por veturi al Novosjedlic sur la
rusa limo, kaj ĉion fari per signoj!

Estis jam krepusko, kiam mi forveturis per vagonoj etaj kiel knabaj
ludiloj kaj memorigantaj niajn francajn departamentajn vagonetojn.
Mi staris sur l' ekstera plataĵo de mia veturilo kaj rigardis
melankolie la pejzaĝon, ruĝe lumigatan, kvazaŭ de fajrego, de
la lastaj radioj de l' suno ĵus malaperonta sub la horizonto. Nia
vagonaro trapasis sur pontego tra la rivero Pruth, en kies akvoj
nudaj knaboj, ruĝe kolorigataj, kiel diabletoj, de l' sunradiaro,
petolis kaj faris al ni ŝercajn salutojn. Apud mi en la vagono
kelkaj fraŭlinoj gaje babiladis manĝante bombonojn, kaj du
junuletoj, en gimnaziaj uniformoj, kunparolis amike, observadante
la pejzaĝon.

Stranga impreso de izoleco premadis mian koron. Ĉiuj ĉi tiuj
gehomoj sentis sin hejme kaj komforte; kviete ili ĝuis la pacigecon
de tiu krepusko kaj la dolĉecon de simpatiaj rilatoj kun siaj
samuloj, nur mi estis sola en tiu fremda lando, kaj kvazaŭ
apartigata de l' cetera homaro pro mia lingva malsimileco. Kun tiu
melankolia sento sin miksis iom da maltrankviliĝo. Post kelkaj
horoj, dum la venanta nokto, mi alvenos sur la limon de Rusujo,
celo de mia dusemajna vojaĝego. Kia estos mia akcepto? Proksima
estas tie la rusa Polujo, kiun la Bukureŝti'aj gazetoj montris
tute revolucianta. Ĉu oni permesos min eniri kaj vojaĝi al mia
amiko? La malhela nokto, kiu nun ĉirkaŭis min, ŝajnigis ankoraŭ
pli malafabla, kaj malkvietiga tiun alproksimiĝon de la ne konata,
misterplena lando. Kaj subite mia izoleco inter tiuj gehomoj gajaj
kaj babilantaj iĝis al mi tute netolerebla kaj mi decidis rompi
ĝin, iel ajn iam rilatiĝi kun ili, resti efektive ano de homa
rondo...

Cetere mi bezonis informojn pri diversaj detaloj rilate al mia
alveturo sur la rusa limo: la horon de mia alveno, la staton tiean de
la ribelado, la formalaĵojn, postulatajn de la limgardistoj, k. t.
p. Mi do aliris apud la ambaŭ gimnazianoj kaj alparolis ilin france:
neniu komprenis. Per la lingvo angla, simila rezultato. Eblete, mi
pripensis, ili komprenos la lingvon Esperanton?

Ho ve! tiu provo ankaŭ ne sukcesis. Tiam, incitate de l' bezonego,
mi faris heroan memorpenadon, kaj ekparolis... latine! Cicero, vualu
vian vizaĝon! Depost pli ol deksep jaroj, mi estis forlasinta
la benkojn de liceo kaj ĉiun rilaton kun la latina literaturo.
Plie, eĉ la Romanoj estus tre embarasataj uzi sian lingvon por
paroli pri fervojaj kaj limimpostaj demandoj. Fine la aŭstraj
gimnazianoj ne eldiras la latinajn vortojn kiel ni Francoj. Mi
nerefuteble eksperimentis la netaŭgecon de tiu antikva idiomo por
la modernaj rilatoj. La rezultato estis ridinda kaj preskaŭ nula.
Tamen niaj reciprokaj klopodoj por kompreni unu la alian donis tiun
efikon, ke mi sentis min malpli izola, kaj mi tre bedaŭris miajn
kunvojaĝantojn, kiam ili lasis min en la aŭstra limstacidomo
Novosjedlic.

Dek minutojn poste, nia vagonaro haltis definitive en la rusa
stacidomo.

Mi neniam forgesos la fortan impreson de tiu nokta alveno, sur
la sojlon de tiu lando, fine de mi atingatan, malgraŭ tiom da
malfacilaĵoj. Anstataŭ la bruego, kutima al niaj okcidentaj
stacidomoj, silento regis, dum ni staris kun niaj pakaĵoj, laŭ
unu vico, en longa ĉambrego, antaŭ limpolicistoj, kiuj severe kaj
esploreme observadis nin. Ŝajnis, ke ni estas aro de punlaborantoj,
kondukataj en Siberujon! Cetere, inter miaj kunvojaĝantoj, eble,
estis efektive forkurintuloj, provantaj reveturi nekonate en sian
patrujon, kaj la policistoj de la rusa limo havas specialan flaradon
por ilin malkovri. Kompreneble la ribelado en Polujo igis tiun
inkvizicion ankoraŭ pli severa; tial, timante ian malfacilaĵon, mi
decidis montri specialan administracian atestilon, kiun mi kunportis
laŭ konsilo, al mi donita de la rusa konsulo de Alĝero, por pli
faciligi, se bezone, mian vojaĝon en tiu lando, kie ĉiu regna
funkciulo estas alte estimata. Mi do donis tiun atestilon, kun mia
pasporto al limpolicisto, kaj klopodis komprenigi, ĉu france, ĉu
geste, ĉu eĉ per kelkaj rusaj vortoj, antaŭe lernitaj parkere, ke
mi estas ŝtatoficisto de la Alĝera gubernistejo.

Mia policisto aŭskultis ĝentile, sed skuis sian kapon por montri,
ke li ne komprenas. Tamen la vorto gubernistejo altiris lian atenton
kaj li ripetis demande per la rusa lingvo:

--Gubernia? Gubernia?

--Da! Da! (Jes! Jes!)--mi respondis.

Li salutis kaj iris al tri oficiroj, sidantaj antaŭ tableto en la
ekstremaĵo de la ĉambrego. La oficirestro prenis mian atestilon,
mian pasporton, rigardis longe kaj montris ilin al siaj kolegoj, kaj
triope ili rigardis min. La limpolicistoj rigardis min ankaŭ, kaj
ankaŭ rigardis min scidezire miaj kunvojaĝantoj.

Mi devas konfesi, ke mi sentis min tre ĝenata kaj sendis interne al
ĉiuj diabloj mian decidon montri mian administracian atestilon kaj
tiel altiri sur min atenton, eble malfidon, anstataŭ simple doni
mian pasporton, kiel ĉiuj aliaj.

Fine, post momento, kiu ŝajnis al mi momentego, iu el la oficiroj
venis al mi, salutis, redonis miajn paperojn kaj min alparolis...
ruse.

Mi povis nur respondi, ke mi ne komprenas.

Vice, li ankaŭ diris, montrante mian atestilon.

--Gubernia? Gubernia?

--Da! Da!--mi diris.--Gubernia! Alĵir! (Alĝero!)

Tiam li ĝentile kliniĝis, geste komprenigis, ke mi ne bezonas
malfermi mian pakaĵon, ordonis al portisto preni ĝin, kaj parolis
al oficisto, kiu respekte salutis, kaj kondukis min al la rusa
vagonaro, dum miaj kunvojaĝantoj estis devigataj liveri sian
pakaĵaron je la severa inkvizicio de la limpolicistoj.

Tian mirindan efikon havis mia administracia atestilo, kaj iafoje mi
suspektas, ke la rusa policistaro de Novosjedlic kredis, ke mi estas
mem la ĝenerala registo de Alĝerio!

La fizionomio de la rusaj fervojoj estas tre speciala. La oficistaro,
rigida en sia uniformo, faras la impreson de soldataro, sed, male la
vojaĝantaro havas ŝajnon familian kaj hejman, kiu tuj altiras la
atenton de la fremdulo. Tio devenas parte el la instaleco de la rusaj
vagonaroj, multe pli komfortaj ol niaj francaj veturiloj. La rusa
relvojo estas je unu triono pli larĝa ol tiuj de okcidenta Eŭropo;
sekve, la vagonoj estas pli larĝaj kaj ankaŭ pli altaj. Ĉe iliaj
ambaŭ ekstremaĵoj estas platformoj kun necesejoj-tualetejoj, kaj
inter ili koridoro kun vitraĵoj, laŭlonge de kiu staras vico
de vagonfakoj kun pordoj, kiuj ŝajnas kiel ĉambretoj kaj havas
larĝajn remburitajn benkojn kaj tableton. Speciala sistemo de
risortoj permesas instali super ĉiu benko, je duona alteco al la
plafono, supran benkon ankaŭ remburitan. Tiuj du etaĝoj de benkoj,
tute similaj je ŝipaj kuŝetoj, permesas, ke ĉiu vojaĝanto, eĉ en
tria klaso, povu kuŝiĝi dum la nokto. Kutime la rusaj vojaĝantoj
portas kun si kapkusenon kaj kovrilon, dank' al kiuj ili povas
dormi kiel hejme. Kiam estas taglumo, la virinoj sidas ĉirkaŭ la
tableto, kaj preparas en tekruĉoj la familian teon per bolanta akvo,
aĉetita en la stacioj, dum la viroj faras, per speciala ileto, siajn
bonodorajn cigaredojn. Se oni deziras esti tute hejme, oni aĉetas
aldonan bileton, nomatan "plackarta", kiu donas la rajton sidi en
aparta fako, kie neniu povas ĝeni vin; eĉ estas aparta fenestreto
por la nepraj komunikoj kun la fervoja oficistaro. Eble tiun hejman
impreson de la rusaj varonaroj pli fortigas la ĝenerale malrapida
irado de la lokomotivo kaj ĝia tre orientŝajna malakurateco,
kiu permesas, ke oni atendu pacience la bonvolon de ia altranga
vojaĝanto, prokrastiĝanta apud bongusta glaseto da "vodka" (sekala
brando) en la stacidoma bufedo!

Mi bezonis du noktojn kaj unu tagon por veturi tra la interspaco de
la rusa limo ĝis Voroĵba. Mi vojaĝis tra senfina ebenaĵego bone
kulturata, kun disaj lignaj vilaĝetoj, el kiuj malriĉaj muĵikoj
(kamparanoj), vestitaj per botoj kaj longaj tulup'oj, venis al la
fervojo rigardi nian transrapidantan vagonaron. Iliaj longbarbaj
vizaĝoj esprimis bonecon kaj strangan miksaĵon de ruzemeco kun
naiveco. Venis ankaŭ virinoj, iafoje beletaj, sed bedaŭrinde
malgraciaj pro siaj pezaj botoj kaj la tuko, kiu envolvis ilian
kapon. Kiam la vagonaro haltis, knabinoj kaj fraŭlinoj, diverskolore
vestitaj, nudpiedaj, afable kaj timeme proponis al ni berojn kaj
pomojn, dum bufetkelneroj alportis varmegan akvon por la teinfuzo.

Ĉio tio estis kvietega, paciga, tre malsimila je miaj antaŭaj
supozoj. Apenaŭ mi povis kredi, ke mi estas en tiu lando, pri kies
terura milito kontraŭ Japanujo kaj internaj ribeladoj la okcidentaj
gazetoj plenigis siajn paĝojn. Je la unua fojo mi komprenis vere,
kiom Rusujo estas vastega kaj ke malkvietiĝoj aŭ milito en kelkaj
el ĝiaj partoj ne havas gravan rebaton sur la ĉiutagan vivadon de
l' cetero de tiu kolosa ŝtato. Ĝia vastegeco estas samtempe ĝia
plej bona defendo kontraŭ kataklismoj kaj barilo kontraŭ reformoj,
la kaŭzo de ĝia kuna forteco kaj malforteco.

Tamen, se la loĝantaro ekstere estis pacema, eble ĝi ne estis
interne tute kvieta kaj al mi ŝajnas, ke en mia vagonaro mi povis
konstati ĝin. En Rusujo, kiel en Aŭstro-Hungarujo kaj en la
orienteŭropaj ŝtatoj, ĝis nun ne fariĝis la kunfandiĝo de la
tieaj rasoj. La parto de Rusujo, en kiu mi estis veturanta, iam
estis submetata je Polujo, kaj en ĝi restas ankoraŭ multaj poloj,
antaŭe landregantoj, nun iĝintaj, per la sorto de l' bataloj, nur
regatuloj. Inter ili kaj la rusoj ne estas multa simpatio, kaj ili
vivadas aparte, ĉiam parolante inter si sian nacian lingvon. En mia
vagonaro estis kelkaj gepoloj, kiuj sidadis en speciala fako. Eĉ
mire mi rimarkis, ke la virinoj kaj fraŭlinoj portis sub sia zono
ponardeton en eleganta ingo, kvazaŭ ili estus inter malamikoj, kaj
timus ian perforton; sed oni diris al mi poste, ke tio estas nur
ornamaĵo, ŝatata ankaŭ de la rusaj sinjorinoj.

Cetere mia kunvojaĝantaro montris interesan miksaĵon de diversaj
rasoj. Krom la rusoj, kiuj, kompreneble, estis plejmultaj kaj la pola
rondeto, mi rekonis Hebreojn pro ilia tipo kaj sono de voĉo. Kelkaj
germanoj, sidantaj fiere en angulo, rigardis iom malestime siajn
ĉirkaŭantojn. Du tataraj komercistoj eniris en nian vagonon, kaj
insiste proponis al ni diversajn ŝtofojn kaj juveletojn, parolante
laŭvice ruse, pole, france, germane eĉ angle, ĉiam malkorekte kaj
ĉiam trudeme.

Kiam ni alproksimiĝis je Kievo, la lando prezentis novan aspekton,
kovrite per belegaj abiaroj, en kiuj sin montris iafoje pentrindaj
lignaj somerloĝejoj. Kievon mi ne vizitis, ĉar mia amiko
Speranskij, avertita telegrafe, atendis min en Voroĵba kaj mi devis
veturi al li senprokraste. Mi do haltis en la Kieva stacio nur unu
horon por vespermanĝi en la bufedo kaj eniri en novan vagonaron.

Mi ĝis nun vidas en mia memoro la salonegon de la stacimanĝejo.
Vastega landkarto de Rusujo, pentrita, kun la imperiestraj agloj sur
muro, temaŝinego, staranta en la mezo de l' ĉambrego kaj ikono
(sankta figuro), pendanta en angulo, pruvis al mi nerifuteble, ke
mi fine estas en la cara ŝtato. Kaj kia stranga homamaso ĉirkaŭ
mi! Uniformoj de oficiroj, uniformoj de soldatoj, uniformoj de
oficistoj, uniformoj de lernantoj, de kadetoj, de gimnazianoj, eĉ
de ortodoksaj pastroj--ĉie kaj ĉiel uniformoj! Ŝajnis, ke mi estas
en ia soldatejo kaj mi sentis min preskaŭ ĝenata en miaj simplaj
vestoj de vojaĝanto antaŭ tiu brila kaj multkolora uniformarego!
En la triaklasa salono la uniformoj estis pli malmultaj, sed la loko
estis ankoraŭ pli pentrinda pro ĝia aro de laboristoj kaj muĵikoj.
Kun humileco kaj timemeco, kiu strange kontrastis iliajn longajn
barbojn, ili staris aŭ prefere sidis, kaj eĉ kuŝis kiel orientuloj
apud la sakoj, kiuj enhavis iliajn tre modestajn posedaĵojn.

Kien veturis tiuj simpluloj malriĉaj embarasataj kaj de la bruego
konfuzataj? Ĉu en urbegan fabrikejon por gajni la ĉiutagan panon,
kiun rifuzas al ili la naskiĝa kampo? Ĉu en Amerikan landon por
trovi la religian liberecon kiel la "duĥobori" de Tolstoj? Kaj tiu
soldataro, ĉu ĝi atendis vagonaron por veturi malproksimegen, dum
multaj kaj longaj tagoj, al tiu nekonata Manĝurujo, kie tiom kaj
tiom da rusaj vivoj senutile perdiĝis? Kiom mi deziris paroli al
tiuj homoj, scii, kiaj estas iliaj pensoj kaj sentoj! Sed, ho ve!
netransirebla muro, la malsimileco de lingvoj, tute apartigis min de
tiuj apuduloj, tamen similaj je mi!

Mia dua nokto sur la rusaj fervojoj pasis nerimarkeble. Mi sentis
min laca kaj iom brutigata, kaj al mi ŝajnis, ke ĉiuj vagonaroj
rumanaj, aŭstraj kaj rusaj ruliĝas samtempe en mia kranio. Tamen,
la sekvantan matenon, kiam la stacidomo Voroĵba alproksimiĝis, mi
forgesis mian laciĝon kaj sentis kontraŭe en mia spirito strangan
malkvietiĝon. Post unu horo, mi fine renkontos mian esperantistan
amikon, celon de mia dusemajna vojaĝo. La rekuraĝiga influo de nia
trijara korespondado nun tre malfortiĝis. Ju pli mi alproksimiĝis,
des pli nia perletera amikiĝo ŝajnis al mi nereala kaj fantazia.
Inter tiuj rusoj por mi fremdaj, mia nekonita korespondanto, simila
je ili, nun al mi ŝajnis ankaŭ fremda. Per leteroj oni montras
sin neplene, kaj vole-nevole, precipe per siaj plej bonaj kaj
plej kulturaj flankoj. Kia disreviĝo, se ni trovos nin efektive
malsimilaj je niaj supozoj! Kaj al tiu unua antaŭtimo sin almetis
dua pli grava ankoraŭ... Ĉu Esperanto, lingvo artefarita, estos
taŭga por daŭraj rilatoj? Ĉu ni povos sufiĉe komuniki niajn
ĉiuspecajn pensojn dum ĉiutaga kaj kelksemajna kunvivado? Fine,
ĉu ni, parolantaj kutime lingvojn tiel malsimilajn, povos esti bone
komprenataj unu de la alia, malgraŭ niaj naciaj akcentoj? Kiom
malĝojige kaj mokinde estus, se ni, post tiom da tagoj kaj penadoj,
renkontos fine unu la alian... nur por konstati, ke ni ne povas
kunparoli...

Sub la influo de tiuj nedolĉaj pensoj, mi promenadis febre en mia
vagono, preskaŭ bedaŭrante mian riskplenan entreprenon, kiam
fajfego sonoradis... Jam ne estas plu tempo por bedaŭroj kaj
ŝanceliĝoj--jen Voroĵba!




II.


Kvin minutojn poste mi staras sur la trotuaro, atendante, laŭ
antaŭe aranĝita interkonsento, ke oni venos al mi... Mi rigardas
ĉiuflanke, kiam el malantaŭe, du brakoj ĉirkaŭprenas min, iu
kisas min laŭ la rusa kutimo, kaj aŭdiĝas ĝoja, amika voĉo,
esprimanta al mi fratan bonakcepton. Apenaŭ mi povas respondi, ree
mi estas kaptata, forkondukata en alian vagonaron, kiu veturigos
min en la urbeton de mia amiko, kaj sidintaj sur molaj kusenoj de
rezervata vagonfako, ni komencas paroli...

Vivu Zamenhof! La bonega lingvo de nia majstro tuj aperigis sian
praktikecon, kiel ĝi montris ĝin iom poste en Boulogne, kaj
la sekvantajn jarojn, en Genève, Cambridge, Dresden, Barcelona
kaj Washington. Mi jam diris, ke s-ro Speranskij ĝis tiam estis
parolinta esperante nur kun samnaciuloj. Tamen mi tuj komprenis lin,
kvankam li ne elparolis tre klare la diftongojn aj, oj, kaj, kiel
ĉiuj malgrandarusoj, ofte intermiksis la sonojn g kaj h. Sed li
parolis tre flue, kiel en sia nacia lingvo. Mi ankaŭ mirigis lin,
ĉar mi tro malfortigis kelkajn kunmetitajn konsonantojn, kiel kv,
kc, kaj, precipe, ĉar, laŭ nia franca kutimo, mi metis ofte la
akcenton sur la lastan silabon de la vortoj. Sed ni, iom post iom,
korektis tiujn difektaĵetojn, kiuj, cetere, neniam malhelpis nian
reciprokan komprenadon. La sukceso estis plena--post kelkaj minutoj
ni estis kunbabilantaj tre facile kvazaŭ ni estus samlingvuloj!

Ankaŭ miaj timoj pri la psikologia flanko de mia eksperimento
rapide malaperis. Mi trovis mian amikon tia, kian mi supozis. De
la komenco, nenia ĝeno estis en niaj rilatoj, kiuj estis tute
liberaj kaj amikaj, kvazaŭ nia unua parolado estus nur la daŭrigo
de antaŭaj paroladoj. Ni tuj aludis nian antaŭan korespondadon,
kaj tio estis stranga impreso senti niajn spiritojn reciproke
tiel konataj kaj kutimaj, dum niaj vizaĝoj sin rigardis je la
unua fojo. Ni estis kiel du blinduloj, intimaj amikoj, kiuj iĝus
vidantaj subite kaj rigardus unu la alian. Se al tiu jam neordinara
impreso oni almetas tiun cirkonstancon, ke ni estis, rilate al niaj
nacioj kaj vivadoj, tute malsimilaj, ke ni kunkomunikiĝis nur per
artefarita lingvo ankoraŭ malofte eksperimentata en tiaj kondiĉoj
(mi atentigas, ke tiam nenia esperantista kongreso estis okazinta),
oni komprenos, ke tiu situacio estis impresiga, kaj lasis al mi
fortan kaj neforgeseblan memoraĵon. Ŝajnis al mi ke mi estas
transportata en ian sonĝon. Oni pripensu, ke de du semajnoj mi
vojaĝis inter indiferentuloj; ke de tri tagoj mi ruliĝis tage
kaj nokte inter nekonataj homoj, parolantaj nekonatajn lingvojn;
kaj subite mi renkontis ne nur kunparolanton, sed eĉ amikon, kiu
akceptis min kiel efektiva frato, kaj klopodis ĉiumaniere, por
montri al mi sian serveman fervoron. Ofte nia babilado aludis
diversajn rimarkojn de nia trijara korespondado; iafoje, li montris
al mi, tra la vagonfenestro, lokon aŭ pejzaĝon, kies nomon mi jam
sciis, aŭ kie okazis fakteto jam de mi konita per liaj leteroj.
Mi estis kiel homo, kiu, post longa forestado, revidas landon jam
kutiman, kaj ĉio, tamen, en tiu lando, estis por miaj okuloj nova
kaj fremda!

Ja tiun nekompareblan situacion mi ŝuldis nur al Esperanto. Oni do
komprenos, ke mi povas nur ridi, kiam oni diras, ke ĝi ne sufiĉus
por efektivaj rilatoj. Kiel ĉiuj homaj kreitaĵoj, ĝi ne estas
tute perfekta; oni povus eble iom plibonigi ĝin. Sed mia sessemajna
eksperimento montris al mi nerefuteble ke, en ĝia nuna stato, ĝi
jam taŭgas por interrilatigi ĝis plena reciproka pensintimeco kaj
frata amikiĝo, du homojn, kiujn ĉio, krom Esperanto, apartigis kaj
fremdigis.

Post unuhora veturo, kio estis seninterrompa babilado, ni alvenis en
la urbeton Sumi'on, celon de mia dusemajna vojirado, kie mi povis
fine halti kaj ripozi! Estis al mi dolĉe ne plu esti devigata batali
per gestoj kun la pakaĵportistoj kaj oficistoj de la fervojo. Dank'
al mia amiko, mi tuj kaj facile aliris al la pordo de la stacidomo.
Tie agrabla surprizo atendis min. Kelkaj junuloj kaj knaboj, kiujn
mi konis per la korespondo de s-ro Speranskij kaj al kiuj mi skribis
iafoje poŝtkartojn esperante, venis kaj donis al mi afablan kaj
fervoran bonakcepton, kisante min, kvazaŭ mi estus malnova amiko.
Kaj tra la scideziro de iliaj okuloj, observadantaj la esperantistan
fremdulon, mi facile konstatis sinceran simpation, kiu tre kortuŝis
min.

Ĉe mia amiko mi trovis tute familian akcepton. Kelkfoje, en tiu
rakonto, mi havos okazojn montri la rusan gastemecon, tiom simplan,
sinceran kaj malavaran, kiu tuj atentigas la fremdulon. Se vi eniras
la dometon de ia malriĉa muĵiko, li povos proponi al vi nur nigran
panon kaj iom da lardgrasaĵo kaj kredeble da brando. Sed li noble
kaj tutkore ĝin proponos kaj vi ofendus lin grave, se vi nenion
akceptus. Ĉe la pli altaj klasoj, tiu antikva tradicio ankaŭ
konserviĝis, kaj enhavas ion grandan kaj simplan, tre malsimilan je
nia gracie servema gastemeco franca. Ni francoj kutime superŝutas
per gratulaĵoj kaj afablaĵoj niajn gastojn; ni insiste proponas la
plej bonan parton de ĉio nia al ili, kiel al homoj superaj, por kiuj
nenio estus sufiĉe bona. La ruso akceptas sian gaston kiel efektivan
hejmulon, sen afektado de ĝentileco, ankaŭ sen ia limiga kondiĉo:
ĉio hejme estas reale je lia dispono kiel je tiu de la mastro mem.
Tiu farmaniero estas pli senceremonia, sed ŝajnas al mi pli reale
gastama.

Mia akcepto ĉe s-ro Speranskij havis tiun karakteron, sed plu, ion
intiman kaj ameman, kvazaŭ mi estus efektiva ano de lia familio.
Mi neniam forgesos, kun kiu kortuŝiga zorgo lia patrino min
flegis, kelkajn tagojn poste, kiam ne atendita kaj tre maloportuna
reŭmatismo detenis min en mia ĉambro. Bedaŭrinde s-ino Speranska
ne parolis esperante, kaj ni povis interŝanĝi, sen tradukanto, nur
malmultajn vortojn ruse aŭ france. Sed l' animboneco ne bezonas
lingvan tradukon. S-ino Speranska agis rilate al mi kiel al filo kaj
mi estas feliĉa, ke tiu rakonto havigas al mi okazon, por doni al
ŝi publikan ateston de mia dankeco.

S-ro Speranskij havas fraton kaj fratinon ambaŭ esperantistojn;
sed nur lia fratino estis en Sumi dum mia ĉeestado. En tiu urbeto
parolis esperante ankaŭ du aliaj samideanoj s-roj Efremov kaj V.
Postalenko (mi skribas _parolis_, ĉar nun, dank' al la fervora
propagando de mia amiko, estas en Sumi aro da esperantistoj, kiuj
senĉese plimultiĝas kaj kredeble ricevos baldaŭ de la registaro
permeson por iĝi oficiale grupo). Cetere, oni ne kredu, ke mi povis
havi rilatojn nur kun tiuj kvar esperantistoj. S-ro Speranskij
prezentis min al siaj amikoj kaj konatuloj. Kun du el ili mi povis
paroli france; kun la aliaj li estis mia lerta kaj nelacigebla
interpretanto, kaj dank' al lia senĉesa pero kaj al la natura
afableco de la rusa loĝantaro, mi baldaŭ havis en tiu fremda
urbeto multajn amikojn de diversaj klasoj de la societo. Estis
antaŭ konsentite kun mia amiko, ke ni vojaĝos kune en Rusujo,
kaj, nome; vizitos la malnovan ĉefurbon Moskvon. Sed neatendita
maloportunaĵo ne permesis, ke li prenu longan libertempon por
forveturi malproksimen ekster Sumi. Tamen ni povis fari oftajn
ekskursojn ĉirkaŭ tiu urbeto, ĉar lia ĉiutaga deĵoro estis
finanta je la tria horo posttagmeze, kaj li povis disponi multajn
liberajn tagojn, ĉe la tribunalo, en kiu li estis oficisto, ĉu
laŭ speciala permeso, ĉu pro la festaj tagoj, kiuj estas multegaj
en la rusa kalendaro. Rusujo ja meritas esti la paradizo de la
mallaboremuloj: ĉio tie estas preteksto por senlaboreco, ne nur
la dimanĉoj kaj la multaj festoj ortodoksaj, sed ankaŭ oftaj
nereligiaj solenaĵoj kaj datrevenaj nomfestoj de l' caro, de l'
caredzino, de l' carfilo, datrevenoj de l' naskiĝo kaj kronado
de l' regnestro, k. t. p., tiel ke proksimume unu triono de l'
jaro estas senlabora. Mi legis, ke pri tio plendas la bienuloj
kaj la instruistoj, kiuj pretendas, ke tiu troeco da ripoztagoj
malutilas la terkulturon kaj la klerigon de la lernantaro. Tiu
lasta riproĉo ŝajnas al mi neprava, ĉar la rusa gelernantaro
neniel estas malsupera je la aliaj, kion mi montros poste, kiam mi
donos miajn impresojn pri ĝi. Kio ajn estas, mi mem ŝuldas multan
dankecon al la rusa kalendaro, kiu tre faciligis mian ĉeestadon;
kaj eĉ nun, kiam ĉiutage mi forŝiras la hieraŭan folion de la
efemeridoj, al mi senditaj de mia amiko, ofte mi ekspiras envie,
ektrovante ruĝan paĝon, kiu sciigas, ke tiu tago ankoraŭ estas
senlabora... nur por miaj feliĉaj ortodoksaj samideanoj!

Sed mi reiru al miaj unuaj impresoj post mia alveturo en Sumi'on.

Imagu vi min, ekzemple, unu horon post mia alveno, sidantan apud la
tablo de miaj gastigantoj, en ilia salono, kaj babilantan kvazaŭ
familie kun ili. Katja, la malgranda servistineto, eniras senbrue
kiel fantometo sur siaj nudaj piedoj. Post respekta saluto kaj
duontimema, duonmokema ekrigardo al la fremda gasto, kiu parolas
lingvon tiel strangan, ŝi metas sur la tablon barĉon kun viandaĵo,
fumantan kaj bonodoran, iom similan je franca bovbolitaĵo, kies
belŝajno estas al mi, malsata vojaĝanto, aparte dolĉa kaj
promesplena. Sed, antaŭ ol manĝi, mi devas, laŭ la rusa kutimo,
toasti kun mia mastro kaj trinkegi per unu fojo glaseton, plenan da
vodka. Tiu blanka brando el sekalo estas bongusta kaj, feliĉe, ne
forte alkoholumata, ĉar dum mia ĉeestado en Rusujo mi devos trinki
multajn similajn glasetojn. Male je niaj okcidentaj kutimoj, la rusoj
trinkas brandon antaŭ aŭ dum la manĝado, neniam poste.

Mi tre ŝatas la rusan barĉon, sed post ĝi, kun la sekvantaj
pladoj, oni manĝas, anstataŭ salato, kukumojn, moligitajn en ia
maldolĉa peklakvo, kiu donas al mia nerusa stomako fortan soifon.
Male, miaj gastigantoj ŝajnas tre frandemaj pri tiuj legomoj, kiujn
ili miksas kun ĉiuj manĝaĵoj ĝis la deserto. Fine, oni alportas
la samovaron aŭ temaŝinon.

Kelkaj el miaj legantinoj kredeble ne scias precize, el kio konsistas
la samovaro; mi do priskribos ĝin iom detale, ĉar ĝi estas tre
grava elemento kaj kvazaŭ la simbolo de la rusa hejmo, kiel la
fajrujo ĉe la okcidentaj popoloj. Ĉar ne fajrejoj, t. e. kamenoj,
hejtas la rusajn domojn, sed centra fornego, iom komparebla kun tiuj
de niaj bakistoj, konstruita tiel, ke ĉia ĉambro povu hejtiĝi per
ĝia kontakto. Sekve, dum la vintra malvarmego, ne apud kameno, kiel
ĉe ni, la rusaj familioj sidas por pasigi la longajn vesperojn,
sed ĉirkaŭ la samovaro, staranta sur la tablo kaj aldonanta sian
kutiman murmureton al la paroladoj de la familia rondo, kiel la grilo
de niaj kamenoj.

Samovaro estas kupra vazego, kun piedo, havanta du tenilojn, supran
mallarĝan faŭkon kaj malsupran kranon. Ĝin trairas, laŭ ĝia
tuta alteco, centra tubo, dividata je du partoj per krado. Sur la
supran faŭkon, kie estas la ekstremaĵo de tiu interna tubo,
oni povas almeti laŭvole ĉu ferladan kamentubeton, ĉu kupran
piedestaleton kaj kovrilon. Verŝinte akvon en la samovaron, oni
ŝutas en la centran tubon, sur la kradon, karberojn, kiujn oni
ekbruligas per aertirado kun la helpo de l' ferlada kamentubeto. Kiam
la karbo brulas kaj kiam ekronkas la akvo, verŝita ĉirkaŭe en
la samovaro, oni anstataŭigas la kamentubeton per la piedestaleto
kaj oni alportas la samovaron antaŭ la mastrino, sur pletegon, kie
jam orde estas teskatolo, tekruĉeto, sukerujo, telertuko, glasoj,
teleroj, kuleretoj kaj konfitaĵoj.

Kompreneble, ne nia eta Katja povas alporti tiun multepezan ilaregon,
sed ŝia kuiristina moŝto Ksenja mem solene plenumas tiun gravan
oficon.

De tiam komenciĝas la rolo de la rusa domestrino, per kiu sin
montras plej plene ŝiaj mastraj lerteco kaj afableco. Ŝi verŝas
per la krano de la samovaro iom da bolanta akvo en la tekruĉeton
por varmigi ĝin, forĵetas tiun akvon en la lavtason, ŝovas teon
en la varmigitan tekruĉeton, alverŝas bolantan akvon, metas la
tekruĉeton sur la piedestalon super la centra tubo, kaj plie kovras
ĝin per la telertuko por ke la infuzo estu pli perfekta. Iom poste
estas en la tekruĉeto teo malhela kaj tre forta. La mastrino
verŝas iom da ĝi en la glasojn kaj almetas pli malpli da bolanta
akvo por ĝin malfortigi, laŭ la deziro de siaj gastoj. Samtempe,
ŝi proponas, sur la teleretojn, konfitaĵojn, kiujn oni gustumas per
malgrandaj pecetoj kune kun plenkuleretoj da teo. Tuj kiam unu glaso
da teo estas malplena, la mastrino afable proponas alian, lavas la
glason per iom da bolanta akvo, kiun ŝi forĵetas en la lavtason,
kaj ree verŝas novan plenglason. Tiel glaso post glaso, oni trinkas
iafoje dum horoj, babilante kaj fumante bonodorajn cigaredojn de
flavruĝa tabako. Kaj estas interese vidi la mastrinon partopreni en
la parolado, atenta por diri afablan vorton al ĉiuj, dum ŝi lerte
manovras la malsimplan ilaron de sia samovaro, jen turnante la kranon
aŭ lavante glason, jen proponante ree konfitaĵojn aŭ farante
freŝan teon, kiun akvumas senlace la ronkanta samovaro.

Se vi pripensos, ke la rusaj urboj ne havas ĝenerale kafejojn aŭ
publikajn kunsidejojn, kie la viroj povu paroli pri siaj aferoj,
sekve ke ili devas renkonti unu la alian ĉu en siaj oficejoj,
ĉu, kiel la virinoj, ĉe siaj hejmoj, vi tuj komprenos, ke en la
salonoj de la meza klaso estas tre oftaj vizitoj kaj ke la samovaro
funkciadas preskaŭ dum la tuta tago.

Eble ankaŭ pro tio, la viroj, devigataj trakti seriozajn temojn
antaŭ la virinoj, kutimis rilati kun ili iom alie ol ni francoj.
Ĝenerale la virina klereco ne estas, en Francujo, tiel forta, kiel
tiu de l' viroj: almenaŭ ĝi celas pli vole la sciojn ornamajn kaj
agrabligajn, kiel la muzikon, la pentrarton, k. t. p., taŭgajn por
reliefigi la naturan allogecon de la bela sekso. Antaŭ ĉio la
franca virino deziras plaĉi, kaj la monduma bonmaniereco konsistas,
por ŝi: aperi kiel eble plej gracia; por la viro: montri sin kiel
eble plej allogata de tiu virina gracieco. Eĉ inter gepersonoj
parolantaj serioze, tiu ambaŭa priokupado estas iom sentebla.
Inter gehomoj rusaj, ĝi estas malofta. Viro bone edukita parolas
al virino respekte kaj ĝentile, sed kun neflatema seriozeco. Li ne
timas trakti gravajn demandojn kaj siaflanke la virino respondas
sen malvera honto kaj embaraso. En tio la rusa virino gajnas
per vera indeco, kion ŝi perdas per ŝajna flatiteco. Se ni,
francoj, bonvolas ekzameni sincere nian sintenadon aminduman kaj
spriteman antaŭ la virinaro, ni devas konfesi, ke sub ĝia afableca
sed trompeca mantelo, ĝi efektive kovras ian fundeton de vira
malhumileco kaj de praava nepoluriteco rilate al estaĵoj, kiujn ni
certe tre amas, sed konsideras, pli malpli konscie, kiel malsimilajn
kaj eĉ iom malsuperajn. Kontraŭe ĉe la mezaj kaj superaj rusaj
klasoj, la egaleco de l' rajtoj kaj saĝaj kapabloj inter la ambaŭ
seksoj ŝajnas esti akceptataj de la moroj, kaj por tio Rusujo
ŝajnas al mi eksperimentejo antaŭdestinata por la "Feminismo". Jam
ne estas alia lando, kie la studentinoj estas tiel multaj. La ŝtataj
administracioj jam uzas virinojn kaj--detaleto tre rusa--donas al
ili uniformojn kaj galonojn! Virinoj ne timas sekvi la virojn sur
la plej danĝerajn vojojn, kaj, antaŭ tridek jaroj la nihilismo,
nun la revoluciismo, fiere montras virinojn kaj fraŭlinojn en siaj
martiraroj.

Mi memoras pri tio, ke mi vidis kuriozan kaj signifan bildon
disvastigatan en Rusujo dum la komenco de 1905. Ĝi prezentis junan
virinon, fiere starantan, kiu streĉas sian brakon al alia virino,
kondamnita je morto kaj pendigita. Sur la trabo de la pendigilo oni
legas: "Pro kaŭzo de politikaj opinioj", kaj sube: "Politika proceso
de 1881; ekzekuto de Sofja Perovska". Kaj la juna virino diras
tiujn parolojn: "Se virino estas inda iri sur eŝafodon, ŝi ankaŭ
estas inda iri en Parlamenton". En lando, kie la politikaj postuloj
ne estas sendanĝeraj, se oni povas malaprobi, oni ne povas moki
tian pretendon, kaj pro tio la rusa "suffragette" (balotemulino) ne
estos ŝercata kiel iafoje ŝiaj fratinoj angla aŭ franca. Sed tiu
liberaleco de la rusaj virinoj estas tiom pli kurioza, ke ĝi estas
tute kontraŭa je la moroj de iliaj praavinoj. Antaŭ Petro Granda
Moskovujo estis ricevinta, pro siaj rilatoj kun Bizantujo, morojn tre
similajn je tiuj de la nuntempaj islamanoj. La virino estis ŝlosata
en la "terem" kiel nun islamanino en sia "harem"; kiel ŝi ankaŭ,
ŝi estis neniam sendependa, submetite unue je sia patro, due je sia
edzo, antaŭ kiu ŝi estis nur egalrajtulino de siaj propraj infanoj.
Dum la edziĝa festo, la patro donis al sia bofilo skurĝon, per
kiu tiu ĉi tuŝetis sian novan edzinon, kaj tio estis simbolo tre
signifa, ĉar la _Domostroj_ aŭ Mastrumo, verkita de pastro Silvestro,
instruisto de l' caro Ivano Minaca, donas ja la sekvantajn konsilojn:
"Se la edzino, la filo aŭ la filino ne atentas la parolojn kaj
konsilojn de l' familiestro, ne aŭskultas kaj timas lin, se ili ne
obeas la ordonojn de la edzo, patro aŭ patrino, oni devas skurĝi
ilin sekrete, kaj ne antaŭ la servistoj, kaj instruinte ilin,
pardoni, ĉio sen kolero de iu ajn. Kaj, pro ia ajn kulpo, oni ne
devas bati sur orelon aŭ sur la vizaĝon, nek per la pugno sur la
bruston, nek per piedo aŭ bastono, nek per ilo fera aŭ ligna. Se
iu, pro sia kolero aŭ malkontento, tiel frapas, el tio devenas
gravaj malbonaĵoj--blindeco, surdeco, elartikiĝo de kruroj, brakoj
aŭ fingroj, kap- aŭ dentdoloroj, kaj iafoje infanoj estas vundataj
en la ventro patrina. Vi devas, por puni, frapi per skurĝo--tio
estas prudenta, kaj tio doloras, tio estas timinda kaj favora por la
saneco. Se estis ia grava kulpo, malobeo, nezorgo, oni devas sublevi
la veston, teni la kulpulon per siaj manoj kaj skurĝi proporcie je
la kulpo, kaj, skurĝinte, aldiri kelkajn bonajn parolojn".

Tiuj antikvaj kutimoj, hodiaŭ tute malaperis, almenaŭ ĉe la mezaj
kaj superaj klasoj, kie la edzino ne estas plu servistino timigata
kaj enmonaĥejigata, sed vere egalulino de sia edzo.

Nun mi ekrimarkas, ke la fumo de mia unua samovaro, kiel la karbonika
acido de l' ĉampanvino, stimulis mian cerbon kaj forlogis min
malproksimen en la estinton. Mi do revenas al la estanto kaj al mia
rakonto.

Kiam mi estis fininta mian unuan manĝadon ĉe miaj gastigantoj,
mi foriris kun s-ro Speranskij por fari mian unuan promenon en
Sumi. Estis iom malfrue; la oficejoj estis fermintaj siajn pordojn
kaj iliaj posedantoj nun paŝadis en la precipa strato por ĝui la
vesperan freŝecon post varmega tago. Ĝenerale Rusujo estas fama
kiel tipo de lando malvarmega, kaj oni ĝin imagas nepre kun neĝo,
glitveturiloj kaj lupoj; oni ne pripensas ke, kiel regiono preskaŭ
senmara, ĝi havas malmoderan klimaton, malvarmegan vintre, sed tre
varman somere. Dum mia ĉeestado, t. e. de l' komenco de julio ĝis
la mezo de aŭgusto (de la okcidenta jarstilo) la hidrarga nivelo
de la termometro Réaumur, uzata en Rusujo, neniam estis malsupre de
24 gradoj (30 gradoj de la centigrada termometro). Sed ofte, dum la
tago, estis mallongaj pluvetoj, kiuj malvarmetigis la veteron, kaj
superverŝis la verdan foliaron; plie facila venteto, la venteto de
l' stepoj, igis tre tolerebla tiun temperaturon.

Cetere, en tiu urbeto, malspritaj modoj ne devigis la loĝantojn sin
vesti per rigidaj ĉemizoj kaj amelumitaj kolumoj. Plej ofte, la
supra vesto de l' viroj konsistis el "rubaŝka", maldika ĉemizeto
kun larĝaj manikoj, butonumebla ĉe la maldekstra ŝultro, kaj
premata ĉirkaŭ la talio per leda, lana aŭ eĉ silka, zono. Tiuj
ĉemizoj estis diverse kaj hele koloritaj ruĝe, blue, flave, viole.
Kelkaj estis lukse broditaj, ĉefe tiuj de junaj studentoj, kiuj
dandis iomete antaŭ la sumianaj belulinoj. Ĉi tiuj, ankaŭ, ŝatis
la vestojn diverskolorajn. Kompreneble, en tiu rusa promenularo,
superis la neeviteblaj uniformoj, blankaj aŭ grizaj, kun ruĝaj
galonoj ĉe la oficiroj, kadetoj kaj soldatoj; kaj ĉiuj, soldatoj,
gimnazianoj, oficiroj, oficistoj aŭ eĉ komercistoj kaj privataj
homoj sen uniformo, havis "furaĵka'on" aŭ rusan ŝirmilĉapon, mi
sola, preskaŭ skandale, min apartigis kaj neeviteble elmontris al
ĉiuj mian fremdulecon per mia pajla ĉapelo!

Ni sidiĝis sur benkon de la urba ĝardeno. S-ro Speranskij montris
al mi kiel oni povas, per la vestaroj, distingi ne nur la socian
situacion de la rusoj, sed eĉ la administracian rangon de la
civilaj oficistoj, ĉar nenia alia nacio estas tiel oficiale
hierarĥiigita. Ĉiu rusa homo, havanta oficon de la ŝtato, ĉu
militan, ĉu maristan, ĉu eklezian, ĉu administracian, apartenas al
la dekkvarklasa hierarĥio "ĉin", kreita de la caro Petro Granda.

Per la sekvanta tabelo mi provas klarigi, el kio konsistas nun tiu
hierarĥio.

   RANGOJ.
  -------+------------------+----------------+---------------+---------------
   N-o   |                  |                |               |
   de la |  administraciaj. |  militistaj.   |   maristaj.   |   ekleziaj.
  rangoj.|                  |                |               |
  =======+==================+================+===============+===============
   14-a  |     kolegia      |      --        |      --       |       --
         |   registratoro   |                |               |
         |                  |                |               |
   13-a  |        --        |    korneto.    |      --       |       --
         |                  |                |               |
   12-a  |  sekretario de   | subleŭtenanto  |    miêman     |       --
         |    gubernio      |                |               |
   11-a  |        --        |       --       |      --       |       --
         |                  |                |               |
   10-a  |     kolegia      |   leŭtenanto   |      --       |       --
         |    sekretario    |                |               |
         |                  |                |               |
    9-a  |      titola      | ŝtabrotĉefo    |  leŭtenanto   |     diakono
         |    konsilisto    |                |               |
         |                  |                |               |
    8-a  | kolegia asesoro  |    rotĉefo     |       --      |   protodiakono
         |                  |                |               |
    7-a  |       korta      |   subkolonelo  | ŝipestro de   |      pastro
         |    konsilisto    |                |   2-a rango   |
         |                  |                |               |
    6-a  |     kolegia      |    kolonelo    | ŝipestro de   |   protopastro
         |    konsilisto    |                |   1-a rango   |
         |                  |                |               |
    5-a  |      ŝtata       |       --       |       --      |     igumeno
         |    konsilisto    |                |               | (monaĥejestro)
         |                  |                |               |
    4-a  | efektiva ŝtata   | general-majoro | kontradmiralo |  arĥimandrito
         |    konsilisto    |                |               |
         |                  |                |               |
    3-a  |     sekreta      |    general-    |  vicadmiralo  |     episkopo
         |    konsilisto    |   leŭtenanto   |               |
         |                  |                |               |
    2-a  | efektiva sekreta |    generalo    |   admiralo    |  arĥiepiskopo
         |    konsilisto    |                |               |
         |                  |                |               |
    1-a  | regna kanceliero |    general-    |   general-    |   metropolito
         |                  |  feldmarŝalo   |   admiralo    |

La administraciaj titoloj estas nur honorigoj kaj sen rilato kun la
efektiva funkcio de la oficistoj; ili nur montras ilian socian rangon
kompare kun tiu de la oficiroj kaj ekleziuloj. Oni vidas, ekzemple,
ke la administracia oficisto, havanta la rangon de sekretario de
gubernio estas egalranga kun militisto subleŭtenanto kaj marista
miĉmano, ke administracia korta konsilisto havas la rangon de
subkolonelo, de ŝipestro de dua rango kaj la pastro.

Iam la enviciĝo en la "ĉin" havis gravan rezultaton, ĉar nur la
"ĉinovniki" (ĉinranguloj) estis homoj liberaj kaj ne submeteblaj
je la korpaj punoj. Nun ĝi iom post iom iĝas nur honora apartigo,
kaj la administraciaj rangoj estas iafoje donataj, kiel niaj ordenoj,
al neoficisto, kiel scienculo, verkisto, kuracisto, aktoro. Kun la
ĉin'aj rangoj korespondas specialaj moŝtaj titoloj, uzataj en
la oficialaj rilatoj kaj en la korespondado. La ĉinovniki de la
14-a ĝis la 9-a rango havas la moŝtan titolon "via blagorodie"
(via nobeleca moŝto), la 8-a ĝis la 5-a, oni titolas ilin
"visokoblagorodie" (via altanobleca moŝto), en la 4-a ili iĝas
"prevosĥoditelstvo" (via ekscelenca moŝto), fine, kiam ili altiĝas
ĝis la dua kaj unua rangoj, oni respekte balbutas antaŭ ili "vaŝe
visokoprevosĥoditelstvo" (via altekscelenca moŝto).

Tiel la administracia burokrataro estas speciala nobelaro, starigita
apud la naskiĝa nobelaro. Tiu sistemo donas al ĝi grandan brilon
kaj forton apud la simplaj homoj, sed ĝi iĝas pli kaj pli arkaika
kaj strange kontrastas kun diversaj tre liberalaj trajtoj de la rusaj
moroj.

Ekzemple, speciale altiris mian atenton la sendependa sintenado
de la fraŭlinoj kaj fraŭlinetoj, kiuj libere promenis ope kaj
kun junuloj. Mi rimarkigis tion al mia gvidanto kaj mi konstatis,
per lia respondo, ke la kutimoj de la aŭtokrata Rusujo, rilate
al la fraŭlinaro, estas pli liberemaj, ol tiuj de nia respublika
Francujo. La junulinoj ĝuas, kiel en Anglujo kaj Skandujo, tre
grandan liberecon, kaj vivadas en facila kaj deca intimeco kun la
junuloj. Tion kredeble ebligas la rusa sistemo de edukado: en la
lernejoj la edukatoj povas vivadi kiel internuloj, sed tio estas pli
malofta ol ĉe ni, kaj se iliaj gepatroj ne loĝas en la sama urbo,
ili prefere donas siajn gefilojn al la gardo de familioj, por ke ili
povu lerni kiel eksteruloj kaj ĝuadi vivadon hejman kaj pli liberan.
Sed, eĉ la edukatoj, kiuj loĝas en la lernejo mem, havas iom da
libereco kaj povas foriri por viziti siajn konatulojn. Cetere, en la
lernejo okazas iafoje festoj kun festenetoj, teatraj kaj dancadaj
kunvenetoj, en kiuj partoprenas la gelernantaro de la aliaj lernejoj.
Ĉu dank' al tiu sistemo de edukado, ĉu dank' al la karaktero mem
de la rusoj, kiu igas ĝin ebla, inter geknaboj kaj gejunuletoj
estas facilaj kaj afablaj rilatoj, kiuj kontrastas kun la iafoje ĉu
embarasata, ĉu tro malĝena sintenado de niaj gefrancetoj.

Cetere la karaktero mem de la rusaj knaboj meritas specialan
priskribon. Ni, francoj, agas kun niaj filetoj, kiel kun estaĵoj de
aparta speco. Ni vestas ilin, kiel eble plej longatempe per graciaj
kaj fantaziaj kostumoj, specialaj por ili. Ankaŭ la karaktero de
niaj paroladoj al ili estas speciala. Se ni renkontas la dekdujaran
filon de konatulo, tuj ni prenas ridetan mienon, ni penas nin "etigi"
por egaliĝi kun tiu hometo, kiu responde afektas infanan rideton,
afablan, sed tute malsinceran kaj malsimilan je lia kutima sintenado,
kiam li parolas libere kun samaĝulo. Tio estas nenatura, ĉar la
instinkto de la knabo instigas lin altiĝi kiel eble plej multe ĝis
la homoj pli maljunaj ol li.

Kontraŭe, la kvazaŭ soldata rusa disciplino kaptas la knabon en
sian rigidan modelilon kaj apenaŭ dekjaran, lin vestas per la
uniformo, kiu lin tenos ĝis lia morto. Ĉiu rusa lernanteto devas
senĉese porti la lernejan uniformon, kaj tiu uniformo estas ne
knaba, sed plenaĝula vesto. Eĉ se li ne iras en lernejon, la knabo
sin vestas kiel viro, kaj ĉiu ajn dekjara ruseto estus tre honta
havi mallongan pantaloneton. Kompreneble, li estas neserioza, bruema,
amuzema, unuvorte knabo, sed, eĉ kiam li petolas, li konservas
specialan indecon, pliĝustadire viran ol knaban. Kaj kun li, la
plenaĝaj rusoj ordinare parolas serioze, klopodante lin altigi
ĝis si mem, plivole ol sin egaligi kun li. Mi estis tre surprizata
konstati, ke rusaj dekdujaraj knaboj jam legas kaj ŝatas verkojn
kiel "Mortintaj animoj" de Gogol, "Reviviĝo" de Tolstoj, kaj rusajn
tradukojn de l' verkoj de V. Hugo kaj eĉ de Zola. La Rusoj ne timas
doni al tiuj junaj cerboj plenan intelektan nutraĵon. Kion valoras
tiu sistemo de edukado? Ĝi certe produktas junuletojn pli seriozajn,
pli klerajn kaj eble pli simpatiindajn, ĉar kun tiuj bonaj ecoj ili
plej ofte restas modestaj. Sed, bedaŭrinde oni ne povas doni al
ili samtempe, kiel mezurilon kaj necesan direktilon, la spertecon,
kiu rezultas nur el la vivado; tial, iafoje, tiuj knaboj, iĝinte
junuloj, atentas nur la allogecon de l' teorioj, kaj forgesas, ke
ĉiam, en ĉiu homa societo, praktikan kaj daŭradan rezultaton oni
povas atingi nur per pogradaj kaj metodaj antaŭenpaŝoj.

Dum mi tiel prenis unuan ekvidon de la rusa popolo kaj interŝanĝis
rimarkojn pri ĝi kun mia kunparolanto, la suno estis tute
malaperinta kaj nun elektraj lumigiloj ekbrilis ĉirkaŭ mi.
Malrapide ni returneniris dum la promenantoj iom post iom
malproksimiĝis, ĉar la loĝantaro de Sumi ne estas noktovagema.
En la silentiĝintaj stratoj oni aŭdis nur la klakilon de l'
noktgardisto, kiu, per tiu brueto kompleze antaŭinformis pri sia
alveno iliajn ŝtelistajn moŝtojn. Sub la centra kupolo de la
preĝejoj staris senmove la malhelaj siluetoj de l' fajrogardistoj,
observadantaj la dormantan urbon, pretaj por signali la bruladojn,
oftajn kaj danĝerajn ĉe la malgrandarusaj konstruaĵoj, kie la
ŝtono, tre nekomuna, estas ĝenerale anstataŭata per lignaĵo.

Senbrue ni reiris hejmen, kaj mia amiko kondukis min, lacegan korpe
kaj spirite, al mia nokta ĉambro. Jam de tri noktoj mi ne estis
kuŝiĝinta sur reala lito! Mi do ekrigardis kun antaŭa danko tiun
ĉarman meblon, plejbonan amikon de ĉiu laca vojaĝanto, kaj... mi
restis iom surprizata.

Antaŭ mi estis malalta ferlito, kun matraceto kaj unu littuko, sur
kies mezo kuŝis faldita kovrilo kaj kapkuseno. Kredeble, mia mieno
montris mian internan embarason, ĉar s-ro Speranskij ne povis deteni
sian ridon, kiam mi demandis, kiel mi devas uzi tiun liton. Tiam,
mi eksciis, ke la rusoj, por dormi, ne senvestigas sin tiel plene
kiel ni, sed formetas nur siajn superajn vestojn, sin envolvas per la
kovrilo, sterniĝas sur la liton kaj ekdormas.

Mi do tiel faris, kaj ricevinte la noktajn bondezirojn de mia amiko,
kiu tiris antaŭ mia duobla vitrafenestro la dikan lankurtenon,
anstataŭantan niajn lignajn fenestrokovrilojn, mi baldaŭ forrapidis
en novan landon ankoraŭ pli malproksiman ol Rusujo--en Sonĝolandon.




III.


La postan tagon, je mia vekiĝo, mia gastiganto proponis, ke ni iru
nin bani en la Psjol'on. Mi plezure akceptis, ĉar la vetero estis
tre varma. La rusoj tre ofte sin banas, heredinte, kiel la turkoj,
tiun ŝatemon de la Bizantoj. Mi devas aldiri, ke tiu higiena kutimo,
bonega ĉie, estas speciale necesa por la popola klaso de Rusujo,
precipe ĉe la grandarusoj, kiuj ne sufiĉe zorgas pri la detaloj
de la ĉiutaga tualeto, kaj estus, sen tiuj oftaj banoj, terure
malpuraj.

Dum la vintro, ne estas eble sin bani en la frostiĝintaj riveroj,
sed en Rusujo, kiel en Turkujo kaj Norda Afriko estas specialaj
ŝvitbanejoj, iom similaj je la romaj "thermoj". Tiuj rusaj
ŝvitbanejoj estas tre diversaj, de la luksaj marmoraj banejoj
en la urbegoj, ĝis la humilaj lignaj banejoj vilaĝaj. Sed,
principe, ĉiuj konsistas el tri ĉambroj--la senvestiĝejo, la
laviĝejo, kun akvoj varma kaj malvarma, kaj la ŝvitejo. En tiu
lasta ĉambro staras fornego kun fera varmega platego, sur kiun oni
verŝas intertempe akvon, kiu tuj vaporiĝas kaj plenigas la aeron
per malseka kaj varmega nebulo. Ĉirkaŭe en la ĉambro kuŝas
kelkaj longaj bretoj el ligno, amfiteatre surmetitaj, sur kiujn
sin sternas la banantoj. Ju pli alta estas la breto, des pli varma
kaj sufokiga la atmosfero estas. Kaj multaj rusoj preferas la plej
altajn lokojn, kie ili ŝvitas ĝis tuta malfortiĝeco, kaj, plie,
sin vergigas per vergofaskoj, kuiritaj en bolanta akvo! Iafoje, iaj
bravuloj,--plej ofte de la klaso de komercistoj, kiuj estas efektivaj
forteguloj,--post ŝvitego kaj vergado, ruĝaj kiel kuiritaj omaroj,
kuras eksteren kaj rulas sian nudan kaj varmegan korpon en la neĝo,
kriegante kaj ridegante pro volupteco sub la malvarmegaj kisoj de la
frostego; poste tiuj herouloj ree kuras en la ŝvitejon kaj saltas
sur la plejvarman breton! Sed tio estas danĝerega plezuro, ebla nur
por homoj, havantaj bovan farton. Ĝenerale, la rusoj, post ŝvitado
kaj vergado, nur lavas en la dua ĉambro sian korpon, moligitan per
la vaporo, kaj fine sin malvarmetigas per malpli varma akvo.

Feliĉe, dank' al la somero, mi ne estis suferonta tiun timindan
rusan operacion, sed nur banonta, kiel mi jam diris, en la
malvarmetajn akvojn de la Psjol.

En tiu ebena lando, sen ŝtonoj kaj preskaŭ sen arboj, povantaj
deteni la teraĵon, la riveroj havas tre kaprican kaj ŝanĝeman
direkton. Dum la printempo, kiam la degelado multobligas iliajn
akvojn, ili disfluas super siaj malaltaj bordoj kaj superakvigas
la ĉirkaŭaĵon. Por fiksi la fluejon de la Psjol en Sumi, oni
donis al ĝi bordojn, artefaritajn el palisaroj, apogitaj kontraŭ
teraj deklivaĵoj. Tamen, en kelkaj lokoj de la urbo, oni lasis ĝin
disflui sur nedeklivajn sablobordojn, kien la urbanoj venas amase sin
bani.

Tiun matenon, do, kun mia gastiganto, mi iris en unu el tiuj banlokoj
apud la pola preĝejo, kaj tie mi vidis ne atenditan spektaklon.
Antaŭ mi, aperis aro da plenaĝaj viroj, da junuloj kaj knaboj tute
nudaj, ĉu starantaj aŭ sidantaj sur la bordo, ĉu naĝantaj aŭ
petole saltantaj en la rivero, kvazaŭ ili tute ne rimarkus sian
"paradizan" kostumon! Apenaŭ kelkaj el ili forirante el la akvo,
duone ekimitis la honteman geston de la Venuso de Mediĉi!

En Polinezio tia senĉemizularo ne estus min miriginta, sed en
Rusujo mi ĝin ne atendis! Kredeble, mia amiko, kiu jam komenciĝis
senvestiĝi, rimarkis ion neordinaran en mia mieno, ĉar li diris al
mi demande:

--Nu! Ĉu vi ne deziras plu vin lavi?

--Mi deziras, sed mi devas konfesi, ke mi estas iom... mirigata. Ĉu,
do, la Rusoj kutimas sin bani en tia vere simpla... senvesto?

--Kio? Ĉu vi mem kutimis konservi viajn vestojn dum la bano? Ha, mi
divenas! Eble vi dezirus unu el tiuj trikotaj banvestoj, kiujn mi
vidis en kelkaj mondumaj banlokoj sur la bordo de la Nigra maro? Se
nur mi estus ĝin antaŭsupozinta, mi estus provinta trovi unu en
Sumi... kvankam mi devas diri al vi, ke tio ŝajnus tie tre stranga
kaj altirus sur vin la atenton de ĉiuj. Entute, nenio tie estas
malbona kaj nenatura.

--Ho certe, mi konsentis, ĉio estas, kontraŭe, tre laŭnatura!

--Rimarku, li aldiris, ke vi estas inter homoj tre decaj. Rigardu,
ekzemple, kaj li montris kun duonrideto diketan kaj solenan viron,
kiu plaŭdis en la akvo kun du knaboj, dum severmiena soldato rigide
staris apud iliaj vestoj, metitaj sur tapiŝeto, tiuj sinjoroj ne
estas malpli ol lia "ekscelenca" moŝto generalo de nia urbo kaj liaj
filoj!

Tiu vere rusa argumento tuj konvinkis min. Cetere la reala
konveneco, en tiaj cirkonstancoj, estis konduti kiel ĉiuj kaj ne
altiri la atenton sur aĵojn, pri kiuj neniu pensis.

Tamen, iom poste, dum mi naĝis apud mia amiko, mi demandis ŝerceme:

--Kaj ŝia "ekscelenca moŝtino" generaledzino, ĉu ankaŭ ŝi tiel
same sin banas?

--Certe, sed, kiel ĉiuj sinjorinoj de la altaj kaj mezaj klasoj, ŝi
banas sin en fermita loko. Tamen, iom pli malproksime, estas parto de
la rivero, kie sin banas la virinoj de rango pli modesta. Vi vidos
ilin, hodiaŭ posttagmeze, kiam ni faros ŝipetan promenon.

Do, post la tagmanĝado, kiu en Rusujo okazas je la tria horo, ni
faris nian preparadon kaj provizadon por ekskurseti per boato al
unu el la multaj insuletoj, kuŝantaj inter la fluejoj de la Psjol.
Kompreneble, ni ne forgesis forporti kun ni la necesan samovaron,
kun karbo por ĝin varmigi. Kun ni venis afabla kaj gaja fraŭlino,
amikino de la familio Speranskij, kaj tri knaboj aŭ junuletoj,
fervoraj akompanantoj de mia amiko dum liaj boataj promenoj. Nia
blanka ŝipeto portis nigre pentritan la francan nomon _Alger_,
laŭ delikata afablaĵo por ĝia alĝerana gasto.

Sub la vigla puŝado de nia juna remistaro, ni senbrue glitis
kontraŭ la fluo, laŭlonge de la multaj kurbiĝoj de la Psjol.
Tie, la rivero estis neprofunda kaj ofte ĝian trankvilan fluadon
malrapidigis nenufaroj kaj aliaj akvaj herboj, tra kiuj naĝis kaj
plaŭdis aroj de bruemaj anasoj, kiuj disflugis antaŭ nia ŝipeto.

Post mallonga veturado, ni alvenis en lokon, kie sin banis amaso
da virinoj, junulinoj, knabinoj kaj knabetoj ĝojaj kaj babilemaj;
ĉiuj havis la tre simplan rusan bankostumon, kiun mi jam priskribis.
Nia alveno ne ĝenis ilin. Dum ni trapasis, niaj ŝipanetoj ŝerce
alparolis tri knabinojn apude ludantajn. Responde, tiuj slavaj
nimfetoj fortike naĝis post nia boato, plaŭdante kun ridegoj, kaj
ŝprucigante nin per pluveto de perlaj gutoj.

Tio estis kvazaŭ mitologia sceneto, inda je la peniko de artisto,
kaj ĉar mi ne estas pentristo mi povis nur fari fotografan kliŝon
de tiu gracia pejzaĝo.

Iom poste ni veturis preter la lastaj dometoj de la posturbo, kaj
mezen de la kamparo. Baldaŭ, proksimiĝanta bruo altiris nian
atenton. Sur vojeto, zigzage disvolviĝanta tra la verda stepo,
alkuris galope bando de junaj nudaj rajdistoj. Per siaj kriegoj,
ili incitis siajn ĉevalojn, sur kiuj ili sidis firme kaj gracie,
kiel indaj idoj de la antikvaj kozakoj de Ukrajno. Ĉiuj homoj
kaj ĉevaloj, sin ĵetis maltime en la Psjol'on, farante post si
ŝaŭmantan disondaron. Ŝajnis, ke mi vidas aron de nordamerikaj
Indioj, rapidantaj, tra rivero, sur la milita vojo.

Sed mi rimarkas ke, jam de kelka tempo, mia okcidenta legantino
maltrankvile pensas pri nia juna akompanantino kaj sin demandas:
"Kiel, konvena fraŭlino konsentis promeni en lokoj, kie ŝi riskis
renkonti tian spektaklon?"

Mi petegas, ke ŝi bonvolu iom atendi antaŭ ol severe juĝi sian
slavan fratinon. Certe, mi opinias kun ŝi, ke la korphontemeco estas
la plej bela ornamaĵo de niaj okcidentaj virinoj, kaj ĝi estas
necesa kondiĉo de la bonordeco de nia societo. Sed, ĉu ĝi estas
tiom necesa por ia ajn nacio, per aliaj vortoj, ĉu ĝi devenas de
natura kaj tutmonda instinkto, aŭ de loka sistemo de edukado?

Mi loĝas en lando, kie tuta kategorio de virinoj, la islamaninoj,
opinias, ke la korphontemeco devigas ilin kaŝi sian vizaĝon antaŭ
neparencaj viroj. Tiu sento estas tiom forta, ke eĉ la strataj
malĉastulinoj ne konsentus sin montri publike sen vualo. Iu el miaj
amikoj, iafoje alvenis neatendite apud izola rivereto, en kiu ĉerpis
akvon Maŭrino, vestata per sola robo kaj demetinta sian vualon. Tiu
simplulino estis tiel honta montri sian vizaĝon al nekonatulo, ke
ŝi preferis por ĝin kovri, levi super sia kapo sian jupon!

Certe al tiuj virinoj la hontemo pri la vizaĝo ŝajnas esti tute
instinkta kaj natura. Ĉu, do, ni devas konkludi, ke ne estas
konvenaj la eŭropanaj sinjorinoj, kiuj iras eksterhejmen sen
kapvualo? Plie, tiuj samaj sinjorinoj, kiuj hontus malkovri en la
strato siajn ŝultrojn kaj krurojn, ne timas ilin montri nudajn en
balo aŭ banloko. Oni do devas akcepti, ke la korphontemeco estas
malsimila laŭ la popoloj, kaj eĉ, ĉe unu sama persono, laŭ
cirkonstancoj difinitaj nur de monduma interkonsento. Efektive ĝi
estas la rezultato de la edukado kaj de lokaj kutimoj. La nudeco,
principe, ne estas malvirto, sed iĝas tia nur, kiam ĝi kaŭzas
skandalon kaj hontindan animstaton. En Rusujo, kiel en Francujo,
estus hontinde promeni sen vesto sur la stratoj, sed la moroj
permesas, ke oni sin banu nude, kaj tio neniun ofendas. Tio, do,
ne estas tie malkonvena kaj pruvas nur, ke la rusa animo estas pli
simpla kaj pli naiva ol la nia.

La vespermanĝo estis tre ĝoja. Ni albordiĝis en verdan insuleton,
ombratan de arboj, kaj nomitan de la Sumi'anoj insulo de Amo,
kredeble ĉar ĝiaj densaj foliaroj igas ĝin taŭga nesteto por
la kampŝatantaj amantuloj. Sur herban tapiŝon ni metis nian
manĝaĵaron, kiun atakis fervore niaj ŝipanetoj kun apetito de
dektrijaruloj, duobligata de longa remado.

La rivero mem liveris al ili la akvon necesan por la teo. En la
internan tubon de la samovaro ili ŝutis nian provizeton da karbo
kun, por ekbruligi ĝin, kelkaj branĉoj, ĉirkaŭe kolektitaj.
Bedaŭrinde, ĉu pro la nesperteco de niaj kuiristetoj, ĉu pro
la nesufiĉa sekeco de la ligneretoj, nia samovaro ne konsentis
ekbruliĝi! La afero ja estis grava: ĉiuj, kun konsternata mieno
pripensis, ke ili estos devigataj fari manĝadon sen teo, kio estas
abomenaĵo por ĉiu vera ruso... En tiuj malfeliĉaj cirkonstancoj
mia amiko ekhavis genian eltrovaĵon kaj uzis artifikon, ŝatatan
de la muĵikoj, kiuj ne posedas kuirejan blovilon. Li nur demetis
unu el siaj botoj, ĝin starigis renversitan kontraŭ la supro de
la samovaro kaj ĝin tenis per unu mano, tiamaniere, ke ĝi fermu
la internan kamentubon. Poste, per la alia mano, li vice levis kaj
mallevis la tibiingon de l' boto, kiel prenilon de akordiono. Tiu
simpla piedvesto, tiel ŝanĝata je blovilo, perfekte plenumis sian
novan oficon kaj baldaŭ nia samovaro komencis sian kanteton, karan
al la oreloj de ĉiu soifanta ruso.

Jam eknoktiĝis, kiam ni returneniris. Mi bezonus la plumon de Gogol
por priskribi la silentan kaj kvietigan majestecon de tiu ukrajna
nokto. Ĉiu lando havas sian propran fizionomion kaj ĝia personeco
pli intense sin montras dum la nokto. Kiel virino, kiu, dum ŝi
dormadas, ŝajnas ellasi sian intimecon, tiel same la Naturo, dum
la nokta ripozado, sin liveras pli plene. La rusa steparo tiam
estas strange impresiga. Nenio, krom oceano, donas tiel fortan
impreson de la Senfineco, kiel senlima ebenaĵo sub ĉielo, plena
da steloj. Inter ili, iranta la homo vagas kiel punkto inter du
senfinaĵoj. Tiun vesperon, la luno duonheligis per ŝtalblua lumeto
la stepon, kie nigraj poploj, tie ĉi kaj tie starantaj, faris
nigrajn strekojn kontraŭ la diamanta ĉielo. Arĝenta rebrilaĵo sur
la trankvila akvo de la Psjol apenaŭ sulkiĝis post nia ŝipeto laŭ
flue flosanta. Nenia sono, krom, intertempe, bleko de noktabirdo kaj
la ritma plaŭdeto de niaj remiloj.

Duonvoĉe mia amiko pentradis al mi la pasintaĵon de tiu lando, dum
la epopeaj tempoj de la kozaka Sjeĉ. Ukrajno sidis sur la rando
de l' kristana kaj islama mondoj. Tie, nenia barilo povas haltigi
homojn, krom aliaj homoj. Al la praavoj de la nunaj malgrandarusoj,
al la batalemaj kozakoj komisiiĝis la danĝera tasko defendi
Eŭropon kontraŭ la invado de aziuloj. Kiom da furiozaj bataloj
iam sangigis la altajn herbojn de la tiam nekulturata stepo? La
kozakoj estis duone sovaĝuloj, sed nur tiaj homoj povis plenumi tian
rolon, kaj al ilia ŝirmo nia okcidenta kulturo ŝuldas parte sian
ekzistadon.

Tiel mi elvokis la heroan estinton de tiu silenta kamparo, sub
la stelplena ĉielo. Ŝajnis al mi kvazaŭ, sur la bordoj de la
rivero, kie ni flosis malrapide, mi ĵus ekvidis stariĝantan de
post arbo, la altan felĉapon de kozako, spionanta l' alvenon de
tataraj rajdistoj... Unu el niaj kunpromenantoj, tre belvoĉa, estis
kantanta popolan arion. Mi ne komprenis liajn rusajn parolojn, sed
la melankolia kaj sovaĝa ritmo de tiu melodio mirinde vivigis
kaj korpigis miajn revaĵojn. Sub la energiaj trajtoj, la ostaj
kaj brunaj vangoj, la brila rigardo de miaj ĉirkaŭantuloj, mi
eltrovis, ne tute malaperintajn, post unu centjaro de civilizacio,
la polurigitajn postsignojn de l' praavaj instinktoj, la fierecon,
la eksplodemecon, la malzorgon, ian malestimon por niaj okcidentaj
delikataĵoj, la decidemecon kaj la belan ŝatemecon al ĉio danĝera
kaj riskoplena, kiu karakterizas la popolojn, junajn kaj estonte
kreskontajn.

--Rigardu tiujn dektrijarajn knabojn,--diris al mi s-ro
Speranskij,--malgraŭ ilia gimnaziana uniformo, ilia okcidenta
kulturo, ili restas efektivaj kozaketoj. Se vi falus en la riveron
kaj estus en mortiga danĝero, kvankam ili ne scius naĝi, estu vi
certa, ke neniu el ili ŝanceliĝus por sin ĵeti en la akvon kaj
riski dronon pli vole ol sin kovri per honto, lasante gaston perei
sen helpo.

Kaj dume mia penso forflugis malproksimen al niaj parizanaj dandetoj,
kiuj hontus iri en la liceon sen gantoj, kaj timas malvarmumi, kiam
ili malsekigas siajn lakitajn ŝuetojn en strata rivereto...

Miaj kozakidetoj ne timis malvarmumon kaj tion baldaŭ pruvis al mi.
Dum nia parolado ni ne estis rimarkintaj, ke la steloj super niaj
kapoj iom post iom estingiĝis, kaj ni atentis tion nur tiam, kiam
nigra nubo kovris la palhelan lunon kaj lasis nin en plena mallumo.
Samtempe malproksima tondro sciigis nin, ke ni devas akceli nian
returnon. Ni do rapidigis nian remadon laŭeble por alveturi en
la urbon antaŭ la pluvego, sed niaj penadoj estis vanaj. Pli kaj
pli ofte, fulmoj strekis la mallumaĵon, heligante per blindigaj
fajraĵoj la nigran kamparon dum la aero pleniĝis per senĉesa
tondrado. Kaj, ho ve! baldaŭ sin verŝis sur niajn dorsojn efektiva
akvofalego: akvo supre, akvo sube, ni povis nur elekti inter
pluv- aŭ riverbano!

Ni kovris per niaj supervestoj nian junan akompanantinon, kiu
bonhumore ŝercis pri sia akvumiĝado. Niaj knaboj estis feliĉegaj
kaj ridegis, dum ĉielaj torentoj fluegis tra iliaj maldikaj
ĉemizetoj. La forto de l' pluvego estis tia, ke ni devis momente
allasi la remilojn, por kaŝi nin sub la benkoj de l' boato, kiu
libere flosis laŭ la fluo.

Kiam ni albordiĝis kaj reiris hejmen, niaj vestoj estis enpenetritaj
de akvo, kvazaŭ ni estus elirintaj el la rivero mem; malvarmeta
vento algluigis ilin malagrable kontraŭ nia tremetanta haŭto. Sed
tiu deviga bano ne havis malbonan sekvaĵon, krom por la nova ĉapo
de nia kunpromenantino, kiu faris en tiu tago sian unuan kaj lastan
servadon, kaj, ho ve! por la nekozaka verkanto de tiu rakonto, kiu
ekkaptis fortan reŭmatismon kaj devis restadi hejme dum kelkaj tagoj
ĝis sia resaniĝo.

Tamen tiu malliberigo ne estis al mi maldolĉa, dank' al la tute
patrinindaj flegoj de s-ino Speranska, al miaj longaj babiladoj kun
mia amiko, ankaŭ dank' al la vizitoj, kiujn mi ricevis.

Efektive dum mia ĉeestado en Sumi tiu urbeto ĝuis du gravajn
kuriozaĵojn: la bestejon de ia s-ro Salomon kaj min mem. Mi estas
nature modesta homo kaj ne ŝatas fanfaroni. Sed la veremeco devigas
min konstati, ke mi atingis sukceson preskaŭ tiel fortan ol la
kvardek pensiuloj de s-ro Salomon. Vane tiu intrigulo starigis sian
tendegon precize antaŭ nia domo; vane lia gurdego, ĉiutage post la
triahora manĝado mueladis sian plej allogan ariaron, de la "Norma"
ĝis, ho surprize!--"_En rev'nant de la R'vue_", la popola kanto
pri generalo Boulanger. Mi certigas al miaj legantoj, ke s-ro
Speranskij ne uzis gurdegon; mi estis sola kontraŭ kvardek; tamen
mi ricevis publikon, se ne tiel multan, almenaŭ pli ŝatindan ol
la bestoj de s-ro Salomon. Eĉ sinjorinoj kaj fraŭlinoj subite
ekmemoris, ke de longe ili intencis viziti s-inon Speranska kaj
ŝiajn gefilojn, kaj--ne atendite! renkontis ĉe ili la strangan
fremdulon, kiu parolas per artefarita lingvo. La rusinoj, tion mi jam
diris, estas seriozaj personoj, sed ili estas virinoj, t. e. idinoj
de nia praavino Evo kaj tial, iomete scideziraj! Pri tio mi tute ne
plendas, ĉar tio permesis al mi profiti agrablajn konversaciojn,
dank' al la nelacebla komplezo de miaj esperantaj tradukistoj.

Cetere kelkaj el miaj kunparolantinoj povis iom paroli france,
sed mi neniam povis atingi, ke ili bonvolu uzi mian lingvon. Tiun
obstinan rifuzon mi konstatis ankaŭ ĉe la viroj, kaj tio tre
mirigis min. Sed mia amiko klarigis al mi la kaŭzon de tiu ŝajne
kaprica konduto. En Rusujo la franca lingvo estis antaŭe uzata
de la superaj klasoj, kiuj eĉ afektis iafoje ne scii sian nacian
lingvon. Hodiaŭ estas reakcio favora por la rusa lingvo; tamen
ankoraŭ nun la kapableco paroli france estas konsiderata kiel la
vera pruvilo de la monduma eleganteco. Kiu ajn deziras ĝui la famon
de delikata klerulo, pretendas esti kapabla paroli france. Sed,
efektive plejmultaj ne scias bone tiun malfacilan lingvon; pro tio
ili ne kuraĝas uzi ĝin antaŭ francoj, ĉar iliaj eraroj, nepre
rimarkotaj de ilia aŭskultanto, igus ilin mokindaj, kiel homojn kiuj
penis vane por sin plialtigi super sia reala situacio.

Post kelkaj tagoj, mi estis sufiĉe resaniĝinta, por ke mi povu
promeneti eksterhejme kaj konatiĝi kun la urbo, kies mi estis
provizora loĝanto.




IV.


Sumi, ĉefurbo de "ŭezd" (subprovinco) de la provinco Ĥarkov,
enhavas 34000 loĝantojn; ĝi sidas apud la Psjol, rivero, alfluanta
al la riverego Dnjepr kaj apud la fervojo de Kiev al Ĥarkov. Ĝia
aspekto estas tre malsimila je tiu de franca urbo egale homplena.
Ĝi konsistas el du partoj, tute diferencaj--longa vico de stratoj,
iranta de la stacidomo al la tombejo kaj havanta ŝajnon tre "urban",
kaj, ĉirkaŭe, aro de vastaj posturboj, similaj je vilaĝoj pro siaj
dometoj eĉ iafoje kun tegmentoj el pajlo. Se vi uzas unu el la tieaj
veturiloj, lueblaj por malmultekosta prezo, kaj veturos longe de la
centra strataro, vi renkontos preskaŭ ĉiujn rimarkindaĵojn de tiu
urbeto: la malsanulejon, la eklezian lernejon, la geknaban kuracejon
tre bone organizatan, la luteran preĝejon, la gimnazion por junuloj,
kiu donas duagradan instruadon kun latina kaj greka lingvoj, la
unuagradan lernejon, konstruaĵon tre belan sed tre malsufiĉan por
tridekkvarmila loĝantaro, la malluksan katolikan preĝejeton por la
poloj. Tie la strato kurbiĝas, transpasas per tre malglata ligna
ponto super rivereto, alfluo de la Psjol, la Sumka (pendsaketo), kiu
donis sian nomon al la urbo kaj ĝin ŝuldas mem al la sekvanta
legendo: Kolonelo de kozaka lando Gerasim Kondratev perdis iam la
kason de la regimento, kiun li havis en pendsako kaj portis al la
hetmano aŭ reĝo. Malesperante, li ĵuris, ke se li ĝin retrovos,
sur la loko mem li konstruos preĝejon. Li trovis tiun sakon en la
rivereto Sumka, plenumis sian promeson kaj la konstruita preĝejo
estis la deveno de la nuna urbo Sumi, kiu pro tio metas en sian
blazonon tri pendsakojn.

Daŭrigante vian veturadon trans la Sumka vi renkontos la ortodoksan
preĝejon de sankta Nikolao, la gimnazion por junulinoj, kaj, en
ĝardeneto belan kaj riĉan ĉefpreĝejon (sobor). Poste estas bela
publika ĝardeno kun la statuo de ĝia donacinto s-ro Ĥaritonenko;
la "reala" lernejo, rimarkinde aranĝita, kie oni ricevas duagradan
instruadon, sen mortintaj lingvoj. Fine, post iom kruta deklivo,
la senfina strato alvenas en parton, kie estas tri malsimilaj,
sed egale gravaj institucioj: 1-e la ŝtata monopola fabrikejo de
brando, necesa samtempe al la feliĉo de l' rusoj kaj al tiu de la
registara kaso, dank' al kiu ĉiu drinkulo rajtas proklami fiere, ke
li ebriiĝas pro patriotismo; 2-e la kadeta korpuso aŭ lernejo de
oficiroj, egale utilegaj por garantii estonte la trankviligon popolan
kaj la trankviliĝon estran; 3-e la tombejo, sola loko en Rusujo,
kiel aliloke, kie ĉiu proletario iĝas frue malfrue bienhavanto kaj
ne plu bezonas brandon por ĝojiĝi aŭ armeon por kvietiĝi.

En tiu resuma priskribo, oni certe rimarkis la grandan nombron de
duagradaj lernejoj: lernejo eklezia, lernejo de kadetoj, reala
lernejo, gimnazio por junuloj kaj gimnazio por junulinoj. Tio
eble mirigos, ĉar Rusujo ne ĝuas precize la famon de lando tre
"lernejema". Sed la kaŭzo de tiu rimarkindaĵo en Sumi estas,
parte, tiu sama Ĥaritonenko, jam nomita, kiu donacis al sia urbo ne
nur la publikan ĝardenon, sed ankaŭ la infanan malsanulejon, la
ĉefpreĝejon, kaj la kadetan kaj realan lernejojn. Je ĉiu paŝo en
Sumi, oni renkontas la pruvojn de lia malavareco, kaj ne malprave
la danka urbestraro starigis lian statuon en la publika ĝardeno de
li donacita. S-ro Ĥaritonenko estis simpla muĵiko, saĝega kaj
laborema, kiu gajnis multajn milionojn per la fabriko de sukero.
La vastega fabrikejo, fondita de li, kuŝas apud la stacidomo; ĝi
okupas 3,000 laboristojn kaj utiligas la rikolton de la senfinaj
kampoj da ruĝaj betoj, kiuj ĉirkaŭas Sumi'n. Je la alia flanko de
la stacidomo, estas ankaŭ belega fabrikejo de ŝtalaĵoj, direktata
de Belgoj. La fabrikado de sukero  kaj ŝtalaĵoj estas la du
precipaj industrioj de Sumi.

Se al tiu denombro, mi almetos la teatrojn, someran kaj vintran, la
malliberejon kaj la bazaron, kie la komercaj interŝanĝoj valoras
jare pli ol kvin milionoj da spesmiloj, mi estos nominta ĉion
citindan pri Sumi en gvidlibro de Joanne aŭ Baedecker. Sed kion mi
dezirus ankaŭ montri, estas la speciala fizionomio de la homaro, kiu
vivigas tiun ordinaran urbeton kaj igas ĝin interesega por okuloj de
fremdulo kiel mi.

Ekzemple, mi volus pentri la lignajn budojn de l' bazaro, provizatajn
per objektoj utilaj al la kampara kaj simpla klaso: botoj el ledo aŭ
el felto, "lapti" aŭ sandaloj, faritaj el tilia basto, helkoloraj
katunoj, maldelikataj potaĵoj, samovaroj, tranĉiloj, kuleroj el
kolorigita lignaĵo, diversaj piecaĵoj, sanktaj figuroj (ikonoj)
kaj malkaraj bulkalkuliloj, ĉar en Rusujo, neniu kalkulas sen tiu
ilo. Sur la skribtablo de ĉiu oficisto, sur la vendotablo de ĉiu
komercisto vi nepre ĝin trovas. Kiam via spicisto enpakigis viajn
aĉetaĵojn, tuj li sin turnas al siaj "sĉjoti" (kalkulilo) kaj
rapidege puŝas la lignajn buletojn por sumigi vian ŝuldon; sen
ĝi, kasisto ne povus starigi bilancon, li per la "sĉjoti" kalkulas
preskaŭ tiel rapide, kiel ni per krajonoj, kaj mia amiko pretendas,
ke tiu metodo estas preferinda por longaj laboroj, ĉar ĝi postulas
fingran laboron pli ol cerban kaj ne lacigas.

Apud la budoj de la bazaro, sur vasta placo estis la vendejo de l'
brutoj kaj ĉevaloj kaj, fine, la longaj vicoj da malaltaj ĉaretoj,
senĉevaligitaj kaj plenaj da fojno, melonoj, brasikoj, akvomelonoj
kaj precipe da kukumoj kaj bruegantaj porkoj, tiuj du fundamentoj
de la tiea nutrado. Meze de tio sin movis, kviete kaj silente,
multego de muĵikoj kaj muĵikinoj, kun flegmaj vizaĝoj, kie la
interna penso sin malkaŝis nur per la viglaj kaj mokemaj okuletoj.
Tie ĉi kaj tie, blinda almozulo, sidante sur la pavimo, ludis per
"balalajka" (trikorda gitaro), per akordiono aŭ violongurdo, kaj
kantis antikvajn malgrandarusajn ariojn pri la heroa tempo, kiam la
praavoj kozakaj bataladis kontraŭ la tataroj aŭ la poloj. Ĉirkaŭ
li, muĵika aŭdantaro aŭskultis atente, kaj de tempo al tempo
ĵetis kopekon (spesdekon) en lian lignan pleteton.

Por observadi la simplularon, taŭga loko estas ankaŭ la ortodoksaj
preĝejoj, kiuj ludas en la publika vivado gravan rolon. La rusa
eklezio, en sia tuteco, kun sia pastraro kaj monaĥaro, estas nur
parto de la ŝtata maŝino. El tio rezultas, ke ĝi ne povas, kiel la
sendependa katolika eklezio, havi konfliktojn kun la registaro, de
kiu ĝi estas, kontraŭe, la plej utila helpanto, aldonante per sia
religia kunagado, dian karakteron al la aŭtokrata organizacio. Nenia
oficiala ceremonio okazas sen la partopreno de la ekleziuloj.

Aliparte, se la prireligia libereco ekzistas oficiale en Rusujo,
ĝi, en la realeco, ricevas strangajn limigojn, kiuj igas ĝin tre
simila je mallibereco[2]. Ekzemple se la registaro instigas kaj
helpas la propagandon porortodoksan, ĝi severe malpermesas kaj
punas la propagandon kontraŭortodoksan; ĉiu neortodoksulo povas
konvertiĝi je la ŝtata religio, sed, male, nenia ortodoksulo leĝe,
povas iĝi neortodoksulo. Ĉiu ortodoksulo devas fari konfeson kaj
komuniiĝi almenaŭ unu fojon po ĉia jaro, kaj la regnaj oficistoj
devas konstatigi, ke ili plenumis tiun devon, per atestilo de la
konfesprenanto. Se oni atentas, ke multaj rusaj kleruloj estas tute
nereligiaj, oni komprenos, ke tia devigo iĝas nur administracia
deĵoro, en kiu la pastro ludas strangan rolon. Sed tio ne ofendas la
skrupulecon de la ortodoksuloj, ĉar, kiel la islamanoj, ili ne faras
diferencon inter la ŝtato kaj la eklezio, inter la devo patruja
kaj la religia devo, kaj konsideras la pastrojn, kiel efektivajn
funkciulojn.

[2] Informoj freŝe ricevitaj sciigas min, ke nun la religia
situacio de la rusoj pliboniĝis.

Tio komprenigas, ke la simpluloj timas la pastrojn, kvankam ofte ili
ne estimas ilin, ĉar ili rigardas ilin samtempe kiel rajtigitulojn
de la reĝa potenco, kaj kiel drinkemajn parazitojn kiuj vivas je
ilia domaĝo. Kaj tiu riproĉo estas ofte prava, sed pri tio ne la
pastroj solaj estas respondaj. Kian indecon povas konservi tiuj
kompatindaj homoj, ofte patroj de multenombra idaro (ili ricevas
pastran oficon nur kiam ili estas edziĝintaj), kiuj ĝuas nur
tre nesufiĉan salajreton kaj devas mem postuli, iel ajn, de siaj
paroĥanoj, la religian imposton, nepre necesan por ke ili povu
vivadi? Ilia funkcio estas efektive hereda, kaj vivadante de multaj
generacioj meze de la muĵikoj kaj per ili, la vilaĝaj ekleziuloj
nepre alprenas iliajn morojn, maldelikatajn kaj malsobrajn.

Ĉu la simplularo rusa, kiu ne respektas siajn pastrojn, estas vere
religiema? Tion mi ne kredas. Ĝi estas nur tre superstiĉema. Ĝia
religia kompreno ne altiĝis super iaj difinitaj agoj kaj ceremonioj,
iaj piecagoj al ia ikono aŭ sanktulo, efektive loka diaĵo. Reale
ĝi restadis ĝis nun idolano, kiel dum la pasinta tempo, kiam ĝi
adoris siajn antikvajn "peruni"; nur tiuj diaĵoj ŝanĝis siajn
nomojn kaj aliformiĝis je kristanaj sanktuloj.

Rigardu tiun kamparanon aŭ tiun laboriston, kiu eniras en preĝejon.
Li singarde marŝas, kaj timeme rigardas ĉirkaŭen, kvazaŭ li
timus ofendi nevole ian kaŝitan potencon, kiu tuj lin tondre
frapus. Li haltas, li klinas sian kapon, li kruce kunmetas siajn
brakojn, genufleksas, li frapas kontraŭ la pavimo sian frunton, li
faras multegajn krucesignojn tiel rapide, ke apenaŭ mia mirigata
okulo povas sekvi la movojn de liaj tri fingroj, kunstreĉitaj por
memorigi la tri personojn de la Sankta Triunuo. Kaj tion li faras
laŭ rito precize fiksita. Ekzemple, se li sin krucosignus per du
fingroj anstataŭ tri, tio estus grava peko, ĉar nur la herezuloj
"raskolniki" tiel agas por memorigi la duoblan econ, dian kaj homan,
de Jesuo Kristo!

Antaŭ tiu pia gimnastiko, mi povus supozi, ke mi estas ankoraŭ en
Alĝero, ĉe islama preĝejo, kie arabo estas faranta sian ĉiutagan
preĝon. Kaj la simileco estas efektive tre granda, ĉar ili ambaŭ
longe kaj severe fastadas, kaj konsideras kiel devo sin korpe purigi
kaj sekse deteni antaŭ la gravaj religiaj festoj.

En religio tiom formalisma, la sektoj devis esti kaj estas efektive
multnombraj. Tuta libro estus necesa por priskribi ilin kaj ilian
evolucion. Ili apartenas al du malaj influoj: tiu de la formalisma
tradicio, kaj tiu de la reakcio kontraŭ la formalismo. Ĉiuj, laŭ
la inklino de siaj anoj, evoluciis, ĉu al maldelikataj, eĉ diboĉaj
aŭ krimaj formoj, ĉu, male al evangelia aŭ nur racionalisma stato.
Pri la unua kategorio, mi povas citi la "skakuni" aŭ saltantojn,
kaj la "ĥlisti" aŭ vergantulojn, kiuj atingas, per saltado aŭ
dancado, kiel la turniĝantaj derviŝoj, staton de mistika ekstazo
kaj iafoje finas siajn ceremoniojn per diboĉadoj;--la "skopci" aŭ
kastrulojn, pri kiuj mi jam parolis;--la "stranniki" aŭ vagulojn,
kiuj komprenas laŭvorte la parolon de Evangelio: "Lasu cian patron
kaj cian patrinon, prenu cian krucon kaj sekvu min". Ili forlasas
sian familion, forĵetas ĉiun regan aŭtoritaton kaj vagas tra la
nordaj arbaroj, vivante per almozoj.

Aliaj sektanoj malakceptas la oficialajn pastrojn, pro tio, ke ĉi
tiuj ricevis la pastrordenon de episkopoj, uzantaj la tekstojn de
la Sankta Skribo, korektitajn de la patriarko Nikono dum la XVII-a
centjaro; tial, aŭ ili kreis al si specialan sekretan pastraron kaj
estas nomataj pastruloj (popovci), aŭ ili opinias, ke ne estas plu
rajtaj episkopoj kaj pastroj; sekve tiuj "bezpopovci" (senpastruloj)
forĵetas ĉiujn sakramentojn, krom la bapto, kaj anstataŭigas ilin
per simbolaj kaj rememorigaj ceremonioj. Tiel, pro troa formalismamo,
ili alvenis al la sama rezultato kiel la evangeliaj aŭ racionalismaj
sektanoj, kiuj ankaŭ forĵetas la pastraron kaj la sakramentojn,
ĉar ili ne akceptas ian perulon inter Dio kaj si. Tiaj estas la
"duĥobori" aŭ spiritforteguloj, la "molokani" aŭ laktotrinkuloj,
kaj, fine, la "ŝtundisti".

Tiuj lastaj sektanoj estas la plej multnombraj en Malgrandrusujo kaj
faras rapidajn progresojn. Ilia kredo estas tre simila je tiu de la
germanaj anabaptistoj kaj anglaj baptistoj. Ili havas nek pastrojn,
nek sakramentojn, krom la bapto, nek ikonojn. En iliaj kunvenoj aŭ
"ŝtunden", ili nur kantas psalmojn kaj himnojn, kaj legas Biblion.
Tial multaj el ili scias legi kaj ĉiuj estimas la klerecon. La
intelekta stato de la ŝtundistaj muĵikoj estas ĝenerale tre
supera je tiu de la kamparanoj ortodoksaj. La ideoj liberemaj kaj
sendependemaj sin enŝovas en iliajn vilaĝojn kun la libereco
de religia diskutado; tial la registaro severe persekutas iliajn
propagandistojn kaj sendas ilin en Siberujon eĉ kiel kondamnitojn je
punlaboro.

La ŝtundistoj abomenas la ikonojn tiom forte, kiom la ortodoksuloj
estimegas ilin, kaj tio kaŭzas ofte vilaĝajn malpacojn,
iafoje sekrete okazigitajn de la pastroj, ĉar ĝenerale nur la
neortodoksuloj estas punataj. De tio mi povis mem konstati ekzemplon
dum mia ĉeestado en Sumi. En Pavlovski, proksima vilaĝo duone
ortodoksa, duone ŝtundista, ekestis malpaco inter la du partioj;
iom post iom, la afero iĝis pli grava; fine la ortodoksuloj atakis
la ŝtundistojn kaj okazis batalo, en kiu kelkaj homoj pereis kaj
la ortodoksa preĝejo estis detruata. Granda skandalo, proceso
antaŭ la juĝantaro de Sumi, kaj kvankam, dum la batalo, ambaŭ,
ŝtundistoj kaj ortodoksuloj ricevis vundojn, tamen nur la unuaj
estis kondamnataj je ekzilo en Siberujo. _Dura lex, sed lex._
La juĝistoj ofte estas interne favoraj al tiuj sendanĝeraj
liberaluloj, sed la leĝo devigas ilin kondamni, kiam la faktoj estas
konstatitaj. Eĉ afablega magistrato, kiu bone parolis france, donis
al mi strangan pravigon de tiuj kondamnoj pro religia kaŭzo.

--Kion fari?--li diris.--La ŝtundistoj estas nur malmulto meze
de la multego da ortodoksuloj, kiuj ilin malamas. Ili nepre
estus dispremataj, se ni ne moderigus per juĝejaj punoj ilian
fervorecon...

--Ho! feliĉega lando,--mi pensis,--kie la registaro, por defendi la
regnanojn, ilin malliberigas!

Kredeble mia vizaĝo esprimis mian penson, ĉar mia kunparolanto
aldiris por kvietigi miajn skrupulojn.

--Cetere, se, obeante la leĝon, ni kondamnas ilin, poste ni ofte
ilin rekomendas al la favora indulgeco de lia Imperiestra Moŝto.
Kaj jen, nia regnestro ĵus bonvolis malgravigi je ses monatoj de
malliberiĝo en Sumi la punon de ekzilo en Siberujo, juĝedonitan al
la ŝtundistoj de Pavlovski. Se vi volas, vi akompanos min morgaŭ dum
mi vizitos la malliberejon kaj anoncos tiun indulgan decidon al la
interesatoj.

Viziti malliberejon ne estas tempopasigado tre ĝoja, kaj en alia
lando kredeble mi ne estus akceptinta. Sed la rusaj malliberejoj,
kiel dum la tempo de Silvio Pellico, la plumbaj tegmentoj de
Venezia,--havas literaturan famon. Dostojevskij montris ilin kun
ilaro de vergoj kaj skurĝoj, kiuj iom similigas ilin je mezepokaj
karceroj. Kiom prava estas tiu famo? Mi estis iom deziranta vidi mem
tion, kaj al mi ŝajnas, ke tiu magistrato ne malpli deziris doni al
mi, fremdulo, la eblecon fari tiun konstaton.

Mi konfesas, ke mi sentis min iom impresata, kiam la multpeza
pordego de la malliberejo malfermiĝis antaŭ mi. Kiom da homoj
jam estis tien enirintaj, eble lasante, laŭ la esprimo de Danto
Alighieri, ĉiun esperon?.. Kion mi ĵus vidos trans tiu mistera
pordego?

Sed la interna aspekto de la malliberejo tuj disrevigis min. Antaŭ
miaj okuloj estis tre ordinara korto kaj unuetaĝa konstruaĵo ankaŭ
tute ne speciala. Nenio, krom la fenestraj kradoj, konigis, ke ĝi
estas malliberejo.

Al mi alkuris la tiea direktoro, ĵus informita pri nia vizito. Li
haltis je tri paŝoj antaŭ ni, rigide staris, metis parade sian
manon kontraŭ sia ĉapo, rekte rigardante al la okuloj de mia
kondukanto.

--Mi deziras la bonsanecon de via altekscelenco, li diris. Mi havas
la honoron raporti al vi, ke en la komisiita al mi malliberejo ĉio
bone estas. Ĝi enhavas 96 arestatojn. El tiu nombro 23 estas...

--Bone,--diris la estro. Estu vi sana.

Poste, la direktoro respondis diversajn demandojn de mia kunulo,
salutante kaj ridetante kun servema zorgo, dum li atente observadis
la vizaĝon de l' superulo, kvazaŭ li dezirus sur ĝi ĉiun
ekdezireton ekkapti por tuj ĝin plenumi eĉ antaŭ ĝia esprimiĝo.
Sed, kontraŭe, kiom li rigidiĝis kaj fieriĝis, kiam, per severa
tono, li alvokis sian subulon, unu el la ĉefgardistaj moŝtetoj!

Ree fariĝis la parada ceremonio jam supreskribita.

--Mi deziras la bonsanecon de via altanobleco. Mi havas la honoron
raporti al vi, ke en la komisiita al mi koridoro estas 58 arestatoj.
El tiu nombro du estas en la malsanulejo, dekkvar laboras ekstere...

--Bone, interrompis la estro. Estu vi sana.

Nur eĉ pli humile kaj pli modeste la ĉefgardista moŝteto estis
parolinta.

Grave ni eniris la malliberejan domon, kaj supreniris al la unua
etaĝo. Tie kuŝis laŭ la tuta longo de la konstruaĵo, vasta
koridoro kun du vicoj de fortikaj pordoj serure kaj riglile fermataj.
Ĉiuj havis kvadratan fenestreton, tra kiu oni povis rigardi en la
karcerojn. Kelkaj subgardistoj paŝadis en la koridoro.

Per laŭta voĉo, kiu tondre resonadis en la tuta ĉambraro, la
fieriĝinta ĉefgardisto anoncis nian viziton. Tuj la subgardistoj
parade streĉiĝis, kaj el la karceroj aŭdiĝis eĥe movbruo de la
ŝlosituloj, kiuj ankaŭ sin preparis por ricevi vizitanton.

Kaj, dum mi modeste staris iom malantaŭe, sub mia rigardo okazis
kurioza ceremonio.

Laŭ la komando de la magistrato, subgardisto malfermis pordon.
Kaj jen, aperis, envicigataj, kelkdekduo da malliberuloj, parade
starantaj, ĉiu tenante en sia dekstra mano sian individuan
notlibreton. Ĉirkaŭe, kvar nudaj muroj, en unu, krada fenestreto,
en alia, kaveto por meti lampon, en unu angulo, sankta ikono, en
alia, nokta sitelo. Nenio plie. Vespere oni donas al ĉiu koverton,
por dormi sur la planko.

La magistrato eniris.

Ĉiuj streĉiĝis, staris senmovaj antaŭ li.

--Mi deziras la bonsanecon al via altanobleco,--diris la
subgardisto.--Mi havas la honoron raporti al vi, ke en la komisiita
al mi ĉambrego estas 15 arestatoj. El tiu nombro...

--Bone,--diris la magistrato, kaj sin turnante al la malliberuloj:

--Estu vi sanaj,--li diras.

Kaj ĉiuj, samtempe, kiel puŝataj de unu sama risorto, ekkriegas:

--Ni deziras la bonsanecon de via altanobleco!

El mia loko, mi observadis scivoleme tiujn malliberulojn. Ĉiuj
havis vizaĝojn ĝenerale malbelajn kaj vulgarajn de simpluloj,
kiuj neniam sin altigis super la trivialaĵoj de maldelikata kaj
kruda vivado. Kelkaj montris trajtojn de hardiĝantaj krimuloj,
rebriligantajn la malvirtojn, kiuj alkondukis ilin ĝis la juĝeja
benko. Sed ĉiujn karakterizis disciplina instinkto, kiu rigidigis
ilin en parada sintenado.

La magistrato alparolis kelkajn el ili, ĉiuj respondis kiel soldatoj
al sia generalo. Oni sentis, ke super ĉiu alia individua instinkto,
priokupadis tiujn rusajn kondamnitulojn la granda afero stari laŭ la
regulo.

Ĉiuj karceroj estis vizitataj unu post alia, kaj ĉiafoje ripetiĝis
tiu sceno. La virinoj estis aparte enŝlositaj en ĉambroj, similaj
al tiuj de l' viroj. Ili ankaŭ parade enviciĝis kaj soldate staris
antaŭ la vizitanto: la milita rusa disciplino ne distingas la
seksojn!

La ŝtundistoj ankaŭ estis en speciala ĉambro, kaj mia koro
premiĝis, kiam oni ĝin malfermis. Modestaj kaj admirindaj
nekleruloj, pioniroj de la slava penslibereco ĉe la popolo, kulpaj
nur pri intelekta supereco kaj kondamnitaj nur pro politikaj
interesoj!

Ĉar oni arestis ilin are, edzinojn kun edzoj, oni devis ankaŭ
enŝlosi iliajn geknabojn, por ke ili ne mortu pro malsato, kaj unu
virino, kiu vicestaris, portis sur sia brusto mamsuĉuleton! Sur
la vizaĝoj de tiuj honestuloj mi povis konstati nek fanatikecon,
eĉ nek koleran senton, nur la slavan stoikismon, kiu toleras
ĉion pacience kaj ridetante, ĝis tiu momento kiam ĝi neatendite
eksplodos. Nur mi ne rimarkis ĉe ili la sklavindan fervorecon de
la aliaj malliberuloj por saluti la superulon, kiu vizitas ilin;
plejĝustadire, ili sin montris intence indiferentaj, kaj okazaĵo
montris al mi la firmecon de tiu intenca sintenado.

Post la paradaj salutoj, la magistrato anoncis al ili la indulgan
decidon de la imperiestro, kiu bonvolis ŝanĝi ilian ekzilon en
Siberujo je nur sesmonata malliberiĝo en Sumi. Dum li parolis,
radioj de julia suno tra la kradita fenestreto heligis la severan
karceron: kiom bela kaj bonodora devis esti la florplena kamparo;
kiom dolĉe devis esti, libere, plenbruste, enspiri la stepan
venteton, sidante sur la perono de la hejma dometo! Mi supozis, ke la
baldaŭan liberiĝon salutos ĝojaj kaj dankaj ekkrioj...

Ĉiuj silentis kaj restis senmovaj.

Kaj tiu impresiga respondo memorigis al mi la faman parolon:

_Popola silento la reĝojn instruas!_

Restis nur por viziti tri politikaj kondamnitoj. Ĉiu ĝuis apartan
ĉambron, kun la neevitebla ikono, fera liteto, unu tableto, unu
seĝo, unu lampo, libroj kaj skribilaro; oni ne devigis ilin fari la
paradan saluton, nek vesti la livreon de la malliberejo. La kaŭzo
de ilia puno estis la disdonado de revoluciemaj propagandiloj kaj la
plej maljuna el tiuj homoj estis apenaŭ dudekdujara; unu ne estis
ankoraŭ dekokjara!

Je la eniro de la magistrato, ili leviĝis, ĝentile salutis, kaj
atendis kun bonhumora, kvazaŭ rideta mieno. Mi rigardis ilin dum ili
parolis sen aroganteco kaj sen ĝeno kun li, kiel egalulo respondas
al egalulo, kiu faras al li viziton pro ĝentileco. Kaj tiu sintenado
de tiom junaj homoj antaŭ potencega magistrato ŝajnis al mi ne
malpli signifa, ol la malkvietiga silento de la ŝtundistaj muĵikoj:
tian trankvilecon povis doni nur firma konfido je la estonta triumfo!

Pli ol unufoje mi rememoris tiun viziton, kiam, reirinte en mian
landon, mi legis en la gazetoj la detalojn de la revolucio, kiu
diskrevis en Rusujo post kelkaj monatoj.

Jam dum la tempo de mia ĉeestado estis antaŭsignoj de la estonta
agitado; tamen la lando ne estis tiel malpaca, kiel mi supozis antaŭ
mia alveno. Mi jam diris, ke en Konstantinoplo oni konsilis al mi
forlasi, pro ĝia danĝereco, mian intencon vojaĝi en Rusujon:
oni ne atentis, ke se unu deko da lokaj ribeloj sufiĉas por
plenigi la paĝojn de l' gazetoj, ili estas kvazaŭ nenio proporcie
kun la vastegeco de la rusa imperio. Miaj konsilantoj kaj mi mem
estis trompataj de tiu kvazaŭa optika iluzio, pro kiu la francaj
kamparanoj, leginte ĉiutage la krimojn, faritajn en iaj lokoj de
Parizo, supozas, ke la mortigoj estas kutimaj kaj oftaj en ĉiuj
stratoj de tiu urbego, kaj pro tio singarde promenas sur ĝiaj
stratoj kun malfida antaŭtimo.

Reale, dum mia sessemajna restado kaj miaj ira kaj returna vojaĝoj
en la sudokcidenta Rusujo, mi povis konstati mem nenian tumulton.
Sed tio ne signifas, ke ĉio estis vere kvieta; kontraŭe, eĉ en
la lokoj, kiel Sumi, kie ne okazis strataj malpacoj, la spiritoj
estis ekscitataj. Tiam estis la lasta kaj plej malfeliĉa periodo
de la milito kontraŭjapana, tuj post la detruo de la rusa ŝiparo
en Cushima. Tiu milito, kiu neniam estis populara en Rusujo, fine
naskis unuvoĉan malaprobon, kaj mi povis tiam konstati kun miro, ke
la simpatio de la rusoj plivole sin turnis al la japanaj armeoj, ol
al siaj batalantaj samnacianoj. Ĉar mi montris min iom skandalata de
tiu animstato, ia ruso iafoje respondis al mi.

--Kion ni rajtas riproĉi al la japanoj? Entute, ni solaj estas
respondaj pri tiu milito, ĉar ni devigis ilin ataki, malfermante
al ili la vojon de la kontinenta elirejo, necesa por la troeco de
ilia plimultiĝanta loĝantaro. Ĉu ni, kontraŭe, bezonas tiun
malriĉan, malproksimegan Manĝurujon, kiam en Rusujo mem estas
vastegaj fruktodoneblaj landoj, ne ankoraŭ plugataj? Ĉio en tiu
bedaŭrinda milito estas por ni malaprobinda. Ĉu en ĝi ni ludas
belan rolon, riskante haltigi intermeze de ĝia disvolviĝo, la
mirigan aliformiĝon de tiu nacio, kiu, laŭ ĝis nun ne konstatita
ekzemplo, dum nur tridekjaroj evoluciis el nepoluriteco inda je la
Mezepoko ĝis tute moderna civilizacio? Kial perdi en tiu milito,
senutile, milionojn da rubloj, kiam ni ne povas sufiĉe profiti niajn
kampojn, pro manko de vojoj, fervojoj kaj pontoj? Kvankam ni tutkore
kompatas niajn malfeliĉajn fratojn, batalantajn en Orientazio,
ni estas preskaŭ devigitaj deziri la sukceson de Japanujo, ĉar
kredeble tio estos por ni kaŭzo de liberala evolucio, kiel okazis
post la milito de Krimeo, kiun sekvis la liberiĝo de la servutuloj.
Kontraŭe, se nia armeo fine venkos, la reakcio iĝos pli potenca kaj
niaj kapitaloj daŭros forflui en Manĝurujon, por la utilo de nur
malmultaj spekulaciistoj.

Tion, ne nur oni diris private, sed oni komencis ripeti malkaŝe,
kaj senĉese plifortiĝis tiu popola malkontenteco, kiu kaŭzis la
ribeladon de la sekvanta vintro.

Cetere se mi konstatis mem nenian malpacon dum mia restado, tamen
kelkaj okazis en la ĉirkaŭaĵo, ĉu en Lebedin, alia urbeto de la
sama gubernio, ĉu en proksimaj vilaĝoj.

Mi memoras, ke iafoje mi promenis kun mia amiko sur la stratoj de
Sumi, kiam ni renkontis roton de kozakoj, revenantaj el vilaĝo, kiun
ili estis "kvietigintaj". La soldata metodo de kvietigo en Rusujo
similas la malhonore memorindajn "dragonnades" de nia reĝo Ludoviko
Granda. La kozakoj simple loĝas ĉe la pacigotaj muĵikoj, manĝas
ilian panon, trinkas ilian "kvason" aŭ brandon, kuŝas ĉe ili,
insultas kaj batas ilin, se bezone, perfortas iliajn edzinojn kaj
filinojn, aŭ brulas iliajn domojn. Kompreneble, post kelkaj semajnoj
de tiu energia disciplino, la kamparanoj iĝas tute kvietaj kaj la
kozakoj revenas fiere en sian garnizonon.

Precize triumfan revenon de tiu speco mi tiam havis okazon vidi.
Niaj ĝojaj kaj bruemaj, al mi ŝajnas iom ebriaj--herooj staris
sur siaj belaj ĉevaloj, en vere graciaj bluaj uniformoj je ruĝaj
refaldaĵoj kun koketaj felĉapoj. El ilia manradiko pendis la vipo,
kiu igis ilin famaj en la tuta mondo. Kelkaj frapis sur tamburetoj
kaj cimbaloj dum ĉiuj kantis diverstone militan kanton je stranga
ritmo. Antaŭ ili la pasantoj silente kaj singarde flankeniĝis kun
malsimpatia rigardo.

--Al mi preskaŭ ŝajnis,--mi diris al s-ro Speranskij,--kiam ni
estis hejme, ke mi vidis eniron de venkintoj kapitulaciitan urbon.

--Via rimarko estas prava,--li respondis.--Tiuj rilatoj, strangaj
inter regnanoj de sama lando, elvenas de tio, ke la rusa militistaro
entute ne konscias pri sia reala rolo en la societo, kaj havas
inklinon kredi, ke ĝi estas kvazaŭ aparta kaj supera gento de
la nacio. Tiu malvera sento estas iom komprenebla ĉe la kozakoj,
kiuj de centjaroj vivas aparte kun siaj edzinoj kaj idoj kaj estas
soldatoj dum la pli granda parto de sia vivo, kaj pro tio havas
specialan idearon. Sed tion oni povas ankaŭ konstati, kvankam malpli
senteble, ĉe la aliaj regimentoj. Tiun animstaton mi aljuĝas al
tiu cirkonstanco, ke la plejmulto de la soldatoj estas nekleraj
kamparanoj, tute konfuziĝantaj en la garnizona vivado de la urboj,
kie ili sin sentas malhejme kaj iĝas nur senrezonaj iloj en la manoj
de siaj oficiroj; tiuj ĉi, siaflanke, estas de ilia juna knabeco
edukitaj en kadetaj lernejoj, kiuj apartigis ilin el la cetera
klerularo.

Tiu metodo, kompreneble, igas la oficiraron mirinda ilo de la
aŭtokrata registaro, sed ĝi havas multajn malbonajn konsekvencojn
pri la ĉiutagaj rilatoj inter la militistaj kaj nemilitistaj homoj.
En Rusujo ne estas efektiva barilo kontraŭ la kapricoj de la
oficiroj krom ilia mema saĝeco, kaj tiu barilo ne sufiĉas, kiam
la oficira vesto kovras viron trivialan, malbonan, aŭ--tio okazas
iafoje--malsobran.

Multaj estas la rakontoj pri la kapricoj de la oficiraj moŝtoj.
Mi memoras, ke s-ro Speranskij bone ridigis min per tiu de ebria
oficiro, kiu, ian tagon, sidiĝis tra la laŭlonga koridoro de
fervoja vagono, komforte apogis sian dorson kontraŭ unu el la
tabulmuroj, metis siajn etenditajn krurojn kontraŭ la alia, kaj
trankvile ekbruligis cigaron, obstrukcante per sia korpo la tutan
pasejon. Kiam la vagonaro haltis ĉe stacio, kelkaj gevojaĝantoj
dezirantaj foriri, petis, ke li lasu ilin preterpasi. Sed kun
obstineco de drinkulo, li rifuzis.

--Se vi deziras preterpasi,--li nur respondis,--nu, saltu super miaj
kruroj!

Ĉiuj protestoj estis vanaj. La malfeliĉaj gevojaĝantoj devis
postuli la helpon de la vagonarestro. Tiu oficisto ĝentile salutis
kaj petis la oficiran moŝton lasi la pasejon libera. Senrezultataj
penoj. En sia malespero, la vagonarestro devis, siavice, alvoki
policiston. Tiu ĉi alproksimiĝis, hezitante, faris militistan
saluton, kaj per tremetanta voĉo petegis la oficiran moŝtegon
bonvoli iomete faldi siajn krurojn...

--Silentu, porkido, estis la ordona respondo, kaj tuj saltu!

En Rusujo, la policistoj estas soldatoj, submetataj je la militista
hierarĥio: la timeganta policisto tuj obeis kaj saltis!

Tiun rakonton oni devus aŭdi, diratan kaj gestatan de mia amiko.
S-ro Speranskij estas mirinda rakontisto, kiu, laŭ la esprimo de
nia franca fablisto La Fontaine, multon vidis kaj multon memoris.
El lia facila esperanto fluadis senĉese anekdotoj ĉu spritaj, ĉu
seriozaj, ĉiuj karakterizaj, kiuj aperigis laŭ vigla kaj vivŝajna
aspekto la homojn kaj aĵojn de Rusujo. Vice li pentradis al mi
la vivadon de la kamparanoj, de la urbanoj, tiun, tre specialan,
de la riĉaj komercistoj, kiuj konservis ĉiujn tradiciojn de la
antikva Rusujo;--la morojn de la Krimeaj Tataroj, similantajn tiujn
de niaj islamanoj de Alĝerio, la strangajn kutimojn de la Baŝkiroj,
duonsovaĝuloj loĝantaj en la gubernio Orenburga, kiuj sin nutras
per ĉevalaĵo, sed antaŭe metas ĝin sur la dorson de siaj vivantaj
ĉevaloj, uzas ĝin kiel selon kaj ĝin manĝas nur kiam ĝi estas
sufiĉe premegata de la korpo de l' rajdistoj kaj enpenetrata de
la ŝvito de l' ĉevaloj. Aliajn fojojn, mia amiko prenis el sia
biblioteko ian verkon de la rusa poeto, aŭ de Tolstoj, prefere
de Gogol, la glora kantisto de Ukrajno kaj satiristo de la tiama
rusa societo, kaj li tradukis rekte en Esperanton paĝon el ili,
klarigante al mi ĉiujn aludojn, ĉiujn apartaĵojn, ne kompreneblajn
por fremda leganto. Kaj dank' al lia vivplena komentario, al liaj
multegaj rakontoj, tiu stranga Rusujo, tiel malsimpla kaj konfuza
en sia nuna transira stato, disvolviĝis antaŭ miaj okuloj, kiel
per magia kalejdoskopo, iĝis por mi pli kaj pli konata, pli kaj pli
kutima kaj simpatia.

Ofte, dum la vespero, lia fratino kaj ŝia edzo partoprenis en niaj
paroladoj. Kvarope, ni faris familian rondon ĉirkaŭ s-ino Speranska
en la salono. La patrino kaj bofrato de s-ro Speranskij apartenas al
tiu nobla aro da homoj, kiuj en Rusujo sin dediĉas al la klerigo de
siaj malkleraj fratoj, kun fervoro memoriganta tiun de la primitivaj
kristanoj. Ŝajnas ke, perdinte siajn antaŭajn kredojn, ili bezonas
novan kvazaŭ religian idealon, kaj ĝin trovas, en sia entuziasmo
por sia instruista misio. Tiel, malgraŭ forta klereco kaj supera
kapableco, la fratino de mia gastiganto, sin tute donis, kun sia
edzo, por la instruo de la simpluloj, kaj kun li, laboris ĉe firmo,
fondita de riĉega filantropo, kiu eldonis kaj disvastigis ĉe la
malriĉuloj malkarajn libretojn, literaturajn kaj instruantajn.

Kun ŝi ni parolis pri Rusujo, pri ĝia estinto, ĝia nuna stato,
konfuza kaj malfacila, kaj pri niaj esperoj je ĝia estonta prospero
dank' al racia evolucio per ĉiam progresanta klerigo de la popolo.

Poste ŝi sidiĝis antaŭ la fortepiano kaj ludis al ni ian belan
rusan arion. Apogate kontraŭ la kusenoj de mia kanapo, fumante
parfumitan rusan cigaredeton, mi profundiĝis en miaj pripensoj,
lulata de tiu duonorienta melodio, kiu sin miksis kun la memoraĵoj
de nia ĵus finita konversacio. Stranga sento kaptis min. Ŝajnis,
ke mi estas tute enpenetrata de tiu rusa atmosfero, kiu min
ĉirkaŭis, ke mi iĝas ano de tiu familio, kies ĉiuj pensoj,
opinioj kaj vivkondiĉoj estis tiom al mi kutimaj. Kiom malproksimaj,
konfuzaj,--eĉ fremdaj!--ŝajnis al mi tiam Francujo, Alĝerio, mia
antaŭa pensaro, mia franca "mi"! Penon mi bezonis, por ree konscii
mian realan personecon, kaj kun mirego, mi ekmemoris subite, ke mi
estas efektive inter fremdaj homoj, kiujn mi konis nur de kelkaj
semajnoj, kies nacian lingvon mi ne scias tiel, kiel ili ne scias la
mian, ke inter ni sola ligilo kaj komunikilo estas nur artefarita
lingvo!




V.


Dum mia ĉeestado en Sumi, mi faris en la ĉirkaŭajn vilaĝojn
multajn ekskursojn kaj ĉie ricevis, dank' al mia amiko, tre koran
akcepton. Priskribi ĉiujn ilin detale, estus tro longe kaj, fine,
enuige por miaj legantoj. Mi rakontos, kiel ekzemplon, nur unu el
tiuj vojaĝetoj.

Ian tagon, s-ro Speranskij kaj mi decidis, ke la morgaŭan tagon, ni
veturos frumatene per poŝta veturilo, en Olŝanka'n, malproksiman je
20 verstoj, ĉe lian amikon s-ro Lintvarev, kie ni pasigos du tagojn,
por ke mi konatiĝu kun la kampara vivado.

Je la tagiĝo malforta frapeto kontraŭ la ekstera vitro de mia
duobla fenestro vekis min. Mi saltis el mia ferliteto, forpuŝis
la noktan kurtenon de la fenestro kaj vidis, en la korto, la
"jamŝĉik'on" aŭ poŝtan veturigiston, kiu tiel anoncis, ke li nin
atendas.

Ni vestiĝis kaj matenmanĝis senbrue por ne malkvietigi la
dormantaron de nia domo, kaj baldaŭ, komforte sidantaj en nia poŝta
kaleŝo, ni fiere ruliĝis sur la pintaj pavimoj de l' stratoj de
Sumi, per la tuta rapidpovo de niaj bonaj ĉevaloj, kiel decas por
veturilo de jamŝĉiko, honordevigata montri sian superecon antaŭ
la modestaj trapasantaj, "izvoŝĉiki" (urbaj veturigistoj) aŭ la
muĵikoj, kondukantaj en la bazaron siajn ĉaretojn, plenajn da
lignaĵo aŭ da legomoj. Kaj, efektive, tute bravula ŝajnis nia
fiera jamŝĉiko, kun sia bela ruĝa ĉemizo, sia ĉapo, ornamata per
pavplumo, dum li stimulis siajn ĉevalojn per amemaj vortoj:

--Nno, parencinoj! Nno, bravuloj! Plejrapidu, miaj kolombetoj!

Kaj la tintiloj de la jungiloj gaje kantetas, dum ni rapide trapasas
la lastajn dometojn de la urbo. Niaj "parencinoj" estas fortikaj,
la risortoj de nia veturilo bonegaj, kaj tio estas bonŝanca, ĉar
la kavoj ne mankas sur la rusaj vojoj. Ŝajnas, ke la administracio
lasas al la veturiloj la taskon ilin ebenigi per siaj radoj; ĝia
rolo konsistas nur starigi, dekstre kaj maldekstre, du vicojn de
lignaj fostetoj por montri la vojdirekton, kiam "avo-frosto" kovras
ĉion, vojojn kaj kampojn, per sendiferenca mantelo de neĝo.

Bedaŭrinde, nun ne estas neĝo, sed abomena polvego de tiu senŝtona
nigratero de Ukrajno, kiu polviĝas, kiam ĝi ne ŝlimiĝas. Mi tiam
komprenas, pro kio viroj, virinoj kaj infanoj, ĉiuj tie uzas botojn:
ĉu pro la neĝo, ĉu pro la koto, ĉu pro la polvo, kie la piedoj
enŝoviĝas ĝis la maleoloj, aliaj ŝuoj ne estas uzeblaj!

Nun ni trairas kun multaj skuoj deklivan vojon tra la suburba
vilaĝeto Luka, kies loĝantoj preskaŭ ĉiuj laboras en la fabrikejo
de Ĥaritonenko. Antaŭ nia rapida veturilo kune kun nigraj porketoj
kaj preskaŭ tiom malpuraj, fervore deflankiĝas ĉifonvestataj
buboj, kiuj faras al ni respektajn reverencojn kaj petas moneron per
akra voĉo.

Post la vilaĝo, la vojo alflankiĝas la riveron Psjol'on kaj poste
trapasas ĝin per ligna ponteto apud akvomuelilo.

Tie, nia jamŝĉiko haltas kaj mia amiko petas min foriri de la
veturilo.

--Kial?--mi demandas surprize.

--Ĉar la ponteto estas iom malnova kaj ŝanceliĝema, pli singarde
estas pasi sur ĝi piedire sen la veturilo, kiu reatingos nin poste.

Efektive, multaj plankoj de tiu ponto estas putrintaj, kaj mi tre
timas ke, malgraŭ la traboj, enŝovataj kontraŭflue por ŝirmi ĝin
kontraŭ la printempa glaciflosaĵo, la glacirompiĝo forportos
la tutan lignaĵaron! Cetere, tio eble estus bona, devigante la
registaron fari novan ponton!

Sur la alia bordo estas herboplena marĉo, kiun ni povas traveturi
dank' al masonita ŝoseo. Kiel la registaro povis fari tiun proporcie
multekostan konstruaĵon, kiam ĝi ne povas eĉ ripari lignan
ponteton? Mia amiko klarigis tiun misteron, respondante min, ke la
ŝoseo estas konstruita de privatulo.

Ĉirkaŭ ni, inter kanaroj, plaŭdnaĝas diversaj akvobirdoj, precipe
anseroj kaj anasoj, kaj eĉ, en tiu ŝlima akvo, petolas kaj sin
banas kelkaj nudaj buboj. Sed la marĉo ne estas vasta, kaj baldaŭ
ni veturas en la ukrajna stepo.

Jam la ruĝa suno tute leviĝis super la horizonto kaj, tra flokaro
de blankaj nubetoj, disŝutas heligajn kaj varmigajn radiojn sur la
kamparon, kiu disvastiĝas ondolinie ĝis nevideblejo. Nur maloftaj
arboj, poploj aŭ betuloj, kaj, iafoje, ventomuelilo, kies flugiloj
turniĝas per la venteto de la stepoj, rompas la uniformecon de tiu
senfina ondoforma ebenaĵego. Oni ne renkontas tie, kiel en niaj
okcidentaj landoj, dometojn dise konstruatajn apud tufo de arboj:
la kamparanoj rusaj malŝatas esti izolaj kaj ĉiam sin grupigas po
vilaĝoj.

La naturo estas frumaturiga en Rusujo. Oni semas tuj post la
printempiĝo, t. e. dum la dua duono de marto, kaj nun, en la
komenco de julio, la fojno jam estas falĉita. Oni rikoltas sekalon,
avenon kaj tritikon, kiujn oni superŝutos sur la vendejon Eŭropan.
Ukrajno kaj Nordameriko estas la du provizejoj de Eŭropo por
tritiko. La nigra tero de suda Rusujo estas ankoraŭ nova kaj tre
fruktodona; racie dividata, ĝi certigus sufiĉan vivrimedon al ĝia
tuta loĝantaro. Bedaŭrinde granda parto de ĝi estas posedata de
riĉegaj bienhavantoj, kaj la neklereco de la muĵikoj, kiuj posedas
la ceteron igas ilin tro facile viktimoj de la rikoltaĉetistoj.
Tiuj spekulaciistoj, profitante la malriĉecon de siaj vendistoj,
konsentas al ili malsimplajn antaŭajn pruntedonojn, per kiuj ili
tiel konfuzigas siajn kalkulojn, ke la kompatinduloj ne povas ilin
kontroli. Plejofte, ili ne scias legi kaj skribi, kaj devas konfidi
al la vilaĝa skribisto, kiu interkonsentas kun la aĉetanto, por
ilin perfidi. Tiel, ĉu posedate de bienuloj, ĉu ekspluatate de la
muĵikoj, la rusa tero tro ofte utilas nur por pliriĉigi malmultajn
anstataŭ doni facilan vivadon al tiuj, kiuj ĝin efektive fruktigas.

Tion klarigis al mi s-ro Speranskij; kaj mi rigardis trapaŝantajn,
la longajn sekvantarojn de malaltaj ĉaretoj, kiujn tiris malrapide
paroj de pripensemaj bovoj, dum sur la flavaj amasigitaj fasketoj la
kondukantoj apatie sterniĝis.

--Simbola apatio de tiuj simpluloj, mi rimarkigis. Kiom longe ĝi
daŭrados, kaj ĉu ne danĝera estos la vekiĝo?

--Neniu povas ĝin diri,--respondis mia amiko.--Tamen, eĉ nun,
estas notinda antaŭsigneto. Rimarku, ke multaj el tiuj muĵikoj,
vidinte mian uniformon, ne salutas: antaŭ kelkaj jaroj, tio ne estus
okazinta, kaj tio pruvas internan malkontenton, kiu eble kaŭzos al
ni surprizojn.

Tiel parolante, ni estis alveturantaj apud la vilaĝego Ĉerneĉina,
de kiu nin disigis nur rivereto trairebla per ligna ponteto. Sed tiu
ponteto, pli malfeliĉa ol tiu de Luka, jam estis tute disrompita
kaj pacience atendis, ke oni bonvolos ĝin ripari. Ĉar ni ne
povis, ankaŭ, atendi tiun bonvolon, ni faris kiel la loĝantoj de
Ĉerneĉina, ni ĉirkaŭiris la rivereton ĝis alia ponteto. Tio
prokrastigis nin je dudek minutoj, sed, en Rusujo, "time is not
money".

La vilaĝegon tiam ni ne vizitis, kaj ni haltis nur momente, por
trinkigi niajn spiregantajn "parencinojn". Junulino, vestita
pentrinde per ruĝebrodita ĉemizo ĉerpis akvon el puto, fosita en
la strato mem kaj ŝirmata per tegmenteto kun sankta ikono. Nia
veturigisto, pie sin signis kruce antaŭ la ikono, kaj petis de
la nova Rebekka unu sitelon da akvo, kiun li pagis, ne per biblia
edziĝpropono, sed pli moderne, per kelkaj moneroj.

Kaj poste, "nno kolombetoj"! Nia kaleŝo ree rapidis sur la
polvoplena stepo. Post kelkaj verstoj, la aspekto de la pejzaĝo
ŝanĝiĝis, ĉar ni alproksimiĝis la provincon Kursk, mezan inter
Malgranda kaj Granda Rusujo. La kamparo iĝis pli malebena, la arboj
pli oftaj. Fine, nia vojo torde disvolviĝis inter kruta deklivo,
kiun arbareto kronis, kaj la profunde fosita fluejo de la rivero
Psjol, tie proksima de sia fonto, kaj iĝanta nun modesta rivereto.

Sur teraltaĵeto juna kamparano, helpata de amiko, konstruis lignan
dometon. S-ro Speranskij salutis lin per gaja ekkrio, kiun li afable
respondis.

--Mi amikiĝis,--klarigis mia amiko, kun tiu tre saĝa kaj iom klera
muĵiko. Mitrofano ĵus fianĉiĝis, kaj, kiel kutime, konstruas sian
edziĝan neston antaŭ ol preni edzinon. Ni vizitos lin poste ĉe
liaj gepatroj kaj petos, ke li montru al vi vilaĝajn dancistojn.

Nia vojaĝo estis finiĝanta. Ree stimulataj per la karesoj de l'
vipo kaj de l' amemaj vortetoj de nia jamŝĉiko, niaj bonegaj
"parencinoj" triumfe galopis en larĝa aleo, borderata per palisoj
plektitaj el salikaĵoj, kaj vico de pentrindaj dometoj. Ni alveturis
antaŭ barilo, kiun servisto malfermis, ni eniris en vastan korton,
kiun ĉirkaŭis veturilejoj, ĉevalaj, bovaj kaj ŝafaj staloj kun
la tuta ilarejo, necesa por ekspluati grandan bienon. Poste aperis
ĝardeno, kiun ombris altkreskaj arboj. Bela hundego nin akompanis
per laŭtaj bojoj. Fine, nia veturilo haltis antaŭ la verando de
domo, gracie kovrata de foliaroj. Tie min atendis la mastroj de tiu
bieno, s-ino Lintvareva kaj ŝia filo.

Kiel multaj bienuloj de Rusujo, s-ro Lintvarev ofte vojaĝis kaj
povas iom paroli per ĉiuj ĉefaj lingvoj de Eŭropo. Mi do povis
senpere babili kun mia nova gastiganto, kies bonhumoreco kaj afabla
akcepto tuj faciligis min. Laŭ la bela rusa kutimo, li diris al mi:

--Bonvolu konsideri tiun domon, kiel vian, kaj kondutu tutlibere,
kiel en via hejmo!

Kaj li akompanis min en la bieno por konigi ĝin al mi. La domo
staras kontraŭ lageto, kiun oni povas vidi el posta verando.
Ĉirkaŭe estas la floraj, fruktaj kaj legomaj ĝardenoj, kaj, pli
malproksime, la kulturejo, kiu etendiĝas al la nordo, inter beletaj
altaĵetoj ĉe la limo de la gubernio Kursk. Je la maldekstra
flanko de la domo, apud herbejo, ombrata de belegaj arbegoj, densa
arbareto kuŝas sur plataĵeto, kiu antaŭeniras kiel promontoro kaj
permesas ĝui ĉirkaŭvidon super la steparo. Kiom majeste impresiga
devas esti tiu panoramo, kiam la norda vintro kovras la senfinan
ebenaĵegon per uniforma tapiŝo de neĝo, blindige brilanta sub la
radianta suno! Tiam la tuta naturo silentas kaj ŝajnas mortinta
sub tiu glaciiga kovrilo. Nur maloftaj glitveturiloj kaj malsataj
lupoj iafoje punktemarkas la blankaĵon, solaj atestantoj de la
vivo, interne kaŝata.--Nun, kontraŭe, kia vivpotenco ĉirkaŭas
min! Miaj piedoj premas flekseblan herbon kaj disŝutitajn en ĝi
graciajn floretojn, kiujn ondigas la stepa venteto. Tie svarmas la
multego de la insektaro, formikoj kaj laboremaj abeloj, zumantaj
muŝoj, kaj, ho ve! suĉemaj kuloj, ŝajnantaj kredi, kiel simplaj
homoj, ke la mondon oni fabrikis speciale por ili, kaj ke ili rajtas
profiti mian sangon, kiel mi la lakton de bovinoj. En la foliaroj
de la arbareto malantaŭ staranta, la birdaro pepas, flirtas kaj
batalas, dum ĉirkaŭ mi kvietaj brutoj dormetas aŭ sin paŝtas laŭ
meditema malrapideco. La apudeston de l' homoj oni divenas nur per
iliaj faritaĵoj, kampoj ĵus falĉitaj kaj dometoj, tegmentitaj per
pajlo, sed en tiu horo, ĉiuj, viroj kaj virinoj, estas okupataj pri
la draŝado, kiun konigas la basa ronkado de nevidebla maŝino.

Post ĝenerala esplorado de la ĉirkaŭaĵoj, ni vizitis la domareton
de la muĵikoj. Antaŭ kvardek jaroj, kiam ekzistis la servuteco,
oni kalkulis la valoron de ĉiu bieno, ne per la nombro de ĝiaj
"desjatini" (termezuroj), sed per tiu de la "animoj", t. e. de l'
servutuloj, kiuj ĝin kulturis. Periodaj enrigistroj kontrolis la
nombron de tiuj animoj kaj per ĝi determinis la impostŝuldon de
l' bieno. La muĵiko valorigis la bienon ne nur ĉar li donis al la
mastro terlaboron, sed ankaŭ ĉar li devis pagi al li specialan
takson, nomatan "obrok", diversvaloran laŭ la pagebleco de l'
muĵiko kaj la bezonoj de l' sinjoro; li ne povis forlasi la bienon
aŭ edziĝi sen la permeso de lia posedanto. Hodiaŭ, liberigita
per la leĝo, la muĵiko memposedas sian dometon kaj iom da tero;
kaj, ĉar tiu bieneto ne sufiĉus por nutri lian familion, li
dungekulturas la bienon de la sinjoro. La elservutigo ne faris
praktike gravan plibonigon en lia stato, ĉar se ĝi malebligis la
trouzojn de la landestro kontraŭ la landservutulo, aliparte, ĝi
lasis la nekleran kamparanon sen protektado kontraŭ la malhonestaj
spekulaciistoj, kiuj nun lin trompas.

Feliĉe, inter la landsinjoroj estas liberalaj homoj, kiuj donas
volonte al sia eksservutularo neprofitemajn konsilojn kaj kvazaŭ
patriarkan protektadon. Rekompence, la muĵikoj ne ĉesis montri
antaŭ ili tradician respekton, kiu donas al iliaj kunrilatoj
fizionomion apartan kaj kuriozan. Cetere ĉiuj kleruloj de Rusujo,
eĉ la plej entuziasmaj pri la muĵikoj (kaj en tiu nacio dank' al
Tolstoj ili estas multegaj) uzas por ilin alparoli tonon duonrideman,
duonprotekteman kiel, ĉe ni, plenaĝulo parolas al knabo. Ja tiu
konduto estas prava, ĉar la rusa kamparanaro, kiu ĝis nun ne
disvolviĝis intelekte, estas kvazaŭ knabaro, knabaro multnombra,
en kiu sidas la fatalo de tiu nacio, promesdona aŭ minacplena laŭ
la direkto, kiun elektos ilia nuna evolucio. Tion bone komprenis la
adorato de la rusaj kleruloj, grafo Leo Tolstoj, kiam, decidinte
dediĉi sin al la edukado de la simpluloj, li malgrandigis sian
tutmonde faman talenton de verkisto ĝis la intelekta kreskiĝo de
la muĵikoj, por skribi de tiam nur tiujn infanindajn fabelojn, kiuj
mirigas kaj elravigas lian fremdan legantaron. Simile al Tolstoj,
agas ankaŭ multaj rusaj kleruloj kaj siaflanke la kamparanoj
respondas ilin per duonnaiva, duonfidema rideto, kiu strange
kontrastas kun ilia esplorema kaj ironia rigardo.

--Kio reale estas en tiuj krudaj cerboj, mi pensis dum kelkaj
muĵikoj renkontante nin, salutis s-ron Lintvarev, ĉu tio ĉi
estas veraj danko kaj respekto por bona kaj favorema patrono aŭ,
ĉu, kontraŭe, sekreta envio de malfortulo al fortulo, kaj la
praava malamo de la idoj de l' subpremitoj kontraŭ la ido de l'
subpremintoj? Tion montros la estonto.

Miaj gastigantoj, sincere liberalaj, sin montris tiam tre konfidemaj
kaj entuziasmaj kaj al mi ŝajnas, ke ili opiniis min iom tro
skeptikema kaj moderema. Ilia bela entuziasmo tute memorigis al
mi tiun de la franca nobelularo samtempa je Voltaire kaj J. J.
Rousseau. Sed nun, la rusaj nobeloj ankaŭ havas sian postrevolucian
eksperimenton, kaj, iafoje, mi demandas min, ĉu miaj gastigantoj ne
ŝanĝis iomete sian opinion?

Mi memoras plezure niajn paroladojn dum la tagaj kaj vesperaj
manĝadoj, kiujn lerte prezidis nia dommastrino. Mi ankoraŭ vidas
kvazaŭ antaŭ miaj okuloj, ŝian altan kaj elegantan figuron, ŝian
vizaĝon espriman kaj spritan, kaj tiun penetreman rigardon, kiu
estus konfuziga, se ne ĝin dolĉigus bonema duonrideto. Ŝi ne
povis, aŭ, pli ĝustedire, ne konsentis paroli france kaj mi devis,
por niaj konversacioj, uzi la peron de ŝia filo aŭ de mia amiko.
Sed ŝi perfekte konis nian nunan francan literaturon,--multe pli
bone, o ve! ol mi mem konis la rusan,--kaj ŝi sin montris fervora
admirantino de Emile Zola. Tiu franca aŭtoro estas la preferato de
la rusaj legantoj, kiel plej simila, per sia verkmaniero, je la nun
iom kruda realismeco de la slava verkistaro.

--Volonte mi konsentas kun vi,--mi diris,--pri la potenco de
observadisto kaj de priskribisto de Zola. Liaj romanoj iafoje
altiĝis, per la forto de la vereco kaj de la vivpoveco ĝis la
beleco de moderna epopeo, sed, pro ĝia talento mem mi bedaŭras,
ke tro sisteme li montras la malbonajn flankojn de nia homaro. Tiel
farante, li iĝis iom malvera, same kiel estus fiziologiisto, kiu,
por montri, kia estas la homa korpo, prenus siajn ekzemplojn nur
en malsanulejo. Pro tio mi timas, ke vi, sinjorino, kaj la multaj
estimindaj fremduloj, kiuj legas liajn priskribojn, havu pri nia
franca societo malfavoran, kaj, mi povas diri, ne pravan opinion.

--Vera respondo de francoj, ĉiam ĝentilaj kaj fieraj,
neniam seriozaj! Sed kvietigu, sinjoro franco, vian nacian
ofendemecon!--respondis kun bona rido s-ino Lintvareva.--Ni ne
opinias, ke Zola montras la malvirtojn de l' francoj, sed tiun de
l' homoj, kia ajn estas ilia nacieco. Ĉiuj homoj estas samvaloraj,
francoj aŭ rusoj, riĉuloj aŭ malriĉuloj, nobeloj aŭ muĵikoj. La
verkaro de Zola estas la spegulaĵo ne de unu nacio, sed de la tuta
homaro.

--Estu tio, mi diris. Sed ĉu talenta verkisto ne devas celi la
animan pliboniĝon de sia legantaro kaj, por tio, montri en siaj
libroj imitindajn ekzemplojn prefere ol malestimindajn homojn?

--Jes, se li verkas por infanoj, ne, se li sin turnas al prudentaj
homoj. La plejbona instruado por plenaĝaj homoj rezultas el la
sperto mem de la vivo, kaj el ĝia tute sincera priskribo, tia kia
ĝi estas. Malprave oni supozus, ke vero bezonas artornamon, ian
idealan poeziigon. Impresiga estas nur la vivo kruda. Via Zola, nia
Gorkij kaj nia Tolstoj pli multe faris por la plibonigo de l' homaro,
ol centoj de moralaj kaj religiaj libroj!

Tiel parolis, per forta kaj konvinkata voĉo tiu nobelino,
forspirante al la plafono la blankajn fumrondetojn de la bonodoraj
cigaredoj, kiujn, kiel multaj rusinoj, ŝi fumadis dum la tuta tago.
Kaj dume, super ŝia kapo, en angulo de la manĝoĉambro, trankvile
briletis lumeto pie pendigita antaŭ la sankta ikono, eksprotektanto
de tiu domo, nun lasta postsigno de la tempo, apenaŭ pasinta, kiam
la nobeloj ne legis Zola kaj posedis servutulojn!

Tiun saman kontraston mi konstatis, dum la sama vespero, kiam mi
eniris en mian dormoĉambron. Vitrata ŝranko montris aron de sanktaj
figuroj kaj piaj aĵetoj, arkaisme kolorigitaj. Sed, sur antaŭmetita
breto, amasiĝis libretoj de popola eldonejo, kiu celas disvastigi la
modernan klerecon ĉe la muĵikoj kaj laboristoj!




VI.


La postan tagon, je mia vekiĝo, s-ro Speranskij proponis al mi
matenan promenon en la bieno de s-ro Lintvarev. Mi plezure akceptis.
Nin akompanis dekdujara gimnaziano, Kolja (Nikolĉjo), jam fervora
adepto de l' sporto, kiun sankta Huberto plejŝatis, kaj armata
per malmultpeza karabeno por pafi al la birdoj. Pri tio mi devas
diri, ke Rusujo estas paradizo por ĉasistoj pro la multego kaj
diverseco de ĝia ĉasaĵo, kaj s-ro Lintvarev estis proponinta al mi
interesajn kaj fruktoplenajn ĉasesplorojn. Bedaŭrinde mi, kiel s-ro
Speranskij, tute ne ŝatas tiun plezuron. Mi, do, min armis nur per
mia fotografilo por kapti kalkajn kuriozajn pejzaĝojn.

Ni intencis viziti la kamparon, sidantan transe de la lageto, kaj
por atingi pli rapide nian celon, ni decidis veturi tien per boato.
Apud la bordo estis ia stranga ŝipeto, nomata ruse _botik_ kaj tre
simple fabrikita de la muĵikoj el unu arbotrunko. Tiuj pirogoj,
mallarĝaj, cilindraj kaj, kompreneble, sen kilo, renversiĝas tiom
facile kiom ili moviĝas, kaj mia amiko antaŭsciigis min afable, ke
ia ajn skueto nepre nin ĵetus en la akvon!

Tiel bone informita, mi singarde lokis min kaj mian fotografilon en
la mezon de tiu ĉarma boateto, sur ĝian fundon mem, ĉar benkoj
estas superfluaĵo, malŝatata de l' muĵikoj. Kolja sin starigis,
kiel koko, sur l' antaŭan pinton de nia flostrunko, dum s-ro
Speranskij, kiel ŝipestro, grave sin metis sur la postan parton
kaj lerte nin puŝis per mallonga tabuleto, kiun li bonvolis nomi
remilo. Tiel, oni diras, la muĵikoj veturas komforte: ke mi sentis
min komforte, mi ne povus certe diri, sed tiu sporto donis al mi ne
atenditan senton, tiun de la dancisto sur streĉita ŝnuro! Nur mi
forte bedaŭris, ke mi ne akceptis la pafilon, proponitan de s-ro
Lintvarev, ĉar ĝi estus al mi oportune utilinta kiel ekvilibrilo!

Ni malrapide veturis sur tiu lageto, kiun ĉirkaŭis kaj ornamis
la densa foliaro de belaj arboj. En ia loko, tiu lageto estis
superakviginta malaltan parton de la bordo kaj ni devis antaŭeniri
singarde, meze de la ŝtiparo de renversitaj kaj senfoliigitaj arboj,
kiuj donis pentrindan ŝajnon al la pejzaĝo, sed estis, pro siaj
subakvaj radikoj, danĝeraj rifoj por nia turniĝema ŝipeto. Multaj
duonsovaĝaj anasoj naĝis ĉiuflanke, rapidante for de ni kaj de
nia bruema karabeno. Nia juna ĉasisto fervore celis, pafis kaj
maltrafis. Tamen, iafoje, nesingarda birdo restis proksime de ĝia
malamiko.

--Ho! tiun ĉi fojon, mi nepre ĝin trafos! ekkriis Kolja.

Kaj li alŝultrigis zorge sian karabenon, vigle premis la risorton,
por celi pli precize kliniĝis al la birdo, kaj... ni triope defalis
en la akvon!

Feliĉe, neprofunda estis la lageto, kaj proksima ĝia bordo.
Akvumitaj, ŝlimaj kaj malvarmaj, ni maltriumfe reiris domen,
akompanataj de la nazsonaj kondolencoj de la anasaro.

Post plena puriĝo, viŝiĝo, revestiĝo kaj bona manĝado, kiu
revarmigis nin, s-ro Lintvarev proponis al ni viziti la vilaĝon
Ĉerneĉina, tra kiu ni jam estis veturintaj dum nia alvena vojaĝo.
Por konatigi min kun la kampara veturilaro, ni tien iris per
"bjegunki". La plej kutima veturilo muĵika estas la "linjejka", kiu
konsistas el simpla trabo kun kvar radoj, sur kiu oni rajdas apogante
siajn piedojn sur l' antaŭan radakson. Sed la bjegunki de s-ro
Lintvarev estis pli luksa. Anstataŭ trabo, ĝi havis rektangulan
plankon, sur kiu ses homoj povis sidi dorso ĉe dorso. Nek risortoj,
nek apogiloj, sed la veturantoj povis tute libere sin apogi kontraŭ
pli firma kunvojaĝanto aŭ sin alkroĉi je lia vesto, kiam la
skuegoj estis tro fortaj, kaj se nur ili atentis zorge por ne tuŝi
la teron per siaj pendantaj piedoj, ili entute povis sukcese atingi
la finon de sia vojaĝo.

Mia boatpromeno estis jam iginta min lerta ekvilibristo, tial mi
estis ankoraŭ tuta kaj sana, kiel efektiva muĵiko, kiam ni haltis
en la vilaĝo Ĉerneĉina, antaŭ la domo de lia pastra moŝto, patro
Vasilij. Tri belaj geknaboj ĝoje nin akceptis kaj rapidis por saluti
s-ron Lintvarev, dum aperis la edzino kaj la bofratino de l' pastro,
fine la pastro mem, kies alta figuro, belŝajna vizaĝo kaj saĝa
rigardo tuj elvokis simpation.

Patro Vasilij diferenciĝas el multaj siaj kolegoj per sia larĝa
kaj moderna spirito. Dece kaj afable li ricevis la neortodoksan
fremdulon, kia mi estis, anstataŭ manifesti la malprogreseman
malfidon, kiun montras kutime al la fremduloj la ekleziularo
vilaĝa. Aliparte, patro Vasilij, kiel ĉiuj rusoj, pasie amas
siajn infanojn, kaj, ĉar mi mem estas ĉiam favoratulo de la
geknabaro, mi tuj eltrovis la vojon al lia koro, amikiĝante kun
liaj ĉarmaj gefiloj, kiuj baldaŭ alportis al mi, en la salonon, la
tutan kolekton de iliaj ludiloj. Sub ilia protektado mi inspektis
la pastran domon, beletan lignan konstruaĵon, starantan antaŭ
la preĝejo, ĝian ĝardenon kaj ĝian korton, eĉ la fortegan
virporkon, patron de la tuta porkidaro de Ĉerneĉina, fonton de
fiereco kaj de profitoj por la pastra familio.

Poste mi vizitis kun patro Vasilij la preĝejon de l' vilaĝo,
kiu tiam estis dezerta, ĉar la tuta loĝantaro sin okupadis pri
kampara laboro. Tre simpla estis tiu preĝejo, konstruita, laŭ
rusa kutimo, meze de ĝardeno, ĉirkaŭita de muroj en kies parto
estis la tombejo de la vilaĝanoj. Kiel ĉiuj ortodoksaj preĝejoj,
ĝi estis kvadrata, kun kvar flankaj kaj unu centra kupoloj verde
pentritaj. Ĝian internon dividis je du partoj mezstaranta muro aŭ
ikonostaso, post kiu estis la loko, rezervata por la pastroj kaj
iliaj helpantoj. En la rusaj preĝejoj estas nek seĝoj,--oni devas
pied- aŭ genustari,--nek orgenoj,--nur la homa voĉo estas permesata
de la ortodoksa liturgio,--nek statuoj, sed multnombraj muraj
pentraĵoj, figurantaj la Tridion kaj la ortodoksajn sanktulojn,
sed tiuj pentraĵoj neniel celas simili la realaĵon--ĉia persono,
kvazaŭ katalepsiigata en sintenado, fiksita de la tradicio, vestata
per rigidaj bizante kolorigitaj kaj orumitaj vestaĵoj, memorigas la
bildojn de la Mezepokaj manuskriptoj. Antaŭ la ikonostaso staras
malalta katedro, el kiu la pastro alparolas la aŭskultantaron.
La altaro staras post la ikonostaso en la parto, difinata por la
ekleziularo. Oni tien iras tra tri pordoj, el kiuj la centra estas
trairebla nur de la diservanta pastro kaj de la caro, dum la tago
de lia kroniĝo. En tiu pordo pendas vualo, memoriganta tiun de l'
Templo en Jeruŝalajmo, kiun oni mallevas por kaŝi la pastron, dum
li komuniiĝas.

De la centra kupolo, kie estas la sonorilejo, mi povis ĝui
ĉirkaŭvidon sur la tutan vilaĝegon. Tre apartan kaj pentrindan
vidiĝon havas la malgrandarusaj vilaĝoj. Male je la malpuregaj
"isbi" de Grandarusujo, iliaj dometoj aŭ "ĥati" ĉiam estas zorge
purigitaj kaj freŝe kolorigitaj per kalko. Iafoje la malgrandaruso,
kiu havas artistan instinkton, pentras blue aŭ rozkolore sian
"ĥata", kaj tiuj diverskoloraj dometoj ŝajnas ludiloj de infanoj
pro siaj pordoj kaj malgrandaj fenestretoj, ornamitaj per lignaj
skulptaĵetoj. Ĝenerale la dometo staras gracie en ĝardeneto,
ĉirkaŭata de barilo el plektitaj salikoj, kaj gajigata de papavoj,
siringoj, precipe de lakmusoj kun larĝaj, vivflavaj floregoj. Kiam
tiuj sunfloregoj plene maturiĝis, la muĵiko detranĉas ilin kaj
sekigas sur la malalta pajla tegmento de sia ĥata tiel ŝanĝata
je bukedo; poste, de la sekigitaj floroj li forprenas la centrajn
nigrajn grajnojn, kiujn li tre frandas. Somere, la lipetoj de la
vilaĝaj geknaboj estas ĉiam nigrigataj de tiuj grajnoj, kiujn ili
senĉese mordetas.

Patro Vasilij kondukis min ĉe kelkajn ĥati'n. Ilia plano estas tre
simpla--unu peroneto, unu malgranda antaŭĉambro por la brutaro, kaj
unu kvarangula kalkepentrata ĉambro, kun lignaj benkoj, fiksataj
kontraŭ la muroj kaj unu tablo. En unu angulo, kubforma forno
senĉese hejtata dum la vintro; en la kontraŭa angulo, sankta ikono,
ĉirkaŭata de diversaj kolorigitaj bildoj, figurantaj la sanktulojn,
la caran familion, vidaĵojn de Moskvo, de sanktaj monaĥejoj, aŭ
popolajn legendojn kaj kantojn. Se la mastro estas riĉeta kaj
luksama, li ornamas sian plafonon per girlandoj el diverskoloraj
paperoj, kiuj tute similas tiujn de la maŭraj domoj en Alĝerio. En
la ĥati ne estas litoj--la muĵikoj sin kuŝas sur la benkojn, kaj,
vintre, kontraŭ la forno.

Tiaj dometoj, faritaj el tero, lignaĵo kaj pajlo, facile kaj tre
ofte ekbruliĝas. Tial la registaro prave devigas la kamparanojn
asekuri liajn domojn kontraŭ la fajro. Kiam brulado okazas, tuj
la preĝeja sonorilego ĝin anoncas, kaj ĉiuj devas helpi por la
estingo. Ĉiu havas rolon antaŭ difinitan kaj devas alporti la ilon,
sitelon, hakilon, k.t.p., kiun montras desegnaĵo, farita super la
pordo de lia dometo. Cetere la bruligo de tiuj senmeblaj "ĥati"
ne estas tre grava malfeliĉo, se nur la posedanto povas antaŭe
savi siajn brutojn kaj malmultan ilaron. Nova loĝejo estas rapide
konstruata, la domaĝon pagas la asekura kompensaĵo kaj la fina
rezultato estas, ke la muĵiko anstataŭis malnovan dometon per nova.

Kiel mi jam diris, la vilaĝanoj laboris en la kamparo, kaj nur
restis en Ĉerneĉina junaj infanoj, kiujn ni vizitis en la
infangardejo apud la preĝejo. Por ili, s-ro Lintvarev estis
alportinta kuketojn, per kiuj ni feliĉigis tiujn malriĉajn hometojn
post la disdono de ilia supo. Sed la vido de l' plezuriga apetito de
tiuj geknabetoj apetitigis nin mem kaj volonte ni reiris en la domon
de patro Vasilij, kie nin atendis sufiĉega manĝado.

Post mallonga preĝeto, nia afabla gastiganto plenigis glasetojn
da brando kaj solene toastis je nia sano; poste, ni sidiĝis
ĉirkaŭ la tablo. Por miaj nerusaj legantoj mi donas la liston de
la manĝaĵoj. Unue, en vasta pladego "botvinjo", t. e. fumigitaj
kaj nekuiritaj fiŝoj, haringoj kaj anĉovoj, kun duonboligitaj
kaj senŝeligitaj ovoj, naĝantaj en kvaso, aŭ cidro, farita el
fermentita sekalpano[3]; due "barĉo" aŭ bolita viandaĵo, fine
rostita bovaĵo; kiel deserto, framboj kun kremo, akvomelonoj kaj
pomoj.

[3] Eble miaj legantinoj deziras scii la formulon por fari
bongustan kvason? (tiu trinkaĵo havas tre malsimilajn gustojn laŭ
ĝia farmaniero).

Prenu unu kilogramon de bakita sekalpano; ĝin tranĉu laŭ pecoj
larĝaj kiel manplato; ilin sekigu en forno aŭ sur fera plataĵo.
Poste, metu ilin en vazon kaj surverŝu proksimume du litrojn da
bolanta akvo. Kovru per tuko kaj atentu, ĝis kiam tiu miksaĵo
atingos nur 20, 25 gradojn de la centigrada termometro. Tiam almetu
dudek kubajn milimetrojn da fermentilo (prefere biera fermentilo).
Lasu la tuton fermentadi dum dekdu horoj. Poste filtru la fluidaĵon,
almetu 150 gramojn da sukerpulvoro, kaj miksu, por ke ĝi plene
solviĝu. Enverŝu la fluidaĵon en du, tri botelojn kun _du_ sekaj
vinberoj en ĉia botelo; hermetike kaj fortike ŝtopu, kaj starigu
la botelojn en _malvarman_ lokon. Post 4, 5 tagoj, la kvaso
estos farata.

Mi atentigas miajn legantinojn pri tio, ke la kvaso, kiel la
ĉampanvino, devige postulas malvarmon, eksplodas kaj ŝaŭmas. La
formulo supredirita havigos 2, 3 botelojn. Kompreneble, por havi pli
grandan kvanton, plimultigu proporcie la kvantojn de sekala pano,
akvo, fermentilo kaj sekaj vinberoj.

Certe, mi tre mirigis, eble iom skandaletis la bonan pastron, petante
por iom da akvo! Por sensoifigi nin, ofte, dum la manĝado, li
plenigis niajn glasetojn per brando, leviĝis kaj retoastis je nia
sano. Kompreneble, ni devis vice fari al li kaj al lia familio tiun
saman ĝentilaĵon. El tio rezultas, ke plaĉinda gajeco jam vivigis
nian rondon, kiam la mastrino solene alportis la samovaron. Mi fine
kronigis tiun ĝojan kunsidon, fotografante patron Vasilij kun lia
familio.

Dum mi skribas tiujn liniojn, mi havas antaŭ miaj okuloj tiun
portreton. Patro Vasilij sidas grava, ĉirkaŭata de siaj edzino,
bofratino kaj tri graciaj infanoj. Lia bela barbo kaj lia longa
kaphararo, kiujn tondilo neniam devas tuŝi, etendas silkbrilajn
buklojn sur lian grandfestan violan sutanon; lia plej luksa kruco
ornamas lian larĝan bruston. Lia penetrema kaj lojala rigardo
elvokas impreson de honesteco, indeco kaj saĝeco. Se nur ĉiuj rusaj
pastroj similus lin!

Fine, ni devis lasi tiun simpatiindan familion. Rapide, nia
"bjegunki" reveturigis nin ĉe s-ron Lintvarev, ĵus por ke ni povu
partopreni en la posttagmeza manĝado. Ho! tiuj rusaj manĝadoj!
Apenaŭ unu finiĝis, alia ekkomencas! Mia franca stomako devis
energie batali kontraŭ iliaj senĉesaj atakoj. La rusa tago enhavas
kvin regulajn manĝadojn: je la vekiĝo, je la dekunua horo matene
(zavtrak), je la tria posttagmeze (objed), je la oka vespere (uĵin),
kaj la manĝeto aŭ poldnik; plie se vi vizitas iun, nepre oni
proponas al vi ian frandaĵon kun teo, kiun la ĝentileco devigas vin
akcepti. La malgrandarusoj pretendas, ke ili manĝas malmulte kompare
kun la grandarusoj: mia imago, terurigata, rifuzas pripensi, kia
povas esti la grandarusa apetito!

Post tiu manĝaĵo, mi iris kun s-ro Speranskij viziti lian amikon,
muĵikon Mitrofanon, kiun ni estis jam renkontintaj la antaŭan
tagon, dum ni veturis al la bieno de s-ro Lintvarev.

Tre simpla kaj malriĉa estas la domo de l' gepatroj de Mitrofano,
sed afablega estis lia akcepto. Krudaj manoj, hardigitaj de l'
terlaboro, ĝoje kaj gastame premis la manon de s-ro Speranskij kaj
tiun de lia amiko. Ĉiuj, gepatroj, gefratoj, eĉ genajbaroj, junaj
kaj maljunaj, amike amasiĝis ĉirkaŭ ni. Sur la malglatan tablon
oni alportis botelon da kvaso kun kuketoj, kaj ni toastis kun tiuj
bonegaj simpluloj. Mitrofano prezentis al ni sian fianĉinon, kun kiu
li estis edziĝonta tuj post la konstruo de ilia dometo.

Mia amiko petis ilin kaj aliajn gejunulojn, ke ili dancu antaŭ mi
kelkajn tradiciajn dancadojn, kaj ili afable akceptis. La dancejo
estis verda herbejo, ĉirkaŭata de arbetaroj. La orkestro konsistis
el akordiono, violono kaj tintiltambureto, sed ĉiuj akompanis voĉe
la muzikantojn. Dum la junulinoj gracie kaj kvazaŭ malŝate sin
balancis, ĉirkaŭ ili, amindumuloj vetbatalis per ĝentilaĵoj kaj
afablaĵoj, tiom fervore, eĉ furioze, kiom iliaj praavaj kozakoj,
kiam ili atakis la tatarajn bandojn. Jen, kaŭrante, ili rapidege
glitigis siajn piedojn unu post la alia, jen, streĉiĝante kiel
risortoj, ili alten saltegis kun akra krio, forĵetante flanken
siajn piedojn kaj brakojn, turniĝante kaj rondirante ĉirkaŭ la
koketulino, kiu fine favoris ilin per esperiga rideto. Tiun sovaĝan
dancadon, nomatan "hopak" strange lumigis la ĵus malaperonta
suno, ruĝa kiel la flamego de vasta brulado, kies malaltaj radioj
malproksimen etendis la ombrojn de l' dancistoj, donante al iliaj
ekscitataj vizaĝoj ŝajnon kvazaŭ eksterhoman...

Baldaŭ, tute noktiĝis; sennombra stelaro trembrilis en la malhela
ĉielo, dum pala luno, heligis per malvarma lumo la kamparon.
La kamparanaj gejunuloj nin akompanis are ĝis la domo de s-ro
Lintvarev, plenigante per siaj kantoj la stelplenan stepon. Malrapide
mi paŝadis, meze de tiu antikva ĥoristaro. Al mi ŝajnis, ke mi
vivas antaŭ tri mil jaroj, dum la epopea tempo de Iliado, kiam
la homoj solene kantis siajn amojn kaj malamojn, siajn simplajn
kaj fortajn sentojn de duoncivilizituloj. Ĉar, efektive, la
muĵiko estas pli proksima je la homoj de antikva Grekujo ol je
ni; pro tio li tute konfuziĝas en la malsimpla retaro de niaj
modernaj vivkondiĉoj ĝis tiu momento, kiam li ĝin rompas per
furioza perforto de barbarulo. Tiuj mildaj, servemaj kamparistoj
povas aliformiĝi je kruelaj sovaĝuloj sub la instigo de forta
pasio, kaj ili ĝin montris dum la kamparaj ribeloj de 1906.
Aliparte, lian intelekton nebuligas multaj superstiĉoj, kiujn estas
danĝere ofendi. Konatulo de s-ro Speranskij, tamen favorato de la
muĵikoj, kiuj lin tre estimas kaj amas, iafoje estis viktimo de ilia
fanatikeco.

Li estis revenanta rajde el malproksima vilaĝo, kiam la nokto lin
kaptis sur la stepo. Li, do, plirapidigis sian bonan ĉevalon,
kiu flugis kiel "poŝtakolombeto", ĝin direktante al vilaĝo
de li konata, kiam subite la ĉevalo ektremis, saltis kaj fine
haltis kvazaŭ ĝi estus piedfiksata kontraŭ la tero. Vane la
rajdisto incitis ĝin sprone kaj voĉe: ĝi ne moviĝis. Kaj en tiu
sama momento, ia stranga, nekomprenebla bruo, sovaĝa kriego kaj
freneziga sonorado, de flanke alvenanta, ekaŭdiĝis. La malhelan
nokton eklumigis torĉoj, kaj ekaperis fantoma sekvantaro. Aro de
muĵikinoj alvenis, svingante bastonojn, ferstangojn de forno,
ŝovelilojn, forkegojn, batante sur pelvoj, patoj kaj tamburoj.
Antaŭ ili, tri junulinoj, tute nudaj, trenis plugilon, per kiu ili
faris sulkon...

La rajdisto subite komprenis, kio okazas: tio estis "opaĥivanje"
aŭ ĉirkaŭsulkado, superstiĉa ceremonio, konservata de la
antaŭkristanaj tempoj. Kiam epizootio detruas la brutaron de
vilaĝo, la muĵikoj estas konvinkataj, ke tiun malfeliĉon produktas
ia malica kaj danĝera estaĵo. Kontraŭ ĝi la sola defendilo ebla
estas sulko, farita ĉirkaŭ la vilaĝo, nokte, de solaj virinoj, per
plugilo, trenata de tri nudaj virgulinoj, ĉar tiun magian sulkon
ne povas transpasi la malicaĵoj de l' nekonata malamiko. Sed ve
al ia ajn virseksulo, homa aŭ besta, kiun renkontas tiuj noktaj
plugistinoj! Ili kredas, ke li mem estas la mistera malbonulo,
kaj lin ili mortigas senkompate. Tial, ĉiuj viroj de la vilaĝo,
antaŭsciigitaj, singarde restas hejme dum la ceremonio.

La rajdisto, do, sciis, kiom danĝera estas lia situacio, kaj li ree
provis inciti sian ĉevalon. Vanaj penadoj! La besto, terurigata de
l' bruo kaj torĉlumoj, tremis kaj restis haltanta...

La furioza bando alkuris kun frenezaj krioj:

--Jen pesto! Jen pesto! Elbatu ni lin!

Tuj ĉirkaŭate, la malfeliĉa rajdisto ricevis unu teruran
bastonfrapon sur sia dorso. Lastfoje kaj malespere, li enpikis siajn
spronojn en la flankojn de lia ĉevalo, kiu fine eksaltis, per siaj
hufoj renversis kelkajn furiojn kaj forkuris, rapide kiel vento. Tia
estis ĝia teruro, ke ĝia kondukanto ne povas ĝin deteni. Post unu
versto, rimeno rompiĝis, post la dua, la selo renversiĝis, kaj la
rajdisto falis en kavon, kie li restadis sveninta ĝis la mateno,
kiam najbaraj bienuloj lin trovis kaj flegis.

Ne malofte okazas similaj aferoj, sed kiam la morto de l' viktimoj
alkondukas antaŭ la juĝantaro iliajn mortigintinojn, plej ofte
tiuj ĉi estas senkulpigataj, pro nesufiĉaj klereco kaj respondeco.
Tia kamparistaro bezonas instruadon tiel forte kiel panon, kaj
cetere tion ĝi mem eksentas. Kiel mi jam diris, multaj homoj kaj
multaj privataj institucioj celas tiun noblan taskon de la popola
klerigo. Plejmultaj kleruloj de la meza klaso estas tre favoraj al
tiu entrepreno. Sed la registaro ĝin rigardas malkonfide kaj ofte
ĝin malhelpas. Tamen en lando, kie la naŭ dekonoj de la loĝantaro
konsistas el kamparanoj, ĉu la kleriĝo de tiu multego ne estas la
necesa kondiĉo de evolucio kaj pliboniĝo?

La postan matenon, ni reveturis en Sumi'n. S-ro Lintvarev mem
bonvolis rekonduki nin, kaj por restarigi en mia spirito la
reputacion de la rusa veturilaro, li uzis sian _trojka'n_. Tiu
vorto ne signifas, kiel oni povus supozi, specialan veturilon, sed
"ĉevaltrion". Tiuj tri ĉevaloj estas jungataj flanko ĉe flanko,
la centrulo inter la ambaŭ flanktimonoj sub alta "duga" aŭ ligna
arkaĵo, kiu sonoretas ĝoje per multaj tintiloj; la flankuloj,
jungataj nur per rimenoj, kvazaŭ libere galopas ondigante siajn
multnombrajn helkolorajn ornamaĵojn. Estis vere bela spektaklo
vidi tiujn graciajn kaj fortajn bestojn kuregi tra la stepo. La
komforta kaleŝo de s-ro Lintvarev nin veturis sen skuoj, kaj ni
ĝuis, apogataj kontraŭ bonegaj kusenoj, la plezuron rapidiradi,
tiel ŝatatan en Rusujo. Sed kiom pli alloga devas esti tiu sento,
kiam, anstataŭ kaleŝo, la fumanta ĉevaltrio fortiras glitveturilon
sur ebena kaj mola tapiŝo de neĝo! Nek bruo, nek polvo, nek
malebenaĵoj, nur plena kaj senfina silento sur la senfina blankaĵo.
La glitveturilo, ŝajnas forĵetata tra la senlima Spacego...

Ni haltis en Ĉerneĉina, ĉar ni deziris saluti kaj danki nian
afablan amikon, patron Vasilij. Sed ni trovis en lia domo nur lian
du plej junajn infanojn, kiuj diris al ni, ke ilia patro nun faras
diservon. Anstataŭ lin atendi en lia domo, ni preferis ĉeesti tiun
ceremonion.

La preĝejo estis plena da kamparanoj. En flanko, grupo de kantistoj
diverstone kaj per voĉoj tre ĝustaj kantis la belegajn ĥorojn de
la ortodoksa liturgio. Antaŭ la ikonostaso staris parto Vasilij,
grava kaj majesta en rigida kaj orumita mantelo, sur kiu disvolviĝis
lia longa kaphararo. Apud li, lia plej maljuna fileto, ankaŭ vestata
per preĝeja survesto, plenumis la oficon de diserva servisto.

Momente la pastro malaperis post la ikonostaso, kies vualo, falante,
kaŝis al ĉiuj la ritan misteron de la komuniiĝo. Kiam li revenis,
akompanata de lia fileto, en siaj manoj li tenis orumitan kalikon
kun vino, en kiu flosis kelkaj peceroj de pano. Antaŭ ni kliniĝis
vico de viroj, virinoj, gejunuloj kaj geknaboj eĉ virinoj, havantaj
sur siaj brakoj suĉinfanetojn. Al ĉiuj per longa orumita kulerego
li donis la sanktan komuniiĝon. La vereco devigas min diri, ke la
suĉinfanoj ne ŝajnis sufiĉe taksi la grandan honoron, al ili
faritan. Per energiaj manpuŝoj aŭ kapskuoj kun surdigaj krioj, ili
protestis kontraŭ la alproksimiĝo de la timiga kulerego, kiun,
kun dolĉa rideto kaj nelacebla pacienco la bona pastro ŝovetis en
iliajn buŝetojn.

Post fina kanto al la ĉiopova Dio de la rusa ortodoksularo, la
ĉeestantoj ekforiris, kaj mi estis ilin rigardanta, kiam mi
rimarkis, duone kaŝatan post flanka pordo de la ikonostaso, mian
amikon, filon de l' pastro, kiu faris al mi misterajn signetojn.
Ĵus mi devas konfesi, ke jam antaŭe mi estis kaŭzinta kelkajn
malatentaĵojn de tiu juna knabo, kiu multe pli sin okupis pri mia
alesto, ol pri sia diserva ofico, kaj sendis al mi de tempo al
tempo, ekrigardojn kaj ridetojn. Nun, post mallonga malapero, jen
mia amiketo, grava kaj solena en sia preĝeja vesto, portante sur
arĝenta plado ion kubforman, paŝas malrapide al mi...

--Ho! kio estas? Mallaŭte diras s-ro Speranskij. Mi divenas: patro
Vasilij donacas al vi la panon de la komuniiĝo. Tio estas granda
honoro!

Efektive, kliniĝinte ĝentile antaŭ mi, mia amiketo al mi donis la
panon, el kiu lia patro estis preninta pecerojn por la komuniiĝo.
Mi kisis mian gracian donacinton, nun tre emociatan de sia grava
misio, kaj mi kore dankis lian alproksimiĝantan patron. Oni donas
tiujn panojn nur al personoj, kiujn oni deziras speciale honori, kaj
farante al mi, fremdulo, tiun favoron, patro Vasilij intencis signi
al mi siajn estimon kaj simpation.

Ankoraŭ nun mi rigardas tiun tute sekigitan panon, en kiu la pastro
boris, por memorigi la dekdu apostolojn, dekdu piktruojn, kaj,
meze de ili, tri triangulajn kavetojn, faritajn per ora tranĉilo
kiel simbolon de la Tridieco. Mi ĝin zorge konservas kun aliaj
memoraĵoj de mia restado en Rusujo, kiujn mi revidas ofte, ĉiam kun
plezuro. Vojaĝi donas du feliĉojn, tiun tro rapide pasantan de la
vojaĝo mem, kaj tiun, miksatan kun bedaŭro, de la rememoriĝo. Tial
vojaĝanto tre similas ripeteman maljunulon, kiu senlace revivigas la
estintajn emociojn, por li ĉiam novajn, ne rimarkante, ke li tedas
siajn ĉirkaŭantulojn. Sed mi ektimas, ke mi ankaŭ jam enuigis
miajn legantojn, tro plezuriĝante en detaloj, eble interesaj nur
por mi. Mi povus ankoraŭ paroli pri multaj aliaj ekskursoj, pri la
somera teatreto de Sumi, kie mi vidis beletan geknaban feston kun
naciaj dancadoj, kaj rusan prezentadon de la sprita komedio de Gogol
"Revizoro", kiun Zamenhof poste konigis al la esperantistaro; mi
povus priskribi la religian feston pro la naskotago de l' carfilo,
kun milita parado de soldatoj, ĵus irontaj en Manĝurujon, ankaŭ
la kuriozan ĉiujaran ceremonion de la sanktigo de la akvoj, kiam la
sumiana pastraro solene sanktigis la Psjol'on, al kiu, tuj poste,
sin ĵetis la simplularo, por trinki la benitan akvon, bani siajn
vizaĝojn kaj manojn aŭ plenigi botelojn. Sed sufiĉe estas, kaj
venis la tempo por peti de la policestro de Sumi mian pasporton, al
li donitan tuj post mia alveno en tiun urbeton. Konforme al la leĝo,
tiu potenca funkciulo esploros, ĉu mi pagis miajn monŝuldojn, kaj
nur poste skribos forpermeson sur mian pasporton!

Nur de ses semajnoj mi restadas en Rusujo: tamen, kiom da diversaj
impresoj dum tiu mallonga tempo! Pri tiu lando, preskaŭ nenion mi
sciis antaŭe, nur kelkajn ĝeneralajn, malgravajn eĉ malverajn
informojn. Pli ĝustedire, al mi estis malsimpatia antaŭe tiu
patrujo de neĝo kaj skurĝo. Kaj jen, dank' al Esperanto, mi
konatiĝas kun Rusujo, mi veturas en tiun ŝajne malafablan landon,
kaj tie mi eltrovas societon tre apartan, mirinde interesindan, kiu
kvazaŭe fermentas en krizo de sia evolucio al modernismo. Ĉe tiu
nun aliformiĝanta popolo sin skupuŝas strangaj kontraŭaĵoj,
postrestaĵoj de la apenaŭ ĉesinta servuteco kun "arteli" aŭ
kamparaj asocioj laŭ la principo de socialismo;--superstiĉoj
indaj je la plej nekultura Mezepoko, kun teorioj de grafo, kiu metas
sian idealon en la forigo de ĉiu socia malegaleco kaj reiro al
kvazaŭ primitivforma vivado de simpla laboristo;--arĥaika leĝaro,
kiu diference administras la homojn, laŭ iliaj klaso kaj religio,
kun jam kvazaŭ realiĝantaj postulatoj de antaŭema feminismo per
intensa klerigo de la virinoj, kiu estas superata en nenia alia
lando. Tie, ĉiuj fundamentoj de nia okcidenta socia ordigo estas
kvazaŭ renversitaj: dum la registaro sin apogas sur la principojn
de religia aŭtokrateco kaj metas la fonton de ĉiu povo kaj leĝeco
nur en la arbitran volon de unu homo, kun la nekonscia helpo de
nekleruloj, kiujn tia socistato malutilas, kontraŭe, la favoratoj
mem de tiu sociordo, puŝataj de la nevenkebla fonto de la moderna
kultureco, revas plilarĝigi tiun kadron, por ke Rusujo povu enspiri
larĝbruste la fortigan blovon de la libera penso.

Kio fine eliros el tiu ĥaoso? Bono, mi esperas, se nur la
entuziasmaj teoriistoj sufiĉe atentos pri la neceseco de laŭgrada
evolucio, por atingi pace praktikan kaj definitivan triumfon. Tion mi
tutkore deziras al tiu saĝa kaj nobla gento, kiu, per siaj propraj
ecoj, plene meritas prosperon.




VII.


Ne sen forta ĉagreno mi forlasis tiun gastaman urbeton Sumi'n,
kie mi estis dorlotata kaj favorata de ĉiuj. Familio Speranskij
estis iĝinta kvazaŭ mia mema familio. Kaj maldolĉe mi sentis tiun
fatalon de l' forironta vojaĝanto, kiu devas pagi sian plezuron per
bedaŭroj, tiom pli fortaj, kiom pli intensa estis lia feliĉo.

Sub la premo de tiu malĝoja sento, mi deziris reiri hejmen kiel eble
plej rapide, por konservi pli freŝajn kaj revivigi kviete en mia
memoro, la multegajn impresojn de mia vojaĝo. Kiel sata stomako,
mia lacega cerbo ne deziris plu novajn nutraĵojn. Sed mia amiko
Speranskij postulis, ke mi restadu dum mia reira vojo almenaŭ unu
tagon en Kievo. Li pretendis, ke tio "spritigos" mian vojaĝon, ke mi
ne povas forlasi Rusujon, post sessemajna restado, ne vizitinte eĉ
unu el ĝiaj urbegoj. Li estis prava kaj mi obeis lian postulon.

Tiun viziton mi ne rakontos detale, ĉar jam multaj vojaĝantoj
priskribis Kiev'on pli bone ol mi povus fari. Cetere mia spiritsato
kaj mia kaplaceco ne permesis, ke mi povu plene ŝati la kuriozaĵojn
de tiu ĉefurbo de la antikva Rusujo.

En Kiev estis la unua rusa princo, kiu konvertiĝis je la kristana
kredo; kompreneble, liaj korteguloj fervore sekvis tiel altan
ekzemplon, kaj oni ĵetis solene en la Dnjepr'on la antikvajn idolojn
"perun'ojn". El tio rezultis, ke Kiev iĝis la centro de la Rusa
Eklezio kaj pleniĝis da monaĥejoj por la vivuloj, da katakomboj por
la mortintoj. Kaj ĉar la tero de tiuj katakomboj havas la proprecon
sekigi kaj konservi la kadavrojn, la popolo kredis, ke tiuj mortintoj
estas sanktuloj, kaj nun multaj miloj da pilgrimantoj vizitas
ĉiajare kaj riĉigas per siaj donacoj la monaĥojn, kiuj loĝas en
tiuj sanktaj lokoj.

Kun gvidisto mi vizitis la multajn preĝejojn, kies kupoloj estas
tegmentataj per plataĵoj el oro; mi vidis iliajn nekalkuleblajn
riĉaĵojn, iliajn ikonojn, faritajn el arĝento, oro, eĉ el mozaiko
de diamantoj, la antikvajn freskojn de sankta Sofio, la mirindajn
olepentraĵojn de sankta Vladimiro, verkojn de la plejfamaj nuntempaj
artistoj de Rusujo, kiuj laŭ rimarkinda escepto, tie ne kopiis la
tradiciajn tipojn de la bizanta sanktularo, sed faris rimarkinde
vivoŝajnajn figurojn. Fine, mi, kun sekvantaro de pilgrimantoj,
iradis kun kandelo en mia mano, kondukata de fantoma monaĥo, tra la
subteraj preĝejoj kaj mallarĝaj katakomboj de la Laŭro, antaŭ
niĉoj, kie kuŝis la mumioj de rusaj sanktuloj, sternitaj en riĉaj
malfermitaj sarkofagoj. Kelkajn el tiuj kavetoj fermas muro--en ili,
piaj anakoretoj entombigis sin vivajn, kiel la "Sachette de Notre
Dame de Paris", ricevante sian nutraĵon tra malgranda fenestreto.
Post ilia morto, oni nur murŝtopis la fenestreton de l' niĉo. Alia
sanktulo, Ivano, laŭ legendo, sin enterigis ĝis sia zono, kaj tiel
restadis, ne manĝante dum tutaj semajnoj: kaj, kiel pruvon, la
monaĥoj montras al vi lian mumiigitan korpon, duone elstarantan el
la tero.

Post tiu funebra promeno, oni plezure spiregas la liberan, helan
aeron! Por fini mian tagon; mi decidis pasigi mian vesperon en la
publika Komerca Ĝardeno, kiu kuŝas sur altaĵeto super la Dnjepr.
Tie, antaŭ bonega orkestro, sidis multnombra ĉeestantaro, en
kiu brilis elegantaj virinaj vestaĵoj kaj ĉiuspecaj uniformoj.
Sed, ho ve! mia magia esperanto tie ne kunligis min kun tiu amaso
de indiferentuloj,--ree multpezis sur miaj ŝultroj tiu lingva
izoleco, kiu tiel malĝojigis la komencon de mia vojaĝo. Por
forpeli tiun maldolĉan senton, mi forlasis la popolamason kaj iris
en pli dezertan parton de la ĝardeno, el kiu oni supervidis la
ĉirkaŭantan kamparon.

Kia belega spektaklo! Sub miaj piedoj, la movplena suburbo Podol,
kun siaj bazaroj, ĝardenoj kaj verdaj tegmentoj; poste la larĝa
kiel markolo kaj majestega Dnjepr, kun siaj insuloj, siaj multnombraj
vaporŝipoj; kaj, trans la riverego, strange kontrastanta kun la
bruplena kaj vivema urbego, la ebena kamparo, vasta, silenta,
preskaŭ dezerta, la stepo de Malgrandarusujo. Sub la lastaj radioj
ruĝaj kiel fajrego de l' kuŝiĝanta suno, tiu senfina ebenaĵo
sterniĝis, iom post iom, malheliĝis, ŝajnis estingiĝi kaj
malproksimiĝi de mi, foriranta vojaĝanto, kiu ĝin rigardadis
je la lasta fojo. Fine ĝi tute malaperis antaŭ miaj okuloj. En
tiu momento, maldekstre, la sankta monteto Peĉersk, kie estas la
preĝejoj kaj katakomboj de Laŭro, subite ekflamiĝis per elektraj
lumoj, super kiuj giganta fajra krucego starigis sian potencan kaj
regeman simbolon antaŭ la dormanta lando. Al tiu mistera, ne plu
videbla kaj por mi plena de karaj memoraĵoj, Ukrajna stepo, mi
ĵetis malĝoje mian lastan adiaŭon kaj rapidis al la stacidomo.

.....Senhalte, mi veturadis tra Lwow, Wien, Venezia, Milano, Ĝenova
ĝis Marseille. La vojo estas mirinda inter Wien kaj Italujo: montoj,
lagetoj, abiaj arbaroj kaj mezepokaj ruinaĵoj vetbatalas por ĉarmi
la vojaĝanton; eble neniam plu mi havos okazon por vidi "Venezia la
bella", tamen mi estis malpacienca ripozi. Pri tiu tritaga rapidega
veturo tra centra Eŭropo, mi do nenion diros, krom unu anekdoto, kiu
estos la konkludo de tiu jam tro longa rakonto.

Inter Kiev kaj Wien, mi havis la bonan ŝancon veturi kun tre afabla
kunvojaĝanto, berna advokato, s-ro A. B., kiu parolis france tiel
perfekte kiel germane. Li ankaŭ ĵus ekskursis en Rusujon por
sia plezuro, kaj, kompreneble, ni komunikis unu al la alia niajn
impresojn. Li estis vizitinta Sanktpeterburgon, Niĵnij Novgorodon,
Moskvon kaj Kievon; tamen, kiam mi rakontis al li mian modestan
restadon en la urbeto Sumi, li konfesis, ke mi faris vojaĝon pli
interesan ol li.

--Ĉar, li diris, mi vidis urbojn, kuriozajn, certe, sed ĉie domoj,
stratoj kaj placoj estis proksimume similaj. La nekonataj homoj,
kiujn mi renkontis, estis por mi kvazaŭ fermata libro. Verdire, mi
havis rekomendajn leterojn por diversaj personoj, kaj ili akceptis
min ĝentile, sed ceremonie. Intimeco ne povis esti inter ni, kaj mi
ne eniris, kiel vi, en la internan penson de la rusoj, nek vivadis
ilian vivon. Vi, kontraŭe, dank' al via esperantista frateco, tuj
amikiĝis kun viaj gastigantoj kaj povis profiti neordinare favoran
situacion, kvazaŭ vi estus momente "rusiĝinta".

--Tre vere, mi respondis. Sed kio malhelpas, ke vi lernu Esperanton
kaj refaru vian vojaĝon en similaj kondiĉoj?

--Nenio certe, kaj via ekzemplo tentas min. Mi ankaŭ iĝos
esperantisto!

Kaj tio ne estis vana promeso. La sekvantan januaron, ni
interŝanĝis poŝtkarte novjarajn bondezirojn kaj s-ro A. B. skribis
al mi, ke li estas nun esperantisto kaj ke li esperas renkonti min
kaj paroli kun mi internacilingve en la Ĝeneva kongreso!

Tia estis la unua rezultato de mia vojaĝo en Rusujon per Esperanto.
Povu mia sincera rakonto ankoraŭ elfari novajn adeptojn de nia helpa
lingvo, kaj, plie, okazigi multajn eksperimentojn kiel la mia.

Se mi atingos tiun rezultaton, mia celo estos trafita.

  A. Rivier.




MOSKVA LIBREJO "ESPERANTO".

26, Tverskaja, Moskvo, Rusujo.


LA PROPRAJ ELDONAĴOJ.

_Plena Esperanto-Rusa Vortaro_ de D-ro L. L. Zamenhof. Tiu ĉi libro
estas la plej plena kaj nova esperanto-rusa vortaro, enhavanta pli
ol 12.000 vortojn radikajn, internaciajn kaj derivitajn. Ĝi estas
necesega por ĉiu rusa esperantisto kaj utila por alinaciaj
esperantistoj.
  Unu volumo in-16, 152-paĝa                 80 kop. (Sm. 0,85)

_Patroj kaj Filoj_, romano de J. S. Turgenev, tradukita el la rusa
lingvo de D-ro K. Bein.
  Unu volumo in-8, 168-paĝa                   1 rub. (Sm. 1,06)

_En Malliberejo_, rakonto de E. Ĉirikov, tradukita el la rusa
lingvo de D-ro K. Bein.
  Unu volumo in-16, 32-paĝa                  10 kop. (Sm. 0,10)

_Plena verkaro_, libro 3-a, de V. Devjatnin. Kolekto da esperantaj
versaĵoj, originalaj kaj tradukitaj. Plena traduko de la poemo de
Puŝkin: Ruslano kaj Ludmilo.
  Unu volumo in-16, 138-paĝa                 65 kop. (Sm. 0,65)

_Эсперанто въ 10 уроковъ._ Каръ и Панье. Перев. съ франц. языка
и дополнилъ примѣнительно къ русскому, Б. Тиличеевъ, подъ редакціей
А. А. Сахарова.
  1 volumo in-16, 80-paĝa                    20 kop. (Sm. 0,21)

_Ключъ къ учебнику "Эсперанто въ 10 уроковъ"_, сост. В. Н.
Девятнинъ.                                   15 kop. (Sm. 0,16)

_Полный курсъ международнаго языка Эсперанто_, сост. Т. А.
Щавинскій, 2-е изд.                          60 kop. (Sm. 0,63)

_Sur vojo al kunfratiĝo de popoloj_, de A. A. Saĥarov. Kolekto da
artikoloj en esperanta kaj rusa lingvoj: _Esenco kaj estonteco de
la ideo de lingvo internacia_, de anonima aŭtoro; _Elementoj de
kunfratiĝo de popoloj_, de A. Saĥarov kaj _La unua kongreso de
esperantistoj_ de Leo Belmont. Kun almeto de Esperanto-Rusa
gramatiko, Esperanto-Rusa kaj Rusa-Esperanta Vortaroj.
  1 volumo in-8, 176-paĝa                    60 kop. (Sm. 0,63)

_Ĉefeĉ--ŝlosilo_ por rusoj                    2 kop. (Sm. 0,02)

_En Rusujo per Esperanto_, de A. Rivier      60 kop. (Sm. 0,63)


DEPONEJO DE LA LIBROJ:

_Anjo_, rakonto de I. Turgenev. El la rusa lingvo tradukis D-ro
A. Fiŝer kaj V. Zamjatin                     25 kop. (Sm. 0,25)

_Rusa-Esperanta Vortaro_, verkis D-ro N. Korzlinskij, R. Mencel,
G. Smirnov, A. Stupin, trarigardis D-ro L. L. Zamenhof
                                        1 rub. 75 k. (Sm. 1,85)




LA ONDO DE ESPERANTO

ВОЛНА ЭСПЕРАНТО.


Ĉiumonata organo de ruslandaj esperantistoj, eldonata
de la jaro 1909.


Ĝi publikigas plenan kronikon de esperanta
movado en Rusujo kaj eksterlando, originalajn
kaj tradukitajn rakontojn, novelojn, teatraĵojn,
versaĵojn, propagandajn, bibliografiajn, kritikajn
artikolojn. Ĝi enhavas ankaŭ amuzan (kun premioj),
korespondan kaj aliajn fakojn.

En ĉiu numero aperas portretoj de konataj
esperantistoj.

Estas organizataj literaturaj konkursoj.

Al kunlaborado ĉiam estas altirataj la plej
bonaj esperantaj verkistoj.

  Jara abonprezo kun senpage aldonitaj libroj
  2 rubl. (2,120 Sm.).

Redakcio kaj Administracio: Moskvo (Rusujo), Tverskaja, 26.







*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK EN RUSUJO PER ESPERANTO ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.