The Project Gutenberg eBook of Διηγήματα του Γυλιού
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: Διηγήματα του Γυλιού

Author: Andreas Karkavitsas

Release date: February 28, 2010 [eBook #31445]

Language: Greek

Credits: Produced by Sophia Canoni


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ΔΙΗΓΉΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΥΛΙΟΎ ***




Produced by Sophia Canoni




·Note: Bold words have been included in &&.  The tonic system has been
changed from polytonic to monotonic. The spelling of the book has not
been changed otherwise.

Σημείωση: Έντονοι χαρακτήρες περικλείονται σε &&.  Το τονικό σύστημα
έχει αλλάξει από πολυτονικό σε μονοτονικό. Κατά τα άλλα έχει διατηρηθεί
η ορθογραφία του βιβλίου.



Α.  ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ



ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
ΤΟΥ
ΓΥΛIΟΥ


    Μαζί κι εγώ στους κόπους σου
    μαζί και στη χαρά σου
    Και στο καλό το γύρισμα
    λεβέντη μου κοντά σου.



ΕΝ  ΑΘΗΝΑΙΣ
ΤΥΠΟΓΡΑΦΕIΟΝ "ΕΣΤΙΑ,,
1922



Τ Ο  Π Α Ρ Σ Ι Μ Ο  Τ Η Σ  Π Ο Λ Η Σ
29  ΜΑΪΟΥ  1453

Σύρτε χαμπέρια στη Φραγγιά, στη Μοσκοβιά μαντάτα
Πήραν την Πόλη πήραν την οπ' ήταν ξακουσμένη!
Πήρανε και το Γαλατά, πήραν και το Φανάρι
Πήραν και την Αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι
Με τετρακόσια σήμαντρα μ' εξηνταδυό καμπάνες,
Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος
Με πεντακόσες καλογριές και χίλιους καλογέρους.
Τούρκοι χιλιάδες μπήκανε στου Ρωμανού την Πόρτα
Κι ο Κωνσταντίνο — Δράγασης με το σπαθί στο χέρι
Τρέχει χτυπάει την Τουρκιά που μετρημούς δεν έχει.
Κλάψτε αδέρφια Χριστιανοί και μαύρα να ντυθήτε!
Το βασιλιά μας σκότωσαν αυτόν τον Παλαιολόγο!
Που είχε καρδιά του λιονταριού και δύναμη του δράκου
Τρέξετ' αδέρφια Χριστιανοί στον Άγιον Πατριάρχη
Ναρθή με τ' άγια θυμιατά να κάμωμε το ξώδι.
Γιρούσι έκαμ' η Τουρκιά κι' αυτοί οι Γιανιτσάροι
Κι ο Αμηράς επρόσταξε να κόψουν τους Ρωμαίους
Τρεις μέρες μας εκόβανε και άλλες τόσες νύχτες.
Εκόψαν και το Νοταρά μ' όλη τη φαμελιά του.
Έπεσ' η Πόλη στη σκλαβιά στ' Αγαρηνού τα χέρια
Βόηθα Χριστέ και Παναγιά τη Χριστιανωσύνη!...




Τ Ζ Α Κ



 — Ωχ, κακό που μας ηύρε! κακό που μας ηύρε! ...

 — Μπα που να πάη και να μην έρθη!

 — Να είχε καή η ώρα που τον έβγαλε!

 — Να πνιγόταν το βαπόρι που τον έφερνε.

Πλατύς κύκλος από γυναίκες της γειτονιάς είχε σχηματισθή εμπρός εις την
αυλόπορτα της κυρά — Γερασιμίνας. Η δεσποινίς Κατερινιώ η δασκάλα του
Βατραχονησιού· η Χρίστενα η παχουλή και δροσερή γυναίκα του μανάβη· η
Μαρή του φούρναρη και άλλες που αντιπροσώπευαν όλας τας ηλικίας και
όλους τους χαρακτήρας του γυναικείου φύλου, ήσαν μαζεμένες εκεί και
συνομίλουν θορυβωδώς και πολυτρόπως. Και δεν είνε βέβαια σπάνιαι αι
συναθροίσεις και αι θορυβώδεις συνομιλίαι των γυναικών κατά τα μέρη
εκείνα. Αλλά τόρα είχαν γίνη πολύ συχνώτεραι. Γιατί θέμα της ομιλίας
των ήτο ο Τζακ, ο φοβερός του Λονδίνου αντεροβγάλτης.

Από μηνός αι εφημερίδες έγραφαν ότι ούτος είχε βαρεθή τας μεγαλοπόλεις
της Ευρώπης και κατέβη εις Αθήνας διά να συνεχίση τα φοβερά κατορθώματά
του. Από εφημερίδα εις εφημερίδα και από στόμα εις στόμα, από τον
γραμματισμένον εις τον αγράμματον διεδόθη σε λιγάκι εις όλας τας τάξεις
της κοινωνίας. Εφοβήθηκαν πολύ οι άνδρες, ετρόμαξαν τα παιδιά αλλά προ
παντός έπαθαν πανικόν αι γυναίκες. Και με το δίκιο τους. Όλες αι
διαδόσεις έλεγαν ότι αυτάς και μόνον καταδιώκει ο κακούργος. Μόλις ιδεί
γυναίκα, σαν να τον πιάνη το δαιμόνιο τραβά το μαχαίρι του και την
ξεκοιλιάζει άψε — σβήσε. Και μήπως τον γνωρίζει κανείς να προφυλαχθή.
Λέγουν πως είνε νέος, μόλις είκοσι τριών χρονών, με μαύρα μάτια και
μαύρο μουστάκι. Τουλάχιστον έτσι τον παρέστησε το τελευταίον θύμα του
πριν ξεψυχήση. Αλλά μήπως ένας και δυο είνε οι νέοι με τα μαύρα μάτια
και το μαύρο μουστάκι!

Αι γυναίκες τόρα ανατρίχιαζαν εις το όνομά του αλλά και δεν έπαυαν να
ζητούν την αιτίαν που τον ηνάγκασε να κυνηγά τόσον άγρια το φύλον των.

 — Εγώ βάζω το κεφάλι μου πώς κάποια του έκαψε την καρδιά!... είπε με
ακλόνητη πεποίθησι η κυρά Γερασιμίνα.

 — Έρωτας είνε στη μέση! . . . έρωτας χωρίς άλλο! επρόσθεσε η κυρά
Φρόσω, καλοθρεμμένη χήρα, με μαύρα ρούχα ξεβαμμένα από την πολυκαιρία
και κόκκινα μάγουλα ζωηρά από το φκιασίδι.

 — Δεν τον αφίνεις τον κακούργο! εφώναξεν η δασκάλα με αποστροφήν.
Αιμοβόρος άνθρωπος!... Αποφόλιον τέρας!. . .

 — Αχ! και να τον έπιαναν! Πώς θάτρεχα να τον ιδώ — είπε ανυπόμονη η
Μαρή.

 — Ποιος να τον πιάση, καλέ! Δεν τον πιάσανε άλλες κι' άλλες αστυνομίες
και θα τον πιάση η δική μας, η φαγοκοιμίστρα! επρόσθεσε με αγανάκτησιν
η Φρόσω. Δεν μπόρεσαν να πιάσουν τον κλέφτη της μπουγάδας μου και θα
πιάσουν τον Τζακ.

 — Τι άγριο όνομα! Τζακ! Λες και σου δίνει τη μαχαιριά.

 — Θεός φυλάξει, παιδί μου! είπε η Γερασιμίνα ανατριχιάζουσα σύγκορμη.

 — Και δεν ακούς καλότυχη πώς τις ξεκοιλιάζει· επρόσθεσεν η κυρά
Θοδωριά καταζαρωμένη εξηντάρα, κάμνουσα διαφόρους μορφασμούς.

Και εξήγησε με λεπτομέρειαν τον τρόπον με τον οποίον ο φοβερός
κακούργος δολοφονεί τα θύματά του. Τα μόνα του όπλα, ακούς, είνε ένας
πλατής δίκοπος λάζος κι ένα μπουκαλάκι με υπνωτικό. Εκεί που πηγαίνει
στο δρόμο της το κορίτσι — η Ελένη σου να πούμε, μακρυά από λόγου της,
κυρά Γερασιμίνα μου — πλησιάζει με τέχνη ο Τζακ της ακουμπά στη μύτη το
μπουκαλάκι, εκείνη εν τω άμα — ακούς! — εν τω άμα υπνωτίζεται και
εκείνος με το λάζο του της ανοίγει την κοιλιά σαν πετάλι.

 — Μήσθητί μου, Κύριε! Ο άδης τον έβγαλε!... εψιθύρισε σταυροκοπούμενη
η Γερασιμίνα.

Και αι άλλαι γυναίκες εφρικίων από κεφαλής μέχρι ποδών, και
συνεταράσσοντο κατάχλωμοι, με τα μάτια ολάνοικτα ως να έβλεπαν εμπρός
των τον φοβερόν κακούργον.

 — Και κυνηγάει όλο τις χήρες...

 — Τις ανύπαντρες!

Βέβαια η Μαρή το είπε για να φοβήση την κυρά Φρόσω. Αλλά εκείνη το
ανταπέδωκε αμέσως. Γιατί ναι μεν ήταν χήρα η Φρόσω, αλλά προ πολλού
είχε αγαπητικό έναν πλούσιο φοιτητή από την Σύρα, ο οποίος άμα έδιδε
εξετάσεις θα την έπαιρνε. Επίστευε λοιπόν ότι από καιρού δεν
ελογαριάζετο πια με τις χήρες και δεν είχε να φοβηθή τίποτα από τον
Τζακ.

 — Τι τις χήρες; όλο τα κοριτσάκια τ' ανύπαντρα κυνηγάει· εφώναξε η
Θοδωριά. Όποια έχει ανύπαντρα ας βρη γαμπρούς!

Και εκοίταξε κατάματα την Γερασιμίνα σαν να τις έλεγε: Για σε τα λέω
και άκου τα.

Η Γερασιμίνα ήτο σαραντάρα και πλέον, ξερακιανή, με άσπρα μαλλιά εις το
κεφάλι και μέτρια καμπούρα εις την ράχη. Ήτο δεκαπέντε χρόνια χήρα και
δεν είχε από τον άντρα της παρά ένα σπιτάκι σε κεντρικό μέρος της
συνοικίας και μια κόρη την Ελένη. Από το νοίκι του απάνω πατώματος είχε
εισόδημα τριανταπέντε δραχμές και από την Ελένη πολλές σκοτούρες.

Ότι όμως υπέφερε τόσα χρόνια όλα τα ελησμόνει όταν έβλεπε την κόρη της.
Τόρα εδούλευαν και οι δύο. Η Γερασιμίνα έπλυνε τα ασπρόρουχα· η Ελένη
ειργάζετο εις μοδιστράδικο με μεροκάματο μιας δραχμής. Είνε αλήθεια
μικρά και τιποτένια η πληρωμή, αλλά τι να γίνη; Με αυτήν και τις
οικονομίες της θα κατόρθωνε σιγά — σιγά να κάμη την προίκα της και να
αποκατασταθή. Και εις αυτόν τον συλλογισμόν, κύμα θερμόν ευφροσύνης
έτρεχεν εις όλην την ύπαρξιν της Γερασιμίνας και μισογελούσαν τα χείλη
ενώ εκοκκίνιζαν τα μαραμένα μάγουλα.

Αλλά τόρα εις τους λόγους της γειτόνισας ότι ο Τζακ μαχαιρώνει κατά
προτίμησιν τα κορίτσια τα ετοιμόγαμα, ετινάχθη από την πέτραν όπου
εκάθητο ορθία και την εκοίταξε ερωτηματικά.

 — Ποιος σου το είπε;

 — Τι ποιος μου το είπε; Δε ρωτάς οποίον θέλεις .... Δε ρωτάς το Γιάννη
μου....

Αλλά τι ανάγκη να ερωτήση τον Γιάννη η Γερασιμίνα; Ενθυμείτο τόρα ότι
το είχε ακούσει και από άλλους πριν. Και ο μπακάλης της το είπε και ο
παπάς της ενωρίας και ο μανάβης χθες ακόμη, όταν επήγε ν' αγοράση
λάχανα, την εκοίταξε κατάματα και της είπε σοβαρά:

 — Τήραξε γρήγορα να παντρέψης την Ελένη.

Τόρα η πτωχή μητέρα έτρεμεν από φόβον.

Εσκέφθη ότι η κόρη της δεν είχεν έλθει ακόμη από την μοδίστρα και
άρχισε να βάνη με τον νουν της χίλια κακά. Από την ανυπομονησίαν της
άφησε την συντροφιάν και αργά βαδίζουσα έφθασε εις την γέφυραν του
Ιλισσού και εκοίταξε με περιέργειαν γύρω.

 — Μα πώς δε φαίνεται ακόμη! εψιθύρισε με αδημονίαν.

Και κάτι της έσφιγγε τον λαιμόν. Η καρδιά της εβροντοκτύπα από
προσδοκίαν, ενώ δύο δάκρυα ανέβαιναν από τα γεροντικά μάτια της έτοιμα
να κυλισθούν κατά γης.

Ο ήλιος είχε δύσει από αρκετής ώρας, και μόλις αι ανταύγειαί του
διετηρούντο ακόμη επάνω εις τα ξανθά μάρμαρα της Ακροπόλεως. Τα άστρα
είχαν αναφανή ένα με το άλλο εις τον γαλανόν ουρανόν· οι φανοί του
φωταερίου ανάψανε εις την πλατείαν του Ζαππείου· ένα προς ένα
εφωτίζοντο ως λαμπρά σκαλοπάτια τα σπίτια που εσκάλωναν εις τους γύρω
λόφους, οι περιπατηταί έγιναν αραιοί και μόνον οι φωνές μιας συντροφιάς
παιδιών ηκούοντο συγχεόμεναι με τον αδιάκοπον και βαθύν θόρυβον της
πόλεως. Και όσον επροχωρούσε η νύχτα τόσον περισσότερον ανησυχούσεν η
Γερασιμίνα. Είνε αλήθεια ότι και άλλοτε αργούσε η Ελένη, όταν είχαν
βιαστική δουλειά εις το κατάστημα και ηναγκάζετο να πηγαίνη η ιδία προς
αναζήτησίν της. Αλλά τόρα, έπειτα από τόσες διαδόσεις θα ήτο δυνατόν να
εβράδυνε χωρίς κακό το κορίτσι της;

 — Μπα! Δεν είνε για καλό! εψιθύρισε σταυροκοπουμένη.

Και σχεδόν μισοκλαίουσα απεφάσισε να πάη έως το κατάστημα να
πληροφορηθή. Μόλις όμως έκαμε ολίγα βήματα από την γέφυραν και διέκρινε
μακράν από το καμαρωτόν περπάτημά της. την κόρην σπεύδουσαν με το δέμα
εις την μασχάλην. Πλησίον της όμως είδε να βαδίζη και άλλην σκιάν
ανδρικήν αυτήν, και ελαχτάρισε φαντασθείσα ευθύς τον Αντεροβγάλτην.

 — Έλα κορίτσι μου, τόρα! εφώναξε δυνατά.

 — Εδώ είσαι, καλέ! απάντησε η κόρη.

Αλλ' ούτε η ταραγμένη φωνή της, ούτε η κίνησις του συντρόφου της, που
εστάθη παράμερα διέφυγε την γριάν. Το εναντίον μάλιστα. Η Γερασιμίνα
εγνώρισεν ότι ήτο ο Γιάννης, ο γιος της γειτόνισσας, τον οποίον της
εσύσταιναν να ερωτήση διά τον Τζακ. Και έτσι όμως δεν ησύχασε, αλλά
περισσότερον δυσαρεστήθη.

 — Μπα! συντροφιά μούρχεσαι! είπε με θυμόν εις την θυγατέρα της.

Και όλον τον δρόμον ως που έφθασαν εις το σπίτι, δεν έπαυσε να ψιθυρίζη
βρισές εναντίον του συντρόφου της Ελένης. Διότι η Γερασιμίνα εγνώριζε
από καιρόν ότι η κόρη της ησθάνετο την καρδιά της κλίνουσαν προς τον
Γιάννη.

Και δεν ηπατάτο καθόλου η Γερασιμίνα. Ο Γιάννης ήτο κοντόχοντρος νέος,
είκοσι χρονών, τσαγκάρης το επάγγελμα και κούτσαβος κατά συνήθειαν.
Μυτερά παπούτσια, πλατύ πανταλόνι, κόκκινο ζωνάρι και ρεπούμπλικα κάτω
της οποίας προς το μέτωπον, επρόβαλαν λαδωμένες αφέλειες. Τις
καθημερινές εδούλευε μεροκάματο, και τις γιορτές εχόρευε με την λατέρνα
εις την πλατείαν της συνοικίας. Η Θοδωριά η μάννα του τον εκαμάρωνε
περισσότερο για τον χορόν του παρά για την δουλειά του. Ώρες καθόταν
και τον κοίταζε να γυρίζη σαν σβούρα στις μύτες των παπουτσιών του,
όταν εχόρευε το χασάπικο και συχνά έλεγε με περηφάνεια εις τις άλλες
γυναίκες.

 — Τι ελεύθερος, καλέ γειτόνισές μου! τι ελεύθερος! Δε χορεύει· πετάει
σα γεράκι.

Όμως από αυτά κι αυτά η Γερασιμίνα καθόταν στα κάρβουνα. Δεν το ήθελε
το γεράκι κοντά εις την περιστέρα της. Ο Γιάννης, εκτός που ήταν
καυγατζής και σκορποχέρης, είχε μητέρα να θρέψη και μιαν αδελφή να
υπαντρέψη. Και δεν είχε τίποτα άλλο από τα δυο του χέρια. Εις το σπίτι
εκάθοντο με νοίκι. Όταν την αυγήν ο Γιάννης επήγαινε εις την πόλιν να
πιάση δουλειά, με το τσιγάρο εις το στόμα και τα χέρια εις τις τσέπες
του πανταλονιού, ετύχαινε πολλές φορές και η Ελένη να πηγαίνη με το
δεματάκι της εις την μασχάλην. Και όταν το βράδυ εγύριζεν ο ίδιος εις
το σπίτι, νωθρά σύρων τα παπούτσια του εις τον δρόμον και συρίζων
τραγουδάκια του παλκοσένικου, ετύχαινε να γυρίζη και εκείνη με το
υπόπτερον βάδισμα της, ωσάν βιαζομένη να φθάση εις την μητέρα της. Τότε
εις τα συναπαντήματα εκείνα εγνωρίσθηκαν αμοιβαίως. Και επειδή η νεότης
έχει πάντα την καρδιά εις το χέρι και πρόθυμα ανταποδίδει την φιλίαν,
οι δύο νέοι γρήγορα εφιλιώθησαν τόσον, ώστε δεν άργησε ο ένας να
ομολογήση εις τον άλλον, τον πόθον που είχαν και οι δύο, να πηγαίνουν
μαζί εις την εργασίαν και μαζί να γυρίζουν το βράδυ εις το σπίτι τους.
Επειδή δε πρώτη ομολογία του έρωτος είνε η προσπάθεια που καταβάλει
καθένας για να κρύψη από τον άλλον τα αισθήματά του, οι δύο νέοι
εγνωρίσθησαν περισσότερον όταν εσυμφώνησαν να φυλάσσωνται από τους
γονείς των.

Αλλά με το πέρασμα του χρόνου και η αγάπη τους έγινε περισσότερη.
Μέχρις ου ο Γιάννης το είπεν εις την μάνα του και εκείνη έπειτα από
μερικούς δισταγμούς απεφάσισε να το προτείνη εις την κυρά Γερασιμίνα.
Αλλά η γριά αμέσως έδειξεν ότι ούτε ν' ακούση ήθελε τέτοιο γάμο. Την
κόρη της αυτή δεν την είχε για τον Γιάννη· ας το βγάλη από τον νουν
του! . . . Και σήμερα τα ίδια εξηκολούθει να καλαναρχά εις την θυγατέρα
της, θυμωμένη που την είδε πάλιν με τον νέον υποδηματοποιόν.

 — Συντροφιές ε! Δεν μπορείς, βλέπεις, νάρθης μοναχή σου! — έλεγε και
ξανάλεγε η γριά.

 — Μοναχή μου, βέβαια! είπε μιξοκλαίουσα η Ελένη. Δεν ακούς τι γίνεται
με τον αντεροβγάλτη.

Εις το όνομα του κακούργου η Γερασιμίνα έπαυσεν αμέσως τις φωνές της. Ο
θυμός της κατέπεσε διά μιας όπως μετά ψυχρολουσίαν και το ρίγος επέρασε
πάλιν όλον της το σώμα.

 — Τι άκουσες νυφούλα μου; ερώτησε σιγά την θυγατέρα της. Αλήθεια πως
κυνηγάει τα κορίτσια;...

 — τα ετοιμόγαμα· εσυμπλήρωσεν αμέσως η κόρη. Βέβαια. Δεν άκουσες που
ξεκοίλιασε ένα στη Βάθεια.

 — Πότε;

 — Ψες — όχι, σήμερα το μεσημέρι.

 — Τι λες;

 — Εκείνο που λέω. Και ήταν αρραβωνιασμένο. Την Κυριακή θα γινόταν ο
γάμος της.

 — Ωχ αλοίμονό μου της άμοιρης! . . . εφώναξεν η γριά κοιτάζουσα
φοβισμένη την θυγατέρα της.

 — Αμ βέβαια! εψιθύρισεν η κόρη δειλά. Ο ένας δεν της αρέση, ο άλλος
της βρωμάει. Να μη μας χαιρετίση κανείς! να μη μας συντροφέψη κανένας!

Η νύχτα είχε προχωρήσει αλλά ο ύπνος δεν εκάθιζε εις τα βλέφαρα της
κυρά Γερασιμίνας. Τα λόγια της μάνας του Γιάννη, η συμβουλή του μανάβη,
τα λόγια του παπά που έφτυσε τρις και έκαμε τον σταυρό του εις το όνομα
του κακούργου ως να επρόκειτο περί του Οξαποδώ, εγύριζαν κι
εξαναγύριζαν εις το κεφάλι της γριάς διασταυρούμενα μεταξύ των ως
αστραπαί εις νεφελώδη ουρανόν. Αλλά προ πάντων η Γερασιμίνα εσκέπτετο
τα λόγια που της είπε η θυγατέρα της απόψε. Η μητρική της στοργή
εύρισκε μέσα εις αυτά κάποιαν διαμαρτυρίαν, κάποιο παράπονο της
δροσεράς νεότητος και της ζωής εν γένει, που εκινδύνευε. Και εύρισκεν
ότι εκινδύνευεν όχι διά τίποτ' άλλο αλλά διά την μωράν επιμονήν της, να
μη δεχθή ως γαμπρόν της τον Γιάννη, το παιδί της Θοδωριάς.

Αλλά μήπως και αυτή το έκαμε για κακό! εσυλλογίζετο τόρα η Γερασιμίνα,
θέλουσα να δικαιολογηθή εις τον εαυτόν της. Κάθε γονιός για το καλό του
παιδιού του φροντίζει. Ήθελε να πανδρέψη την κόρη της· αλλά ήθελε να
της δώση άνδρα, από τον οποίον να μη στερηθή τουλάχιστον το ψωμάκι.
Αλήθεια ο Γιάννης ήτο καλός· ψυχή μάλαμα· αλλά τι να τον κάμης που ήτο
πτωχός· είχε και συνάλλαγμα να εξοφλήση — την αδελφή του. Ενώ ο
διπλανός μπακάλης, που είχε παραμεστωμένον από εμπορεύματα το μαγαζί
του, εφαίνετο πολύ προτιμώτερος. Ήτο βέβαια ηλικιωμένος, είχε περάσει
τα πενήντα αλλά είχε γεμάτο το πουγγί. Ότι είχε και αυτός την ιδέα του
για την Ελένην, δεν υπήρχεν αμφιβολία. Όταν η Γερασιμίνα επήγαινε εις
το μαγαζί του της έκανε τόσες περιποιήσεις και την ερωτούσε συχνά πυκνά
για την κόρη της. Όταν λοιπόν μια μάνα έχει τόσες καλές ελπίδες για την
τύχην της κόρης της, βέβαια δεν μπορεί να βιασθή να την δώση σε
χειρότερα.

 — Μπόραγα να κάμω αλλιώς; ερωτούσε μονάχη της.

Αλλά τόρα παρεδέχετο και αυτή ότι έπρεπε να βιασθή. Ο μπακάλης δεν
έλεγε ούτε ναι ούτε όχι. Και όμως η Ελένη της είχεν ανάγκην από
προστασίαν, ισχυράν προστασίαν. Άσε που μπορεί να κλείση έξαφνα και
εκείνη τα μάτια της και να την αφήση εις τους πέντε δρόμους! Και τόσο
ζωντανή εφάνη εις την φαντασίαν της η ερημιά της κόρης της ώστε άρχισε
σιγά σιγά να αλλάζη την ιδέα που είχε πριν διά τον Γιάννη. Καλό παιδί
και αυτός! γερός, δουλευτής. Πώς είνε μαχαιροβγάλτης; Αλλά τάχα και
αυτό δε χρειάζεται εις τους καιρούς που ζούμε; Ας πάρη τα μούτρα του ο
κύριος Τζακ να φανή μπροστά του. Έπειτα την αγαπάει την Ελένη.

 — Δος μου την Ελένη κι ας είνε με το πουκάμισο! της είχε ειπή κάποτε
για να δείξη πως εκείνη αγαπά και όχι την προίκα της.

Ε! Αφού αγαπιώνται ας ζήσουν τα παιδιά της· κατέληξεν η γριά. Και άμα
μέσα εις τις σκέψεις της αυτές ετύχαινε να καταβάλλεται η γεροντική της
κράσις και να βυθίζεται εις νάρκην, ο Αντεροβγάλτης πελώριος με μακρυά
μαύρα μουστάκια και γενειάδα δασείαν, με δυο μάτια φλογερά και μεγάλα
ως άστρα, εφαίνετο έξαφνα να μπαίνη από τις χαραμάδες της πόρτας, με
γιγάντια μάχαιρα εις το ένα χέρι και παμμεγίστη μποτίλια εις το άλλο.
Και τίποτε δεν εζήτει εκεί ο κακός άνθρωπος παρά να ξεκοιλιάση την
θυγατέρα της. Τότε η γριά ετινάζετο εις το στρώμα έξαλλος και άπλωνε τα
χέρια προς τ' αριστερά όπου εκοιμάτο η Ελένη και για πολλήν ώραν
εκοίταζε το πρόσωπόν της, θέλουσα εις το αμυδρόν φως που έχυνε επάνω
της η κανδύλα του εικονίσματος να καμαρώση τα χαρακτηριστικά της. Και
έξαφνα τα μητρικά της αισθήματα εκυρίευσαν τόσον την καρδιάν της, ώστε
έσφιξε την κόρην εις τους κόλπους της σπασμωδικώς χύνουσα άφθονα
δάκρυα.

 — Τι έχεις μαμάς ερώτησε η κόρη εξυπνώσα κατατρομαγμένη.

 — Τίποτα κόρη μου! τίποτα νυφούλα μου . . . είπε η γριά τρυφερά. Ναι
αύριο θα σε δώσω του Γιάννη . . . τ' απεφάσισα.

Μόλις εξημέρωσεν η κυρά Γερασιμίνα ήτο στο πόδι. Περισσότερον
ανυπομονούσε τόρα αυτή παρά η Ελένη. Την εύρισκε μάλιστα τόσον φυσικήν
την απόφασίν της που δεν ημπορούσε να εξηγήση πώς εμπόδισε τόσον καιρόν
αυτόν τον γάμον, αφού επρόκειτο να ευτυχήσουν όχι μόνον οι δύο νέοι,
αλλά και αυτή η ιδία. Και η ανυπομονησία της έγινε μεγαλύτερη όταν
ανοίξασα την πόρτα της είδε της γειτόνισσας κλειστήν ακόμη. Γούστο είνε
να έφυγαν πρωί πρωί και να περιμένη ως το βράδυ. Και αν δεν έρθουν το
βράδυ κι αν δεν έρθουν ούτε αύριο; Και πού να πήγαν: Μην επήγαν στον
Περαία; Μην άλλαξαν κατοικία; Μην τον πάντρεψε σώγαμπρο πουθενά τον
Γιάννη η κυρά Θοδωριά; Όλα γίνονται. Ο διάβολος άμα θέλει να χαλάση μια
δουλειά όλα τα καταφέρνη... Η Γερασιμίνα έπινε τον καφέ της,
εσυλλογίζετο και όσο που δεν έκλαιε.

Τέλος άνοιξε η απέναντι πόρτα και η Θοδωριά εχαιρέτισε πρώτη. Η
Γερασιμίνα ήθελε να πετάξη μια στιγμή, να κάμη την πρότασί της και να
τελειώσουν μια ώρα αρχήτερα. Αλλά πράγμα παράδοξον — κάτι της έσφιξε
την καρδιά και εδίστασε. Η ιδέα της παλαιάς της διαγωγής, ο πρόστυχος
τρόπος με τον οποίον άλλοτε απέρριψε αυτή τας προτάσεις των, ήλθε τόρα
και την εκάρφωσε εις το κατώφλι της. Δεν ήτο τάχα δίκαιο να της φερθούν
έτσι κι εκείνοι τόρα;

 — Καλημέρα, θειά Γερασιμίνα;

Ο Γιάννης επέρασε κοντά και την εχαιρέτισε με πολύν σεβασμόν. Και η
μητέρα του που ήρχετο από πίσω με την στάμνα, την εχαιρέτισε και εκείνη
με μαλακό και γλυκό χαμόγελο.

 — Καλημέρα κι από κοντά, γειτόνισσα. Πώς πέρασες απόψε;

Η Γερασιμίνα εμαγεύθη από την καλοσύνη και των δύο. Καρδιές μια φορά!
Ρουμπίνια να βάλης δε ζυγιάζονται. Επήρε τέλος θάρρος, έσφιξε τον εαυτό
της και τους έκραξε με τόνομα.

 — Γιάννη! κυρά Θοδωριά!... κοπιάστε μέσα μια στιγμή!

 — Ελυπήθηκ' η καρδιά σου επί τέλους! εφώναξε με χαρά η Θοδωριά.

Η Γερασιμίνα έκαμε πως δεν άκουσε. Εμπήκε πρώτη εις το σπίτι, άναψε το
καμινέτο, έβαλε νερό εις το μπρίκι και το ετοποθέτησε απάνω. Έπειτα
εσυμπλήρωσε την πρόσκλησί της:

 — να πάρτε έναν καφέ ...

Μάνα και γιός εκοιτάχθηκαν με απορία. Γι' αυτό τους κάλεσε! να πάρουν
έναν καφέ; Τάχα δεν έχουν καφέ στο σπίτι τους; Η Θοδωριά ετοιμάζετο να
ζήτηση εξηγήσεις, αλλά εμπήκεν η Ελένη δροσερή και χαρούμενη και άρχισε
να φιλή την γειτόνισσά της σαν να είχε να την ιδή χρόνους. Σύγκαιρα τα
μάτια της λαμπερά και γελαστά έπαιζαν του νέου, δίνοντας του υπόσχεση
πως όλα ετελείωσαν πια.

Εκείνη την στιγμή ακούστηκε έξω  δυνατή φωνή:

 — Εφημερίδες! και η σύλληψη του Άντεροβγάλτη! . .

 — Τι, τι, τι; έκαμε η Γερασιμίνα.

 — Α! το τέρας!... εφώναξε η Ελένη

 — Τον έπιασαν τέλος πάντων! είπε με ανακούφισιν η Θοδωριά.

Ο Γιάννης εβγήκεν εις την πόρτα, αγόρασε την εφημερίδα και αφού
εκοίταξε εδώ κι εκεί, άρχισε να διαβάζη δυνατά:

 — Τέλος απηλλάγη η πόλις μας — τι λέγομεν η πόλις μας, ο κόσμος όλος
και ιδία ο γυναικείος — απηλλάγη ενός εφιάλτου. Ο Τζακ, ο φοβερός Τζακ
ο αντεροβγάλτης δεν θα διαπράξη πλέον τα στυγερά αυτού κακουργήματα. Ο
πέλεκυς της Δικαιοσύνης τάχιστα θα επιπέση βαρύς επί του τραχήλου
του...

 — Δόξα σοι ο Θεός!... εστέναξε η Γερασιμίνα.

 — Γειτόνισσα, πάει ο καφές!... εφώναξε βιαστικά η Θοδωριά.

Αληθινά η γριά τόσον είχεν αφαιρεθή από τα νέα της εφημερίδας, ώστε δεν
επρόσεχε καθόλου εις το μπρίκι. Ο καφές εφούσκωσε, εχύθη και έσβυσε το
καμινέτο.

 — Ω! έκαμεν η γριά με θλίψιν. Να βάλω άλλον.

 — Όχι, δεν είνε ανάγκη, θειά Γερασιμίνα· είπε ο Γιάννης. Ώρα να
πηγαίνω.

 — Να μην πάρτε έναν καφέ!... Δε γίνεται! επέμενε η γριά.

 — Δεν είνε καιρός, μητέρα· είπε στενοχωρημένη και η Ελένη. Πες ότι
έχεις να ειπής και να πηγαίνη.

 — Άργησα μάλιστα και θα φάω πρόστιμο· είπε ο Γιάννης, παίζοντας
νευρικά τη ρεμπούπλικα στο χέρι του.

 — Βγάλε τον πια το λόγο σου και δε θα σε κρεμάσουν! ... είπε με γέλοιο
και αγανάκτηση μαζί η Θοδωριά.

Η κυρά Γερασιμίνα βρέθηκε στενοχωρημένη. Αλήθεια τι είχε να τους ειπή;
Ο αντεροβγάλτης επιάστηκε· δεν τον εφοβόταν πια. Ο μπακάλης ήταν εκεί
με το εμπορικό του τίγκα. Γιατί να βιαστή; Απόφευγε όσο ημπορούσε τα
μάτια της κόρης της. Γύρισε σαν να ζητούσε κάτι και τέλος έσκυψε,
έβγαλε από το πόδι της μια μισολυωμένη παντόφλα και την παρουσίασε στο
Γιάννη.

 — Είπα γιε μ' κάνε μου τη χάρη να την μπαλώσης. Το βράδυ που θα
γυρίσης μου τη φέρνεις. Δεν έχω άλλη και θα βάλω τα καλά μου σήμερα όλη
μέρα. Κι ότι κάνει θα σε πληρώσω...

Ο νέος άπλωσε μηχανικά επήρε την παντόφλα και εστάθη ακίνητος εκεί,
κατάχλωμος, με τα χείλη τρέμοντα, τα μαλλιά σηκωμένα. Η Ελένη εκοίταζε
πότε αυτόν πότε τη μάνα της και πότε τη Θοδωριά κατάπληκτη κι εκείνη
και όλο εψιθύριζε σαν αποβλακωμένη.

 — Τι λέει! τι λέει! τι λέει!...

Και η κυρά Θοδωριά έπαθε την ίδια κατάπληξη· αλλά συνήλθε αμέσως.
Γρήγορα ένοιωσε την μεταβολή της γειτόνισσάς της και την αφορμή που την
εγέννησε.

 — Πήγαινε, παιδί μου· είπε εις τον γιο της ήσυχα πέρνοντας την
εφημερίδα από τα χέρια του. Πήγαινε. Δεν είνε λόγος να χάσης το
μεροκάματο σήμερα.

 — Μαμά!... εφώναξε με παράπονο η κόρη.

Η Γερασιμίνα εφαίνετο αφωσιωμένη εις το να σφογγίζη τους καφέδες από το
τραπέζι και ούτε εγύρισε να ιδή την κόρη της.

 — Μα τι μας διάβασες παιδί μου! είπε έξαφνα η Θοδωριά παίζοντας
ταυτοχρόνως το μάτι και εις τους δυο νέους. Δεν είδες παρακάτω;

Και άρχισε να διαβάζη δυνατά και χτυπητά: «Κατά δυστυχίαν όλα είνε
ψεύματα. Ο φοβερός Άγγλος και πάλιν ελεύθερος. Εκεί που τον ωδηγούσαν
εις την ανάκρισιν εξέφυγε από τας χείρας του χωροφύλακα — κουλαμάρα
ντε! — φόρα την κάμα και ανοίγει σαν πετάλι την κόρη του Διαφεντή —
ετοιμόγαμη κοπέλλα είκοσι χρονών.»

 — Έλα Χριστέ και Παναγιά! . . . διέκοψεν η Γερασιμίνα.

 — Μπα το τέρας! . . . είπε η Ελένη κοιτάζοντας με κρυφή χαρά τον
τρόμον της μάνας της.

 — Τον έπιασαν το ελάχιστον; ερώτησεν ο Γιάννης

 — Μπα! δεν ακούς τι λέει; έκαμε η Θοδωριά και άρχισε πάλι το διάβασμα.
Η εξουσία ετράπη προς καταδίωξί του. Λέγεται ότι ο κακούργος
διευθύνεται στο Βαθρακονήσι....

 — Πωπωπωπώ! . . . ηκούσθη η φωνή της Γερασιμίνας. Και συγχρόνως ώρμησε
και έκλεισε δυνατά την πόρτα με τον σύρτη.

 — Δεν έχεις να πας πουθενά, κορίτσι μου· είπε τρέμουσα ολόκορμη. Δεν
θα βγης από την πόρτα μας βήμα.

 — Και βέβαια! είπε η Θοδωριά, Καλέ τι τούτο που μας ηύρε! Να μην
ωρίζουμαι τα παιδιά μας!..

Οι δύο νέοι την εκοίταζαν με θαυμασμόν: Πώς τα καταφέρνει, καλέ!

 — Εγώ θα φύγω ως τόσο· είπε ο Γιάννης. Δε θα γλυτώσω, φοβάμαι το
πρόστιμο.

 — Θα μας αφήσης μονάχες! . . . εψιθύρισεν η Ελένη τρομασμένη τάχα.

Ο Γιάννης εκίνησε να φύγη, έφτασε εις την πόρτα και κοντοστάθηκε.

 — Λοιπόν, θειά Γερασιμίνας ερώτησε με χαμόγελο· ποια θες να πάρω να
μπαλώσω;

 — Την παντόφλα ή την... κυρά Λένη; επρόσθεσε γελαστή η Θοδωριά.

Η γριά τον εκοίταξε με αγωνίαν. Έρριξε τα μάτια εις όλα γύρω, έμψυχα
και άψυχα σαν να τους εζητούσε συμβουλή και τέλος απάντησε σαν να
παραμιλούσε:

 — Πάρτες και τις δυο! πάρτες με την ευχή μου!...



Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Η Σ
1912 — 1922



Έβγα μανούλα να με ιδής έβγα να μ' αγνατέψης.
Το πώς γυρίζω την Τουρκιά όλα τα βιλαέτια,
Το πώς γιαλίζ' η λόγχη μου, πώς λάμπει το ντουφέκι
Κι αυτό το καταυχένι μου στις πλάτες ανεμίζει!
Κι η μάνα του του μίλησε κι η μάνα του του λέει:
Με τι ποδάρια να σταθώ να βγω να σ' αγναντέψω;
Γέρασα η μαύρη γέρασα κι ακόμα παντυχαίνω
Ν' ακούσω πως τα πάτησες της Πόλης τα Μπουγάζια!...



ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ
29 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824



Εις του Γέροντα τον κάβο καραντί κάνει μεγάλο.
Μια φρεγάδα βόλτα — βόλτα φοβερίζει τα μπουρλότα.
Μπουρλότα τής μολύσανε στην πρύμνη το κολλήσανε.
Άλλο ένα της μολάρουν και στην μπάντα την τρακάρουν.
Επήρ' ο τσιμπχανές φωτιά και φοβηθήκαν τα σκυλιά.
Μώρ' απόψε θα μας κάψουν όλους σκλάβους θα μας πιάσουν..
Χάιντε γεια σου μώρ' ναβέτα πούκαμες τις μπάλες νέτα.
Νάταν δυο σαν το Μιαούλη καίγαν την αρμάδα ούλη.
Νάταν άλλη μια ναβέτα κάναν την αρμάδα νέτα.



Φ Ρ Α Γ Κ Α Β Ι Λ Λ Α
29  ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824



Ήσαν ψηλές και λιγερές σαν το κυπαρίσι, ωραίες σαν την Αφροδίτη,
χαρούμενες και γελαστές όπως θέλουν την Αμαριλίδα. Και είχαν τα αυτά
χαρακτηριστικά: Μεγάλα γαλανά μάτια με μακριές βλεφαρίδες· χείλη λεπτά
και κόκκινα σαν το λουλούδι της ροδιάς· μαλλιά χρυσά και τόσο μακρυά
που όταν έπεφταν εις την λίμνη εσκέπαζαν όλο της το πρόσωπο σαν
χρυσοπλεγμένο δίχτυ.

Την μία την έλεγαν Ροδιά και την άλλη Τριανταφυλλιά.

Μιαν αυγή ανοιξιάτικη κατέβηκαν εις την λίμνη και αφού έβγαλαν τα πέπλα
τους έπεσαν εις το νερό, που με ανατριχίλα και αυτό άρχισε να γλείφη το
άσπρο τους κορμί.

 — Είνε άλλη καλήτερη από μας; ερώτησεν έξαφνα η Ροδιά την αδελφήν της.

 — Είσαι και συ, είμαι κι εγώ· μα είνε κι η Νεράιδα της λίμνης που
λέει: φέξε ήλιε μου τι εγώ θα φέξω.

 — Και είνε καλήτερη από με;

 — Είνε, βέβαια.

 — Αμή δε... Σα θέλη ας έβγη και θα ιδούμε.. είπε με θυμό η Ροδιά.

Αλλά δεν επρόφθασε να τελειώση τον λόγον της και η κοιλάδα εφωτίσθη από
μαγικήν λάμψιν. Μαύρα ως άσφαλτος μαλλιά πλεγμένα κατά την αρχαίαν
ελληνικήν συνήθειαν απάνω σε κεφάλι κανονικό και έπειτα πάγκαλον και
απαλόν στήθος εφάνησαν επάνω από το νερό. Ήτο η Νεράιδα. Αι δύο αδελφαί
έκλεισαν τα μάτια τους από την λάμψιν.

 — Ιδές με, είπε στη Ροδιά η Νεράιδα· είμαι καλήτερή σου;

 — Είσαι, κυρά... είπεν εκείνη, τρέμουσα ως το φυλλοκάλαμον.

 — Τότε, θα σε πάρω στο παλάτι μου, να γένης δουλεύτρα μου. Θα σε
κλείσω εκεί να μαραθούν τα κάλη σου και να μη καυχηθής πια.

Και έσυρε μέσα εις την λίμνη χωρίς να θέλη την Ροδιάν.

Όταν έμεινε μόνη η Τριανταφυλλιά έκλαιε και δεν ήθελε να αφήση το μέρος
όπου ετάφη ζωντανή η αδελφή της. Έφερε μελόπητες από τις σπηλιές και
γάλα από τα γίδια και ξανθό μαλλί από νεογέννητο αρνί και τα έρριξε εις
την λίμνην για να μαλακώση την Νεράιδα. Αλλά δεν κατώρθωνε τίποτα.

Κάποια ημέρα, εβαρέθηκε τα κλάματά της και εβγήκε η Νεράιδα.

 — Τι θέλεις εδώ Τριανταφυλλιά; της είπε με θυμό.

 — Κυρά, είπεν εκείνη δειλά, δος μου την αδερφή μου ή πάρε κι εμένα
μαζί... Εκείνη δεν έμαθε να δουλεύη· είμαι καλήτερη δουλεύτρα εγώ.

 — Δεν σε θέλω εσένα. Αν θες την αδερφή σου κόψε και δος μου τα μαλλιά
σου.

 — Τα μαλλάκια μου; είπε με ανατριχίλα η Τριανταφυλλιά.

Δεν εδίστασεν όμως, αλλ' ευθύς έκοψε και έρριξεν εις την λίμνην τα
χρυσά της μαλλιά. Τότε εφάνη επάνω από τα νερά ένα κλωνί ροδιάς· αλλά
δεν τον επρόσεξε η κόρη, γιατί περίμενε να ιδή την αδελφήν της. Και
άρχισε πάλι τα κλάματα.

Την άλλην ημέραν εφάνη πάλιν η Νεράιδα.

 — Γιατί κλαις Τριανταφυλλιά; της είπε, με χαρούμενο γέλιο.

 — Είσαι κακή και σκληρή· η αδερφή μου δεν εφάνηκε πουθενά.

 — Εφάνηκε, αλλά δεν μπορείς να την γνωρίσης... Δος μου τα μάτια σου
και θα την αποκτήσης.

 — Ω! τα μάτια μου!... είπε με πόνο η κόρη.

 — Δεν θέλεις; είπεν η Νεράιδα τότε...

Και εκινήθη να φύγη.

 — Ω, στάσου! στάσου! είπε με δάκρυα και δένουσα παρακλητικά τα χέρια η
κόρη. Δε θέλεις άλλο από τα μάτια μου; Έχει πολύ χρυσάφι ο πατέρας και
η μάνα μου, διαμάντια και μπριλάντια που λάμπουν σαν τον ήλιο. Θέλεις
να σου φέρω από κείνα;

 — θέλω τα μάτια σου· μου τα δίνεις; είπεν απειλητικά η Νεράιδα.

 — Τα μάτια μου!... είπε με φρίκην η κόρη. Να, πάρε κι αυτά και δος μου
την αδερφή μου... Ορκίσου όμως πως θα μου τη δώσης.

 — Ορκίζομαι να πεθάνω και να μη ξαναζήσω πια. Τα χείλη μου να
σκεπάσουν τ' αγριαγκάθια και το νερό μου να γίνη βρωμερό· είπεν η
Νεράιδα.

 — Να πεθάνης και να μη ξαναζήσης ποτέ. Τα χείλη σου να σκεπάσουν τ'
αγριαγκάθια, και το νερό σου να γίνη βρωμερό· ξανάειπε η Τριανταφυλλιά.

Και με την άκρη του βούρλου εκέντησε τα μάτια της και τα έχυσε μέσα εις
την λίμνην.

 — Να η αδελφή σου, ηκούσθη ευθύς η φωνή της Νεράιδας.

Η δυστυχής τυφλή, αργοβατούσα και σφάλλουσα, άπλωσε τα χέρια, αλλά
μόνον αγκάθια έσφιγγεν εις τα στήθη της.

 — Ω! δος μου την! έλεγε με πόνον ψυχής· δος μου την ...

 — Σφίξε την αγκαλιά σου και θα την εύρης, είπεν η Νεράιδα.

Εκείνη έσφιξε πρόθυμα την αγκαλιά της, αλλ' αντί το σώμα της αδελφής
της, αγκάθια ροδιάς ένοιωσε να τρυπούν το σώμα της.

 — Ω! με γέλασες! είπε με πόνον και έπεσε κάτω λιπόθυμος.

Και δεν έννοιωσεν ότι η ροδιά που αγκάλιαζε ήτο η μεταμορφωθείσα αδελφή
της.

Η Τριανταφυλλιά όταν συνήλθε αργότερα, εσηκώθη και ηθέλησε να βαδίση,
αλλά εσκόνταβε εις κάθε βήμα... Έλειπαν τα γαλανά και μαγευτικά μάτια
της. Το φως εκείνο, δίχως του οποίου και ο ήλιος χάνεται και αυτή η
θεία και φεγγοβόλος στήλη θα καταντούσε περιτή εις τους υιούς του
Ισραήλ, είχε σβύση διά αυτήν.

 — Μου έλεγαν τις Νεράιδες κακές και φθονερές· μα δεν το πίστευα τόσο
!... Έκοψα τα μαλλιά μου, τα χρυσά μαλλιά μου και της τα έδωκα...
Έπειτα της έδωκα τα μάτια μου. «Τι με μέλλει, έλεγα, αφού θα μου δώση
την αδερφή μου; Εκείνη θα με παίρνη από το χέρι, θα μου μιλή, θα
γελούμε μαζί και θα τα λησμονώ όλα» μα τόρα;

 — Αχ!... Είπε, και άρχισε τα δάκρυα.

Άκουσε τότε φωνές ανθρώπων και γαυγίσματα σκύλων. Ένας άνθρωπος
επλησίαζε προς αυτήν· εμαζεύθη πίσω από τα βάτα όπως η Άρτεμις προ των
περιέργων βλεμμάτων του Ακταίωνος.

 — Κόρη μου!... εφώναξεν ο άνθρωπος μόλις την είδε.

 — Πατέρα μου!... είπεν εκείνη εις την φωνήν και έπεσε εις την αγκαλιά
του.

Αλήθεια ήτο ο δύστυχος πατέρας, που είχεν έβγει εις αναζήτησιν των
θυγατέρων του.

Ο γέρος έμαθε τα πάντα. Εφώναξε τους υπηρέτας του, άδειασαν την λίμνην,
και εις τον πάτον αυτής εύραν μια πλάκα στακτιά.

 — Από κάτω από αυτήν είνε η κόρη μου είπε και διέταξε να την σηκώσουν.

Αλλά εις το πρώτον κτύπημα, φωνή τρομώδης ηκούσθη. Οι εργάται ετράπησαν
εις φυγήν. Η λίμνη εγέμισε πάλι νερό και μια φωνή γλυκεία, αλλά
μελαγχολική ηκούσθη να λέγη.

 — Του κάκου ζητείς να με σώσης, πατέρα ... Πάρε την άλλη σου κόρη και
φύγε ... Εδώ είνε τόπος κακός. Μη θελήσης να βγάλης την πλάκα, γιατί
αμέσως θα πηδήση νερό που θα πνίξη τον κόσμο... Δεν είνε σωστό για μια
ψυχή όσο αγαπητή κι αν είνε, να θυσιάζη κανείς τη ζωή των άλλων...

Η φωνή εσιώπησεν. Ο γέροντας και η τυφλή εκυριεύθησαν από φρίκην,
έφυγαν μακρυά. Ο γέροντας θλιμένος έφερε την τυφλήν θυγατέρα του εις
τον πύργον και έμεινεν η κοιλάδα ήσυχη και η Ροδιά δίχως την aδελφήν
της...

Αλλά η τυφλή δεν θέλει να λησμονήση. Όπως ο Αλφειός την Αρέθουσαν, ο
Παν την Σύριγγα, ο Ωρίων τας Πλειάδας και η Γη τον Ουρανόν, έτσι και
αυτή ποθεί το μέρος όπου η αδελφή της μένει κλεισμένη. Κάποτε εξέφυγε
από τους φύλακάς της κατέβηκε εις τον κήπον και τρέχει εκεί που είχαν
φυτεύσει με την αδελφήν της μίαν ροδιάν. Έκοψε ένα μικρό κλωνάρι
πιστεύουσα ότι τούτο, επειδή από εκείνην εφυτεύθη, θα ωδήγει τα βήματά
της, όπως ο χρυσόφυλλος κλάδος τον Αινείαν εις τα δάση του Αόρνου, και
θα αντικαθίστα τα σβυσμένα μάτια της προς ανεύρεσιν της Ροδιάς. Και
τόρα κρατούσα αυτό εις το αριστερόν χέρι, και εις το δεξιόν οζώδη
ράβδον και ακολουθουμένη υπό μικράς λευκομάλλου ελάφου, επέρα
βραδυπορούσα φάραγκας και δρυμούς, διευθυνομένη προς το μέρος όπου
ήλπιζεν ότι ήτο η αδελφή της.

Μετά καιρόν έφθασεν εις μέρος όπου ο Πηνειός εκύλιε με πάταγον τα ψυχρά
και θολά νερά του, ανάμεσα εις πέτρες και κορμούς δένδρων.

Δεν εδίστασεν. Καθόλου δεν την τρομάζει ο βρόντος των νερών. Έκραξε την
πιστήν της έλαφον και καθήσασα επάνω της, πέφτει εις τον ποταμόν. Αλλά
το ρεύμα είναι ορμητικόν· η έλαφος αγωνίζεται, φθάνει εις το μέσον, και
μόνον το μικρόν και ωραίον κεφάλι της φαίνεται απάνω από τα νερά. Ο
άνεμος φουσκώνει τα φορέματα της τυφλής, σκορπίζει τους αναπτυχθέντας
χρυσούς βοστρίχους της και εκείνοι ραπίζουν ελαφρά το ωχρόν, πλην
γαλήνιον πρόσωπόν της. Εις τα χείλη της που έχουν το χρώμα μαραμένου
κρίνου κάθηται πικρία, τα βλέφαρά της κινούνται, ως να θέλουν να
δείξουν εις αυτήν τον κίνδυνον. Έχει σταυρωμένα εις το στήθος τα χέρια
και εις το ένα κρατεί την ροδιάν, μόνην της ελπίδα. Φαντάζεται την
έκτασιν, τον ποταμόν που περνά, τα χαλίκια και τας όχθας του και τας
ιτέας, αλλά γνωρίζει ότι δεν ημπορεί να ίδη, και κρατεί την κεφαλήν της
ίσα προς το μέρος όπου η έλαφος διευθύνεται.

Ο Πηνειός, νομίσας αυτήν ως την αγαπητήν του νύμφην Κρέουσαν, κρατεί το
ρεύμα του και η έλαφος αποθέτει εις την όχθην την τυφλήν. Σηκώνεται
εκείνη και εξακολουθεί, μέσα από αγκάθια και τριβόλους, τον δρόμον της·
βάτα ξεσχίζουν τα φορέματά της και τα αγκάθια τους πόδας της, αλλά
αδιαφορεί.

 — Ω! αν είχα τα μάτια μου! λέγει. Και σπεύδει, σπεύδει εκεί, όπου
ταχύτερος έχει φθάσει ο λογισμός της.

Σε λιγάκι ακούει κοντά εις τα πόδια της άλλα νερά ορμητικώς θραυόμενα,
αλλά συγχρόνω, και γλυκείαν φωνήν, περιπαθώς ψάλλουσαν ένα απελπιστικό
τραγούδι, όπως το τραγούδι ισοβίου καταδίκου:

    Ο ήλιος έσβυσε,
    Παν τα λουλούδια,
    Φύγαν τα όνειρα,
    Χαρές, τραγούδια·
    Η γη σκοτείνιασε,
    Χάθη τ' αηδόνι,
    Βοριάς εχύμηξε,
    Πλακώνει χιόνι...
    Νιάτα περήφανα,
    Περίσσια κάλλη
    Όλα χαθήκανε...
    Ανεμοζάλη,
    Τα πήρε κι έφυγε...
    Αχ! έλα, Χάρε,
    Κι εμέ την άμοιρη,
    Μαζί σου πάρε...

Εγνώρισε την φωνήν της αδελφής της και συγκινημένη και κατάκοπος από
την οδοιπορίαν εκάθησε κοντά εις την ρίζαν πολυφύλλου πλατάνου.

 — Ω αδερφή μου, που ήσαι; έλεγε η Ροδιά. Με άφησες λοιπόν και συ...
Όταν ήμεθα μικραί, εσύναζα τα λουλουδάκια κ' έπλεκα με αυτά τα μαλλιά
σου ... Σου έφερνα νεράκι κρύο από την πηγή και την πρωτομαγιάτικη
δροσιά για να νίβης το πρόσωπό σου ... Τόρα με λησμόνησες... Αχ! με
λησμόνησες και συ!...

Η τυφλή ηθέλησε ν' απαντήση, αλλά δεν ηδυνήθη. Εσηκώθη τότε και ηθέλησε
να περάση τον ποταμόν αλλά μόλις επροχώρησεν ολίγον εις το νερό εφοβήθη
και εβγήκε.

Αλλά η φωνή της Ροδιάς ηκούσθη πάλιν.

 — Μη φοβήσαι το νερό, αδερφή μου. Θα γνωρισθούμε από τους χτύπους της
καρδιάς μας. Έλα· εσύ με την αγκαλιά σου θα μου δώσης ζωή κ' εγώ με τα
φιλήματά μου τα μάτια σου.

 — Δεν θέλω τα μάτια μου, φθάνει να σε αποκτήσω· είπεν η τυφλή.

Και ερρίφθη ασυλλόγιστα εις το νερό.

Αλλά το ρεματάκι που τόρα μόλις κυλά κάτω από τα χόρτα, τότε εχύνετο με
ορμήν και μανίαν. Η τυφλή σηκώνει ψηλά τα χέρια για να ζητήση βοήθειαν·
αλλ' ούτε η καλλίσφυρος Λευκοθέα έρριξεν εις αυτήν τον πέπλον της, ούτε
κανένα δένδρον έγειρε τα κλαδιά του, για να πιασθή και να σωθή.

Επνίγη. Και τα καλάμια εις την όχθην άρχισαν πάλιν τους θρήνους των και
ο νυκτοκόρακας ηκούσθη επάνω εις το κυπαρίσσι.

Την άλλην ημέραν μικρή τριανταφυλλιά εφάνη κοντά εις την ρίζαν του
πλατάνου. Παρεκάλεσεν αυτόν να την πάρη εις το ψήλωμά του και αυτός
έγειρε και εσκάλωσε εις τον κορμόν του η τριανταφυλλιά. Αλλά όλο και
εστέναζεν.

 — Τι έχεις τριανταφυλλιά μου; την ερώτησε κάποτε ο πλάτανος.

 — Εκεί εις την αντικρυνή όχθη, είνε η αδελφή μου. Ο ποταμός με
εμπόδισε να την ιδώ όταν εζούσα. Τόρα αδύνατη δεν μπορώ να την φτάσω
και να την φιλήσω, καθώς πρώτα· είπε με στεναγμόν.

Ο πλάτανος εσυγκινήθηκε· άπλωσε ένα του κλαδί, έκαμε τόξον απάνω από το
νερό, ετυλίχθη εκεί η τριανταφυλλιά και έπειτα έσκυψε το κλωνάρι της,
ακριβώς απάνω από την ροδιά. Όταν ο άνεμος  φυσήξη ταλαντεύει το
κλωνάρι της τριανταφυλλιάς και η άκρη της φιλεί την ροδιάν τρυφερά.
Τότε τα καλάμια συρίζουν ηδονικά, τα πουλιά γλυκοκελαδούν, τα φυτά
στολίζονται με τα ευωδέστερα άνθη, το ρυάκι κελαρύζει, και αι δύο
αδελφαί ανταλλάσουν τα άνθη των και δεν παύουν να ψιθυρίζουν τον όρκον
της Νεράιδας.

 — Να πεθάνης και να μη ξαναζήσης ποτέ. Τα χείλη σου να σκεπάσουν τ'
αγριαγκάθια και το νερό σου να γίνη βρωμερό.

Και αληθινά. Από τότε το νερό της λίμνης εβρώμησε και τα βούρλα
εσκέπασαν το πρόσωπό της.



Α Ρ Μ Α Τ Ω Λ Ο Σ



 — Κάτσε Σεβντή μου φρόνημα κι εγώ να σε παντρέψω.
 — Δε θέλω, μάνα μ' παντρειά, δε θέλω 'γω γυναίκα.
Εζήλεψα τη λεβεντιά και το ζαριφιλίκι
Και τα τσαπράζια των κλεφτών, των καπεταναραίων
Και τ' ασημένια τ' άρματα πώχουν τα παληκάρια.
Ζύμωσ' το μάνα μ' το ψωμί και κάμτο παξιμάδι,
Θέλεις με δάκρυα ζύμωσ' το θέλεις με μοιρολόγια
Κι εγώ θα πάω αρματωλός και γω θα πάω κλέφτης.



Τ Ο  Π Α Ρ Σ Ι Μ Ο  Τ'  Α Ν Α Π Λ Ι Ο Υ
9 ΙΟΥΛΙΟΥ  1715



Να ήμουν πουλί ν' αγνάντευα της Πόλης την αρμάδα
Πώς αρμενίζει κι έρχεται και πρίμα κατεβαίνει.
Εμπρός πάνε τα κάτεργα και πίσω τα ντελίνια
Στη μέση ο Αλή μπέης με μια χρυσή φρεγάδα.
Έχει και στα καφάσια της τρία όμορφα κορίτσια
Τόνα βαρεί τον ταμπουρά, το άλλο το τσιβούρι,
Το τρίτο το καλήτερο λέει όμορφο τραγούδι:
 — Όλα τα κάστρα χαίρονται κι όλα βαρούν παιγνίδια
Τ' Ανάπλι κι η Μονομπασιά κάθουνται μαραμένα
Ανάπλι για δε χαίρεσαι για δε βαρείς παιγνίδια;
Το τι καλόχω να χαρώ παιγνίδια να βαρέσω;
Μένα Τουρκιά με πλάκωσε στεριά και του πελάγου,
Μεριά με δέρν' η θάλασσα μεριά οι Σαροτζαγλίδες
Κι απόξω ο Γιανιτσάραγας ρίχνει και με γκρεμίζει
Ανάπλι δόσε τα κλειδιά  Ανάπλι παραδόσου.
Τιγάρις είμαι Νέπαχτος, Άγια Μαύρα πουτάνα·
Εγώ είμ' Ανάπλι ξακουστό Ανάπλι ξακουσμένο
Θα πάει το αίμα ποταμός και τα κουφάρια πύργος
Γερούσι κάν' η Αρβανιτιά μ' αυτούς τους Γενιτσάρους
Κι αυτός ο Γενιτσάραγας μοιρολογεί και λέει:
Τα παληκάρια τ' Αναπλιού οι όμορφες της χώρας,
Που δεν καταδεχόντανε τη γη για να πατήσουν
Και τώρα καταντήσανε σκλάβοι στους Αρβανίτες!,
Δε κλαίν' οι μαύροι τη σκλαβιά που πάνε σκλαβωμένοι
Μόν' κλαίνε τον ξεχωρισμό που θέλει ξεχωρίσουν.
Χωρίζ' η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα
Χωρίζει κι έν' αντρόγυνο το πολυαγαπημένο
Η κόρη πάει στην Τσαμουργιά κι ο νιος κατά την Πόλη.
Πάει και ένας Τάταρης μ' εννιά παιδιά δεμένα
Πάει κι η μάνα τους κοντά σκούζουσα και βαζούσα
 — Αφέντ' αφέντη Τάταρη αφέντη Ταταρίνε,
Χάρισέ μου της έρημης και μένα ένα παιδάκι·
Θέλεις το μεσονώτερο, θέλεις τον Αναγνώστη,
Θέλεις τη θυγατέρα μου τη νυχτογεννημένη,
Ή σκότωσέ με Τάταρη και κάνεμε κομάτια!..



Ο  Κ Λ Ε Φ Τ Ο Κ Ο Τ Α Σ



Ταχτικά, είτε την αυγήν όταν εξυπνούσε διά να πάγη εις την δουλειά του,
είτε την εσπέραν όταν εγύριζε με το κάρρο του ο Σταμάτης Τομαράς πρώτα
απ' όλα ήθελε ερωτήσει με τρέμουσαν φωνήν την γυναίκα του:

 — Πώς είν' οι κότες;

 — Ε, καϋμένε και συ! Σκοινί — λουρί τόπιασες!... εφώναζε κάπως
δυσαρεστημένη η Δεσποινιώ. Δε ρωτάς κάνεμου για τη γυναίκα σου παρά για
τις κότες!.. .

 — Μωρ' ακούω τόσα! .. . έλεγε με φοβισμένον βλέμμα ο Σταμάτης.

Και αληθινά· άκουε τόσα ο αγαθός καρρολόγος. Αι εφημερίδες από το
Σαραντάημερο κι εδώ δεν έκαναν άλλο παρά να γράφουν ότι κάθε ημέραν
γίνονται φοβεραί ορνιθοκλοπαί εδώ και εις τον Πειραιά. Οι συνάδελφοί
του τα βράδια, συναγμένοι γύρω εις τα τραπεζάκια του Ταρούση, απάνω από
την ξανθή ρετσινόκουπα, διηγούντο ότι ενώ κουβαλούσαν χαλίκι από τον
Ιλισσό, άλλο δεν απαντούσαν εις τον δρόμον τους παρά σωρούς από φτερά
πουλερικών. Ο Σταμάτης ανατρίχιαζε εις το άκουσμα και έμενε ώρες άφωνος
και συλλογισμένος. Και δεν εσυλλογίζετο τίποτε άλλο παρά τις κότες του,
των οποίων τα πούπουλα μαύρα και άσπρα και ρεβιθιά, επίστευεν ότι
εξεχώριζε εις τους σωρούς που έβλεπαν οι άλλοι καρρολόγοι και τα
κεφάλια τους με τα ματάκια κλειστά και τα πόδια τους με τα στενόμακρα
γυριστά νύχια, ξυλιασμένα εις το χώμα. Και εβιάζετο να φθάση εις το
σπίτι του, μικρό, καινούργιο με στενόχωρη αυλή τριγυρισμένη από πλήθες,
εκεί πίσω από το μνημείο του Φιλοπάπου. Και μόλις έφθανε, εσήκωνε τα
μάτια προς το μονάκριβον δένδρον, την μουριά που εσκέπαζε την αύλήν και
εμέτρα τις κότες, ενώ αυτές εκοιμώντο με το κεφάλι κάτω από το φτερόν.
Τότε ευχαριστημένος που τις εύρισκε σωστές, εψιθύριζε τρίβοντας τα
χέρια με χαϊδευτική φωνή:

 — Κότες μου! κοτούλες μου! κοτίτσες μου! . ..

Δεν είχε και πολλές κοτούλες ο Σταμάτης παρά μόνον τέσσερες. Αλλά τις
είχε καλοθρεμμένες. Το πώς τις απόχτησε είνε ολόκληρη ιστορία.

Πρώτα επήρε την Κοκκό, μιαν αρχοντόκοτα με λειρί κόκκινο και μεγάλο,
σαν το στέμμα που ζωγραφίζουν εις του Σολομώντα το κεφάλι. Όταν εβάδιζε
ή όταν εκοίταζε εδώ κι εκεί, την έλεγες δίχως άλλο βασίλισσα μέσα στις
άλλες κότες. Την εψώνισε ο Σταμάτης για να την φάνε ανήμερα των
Χριστουγέννων. Μα την παραμονή, ενώ η κυρά Δεσποινιώ με τροχισμένο
μαχαίρι επήγαινε να την προσφέρη θυσία, την βλέπει τσοπ! ν' απολάη ένα
αυγό μέσα στο καλάθι με τα κάρβουνα. Η νοικοκυρά εσυγκινήθηκε — ήταν
άλλως τε καλή ψυχή, Πολίτισσα καλέ! από το Μπογιατζίκιοϊ, το χωριό του
Πατριάρχη Ιωακείμ — επέταξε μακρυά το μαχαίρι, επήρε την κότα εις την
αγκαλιά της και άρχισε να την φιλή και να λέη:

 — Δε σε σφάζω γω κυρά μου! δε σε σφάζω γω κοπέλλα μου!...

Και να! τα δάκρυα η ευαίσθητη ψυχή.

Αλλά και ο Σταμάτης όταν το έμαθε άρχισε τα δάκρυα.

 — Τέτοια κότα γουρλίδικη να σφάξης! είνε κρίμα κι από το Θεό.

Έτσι εσώθηκε η Κοκκό και για το ευχαριστώ άρχισε κάθε ημέρα ν' απολάη
κι από ένα αυγό εις το καλάθι. Και τι αυγό! μεγαλείτερο από τη γροθιά
του καρρολόγου — γροθιά που την ήξερε γιατί κάποτε την δοκίμαζε η κυρά
Δεσποινιώ.

Αντί λοιπόν κότα έφαγε κρέας χοιρινό τις ημέρες των Χριστουγέννων το
αντρόγυνο. Αποφάσισε όμως ωρισμένως του Αγίου Βασιλείου ν' αγοράση μιαν
άλλη κότα. Α! δεν μπορή! Κότα πήτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη. Ο
Σταμάτης εννοούσε ν' ακολουθήση κατά γράμμα την παλιά λαϊκή παραγγελία.
Γιατί ιδρώνει τάχα και δουλεύει και αγωνίζεται; Και αγόρασε αληθινά η
Δεσποινιώ μιαν άλλη κότα από ένα χωρικό που εγύριζε κοντά στο Θησείο
φωνάζοντας. Κότες! πάρτε κότες!... παχιές κότες!...

Αλλά — τι ευχή θεού! — ο Σταμάτης μόλις την είδε, σαν να κατάπιε το
ψαροκόκκαλο. Ήταν μια κότα λαθουράτη· το όλον της παράξενο. Με πρώτη
ματιά σου θύμιζε στρουθοκάμηλο. Είχε ένα λαιμό μακρότατο ως της χήνας
κι ένα κεφάλι μικρό σαν καρύδι. Και ποτέ δεν έστεκαν ήσυχα στη θέση
τους· είχαν ένα αδιάκοπο τρέμουλο που σου έφερνε το γέλοιο.

Αλλά και έτσι δεν θα εγλύτωνε από το μαχαίρι της Δεσποινιώς αν δεν
έκανε το εξής: Ο Σταμάτης την παραμονή της πρωτοχρονιάς ετσάκιζε
καρύδια για να χρησιμέψουν σε κάποιο γλύκισμα. Η Πιπή όμως επλησίασε
ύπουλα και άρχισε να τσιμπά ένα ένα κομμάτι. Ο Σταμάτης απόρησε. Μπα!
Επήρε τα καρύδια και τα έκρυψε στα γόνατά του. Η Πιπή έγινε πιο
τολμηρή. Ο λαιμός ετεντώθηκε περισσότερο· το κεφάλι εσκαρφάλωσε εις τα
γόνατά του και άρχισε να τσιμπά τις φούχτες του, ανάμεσα από τα χοντρά
δάχτυλά του. Ο καρρολόγος ελιγώθηκε στα γέλοια.

 — Μωρέ τ' είνε τούτο! μωρέ θα με φάη το θηρίο!... Μωρέ τη παλαβόκοτα
είνε αυτή!...

Το αποτέλεσμα είνε ότι το αντρόγυνο έφαγε χοιρινό και του Αγίου
Βασιλείου και η κότα εξακολούθησε ν' αρπάζη τα καρύδια και τις
παλαβωμάρες της.

Η κυρά Δεσποινιώ όμως — από το Μπεγιατζίκιοϊ καλέ! — άρχισε να
σκέφτεται πρακτικώτερα από τον άντρα της. «Καλά δεν τις σφάζουμε· είπε.
Δεν τις βάζω κάνε μου κλώσσες να μου βγάλουν πουλιά, να φάω αυγά, να
φάω κι από τα πουλιά τους.»

Και άμ' έπος άμ' έργον εδόθηκε να συνάξη αυγά.

Πώς τα σύναξε ο θεός ξέρει· τα σύναξε όμως. Δώδεκα καλοδιαλεγμένα,
σποράτα αυγά και τα έβαλε της Πιπής. Εκείνη έκρινε πιο θερμοαίματη.
Γκλαν — γκλαν! η φωνή της, σαν καμπάνα, Μα που ήταν παλαβή! θα έχη την
υπομονή να κάτση να κλωσσήση ή θα τα παρατήση στη μέση σαν τη μητέρα
την αλαφαλού!

Οπωσδήποτε η Δεσποινιώ την εμπιστεύτηκε. Εκείνη εκάθισε πρόθυμα και
άρχισε να κλωσσά. Εκάθισε τρεις, τέσσερες, πέντε ημέρες! Το αντρόγυνο
έκανε το θάμα του με την φρονιμάδα της Πιπής. Τι δεν κάνει η
μητρότης!.. Έξαφνα όμως επάνω εις τις πέντε, μέσα εις το καταμεσήμερο,
ετρόμαξε η γειτονιά από ένα φοβερό φτεροκόπημα. Το όρνεον Ροκ να
κατέβαινε δεν θα εθορυβούσεν έτσι. Η Πιπή πετάχτηκε με ορμή μέσα από τη
φωλιά της, επέρασε την πόρτα, επέρασε την σάλα, πετάχτηκε από το
παράθυρο και χάθηκε στη γειτονιά.

Η Δεσποινιώ έβαλε τις φωνές, απελπίστηκε. «Πάνε τ' αυγά μου! Είπε·
κρίμα στα έξοδα! θα κρυώσουν και τόρα θα χαλάσουν. Τι έπαθα να
εμπιστευθώ σ' αυτή την παλαβή! Δεν έβανα την Κοκκό»

Όχι· καλά έκαμε που δεν έβαλε την Κοκκό.

Έπειτα από μισή ώρα η Πιπή εφάνηκε πηδητή, ταρναριστή, ανέβηκε την
σκάλα γυρίζοντας εδώ κι εκεί ερευνητικά το κεφάλι, με τον μακρύ
τρεμουλιαστό λαιμό της, επήγε ίσα και εκάθισε εις τα αυγά της.

Αυτό εγινότανε τακτικά καθεμέρα πια, ως που η κότα έβγαλε τα πουλιά
της. Ω χαρές και παιγνίδια η κυρά Δεσποινιώ με τα ξεπεταρόνια της! Ω τα
χαρωπά γαυγίσματα του Φρίγκου, που τα μάζευε όταν τα έβλεπε μακρυά από
το κοτέτσι· τα μάζευε αβρά, απαλά με το στόμα και τα έφερνε κοντά εις
την μάνα τους. Ω η μανούλα η παλαβή πως εσήκωνε τα πούπουλά της και
ετέντωνε το λαιμό της και αγρίευε σαν τίγρις να ξεσχίση τον αγαθό το
Φρίγκο όταν επλησίαζε τα πουλιά της! Και ακόμη ω! κι ο Σταμάτης ο
καρρολόγος, όταν την έβλεπε όλη μαζί τη φαμελιά του: τα κοτοπούλια, τις
κότες, τ' άλογό του, το σκυλί του, τη γυναίκα του και τα παιδιά του!..

 — Αβράμ εγέννησε τον Ισαάκ, Ισαάκ δε εγέννησε τον Ιακώβ!,.. έλεγε
συχνά για να δείξη την αφθονίαν των κτημάτων του...

Ο χρόνος όμως έκαμε κι εδώ το μέρος του. Από τα τόσα κλωσσοπούλια και
με όλη τη φιλοστοργία της Πιπής και με όλη τη αγαθή φροντίδα του
Φρίγγου και την προσοχή της Δεσποινιώς άλλα πάτησε το άλογο, άλλα
χάθηκαν στις γειτονικές αυλές, άλλα εξεκοκκάλισε μόλις έγιναν για
φάγωμα ο κυρ Σταμάτης. Δεν απόμειναν παρά οι δύο αρχικές κότες και
άλλες δύο που μεγάλωσαν κι εκείνες και άρχισαν να κάνουν αυγά. Η μία
απ' αυτές είχε κάτι μάτια μεγάλα και μπλάβα που σε μαγνίτιζαν. Και ήταν
ήμερη σαν αρνάκι. Μόλις άπλωνες χέρι και της έλεγες «κάτσε»! δέκα
οργιές δρόμο να ήταν μακρυά θα καθότανε. Η άλλη έμοιαζε εις τα φτερά
και εις το παράστημα της Κοκκός μα ήταν φλύαρη σαν γαλιάντρα. Με την
κυρά Δεσποινιώ — από το Μπογιατζίκιοϊ καλέ! — έπιανε αληθινή κουβέντα.

 — Πες κυρά μου κρα κρα κρα! ... της έλεγε η Πολίτισσα.

 — Κρα — κρα — κρα — κρα!... αρχίναε πρόθυμα η Κελαϊδίστρα όλο και
ανεβάζοντας τη φωνή της ως που να φθάση στο απροχώρητο.

Πήγαινε λοιπόν εσύ να πείσης τον κυρ Σταμάτη και την συμβία του να
σφάξουν τέτοιες κότες. Μπα!

Αλλά πάλι να τις φάνε οι άλλοι! Ή μήπως τάχα είνε δύσκολο! Οι κλέφτες
άδειασαν το ένα κοτέτσι, άδειασαν το άλλο, τίποτε δεν θα τους εμπόδιζε
να κάμουν την ίδια τιμή και εις το ιδικόν του. Όταν η αρκούδα χορεύει
στου γείτονα την αυλή γρήγορα θα χορέψη και στη δική σου· λέει μια
παροιμία. Αυτό όμως δεν του άρεσε καθόλου του κυρ Σταμάτη. Αν πολλές
φορές έξεκαρδίζετο εις τα γέλοια, όταν τελειώνων το ιδικόν του φαγητόν
άρπαζε και από το πιάτο του συντρόφου του, με την δικαιολογίαν ότι όπου
φυλάει φυλάει γι' άλλον δεν ήθελε όμως να το κάνουν και οι άλλοι προς
ζημίαν του. Τις έθρεφε, εννοεί να τις φάγη αυτός τις κότες του! Και για
τούτο ο αγαθός καρρολόγος εθύμωσε και παραθύμωσε όταν ανεκάλυψεν έξαφνα
ότι μία από τις κότες του έλειπε.

 — Μωρέ Δεσποινιώ! Τάκη!. . Μιστόκλη! εφώναξε τη γυναίκα και τα παιδιά
του μέχρι του μικροτέρου που είχε εις την φασκιά ακόμη.

 — Τ' είνε καλέ; τι τρέχει; ερώτησε η γυναίκα του τρομασμένη.

 — Η κότα!... Λείπει η Κελαϊδίστρα!

Εκοίταξαν παντού γύρω, έψαξαν όλες τις γειτονικές αυλές, ερώτησαν
όλους, φίλους και γνωστούς από το Βαρθακονήσι ως τα Πατήσια, αλλά
πουθενά κότα. Και ο Σταμάτης εσυλλογίζετο με θυμόν ότι την νύκτα, εις
του ύπνου του το βύθος, σαν ν' άκουσε κακάρισμα· και δεν είνε απίθανον
να ήτο της κοτούλας του και εθύμωνε γιατί δεν έτρεξε να την ελευθερώση.
Έτσι να έκανε πως έβηχε, θα την άφιναν αμέσως την κότα! Και χωρίς να
σκεφθή ότι το κακάρισμα αυτό μόνον εις το όνειρόν του είχεν ακούσει,
ωρκίζετο εις όλους τους αγίους, την ερχομένη νύκτα να φυλάξη έξω μήπως
του αρπάξουν και τις άλλες. Βέβαια ο κλέφτης ήτο αδύνατον να μη
ξαναέρθη. Και ο καρρολόγος ελυπείτο κατάκαρδα, έκλαιε σχεδόν
σκεπτόμενος πως θα εκοκίνισεν ο λαιμός της κότας του από το μαχαίρι·
πως θα ετσιτσίριζε εις την χύτρα το κρέας της και πως θα εκριτσάνιζαν
τα κοκκαλάκια της ανάμεσα εις τα κοφτερά δόντια τίποτε αλιτών. Και
τόσον υπέφερε από τους συλλογισμούς αυτούς ώστε κάθε λίγο και λιγάκι
εψιθύριζε με πόνον:

 — Κότα μου, Λαλίστρα μου, εγώ δε θα σε τραγάνιζα έτσι!...

Όταν ήλθε η νύκτα ο Σταμάτης αφού έπεισε όχι και με λίγον κόπον την
γυναίκα του ν' αποσυρθή με τα παιδιά και να μη φοβάται, εκάθησε εις το
χαγιάτι με μόνη συντροφιά το τσιγάρο και κοντή σκουριασμένη καραμπίνα.
Πλησίον, επάνω εις σωρόν από κλήματα εκοιμάτο γρίζων ο Φρίγγος κι επάνω
εις την στέγην ο γάτος του με άλλους της γειτονιάς επροσπαθούσαν να
αρμόσουν επιθαλάμιον συναυλίαν.

Η νύκτα ήτο αγρία· ο αέρας εφύσα ψυχρός και ταραχώδης· εσάρωνε καθετί
που εύρισκεν εμπρός του. Ο ουρανός σκεπασμένος με μαύρα σύννεφα,
φερόμενα από βοριά προς νότον ως γιγάντιαι αράχναι. Το φεγγάρι σπανίως
εφώτιζε μ' ένα κοκκινωπόν χρώμα, πένθιμον ημπορεί κανείς να ειπή όλην
την αυλήν. Για τον χουζουρλή Σταμάτην ήτο και τούτο μια σκληρά
δοκιμασία. Η κυρά Δεσποινιώ δυο και τρεις φορές άνοιξε την πόρτα,
τυλιγμένη εις την κουβέρτα της και τον εκάλεσε να πάη εις την ζεστασιά
της και ν' αφήση τις κότες να κουρεύωνται. Αλλά ο Σταμάτης δεν άλλαζε
την απόφασίν του. Θα μείνη εκεί έστω και αν πρόκηται να ξεπαγιάση! Και
εις κάθε νέον ρόφημα του τσιγάρου του ήρχετο εις αυτόν και μία ιδέα
περί του τρόπου που έπρεπε να φερθή εις τον κλέπτην. Έκανε το σχέδιόν
του ήσυχα και πότε εσκέπτετο μόλις τον ιδή να του φωνάξη αλτ! τόσον
δυνατά που να παγώση το αίμα εις τις φλέβες του· πότε να τον αφήση να
ανεβή εις το δέντρον και τότε να βαδίση σιγά, να τον αρπάξη από το πόδι
και να τον γκρεμοτσακίση· πότε να βήξη μόνον για να καταλάβη ότι τον
έννοιωσαν και να φύγη· και άλλοτε παραφερόμενος εις γενναίας ορμάς και
ενθυμούμενος τους καιρούς που κατεδίωκε τους ληστάς μαζί με τ'
αποσπάσματα έλεγε αποφασιστικά:  Μωρέ του ανάβω μια και τον κάνω στάχτη
!...

Και άπλωνε το χέρι προς την καραμπίνα του.

Έξαφνα όμως ανατρίχιασε. Αντίκρυ του, κάτω από τη μουριά είδε ένα
μαύρον όγκον, όχι μεγαλείτερον από σταμνί και επάνω εις το σταμνί δύο
φωτεινά σημάδια, κατακόκκινα άλλοτε και άλλοτε χαλκοπράσινα, πάντα όμως
στυλωμένα ψηλά προς τις κότες του. Ο καρρολόγος εσκέφθη, ότι τέτοιο
πράγμα δεν ήτο πριν εκεί. Ούτε βέβαια το είδε να έρχεται από πουθενά.
Εξεφύτρωσε ξαφνικά· αλλά πώς εξεφύτρωσε; Κ' ενώ εβασάνιζε τον νουν του
να λύση το μυστήριον, εις μίαν του φεγγαριού ακτίνα παρετήρησε το
σταμνί να μεταμορφώνεται εις τετράποδον με αυτιά μακρυά, δυσανάλογα
προς το ανάστημά του, κινούμενα εμπρός — οπίσω αδιάκοπα και ουράν
μακρυάν και μαλλιαρήν.

 — Μπα διάτανε!

Ο Σταμάτης θυμήθηκε ότι τα Δωδεκαήμερα ακόμη δεν ετελείωσαν και ότι οι
Καλικάντζαροι και τ' άλλα πονηρά πνεύματα, ακόμη περιτρέχουν την γην
και πειράζουν διαφοροτρόπως τους ανθρώπους. Ηθέλησε να κάμη τον σταυρόν
του· αλλά το χέρι ήτο απρόθυμον να υπακούση. Ηθέλησε να ψιθυρίση κανένα
τροπάρι· αλλ' ούτε ο νους ούτε τα χείλη του τον εβοηθούσαν. Εδοκίμασε
να σηκώση τα μάτια του από το τετράποδο· αλλά δεν είχαν ξεκολλημό. Η
καρδιά του εβροντοκτύπα εις τα στήθη του και τους άκουε τους κτύπους
σαν τα σφυριά στο αμόνι μακρυά. Άπλωσε το χέρι του εις το όπλον του και
το χέρι έπεσε ξερό. Δεν είχε θέληση, δεν είχε δύναμη πια ο καρρολόγος.

Αλλά το μαύρο εκείνο ζώον απέναντί του εξηκολούθει να μένη εκεί,
ακίνητον με τα δύο φωσφορίζοντα σημάδια επάνω προς τις κότες του. Κ'
έξαφνα ηκούσθη από πάνω κάποιος ρόγχος, μικρόν φτεράκιασμα κι ένας
δούπος ως σάκκος χώματος εκτύπησε κατά γης. Ήταν μια κότα. Ο Σταμάτης
είδε τότε το τετράποδο ν' αρπάζη την κόταν κακαρίζουσαν και να φεύγη
μακρυά. Αλλά ταυτοχρόνως είδε και τον Φρίγγον να τινάσσεται από τα
κλήματα και να ορμά κατόπιν της.

Τότε ελύθη η βασκανία του Σταμάτη.

 — Η Αλπού! εφώναξε αρπάζοντας την καραμπίνα και τρέχοντας έξω από την
αυλή.

Αλλά δεν επρόφθασε να κάμη ολίγα βήματα και εφάνη ο Φρίγγος να φέρνη
θριαμβευτικώς εις το στόμα του την κυρά Μάρω σφαδάζουσαν.

 — Δεσποινιώ!... Τάκη!... Μιστόκλη!... εφώναξε κι εχτύπησε με χαρά την
πόρτα του. Τον πιάσαμε τον κλέφτη.

 — Ω! τι λαμπρό γουναρικό! εφώναξε η κυρά Δεσποινιώ θωπεύοντας το
τρίχωμα της Αλεπούς. θα φτιάσω μία γούνα που θα είνε τρέλλα.

 — θέλουμε και μεις γούνα!.. θέλουμε και μεις γούνα! . . εφώναξαν
μονόγνωμα τα παιδιά χωρίς να ξέρουν περί τίνος πρόκειται.

 — Βρε Α να μου χαθήτε! που θέλετε και σεις γούνα! . . είπε η
Δεσποινιώ.

 — Όχι, θέλουμε κι εμείς! θέλουμε κι εμείς!... επέμεναν τα παιδιά.

 — Σκάστε να χαθήτε που σηκώσατε τη γειτονιά! είπε η Δεσποινιώ.

Και έδωκε από ένα χάστουκο ελαφρό στα παιδιά για να ησυχάσουν. Εκείνα
όμως έβαλαν δυνατώτερες φωνές. Τότε ο Σταμάτης ενώ επήγαινε να κρεμάση
εις τον τοίχο την καραμπίνα, εγύρισε απότομα, εσήκωσε τον γρόθο του και
τον κατάφερε απανωτά εις τις πλάτες της συμβίας του.

 — Τι βαράς μωρή τα παιδιά! Τι σου κάμανε!..,



Π Α Ρ Σ Ι Μ Ο  Μ Ε Θ Ω Ν Η Σ  Κ Α Ι  Κ Ο Ρ Ω Ν Η Σ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1715



Ερόδισ η Ανατολή και ξέφεξεν η Δύση
Γεμίσαν τα βουνά δροσιά κι η νερατζούλες άνθη,
Σημάδι εδειξ' ο καιρός αρμάδα κατεβαίνει
Μ' εξηνταπέντε κάτεργα κι εξηνταδυό φρεγάδες
Και πάνε για να πάρουνε Μεθώνη και Κορώνη
 — Μεθώνη δος μας τα κλειδιά Κορώνη παραδόσου.
 — Δεν είμαι Πάτρα να σκιαχτώ, Βοστίστα να κιοτέψω
Είμαι Κορώνη ξακουστή Μεθώνη παινεμένη
Έχω και Κορωνόπαιδα όλο παληκαράδες
Στα δόντια σέρνουν το σπαθί, στα χέρια το ντουφέκι
Θενά βαστάξω πόλεμο σαρανταπέντε χρόνια.



Ο  Θ Α Ν Α Τ Ο Σ   Τ Ο Υ  Δ Ι Α Κ Ο Υ
23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1821



Τρία πουλάκια κάθουνται στου Διάκου το ταμπούρι.
Τόνα τηράει τη Λειβαδιά και τ' άλλο το Ζατούνι
Το τρίτο το καλήτερο μοιρολογάει και λέει
 — Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα
Μην ο Καλύβας έρχεται μην ο Λεβεντογιάννης
Ούτ' ο Καλύβας έρχεται ούτ' ο Λεβεντογιάννης
Ομέρ Βρυώνης πλάκωσε με δεκοχτώ χιλιάδες.
Ο Διάκος σαν τ' αγροίκισε πολύ του κακοφάνη
Ψιλή φωνίτσα σήκωσε τον πρώτο του φωνάζει
 — Το στράτεμά μου σύναξε, μάσε τα παληκάρια
Δος τους μπαρούτι περισσό και βόλια με τις χούφτες
Γρήγορα για να πιάσουμε κάτω στην Αλαμάνα
Πούνε ταμπούρια δυνατά κι όμορφα μετερίζια.
Πέρνουνε τ' αλαφρά σπαθιά και τα βαριά ντουφέκια
Στην Αλαμάνα φτάνουνε και πιάνουν τα ταμπούρια
 — Καρδιά παιδιά μου φώναξε, παιδιά μη φοβηθήτε
Ανδρείοι ωσάν Έλληνες κι ωσάν Γραικοί σταθήτε!
Εκείνοι φοβηθήκανε κι εσκόρπισαν στους λόγκους
Έμειν' ο Διάκος στη φωτιά με δεκοχτώ λεβέντες.
Τρεις ώρες επολέμαε με δεκοχτώ χιλιάδες
Σχίστηκε το ντουφέκι του και γίνηκε κομμάτια,
Σέρνει και τ' αλαφρό σπαθί και στη φωτιά χυμάει
Έκοψε Τούρκους άπειρους κι εφτά μπουλουμπασίδες
Και το σπαθί του σχίστηκε απάν' από τη χούφτα
Κι έπεσ' ο Διάκος ζωντανός εις του εχθρού τα χέρια!
Χίλιοι τον πήραν από μπρος και δυο χιλιάδες πίσω
Κι Ομέρ Βρυώνης μυστικά στο δρόμο τον ερώτα
 — Γένεσαι Τούρκος Διάκο μου τη πίστη σου ναλλάξης,
Να προσκυνάς εις το τζαμί την εκκλησιά ν' αφήσης;
Κι εκείνος τ' αποκρίθηκε και με θυμό του λέει·
 — Πάτε και σεις κι η πίστη σας μουρτάτες να χαθήτε!
Εγώ Γραικός γεννήθηκα Γραικός θε να πεθάνω
Αν θέλετε χίλια φλωριά και χίλιους μαχμουτιέδες
Μόνον εφτά μερών ζωή θέλω να μου χαρήστε
Όσο να φτάσ' ο Οδυσσεύς κι ο Βάγιας ο Θανάσης.
Σαν τ' άκουσ' ο Χαλίλ μπέης αφρίζει και φωνάζει
 — Χίλια πουγγιά σας δίνω γω κι ακόμα πεντακόσα
Το Διάκο να χαλάσετε το φοβερόν το κλέφτη
Γιατί θα σβύση την Τουρκιά κι όλο μας το ντοβλέτι.
Το Διάκο τον επήρανε και στο σουβλί τον βάζουν
Ολόρθο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε,
Τους έβριζε την πίστη τους τους έλεγε μουρτάτες:
 — Σκυλιά κι α με σουβλίσατε ένας Γραικός εχάθη.
Ας είνε ο Δυσεύς καλά κι ο καπετάν Νικήτας
Αυτοί θα φάνε την Τουρκιά, θα κάψουν το ντοβλέτι.



Τ Ο  Τ Α Μ Μ Α



 — Τρίζει — τρίζει το κραμπάκι. Έτσι τρίζει και της μάνας μου η
καρδούλα για τ' εμένα τη Μαρούλα.

Μεγάλη ήτο η θλίψις της κόρης κατά την ημέραν εκείνην. Έξαφνα — έξαφνα,
χωρίς να το θέλει και αυτή, ενώ επλανάτο χαρούμενη ανά τας μαγευτικάς
εκτάσεις του Παραδείσου, απλούν τι πράγμα, ένα κουνέλι άσπρο σαν πυγμή
από χιόνι που έφευγε δρομαίως υπό τας πρασιάς, την έκαμε να ενθυμηθή
τον μικρόν πατρικόν λαχανόκηπον και την χαμηλήν ερεικοσκεπή μάνδραν του
και τον πενιχρόν οικίσκον και την γραίαν μητέρα της. Η χαρά της εσβέσθη
ευθύς· το μειδίαμά της εξηφανίσθη· το ωραίον και παρθενικόν πρόσωπόν
της εσκυθρώπασε· ρυτίδες τινές διεγράφησαν επί του μετώπου και παρά το
μεσόφρυον ως εις πρόσωπον γραίας και εστάθη. Σιγά — σιγά η φαντασία της
έφερεν εμπρός της την μητέρα της, την μικρόσωμον εκείνην συμπαθητικήν
γριάν με το μαύρο γεμενί εις την κεφαλήν, με τας χείρας αδρανείς επί
των γονάτων, καθημένην καταμόναχην επί του κατωφλίου της θύρας της ως
μάγισσαν εις το σταυροδρόμι και μη στρέφουσαν να ίδη εντός του οικίσκου
φοβουμένη την ερήμωσιν και την σιωπήν του. Έβλεπε τα δάκρυα ν'
αναβλύζουν από τους γεροντικούς οφθαλμούς της και αργά να κυλίωνται επί
των μαραμένων παρειών και των πτωχικών φορεμάτων της· έβλεπε το σώμα
της ν' αναπηδά από τους λιγμούς και σχεδόν ήκουε το σιγαλό — σιγαλό
αναφύλλητο της. Και η Μαρούλα ενώ όλα γύρω της εχαίροντο, η φύσις αυτή,
τα πουλάκια, τα ζώα, και οι άνθρωποι οι πλανώμενοι ευτυχείς υπό τους
πρασίνους θόλους των δένδρων — η Μαρούλα εθλίβετο ότι δεν είχε την μάνα
της και προστρίβουσα με τα δάκτυλά της ένα φύλλον από κραμβολάχανο
απαλόν ως βελούδον, έλεγε με παράπονον:

 — Τρίζει — τρίζει το κραμπάκι. Έτσι τρίζει και της μάνας μου η
καρδούλα για τ' εμένα τη Μαρούλα.

Και τα δάκρυα της κόρης έσταζαν καυτά επάνω εις το δροσερόν
κραμβολάχανον.

 — Θέλεις να πας Μαρούλα στη μάνα σου; ερώτησε έξαφνα κάποια φωνή από
πίσω της.

Η κόρη εστράφη και είδε τον Θεόν που την εκοίταζε με το ήμερον και
γλυκύ βλέμμα του. Εντράπηκε που άκουσε ο Θεός το μυστικό της, άναψε το
πρόσωπό της και εχαμήλωσε την κεφαλήν.

 — Ε Μαρούλα; Θέλεις να πας στη μάνα σου; ερώτησε πάλι ο Θεός μειδιών
πάντοτε.

Η κόρη έμεινε άφωνος, κλίνουσα ακόμη περισσότερον την κεφαλήν, ως να
την εβάρυνε το βλέμμα του Παντοδύναμου. Αλλά και τι ν' απαντήση; Μήπως
δεν του έλεγε περισσότερα με την στάσιν της εκείνην, την πένθιμον και
συνάμα απελπιστικήν; Μη δεν ήξευρεν Αυτός τι αισθάνεται η μάνα για το
παιδί και το παιδί για τη μάνα; Πώς λαχταρίζει του ενός η καρδιά για
τον άλλον. Ποιος μπορεί ποτέ να ειπή ότι δεν θέλει να ιδή την μανούλα
του! .. .

Ο Θεός που «ετάζει καρδίας και νεφρούς» είδε την καρδιά της Μαρούλας
και εγνώρισε τα αισθήματά της. Εκίνησε με οίκτον το σεβάσμιο κεφάλι του
και εχτύπησε ελαφρά τα παλαμάκια. Επρόσταξε

 — Ελαφάκι — κουδουνάκι κούκου κι έλα δω!...

Αμέσως ένα έμορφο παρδαλό ελαφάκι με χρυσά κέρατα εφάνηκε μπροστά του.

 — Πάρε τη Μαρούλα να την πας στη μάνα της είπε. Μα κοίταξε. Να μην
αργήση να την στείλη πίσω γιατί ξέρει. . . Σκάφτω — λάφτω, την καρδιά
της θάφτω!...

Το ελαφάκι είνε ο παντοτεινός αγγελιοφόρος του Θεού. Ταχύτερον και από
το φως έτρεχε τόρα εις τον αέρα και έφερε εις τις πλάτες του την
Μαρούλαν, ανυπομονούσαν να ιδή την μάνα της. Η κόρη ήτο το μόνον
αγαπημένον ον που είχεν αποκτήσει εις την γην η κυρά Διαμάντω. Είκοσι
χρόνια είχαν περάσει από την ημέραν των γάμων της και δεν απέκτησε
παιδί. Έβλεπε τας άλλας γυναίκας, τας συντρόφους της παιδικής της
ηλικίας, τας μικροτέρας της όλας με παιδί εις την αγκαλιά και άλλο
κρατούμενον από τα φορέματά των και εμαύριζε η καρδιά της.

 — Θεέ μου, δος μου ένα παιδάκι! παρεκάλεσε τέλος μίαν ημέραν που είχαν
ξεχειλίση τα μητρικά της αισθήματα· και άμα γίνη δέκα χρονών στείλε και
πάρε το μου! ...

Η δέησίς της ήτο τόσον θερμή και ειλικρινής που ο καλός θεός την
εισήκουσεν. Εγέννησε την Μαρούλα. Πόσα υπέφερεν η πτωχή ως που να την
αναθρέψη. Εσύναζε κλήματα κατά την εποχήν του κλαδεύματος· αστάχυα κατά
την ώραν του θερισμού· ετρύγα εις τις σταφίδες και τα αμπέλια·
εξενόπλυνεν, εξενόρραπτεν, έκανε τα πάντα για να θρέψη καλά την Μαρούλα
και να την ενδύση καλήτερα. Όλαι αι φροντίδες της ήσαν έκτοτε δι' αυτήν
ο σκοπός διά τον οποίον έζη. Ήρχισε μάλιστα να της κάμνη και προικιά ως
προβλεπτική μάνα, με ευχαρίστησιν σκεπτομένη από τόρα την καλήν
αποκατάστασιν της κόρης της μίαν ημέραν.

Έξαφνα όμως εις τον ωρισμένον καιρόν, όταν η Μαρούλα έγινεν ωραία
μελαχρινή κόρη δέκα ετών, η κυρά Διαμάντω ηναγκάσθη να ενθυμηθή το
τάμμα της. Το ελαφάκι με τα χρυσά κέρατα και το αστέρι εις το μέτωπον
εστάθη μια ημέρα εμπρός εις την πόρτα της και εζήτησε την κόρην.

 — Τι την θέλεις; Ποιος σέστειλε; ερώτησε η χήρα με αγωνίαν.

 — Ο Θεός.

 — Φουρτούνα μου! . . . εβόγγιξεν η κυρά Διαμάντω.

Και έπιασε με τα δυο της χέρια το κεφάλι της. Πάνε οι κόποι της! πάνε
και τα όνειρά της! Τι να κάμη όμως; Έβαλε σίδερο στην καρδιά της,
εστόλισε με ό,τι είχε καλήτερο την θυγατέρα της και την έδωκεν εις το
ελαφάκι. Και έμεινε πάλιν εις την πρώτην της ερημιάν. Το σπιτάκι της
εβυθίσθη και πάλιν εις την σιωπήν και εκείνη εις την λύπην και το
πένθος της. Διά τούτο και τόρα που της την έφερε πάλιν το ελαφάκι δεν
πιστεύει και στα ίδια της τα μάτια.

 — Μαρούλα μου! κυρά μου! αφέντρα μου! έλεγε σφίγγουσα αυτήν εις τας
αγκάλας της.

Αι ημέραι περνούν η μία με την άλλην γρήγορα χωρίς αι δύο γυναίκες να
το εννοήσουν καθόλου. Ενόμιζαν ότι προ ολίγου είδεν η μία την άλλην.

 — Πώς επέρασες Μαρούλα μου;

 — Καλά μάνα μου, καλά. Όλα δεν έχουν άλλο σκοπό εκεί παρά να δοξάζουν
το Δημιουργό.

 — Και μένα; Με θυμόσουνα εμένα στον Παράδεισο;

 — Μόνο στην αγκαλιά της μάνας είνε ο Παράδεισος.

Και η κόρη ελιγώνετο κάτω από τα φιλήματα της μάνας της και εμαζεύετο
μέσα εις την αγκαλιά της ως τον χειμώνα μέσα εις απαλά και ζεστά
φορέματα. Έξαφνα εθυμήθηκε τους λόγους του Θεού να γυρίση γρήγορα εις
τον Παράδεισο και το αυστηρό όσο και γλυκύ βλέμμα όταν απειλούσε: Γιατί
σκάφτω — λάφτω, την καρδιά της θάφτω!...

 — Μάνα μου, να φύγω πια! είπε.

 — Πού να πας;

 — Στο Θεό.

Α! μπα! Δεν έπρεπε να φύγη, να την αφήση μοναχή, τόρα που εσυνήθισε
τόσο καλά εις την συντροφιά της. Έπειτ' από λίγο θα έλθουν αι μακραί
και παγεραί νύκτες του χειμώνος και πώς θα έκανε αύτη, έρημη και
καταμόναχη εις το παραγώνι της; Όχι· δεν έπρεπε να την αφήση. Ο Θεός
δεν είνε δα και τόσο κακός· δεν θα της θυμώση. Η γριά θα υπάγη ξυπόλυτη
εις την εκκλησίαν. Θα του κάψη σερνικό λιβάνι. Θα του ανάψη μια λαμπάδα
από κίτρινο κερί και θα τον παρακάλεση να την συχωρέση. Όχι, δεν έπρεπε
να της φύγη.

Έτσι έλεγε η κυρά Διαμάντω για να κρατήση κοντά της την Μαρούλα. Ο Θεός
είνε τόσον υψηλά και τόσον άγνωστος η μορφή του, ώστε ο άνθρωπος δεν
τον συλλογίζεται παρά όταν έχη την ανάγκην του. Και η Μαρούλα ενόμιζε
ότι δεν τον είχε ανάγκη τόρα. Τα φτωχικά σπιτάκια του χωριού της ήσαν
τόσον ασφαλή οι μικρές και σαρακοφαγωμένες πόρτες των ωμίλουν εις την
ψυχήν της τόσον ζωηρά περί της ευτυχίας και αγάπης που βασιλεύει μέσα
εκεί, ώστε σχεδόν την εμάγευαν· αι χωρικαί της εφαίνοντο τόσον
γλυκομίλητες· τα παλλικάρια τόσον ευμορφοντυμένα και ευχαριστημένα από
την ζωήν των, οι γέροντες τόσον σεβαστοί και σοβαροί ώστε μικρόν κατά
μικρόν ευχαριστείτο να μένη εκεί ως ο κύκνος μέσα εις το νερό. Και τόσο
σε λιγάκι ελησμόνησε τον Παράδεισον και τα καλά του ώστε, όταν η μητέρα
της της επρότεινε τον Αντώνη για άνδρα της, η Μαρούλα εκοκκίνισεν ως τ'
αφτιά και εχαμήλωσε τα μάτια.

Άμα οι λυγερές κοκκινίζουν και χαμηλώνουν τα μάτια, ψιθυρίζουσαι
μάλιστα ασυναρτήτους λέξεις, είνε σημείον ότι δέχονται τον γάμον. Η
κυρά Διαμάντω εννόησεν ευθύς τι ήθελε να ειπή η θυγατέρα της. Έσπευσε
λοιπόν να κάμη τον γάμον μη θέλουσα να χρονοτριβήση εις αρραβώνας από
φόβον μήπως χάση τον γαμβρόν. Και οι καλοί γαμβροί είνε πολύ ακριβοί
και δυσκολοεύρετοι εις τα χωριά.

 — Τι τις θέλεις τις μεγάλες δουλειές! Φαντασίες! Ένα «Κύριε λέησον»
έξω από την πόρτα! έλεγε εις την θυγατέρα της φοβουμένη μήπως της
ζητήση αναβολήν.

Αλλά και η Μαρούλα ήτο της αυτής γνώμης. Για να ζήση καλά το ανδρόγυνο
έλεγε, δεν χρειάζεται να γίνη πολυτελής ο γάμος· ούτε είνε ανάγκη να
διαβάσουν την ευχή Δεσπότης ή Πατριάρχης. Αρκεί να είνε η αγάπη. Και
την αγάπη αυτήν την ησθάνετο από καιρού να καίη τα στήθη της για τον
Αντώνη. Όχι μόνον δεν ήθελε να αναβληθή ο γάμος, αλλά να γίνη όσον ήτο
δυνατόν γρηγορότερα.

 — Πέντε μέρες θέλουμε, θυγατέρα κι έπειτα δικός σου ο Αντώνης· της
είπεν η μάνα της διά να ησυχάση την ανυπομονησίαν της.

Και η Μαρούλα εμετρούσε τις ημέρες εις τα δάχτυλα με λαχτάραν,
περισσότερον από όσην έχει η χωρική που περιμένει να της βγάλη τ' αυγά
η κότα της.

Τέλος έφθασε η ωρισμένη ημέρα. Το σπιτάκι της από την αυγήν εβούιζε ως
κυψέλη. Έξω τα παιδιά του χωριού έπαιζαν, επήδων, εσύριζαν, μέσα δε οι
φιλενάδες της Μαρούλας εχόρευαν, ετραγουδούσαν επαίνους και ευχές διά
τους μελλονύμφους. Η Μαρούλα ευμορφοστολισμένη, με το κοντογούνι και το
φουστάνι από μουσελίνα και το στεφάνι εις το κεφάλι έμοιαζε σαν να
εκέρδισε το βραβείον της καλλονής. Εκάθητο κοντά εις τον Αντώνη,
στολισμένον και αυτόν με φουστανέλλαν, κεντητά μεντανογέλεκα, και
λεβέντικα το φέσι, από του οποίου κατέβαινε μέχρι του ώμου η φούντα,
κατάμαυρη ως του κοράκου το φτερό. Ο υμέναιος είχε τελειώσει· αι
γαμήλιοι ευχαί ειπώθηκαν απερίττως από τον παπάν του χωρίου, και τόρα
χωρικοί και χωρικαί ήρχοντο και έδιναν τας ευχάς και τας ευλογίας των.
Η κυρά Διαμάντω εγύριζε ακούραστη μέσα εις το σπίτι προσφέρουσα
ζαχαρωτά και ρακί εις τους χωρικούς.

 — Να ζήσουν τα παιδιά σου, κυρά Διαμάντω και με γιους.

 — Ο Θεός να δώση και στ' αρχοντόπουλά σας.

Έξαφνα εκεί που πήγαινε να πάρη το ρακί από το τραπέζι επισωπάτησε με
φρίκην και έκλεσε τα μάτια. Το ελαφάκι εφάνη εις την πόρτα και με αργό
βάδισμα ήλθε ίσα εις την κυρά Διαμάντω:

 — Ο Θεός μ' έστειλε να πάρω τη Μαρούλα· είπε σοβαρά! Κοίταξε, είπε
καλά μην αρνηθής γιατί σκάφτει — λάφτει την καρδιά σου θάφτει.

Και χωρίς να προσθέση άλλο τίποτα μέσα εις τον τρόμον και την
κατάπληξιν όλων, επήγε στην Μαρούλαν που εσημαζεύετο σαν πουλάκι κοντά
εις τον άνδρα της, την έρριξεν εις τις πλάτες του και εχάθη.

 — Ήταν θέλημα Θεού! θέλημα Θεού!... έκραξεν όταν συνήλθε χτυπώσα το
κεφάλι της με τα δυο της χέρια η κυρά Διαμάντω.

 — Και βέβαια! επρόσθεσε κάποιος από τους καλεσμένους. Ότι τάξουν του
Θεού πίσω δεν το παίρνουν.



Ο  Κ Α Β Α Λ Λ Α Ρ Η Σ



Στο Βαρδάρι, στο Βαρδάρι και στου Βαρδαριού τον κάμπο
Δήμος ήταν ξαπλωμένος και του λέει ο πιστός μαύρος:
Σήκω, αφέντη μου να πάμε γιατί φεύγ' η συντροφιά μας.
Δεν μπορώ, μαύρε να πάμε τι κοντεύω να πεθάνω.
Σύρε σκάψε με τα νύχια με τ' αργυροπέταλά σου,
κι έπαρέ με με τα δόντια, ρίξε με μέσα στο χώμα.
Έπαρε και τ' άρματά μου, να τα πάγης των δικών μου
έπαρε και το μαντήλι, το χρυσό το δαχτυλίδι,
να το πάγης της καλής μου να με κλαίει όταν το βλέπει.




Η  Ε Ξ Ο Δ Ο Σ  Τ Ο Υ  Μ Ε Σ Ο Λ Ο Γ Γ Ι Ο Υ
10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1826



Ποιος θε ν' ακούση κλάμματα, γυναίκεια μοιρολόγια
Πέρασ' από το Κάρλελι κι από το Μεσολόγγι
Κι εκεί ν' ακούση κλάμματα, γυναίκεια μοιρολόγια
Πώς κλαίν' οι μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες
Δεν κλαίνε για το σκοτωμό πως θε να σκοτωθούνε
Μα κλαίνε για το σκλαβωμό που θε να σκλαβωθούνε.
Ήταν Σαββάτο αποβραδύς, ανήμερα Λαζάρου
Τρανό τελάλη βάρεσαν μέσα στο Μεσολόγγι
Στις εκκλησίες μαζώχτηκαν όλοι μικροί μεγάλοι
Κι ένας τον άλλον έλεγε κι ένας τον άλλον λέει
Αδέρφια τι θα κάμωμε στο χάλι που μας ηύρε,
Είκοσι μέρες πέρασαν που ο ζαϊρές εσώθη
Φάγαμε ακάθαρτα σκυλιά και γάτους και ποντίκια·
Το Βασιλάδι έπεσε τ' Αντελικό εχάθη·
Ήρθαν και τα καράβια μας και πάλε πίσω πάνε.
Θανάσης Κότσικας φώναξε, Θανάσης Κότσικας λέει
Αδέρφια ας πολεμήσουμε τους Τούρκους σαν λιοντάρια
Και το γιουρούσ' ας κάμουμε για να διαβούμε πέρα·
Μπροστά θα βγούνε οι γέροι στη μέση οι γυναίκες.
Εγίνηκε το τσάκισμα μέσ' στου Μακρή την τάπια
Και το γεφύρι χάλασε και τα παιδιά πνιγήκαν.
Αρρώστοι, μέσα μείνανε μαζί με το Δεσπότη
Φωτιά στο κάστρο βάλανε κανένας δε σκλαβώθη.



Α Ρ Η Σ  Φ Ι Λ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Σ



Ορθώνεται υψηλό, τετράγωνο, βαρύ σαν κολοσσός το οικοδόμημα. Τα
παράθυρά του, τα δώματα, ανοίγονται εις τον αέρα και εις τον ήλιο. Οι
πόρτες του διάπλατες δείχνουν μαρμαροστρωμένες τις σκάλες του,
διαδρόμους πλακόστρωτους, τοίχους βαμμένους φιστικί που αντιλάμπουν σαν
καθρέφτες.

Εμπρός εις την είσοδο και εις τους διαδρόμους ανάμεσα βουή και σάλαγος
στρατώνος. Βροντούνε τα σπαθιά, λάμπουν γαλόνια, αντιλαλούν αυστηρά
προστάγματα. Τι θυμός και ποια φρίκη! Σείονται και λυγίζονται κορμιά,
μάτια γιαλίζουν, μουστάκια στρίβονται· βροντά εις το πάτωμα το πάτημα,
φλυαρούν τα σπιρούνια: γλιν — γλιν!... γλιν — γλιν!... Ο Άρης βασιλεύει
μέσα εις το πλατύχωρο οικοδόμημα. Ντυμένος τον ολόχρυσον λεπιδωτόν
θώρακά του, με το μεγάλο σπαθί στο πλευρό και το βαρύ κοντάρι στο χέρι,
αρματοδροδεί ο θεός του πολέμου φοβερός. Ο λόφος της περικεφαλαίας του
χύνει ανεμοστρόβιλλο γύρω. Ο Δείμος και ο Φόβος τρέχουν εμπρός του,
σκορπίζοντας τον πανικόν.

Η Ενυώ με το δαδί αναμμένο εις το χέρι κρατεί άσβεστη την αμάχη. Η
Διχόνοια, ο Θυμός και η Βοή τρέχουν κατόπιν του σπείροντας την φρίκην
και την απόγνωσιν...

Έξαφνα ακούστηκε η προσταγή:

 — Αναφορά!. . .

Αμέσως είκοσι — τριάντα άνδρες, ένας πίσω από τον άλλον, με βήμα
σταθερόν, με κορμί ορθόν και ζωντανό βλέμμα, μπαίνουν και παρατάσσονται
εις την γραμμήν. Όλοι φορούν το ίδιο μαύρο φόρεμα· κρατούν τα πιλίκια
εις την αριστεράν μασχάλη· κρέμεται το σπαθί στο πλευρό ακίνητο· πέφτει
δεξιά το χέρι και το κεφάλι ορθοκάθεται εμπρός με τα μάτια ατενώς.
Απέναντι ένας γηραλαίος κύριος με την ίδια στολή, με την ίδια στάσι. Το
βλέμμα του γλυστρά από τον ένα εις τον άλλον, από τα πόδια ως την
κεφαλή, ερευνητικό, αυστηρό. Και από το άφωνο εκείνο βλέμμα σαν να είνε
μαγνητικό κουμπί, αναταράσσονται εις την τάξιν όλοι. Ένα πόδι τραβιέται
έξαφνα πίσω· ένα χέρι κολλά εις το μηρί· κάποια δάχτυλα περνούν αστραπή
εμπρός εις το στήθος· ένα σπαθί πατά στο πάτωμα δειλά, τακ! Και ψηλά
εις τους τοίχους μέσα από τις μεγάλες χρυσές κορνίζες, κοιτάζουν οι
συνάδελφοι, περασμένοι συνάδελφοι, λησμονημένοι ήδη με το ίδιο αυστηρό
βλέμμα, αλλά και με χαμόγελο αγαθοσύνης, ίσως ειρωνικό, ξένοι από τον
κόσμο τούτο και την πειθαρχία του.

Έξαφνα προβάλει ένας δυο βήματα και λέγει:

 — Λαμβάνω την τιμή ν' αναφέρω ότι παραδίδω υπηρεσίαν.

Προχωρεί άλλος και προσθέτει:

 — Λαμβάνω την τιμήν ν' αναφέρω ότι παραλαμβάνω υπηρεσίαν.

Άλλος:

 — Λαμβάνω την τιμήν ν' αναφέρω ότι παρουσιάζομαι ως τοποθετηθείς
ενταύθα.

Και άλλος:

 — Λαμβάνω την τιμήν ν' αναφέρω ότι επανέρχομαι ληξάσης της αδείας
μου.. .

Έπειτα αρχίζει το διάβασμα της Ημερησίας Διαταγής. Ακούονται: ο Παλαιός
Στρατών, τα Παραπήγματα, οι φυλακές Αβέρωφ. Μνημονεύονται ονόματα,
τοποθεσίες, συντάγματα, υπηρεσίες. Αναφέρονται τιμωρίες, νουθεσίες,
έπαινοι, παρατηρήσεις. Και μέσα εις την νεκρικήν σιγήν, επάνω από τ'
ακίνητα εκείνα κορμιά και τας νεκράς θελήσεις, ακούεται έξαφνα μια φωνή
που παγώνει το αίμα εις τις φλέβες και φέρνει στα μάτια το δάκρυ.

 Ωχ, Ωχ!...

Είνε ο πόνος που έρχεται από κάπου γύρω αόρατος. Είνε το άσθμα που
ξεσπά σε αγωνίαν. Είνε πολλές φορές ο ρόγχος του θανάτου. Ότι όμως και
αν είνε πόνος ή ρόγχθος η υπηρεσία δεν ανησυχεί· η πειθαρχία δεν θέλει
να τον ακούση. Κάπου ίσως να παίξη ένα βλέμμα συμπαθείας. Σε κάποιο
κρανίον μπορεί να σχηματισθή ένας θλιβερός συλλογισμός. Μα μόνον ως
εκεί. Αλλά να εκδηλωθή σε κίνηση όχι. Τα κορμιά εξακολουθούν να μένουν
ακίνητα, τα πρόσωπα αυστηρά και η φωνή του ανωτέρου αποδίδει τι δίκαιον
μονοκόμματη, χτυπητή και τελειωτική σαν μπαλταδιά:

 — Δέκα ημέρες φυλάκισις! εξαήμερος κράτησις! περιορισμός! Εγκρίνεται
— δεν εγκρίνεται· να γίνη έγγραφον! να σταλή εις το σώμα του!...

Κι ενώ ξεστομίζονται αυτά, οι φυσιογνωμίες γύρω μένουν απολιθωμένες ως
να μη λέγεται γι αυτούς, ως να μην ενδιαφέρουν αυτούς· να μη θίγουν τα
συμφέροντά τους, τη ζωή τους, την ελευθερία τους, την υπαρξίν τους. Ένα
χαλάζι καταστρεπτικό είτε ένας ήλιος ζωογόνος πέφτει απάνω εις τα
πλάσματα του Θεού κι εκείνα τον δέχονται με την αυτήν υπομονήν, με την
αυτήν εγκαρτέρησιν.

 — Δέκα ημέρες φυλάκισις!

Τέλος αντήχησε η προσταγή:

 — Διάλυσις!...

Και μέσα εις το σούσουρο που σηκώνεται παρόμοιο με σάλαγος
φουσκοθαλασιάς ακούεται καμπάνας κλαγγή:

 — Στους θαλάμους!... επίσκεψις!... πετά από στόμα σε στόμα.

Τρέχουνε αμέσως δώθε κείθε τα γαλόνια. Στρατιώτες, υπαξιωματικοί,
αξιωματικοί, ανακατεύονται, συναλλάσσονται, προστάζουν, φωνάζουν, όπως
το πλήρωμα πλοίου καταληφθέντος υπό θυέλλης. Μην είνε τάχα πολεμική
κραυγή, εφόδου καμπανοχτύπημα; Μην αίμα θα τρέξη και θα πέσουν κορμιά;
Ωιμέ τι έχει να γένη! Να τοι, έρχονται!... Αλλά δεν είνε άγριοι πια,
δεν είνε πολεμόχαροι. Τα στριμμένα μουστάκια δεν φοβερίζουν τον ουρανό
και τα μάτια είνε ιλαρά, παιγνιδιάρικα. Στα πρόσωπά τους κάθεται γαλήνη
και συμπάθεια. Σεμνή χαμογελούσα η Επιστήμη προπορεύεται. Κι εκείνοι
την ακολουθούν πρόθυμα μ' ένα κονδυλοφόρο εις το χέρι τους καθένας. Την
ακολουθούν και χάνονται μέσα εις τους θαλάμους, που η αρρώστεια
βασιλεύει και ενεδρεύει ο θάνατος.

Τα πατήματα γίνονται ελαφρά, οι φωνές συμπαθητικές.

 — Καλημέρα, παιδί μου.

 — Πως είσαι, λεβέντη μου;

 — Πού πονείς;

 — Θα περάση ... ησύχασε...

 — θα γράψουμε της μάνας σου ναρθή...

 — θα σου δώσουμε άδεια. Κάνε υπομονή.

Και τα προστάγματα γίνονται απλά σαν κουβέντα, σαν φιλική σύστασις.

 — Ήμισυ.

 — Δύο σούπες.

 — Μία οκά γάλα, τέσσερα ωά.

 — Νηστεία.

Και το βαρύ τετράγωνο οικοδόμημα δεν μοιάζει πια στρατώνας, αλλά ναός,
μέγας και σιωπηλός ναός που τελείται μυσταγωγία. Κάπου ν' ακουσθή
κανείς καλπασμός αγγελιοφόρου. Κάπου να φανή καμία στρατιωτική στολή. Ο
θυρωρός μισοκοιμάται ξαπλωμένος στο κάθισμά του. Οι διάδρομοι χάσκουν
αδειανοί. Οι τοίχοι και το πάτωμα αλληλοκαθρεφτίζονται στην λάμψιν τους
φιλάρεσκα. Και τα σπαθιά τ' αράθυμα, κοίτονται τόρα σωριασμένα εις τις
γωνίες σαν περιττά παλιο — σίδερα. Κλαίνε τη λεβεντιά και τη μοίρα
τους. Κανείς δεν τα χρειάζεται· ούτε θα χύσουν αίμα, ούτε θα λιανίσουν
κόκκαλα. Ο Άρης ο δικός τους ευνουχίστηκε...

Όμως την ίδια ώρα κάποιος ίσκιος εφάνηκε. Είνε η Υγεία. Δάφνινο στεφάνι
κάθεται στο κεφάλι της. Ένα ραβδί στο χέρι και στο άλλο φιάλη ολόχρυση.
Μεγάλο φίδι, μακρύτατο, διπλώνεται και ανεβαίνει από τη μέση στους
κόρφους της. Βαδίζει αργά και μεγαλόπρεπα η Υγεία. Την ακολουθούν η
Ιασώ, η Πανάκεια και ο Τελεσφόρος, τυλιγμένοι σε μακρυά πέπλα. Μπαίνουν
ελαφρά από θάλαμο σε θάλαμο, πλησιάζουν εις τα κρεββάτια των άρρωστων,
εδώ αφίνουν τον Ύπνο — ένα φτερωτό σγουρόμαλλο παιδί που ακουμπά σε
λαμπάδα και κρατεί αγκαλιές παπαρούνες· εκεί παραιτούν τα Όνειρα — κάτι
παιδιά παχουλά, ωμορφοντυμένα, γελαστά. Και στην παρουσία τους τρέχουν
να κρυφθούν φοβισμένες οι Ασθένειες ο Πόνος και αυτός ο θάνατος.

Η Υγεία έτσι προχωρεί με την καλόβουλη συντροφιά της, φθάνει εμπρός εις
τα σπαθιά. Τα κοιτάζει με συμπάθεια κι εκείνα, σαν να βλέπει άρρωστο,
χαμογελάει. Έπειτα βουτά το κρινάτο χέρι της στο υγρό της φιάλης, το
τινάζει απάνω τους και ψιθυρίζει πονετικά:

 — Να μη βασκαθήτε!...



Τ'  Α Ρ Μ Α Τ Α



Τ' ανδρειωμένου τ' άρματα δεν πρέπει να πουλιώνται
Μόν πρέπει να είνε σ' εκκλησιά κ' εκεί να λειτουργιώνται.
Να κρέμωνται ψηλά ψηλά σ' αραχνιασμένον πύργο
Σκουριά να τρώει τ' άρματα κ' η γη τον αντρειωμένο.



Ν Α Υ Μ Α Χ Ι Α  Τ Η Σ  Κ Α Σ Α Ν Δ Ρ Α Σ
1807



Μαύρο καράβι αρμένιζε στα μέρη της Κασάνδρας
Είχε πανιά κατάμαυρα και τ' ουρανού παντιέρα
Εμπρός κορβέτα μ' άλικο μπαϊράκι της εβγήκε
Μάινα, φωνάζει, τα πανιά! Ρίξε τα, λέγει, κάτω!
Δεν τα μαϊνάρω τα πανιά κι ουδέ τα ρίχνω κάτω
Μη με θαρρείτε νιόνυφη να βγω να προσκυνήσω
Εγώ είμαι ο Γιάννης του Σταθά, γαμπρός του Μπουκαβάλα
Τράκο λεβέντες! Ρίξετε στην πλώρη το καράβι!
Των Τούρκων αίμα χύσετε, άπιστους μην ψηφάτε!
Οι Τούρκοι βόλταν έρριξαν κι εγύρισαν την πλώρη
Πρώτος ο Γιάννης πέταξε με το σπαθί στο χέρι.
Στα μπούνια τρέχουν αίματα, θάλασσα κοκκινίζει
Αλλάχ Αλλάχ! οι άπιστοι κράζουν και προσκυνάνε.



Τ Ο  Ζ Ο Υ Δ Ι Ο



Κατά τον περασμένο Οκτώβριο εβγήκα μία ημέρα εις το κυνήγι. Είχε βρέξη
και το χώμα ήτο μαλακό και εβούλιαζε εις το πάτημα ως παχύμαλλο
καινούργιο ταπέτο. Αι πρώται πνοαί του φθινοπώρου είχαν έλθη και τα
δέντρα ήρχισαν να χάνουν τα φύλλα τους, τα οποία κίτρινα υπεχώρουν εις
το παραμικρόν φύσημα του ανέμου. Τ' αμπέλια ήσαν έρημα. Κανείς δεν
εγύριζε να τα ιδή τόρα που έχασαν τον γλυκόχυμον καρπόν τους, όπως μια
μαραμένην καλλονήν. Ο μούστος έβραζεν εις τα βαρέλια και επερίμενε τον
Άι δημήτρη διά να χυθή εις τα ποτήρια και να δροσίση τα διψασμένα χείλη
κάθε κρασοπατέρα.

Αφού επλανήθην επί πολύ και έκαυσα την μπαρούτη ανωφελώς, εκάθισα το
μεσημέρι κοπιασμένος κάτω από μίαν λεύκαν, κοντά εις το χείλος διαυγούς
ρυακίου. Έβγαλα από την τσάντα μου ολίγον ψωμί και τυρί, έρριξα το
ανάλογο μερίδιον εις τα σκυλιά και έφαγα το υπόλοιπον με μεγάλη όρεξι.
Μετά εξηπλώθην εις τον ίσκιο της λεύκας και αφού εσκέπασα με την ψάθα
το πρόσωπόν μου προσεπάθουν να κοιμηθώ.

Φαίνεται όμως ότι δεν ήτο πεπρωμένον να κοιμηθώ, διότι μόλις ήρχισε να
με κυριεύη η νάρκη, η προηγουμένη του ύπνου, τα σκυλιά ήρχισαν να
γαυγίζουν δυνατά. Εσήκωσα το κεφάλι και είδα ερχόμενον προς εμέ με το
όπλον επ' ώμου τον αγροφύλακα. Τον εγνώρισα από τον μαύρον
στεμματοφόρον σκούφον του.

 — Γεια — χαρά· είπε πλησιάζων και στηρίζων κατά γης το όπλον του.

 — Καλώς τονε.

 — Βάρεσες τίποτε;

 — Όχι... δε βρήκα.

 — Έχεις καπνό; Έχω από προχτές να πάω στο χωρό και κάηκα για τσιγάρο.

 — Έχω· πάρε· του είπα, και του έδωσα φύλλον σιγαροχάρτου.

 — Δε θέλω χαρτί· φουμάρω με πούσι. Και έδειξε μικρόν και λεπτόν φύλλον
αραβοσίτου που μεταχειρίζονται αντί σιγαροχάρτου για οικονομίαν οι
περισσότεροι χωρικοί.

Του έδωκα καπνό και έκαμε τσιγάρο. Αλλά παρετήρησα ότι από καιρού εις
καιρόν εσήκωνε τα μάτια και με κοίταζε με κάποια περιέργεια και
ανησυχία.

 — Έλα κάτσε· του είπα. Γιατί στέκεσαι και σε βαρεί ο ήλιος;

 — Όχι! μου είπε χαμογελώντας. Σ' αυτό το δέντρο δεν κάθουνται οι
άνθρωποι.

 — Γιατί;

Αντί να απαντήση άπλωσε το χέρι και μου έδειξε την ρίζαν του δέντρου.
Γύρω εις τον κορμόν της λεύκας το χώμα ήτο σκαμμένο και απάνω του
αφημένο ένα σκουριασμένο τσεκούρι. Εις την ρίζαν του κορμού ήσαν
ανοιγμένοι τέσσερες λάκκοι και μέσα εις αυτούς είχαν εμπηχθή τέσσερα
χοντρά και μεγάλα καρφιά. Εγύρισα και κοίταξα με απορία τον αγροφύλακα.

 — Πάμε εκεί κάτω και σου λέω· μου απάντησε. Εσηκώθην και τον
ηκολούθησα κάτω από μικράν αχυρίνην καλύβα. Εκεί μου διηγήθη τα
ακόλουθα:

Εσείς οι γραμματισμένοι θαρρείτε πως τα ξέρετε ούλα· μα τίποτα δεν
ξέρετε με συμπάθειο. Τι το ώφελος σαν ξέρεις γράμματα και δεν ξέρεις να
φυλάξης τη ζωή σου;

Ο οξωμάχος γνωρίζει καλήτερ' από σένα πως η καρυδιά λόγου χάριν ή η
καστανιά έχουν βαρύν ίσκιο και δεν πάει να κάτση από κάτω της. Πόσοι
δεν τόπαθαν το κακό! Άλλος ξύπνησε πιασμένος· άλλος στραβός, άλλος
άλαλος κι άλλος με ξυλιασμένα πόδια. Αμ τι; όσα φέρν' η ώρα δεν τα
φέρν' ούλος ο χρόνος.

Με τούτο θέλω να σου ειπώ, πως το δέντρο που έγειρες να κοιμηθής είνε
στοιχειωμένο. Είδες τα περόνια και το τσεκούρι; Εδώ και δέκα χρόνια
κάρφωσε ο Ζούδιαρης εκεί το Ζούδιο του κατακαϋμένου του Αντώνη... Πήγε
απ' αγάπη το δυστυχισμένο το παιδί. Και τι παιδί! μάλαμα! Σταλιά νερό
δε θόλωνε ποτέ του. Την Κυριακή σα νύφη περπάταγε στο παζάρι· την
καθημερινή δούλευε σα σκυλί. Κοίταζε όπως όπως να οικονομήση τις δόλιες
του αδερφάδες. Ο πατέρας του ήταν αρρωστιάρης· ποτέ δεν έβλεπε γεια.
Μια λυκοφαμελιά και όλοι από τον Αντώνη κρεμόσαντε.

Μα είδες που λέει: κάθε φτωχός κι η Μοίρα του. Δεν έσωναν τα τόσα που
τράβαγε, πήγε ν' αγαπήση κι όλα. Και ποια ν' αγαπήση; Μια που δεν ήταν
για δαύτονε. Ήταν πλούσια η κόρη, με γράμματα και με καλά πιθέματα.
Έπειτα ήταν και ξένη. Εγώ — τι να σου ειπώ — τις ξένες δεν τις χωνεύω.
Αλλοιώς είνε μαθημένες κι αλλοιώς βρίσκουν: Παπούτσι απ' τον τόπο σου
κι ας είν' και μπαλωμένο.

Ξέχωρ' απ' αυτό η κόρη ήταν παιγνιδιάρα αλαφαλού. Ήξερε, που λες, πως
τον πλούσιο ότι κι αν τον πουν δεν τον φτάνουν τα λόγια. Εμείς οι
φτωχοί είνε να στεκόμαστε μη στάξη και μη βρέξη. Κάλλιο νάβγη το μάτι
σου παρά τ' όνομά σου.

Ο Αντώνης ήταν ώμορφος, πολύ ώμορφος νέος. Ήξερε κάτι γραμματάκια,
έλεγε κάποτε και τον Απόστολο στην εκκλησία. Θες από δω, θες από κει
έπιασαν την αγάπη.

Εδώ στα δικά μας τα χωριά τόχουμε. Κάθε νιος δουλευτής, τα πρώτα λεφτά
που θα πάρη απ' τη δουλειά του, θα κάμη μια αλλαξιά ρούχα. Έπειτα δεν
τον γνοιάζει πια· τα δίνει όλα στο σπίτι. Εμ καρολόγος είνε, εμ
τσαγκάρης, εμ σκαφτιάς, τη γιορτή θα είνε φριγγί.

Έτσι κι ο Αντώνης. Μα τόρα το παράκανε Γιορτή καθημερνή ένα το είχε:
Καθισιό κι αναπαή κι από καιρού καζάντι. Στο σπίτι του άρχισαν να
πεινάνε.

 — Γιατί, παιδί μου. δεν πιάνεις δουλειά; τον ρώταγε η κακομοίρα η μάνα
του.

Δεν έχει δουλειά· έλεγ' εκείνος βάζοντας το κεφάλι κάτου.

Κι έφευγε· μα όποιος τον έβλεπε ένοιωθε με τι ντροπή έλεγε το λόγο. Ωχ!
κλαίγε τον οποίος πιαστή σε αγάπη. Του πουλιού ο νους στο κεχρί
κρέμεται.

Σε λίγο εμαθεύτηκε στο χωριό πώς ο Αντώνης αγάπαγε τη Φροσύνη — έτσι
την έλεγαν τη νια. — Ο κόσμος, καθώς ξέρεις, και στην αγάπη ακόμα δεν
κατηγορεί παρά το φτωχότερο. Ο πλούσιος ότι κι αν κάμη καλά καμωμένα:
Του φτωχού είνε καρύδια και βροντάνε· του πλούσιου είνε σύκα και δεν
ακούγονται. Σα να λέμε ο φτωχός δεν πρέπει, νάχει καρδιά· δεν πρέπει ν'
αγαπάει!

Πολλοί του το είπαν του παιδιού. — Όπου δε φτάνει το χέρι σου μην
απλώνης.

Η μάνα του η άμοιρη σαν τ' άκουσε την έπιασε ο χτύπος — ήταν αρρωστιάρα
η δόλια — κι έμεινε τρεις ώρες ξερή. Όχι πώς δεν το ήθελε η γριά να
πάρη ο γιος της τη Φροσύνη. Θες στραβέ τα μάτια σου; — μαγάρι να είχα
τόνα. Ποιος δε θέλει το καλό; Μα ένοιωθε πως ήταν δύσκολο να γένη και
φοβότανε μη χάση το παιδί της. — Το παιδί μου δεν πάει τον ίσιο δρόμο!
έλεγε κουνώντας το κεφάλι.

 — Τ' είν' το κακό που σε συγκολλήθηκε παιδί μου. Βγάλτο να μη σε φάει
και χαθούμε. Η κοπέλλα δεν είνε για το φτωχικό μας.

    Ψηλά τη χτίζεις τη φωλιά
    και θα λυγίση ο κλώνος
    και θα σου φύγη το πουλί
    και θα σου μείνη ο πόνος!

Μα πού να ιδή, πού ν' ακούση ο Αντώνης.

 — Μ' αγαπάει· έλεγε.

Κι έτσι με την ελπίδα ζούσε.

Πέρασαν κάμποσα χρόνια· η Φροσύνη ήταν στον καιρό της· δεκαεφτά χρονών
κορίτσι.

Εδώ στα χωριά μας ότι είνε να γένη πρώτα — πρώτα θα το μάθουν οι
γυναίκες. Την ημέρα έξω στις αργατιές και το βράδυ — βράδυ στις αυλές
τους κάθουνται και τα ξομπλιάζουν η μια με την άλλη.

 — Τάμαθες κυρά Γιάννενα; Τως και τως ο τάδε με την τάδε.

 — Τι λες καλότυχη; αλήθεια!

 — Ναι, ναι· — μα την ψυχούλα μου την αμαρτωλή! Αμ' εγώ τα μυρίστηκα
από καιρού, αδερφή δεν τάλεγα;... Κι είνε — πού ήσαι — είνε κι η άλλη
δουλειά· άκουγεμε μένα.

 — Θε μου γλύτωνε που καταντήσαμε!

Και μαγουλοτραβιόνται τάχα.

Έτσι εμαθεύτηκε σε λίγο πως τη Φροσύνη την πέρνει ένας έμπορος από την
Πάτρα.

Ο Αντώνης τόμαθε. — Είνε ψέμα! είπε. Κι είχε δίκιο να ειπή πως είνε
ψέμα το παιδί, αφού η κόρη του έκανε νοήματα ακόμη.

Σε λίγο γίνηκαν και οι αρρεβώνες. Ξέρεις πώς γένονται οι αρρεβώνες εδώ.
Δύο τρεις πάνε τη νύχτα με το γαμπρό και τον παπά στο σπίτι της νύφης,
αλλάζουν το δαχτυλίδι και τελειώνει η δουλειά.

Ο Αντώνης πού ν' ακούση, πού να πιστέψη τέτοιο πράμα! Βλέπεις η αγάπη
στραβώνει.

Έπειτ' από λίγο έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Ο γαμπρός ήρθε και ο γάμος
θα γινότανε την Κυριακή.

Από τότες έπαψε και η κόρη να κάνη νοήματα του Αντώνη. Όπου τον έβλεπε
του γύριζε τις πλάτες... Α! δε θέλεις άλλο ψευτότερο πράμα από τη
γυναίκα. Σήμερα μπορεί να σου λέει πως πεθαίνει κι αύριο να σου κουνάει
κλαρί. Κάπου μ' είδες κάπου σ' είδα.

Ο Αντώνης ήταν παιδί με καρδιά· δεν είπε τίποτα. Μάλιστα πήγε μαζί με
το συμπεθεριό στην εκκλησία, φίλησε και τα στεφάνια... Εγώ ήμουν σ' ένα
στασίδι αντίκρυ και τον κοίταζα. Ήταν κίτρινος σαν το θειαφοκέρι· τα
χείλη του μαραμένα έτρεμαν. Πήγε σιγά, φίλησε τα στεφάνια, έπειτα
γύρισε και ακούμπισε σε μια κολώνα. Έβγαλε το μαντήλι και τόβαλε στα
χείλη του. Το μαντήλι μάτωσε.

Από τότε το κατάλαβα.

 — Κρίμα στο νιο! είπα μέσα μου

Όταν γύρισε στο σπίτι ο Αντώνης ηύρε τη μάνα του στη γωνιά να κλαίη ...
Την έτρωγαν τα φίδια.

 — Σώπα, καϋμένη μάνα. που κλαις! είπε της γριας να την παρηγορήση.
Έτσι ήταν γραφτό, Εγώ το ξέρω· πάντα άτυχος θα είμαι.

Κι έπεσε στη δουλειά με τα μούτρα. Ήταν η εποχή που καίνε τα καμίνια
για κεραμίδια. Μπήκε σύντροφος σ' ένα καμίνι κι έβγαζε παράδες. Δέκα
δραχμές το μεροκάματο του ερχότανε.

Η κακομοίρα η μάνα του πέταγε από τη χαρά της.

Πάει το παιδί μου. ξέχασε! έλεγε. Ο Θεός με λυπήθηκε.

Μα δεν το χάρηκε πολύ. Μια βδομάδα ήταν όλη η προκοπή του Αντώνη.
Έπειτα παράτησε το καμίνι κι έτρεχε δώθε κείθε στις εξοχές· ούλο τ'
απόσκια έπιανε.

Μια φορά έλειψε κάμποσες ημέρες από το σπίτι. Η μάνα του υποψιάστηκε.

 — Τι να έγινε το παιδί μου; είπε.

Κι επήρε τις αργατιές ρωτώντας τους στρατολάτες, και μυρολογώντας
αδιάκοπα. Πού δεν επήγε; ποιον δεν ερώτησε; Τα πόδια της έβγαλαν νερό
από τις στράτες· τα φουστάνια της εκουρελιάστηκαν από τ' αγκάθια. Το
ηύρε τέλος μέσα σ' έναν τράφο και μαυλίζοντάς το σαν σκυλάκι το έφερε
στο σπίτι της. Μα πώς το έχασε πώς το ηύρε! Όλοι το ένοιωσαν πως έπαθε
απ' αγέρι. Κάποιος είπε πως το είδε να ξεμεσημεριάζεται κάτω από μιαν
αγριλιά — ξέρεις η αγριλιά έχει βαρύν ίσκιο.

Η γριά έπεσε στου Θεού τα χέρια. Έταζε λαμπάδες, έκανε παράκλησες,
επήγε με τα γόνατα στην Παναγία· μα το παιδί όλο στο χειρότερο. Κάθε
Κυριακή το έφερναν στην εκκλησιά και το απόθεταν σωρό — κουβάρι μπροστά
στην Ωραία Πύλη. Εκαθόταν ως την ώρα που θα έβγαιναν τ' Άγια ήσυχο και
ακίνητο σαν ζωντόβολο. Με μόλις ακουγόταν από μέσα η φωνή του παπά «τας
θύρας... τας θύρας!...» έβανε κάτι αγριοφωνές που έτριζαν τα γιαλιά
της εκκλησιάς και ίδρωναν τα εικονίσματα. Ίδρωναν τα εικονίσματα κι
ετρόμαζε ο λαός από τα λόγια του. Κάτι τι λάγνο και κάτι βρωμερό
εμόλυνε για μιας του ναού τ' άδυτα, έφερνε τη ντροπή και στων γερόντων
τα πρόσωπα. Και ποιος να το κρατήση, ποιος να το συμμαζέψη τότε; Έκοβε
τα σχοινιά, εχτύπαε τις αλυσσίδες, όσο που έπεφτε λυποθυμισμένο στις
πλάκες.

Είδαν κι απόειδαν έστειλαν να φέρουν το Ζούδιαρη από το Ιμάμ Τσαούση.

 — Έχει τον Ανάποδο μέσα του· είπε ο Ζούδιαρης άμα είδε το παιδί.

Ο Ανάποδος — θα έχης ακουστά — είνε ένας διαβολάκος τόσος δα, μια
πιθαμή. Όπου γίνεται τραπέζι, όπου φιλονεικούν, όπου χαρτοπαίζουν εκεί
βρίσκεται. Αν τύχη και βλαστημήση κάποιος την ώρα που ο άλλος πίνει ή
χασμουριέται, μπαίνει μέσα του και του βυζαίνει το αίμα... Για κείνο —
άκου που στο λέω — άμα ακούς και βλαστημάν να φτεις... Μη γελάς· δεν
ξέρω, μπορεί να μην είνε τίποτα· κάνε το εσύ: Το καλό πάντα καλό είνε.

Το παιδί σαν αντίκρυσε το μάτι του Ζούδιαρη έπαψε τις φωνές και λάιασε.
Ηύρε το μάστορή του είδες που λέει.

Ο Ζούδιαρης είπε σε καμιά δεκαριά ανθρώπους να πάρουν τα ντουφέκια τους
και να πάνε κοντά του.

Εγώ — είμαστε μια πόρτα με τον Αντώνη — είδες που λέει: ο Θεός κι ο
γείτονας· πρώτα θα ιδής το γείτονά σου κ' έπειτα τον ήλιο — πήρα το
ντουφέκι μου, το γιόμισα με το ζερβί χέρι — έτσι μας είπε ο Ζούδιαρης
και πήγα κοντά. Σε λίγο ήμαστε όξω από το χωριό. Μπροστά πήγαινε το
παιδί ήσυχο σαν αρνάκι. Πίσω πήγαινε ο Ζούδιαρης με τα περόνια και το
τσεκούρι στα χέρια· και παραπίσω εμείς.

 — Να τος! βαρείτε του! μας λέει ο Ζούδιαρης σαν είδε ένα δέντρο.

Εμείς δεν είδαμε τίποτα από το φόβο μας ρίξαμε στα στραβά. Μπαμ! μπουμ!
κόσκινο το δέντρο.

 — Δεν τον πετύχαμε· λέει ο Ζούδιαρης. Να τος, πέρα πάει.. .

Και άρχισαν τα τρεχάματα, μπροστά εκείνος με το παιδί και πίσω εμείς,
μέσα στα χωράφια και τις σταφίδες λαχανιάζοντας. Σε κάθε δέντρο που
απαντούσαμε διάταζε ο Ζούδιαρης και αδειάζαμε τα ντουφέκια. — Μπαμ!
μπουμ!

Μας παίδεψε ο αναθεματισμένος. Γυρίσαμε από τον Άιθανάση στ'
Αληκανιωτέικα, το Καταράχι, τα Κατσαπέικα, μα τίποτα.

Ο Ζούδιαρης το είχε ειπωμένο:

 — Είνε δυσκολοβάρετος ο Ανάποδος.

Να μην τα πολυλογώ φτάσαμε και στη λεύκα, που έγειρες να κοιμηθής.
Καθώς βλέπεις, άλλο δέντρο μεγάλο δεν είνε εδώ πέρα.

 — Σταθήτε· μας λέει ο Ζούδιαρης· εδώ θα κάτση· αλλού δεν έχει να πάη.
Ετοιμάστε τα ντουφέκια σας και άμα σας πω βαράτε.

 — Μπαμ μπουμ! ρίξαμε άμα μας είπε.

 — Άου! άου! άου! ούρλιασε το παιδί.

Το πετύχαμε το ζούδιο. Μα έννοια σου κι εμείς διορθωθήκαμε! Αλλουνού
έσπασε το ντουφέκι, άλλος αιματοκυλίστηκε. Εμένα μου φάνηκε πως μ'
έπιασε κάποιος από τη μπούκα μ' έσπρωξε κ' έπεσα ανάσκελα στον τράφο.

Μα ο Ζούδιαρης κάρφωσε στο δέντρο το ξωτικό. Άξαφνα νοιώθομε μια
μυρουδιά σαν καϋμένη θειάφι κι ακούμε ένα φοβερό και παράξενο γέλοιο κι
ένα φρου!... απάνω από το κεφάλι μας, σαν όταν σηκώνονται από τη βοσκή
μπουλούκι αγριόπαπια. Τότε έδωκε το στερνό χτύπημα κ' είπε το
φοβερώτερο ξώρκι ο Ζούδιαρης.

 — Πάει να χαθή· το καρφώσαμε· είπε.

Και απίθωσε το τσεκούρι χάμω για να το βλέπουν οι οξωμάχοι να μη
ζυγώνουν.

Πήγαμε τότε να πάρουμε κ' εμείς το παιδί. Ήταν χάμου ξαπλωμένο,
κατακίτρινο και ξυλιασμένο. Το σηκώσαμε, το πήραμε στα χέρια, το πήγαμε
στο σπίτι και το ξαπλώσαμε στο κρεβάτι,

Το δόλιο! δεν ήταν γραφτό του να σηκωθή. Ο Ζούδιαρης άργησε να βάλη το
χέρι του. Το ζούδιο που φώλιαζε μέσα του, του είχε βυζάξει όλο το αίμα.

Δυο τρεις ημέρες και πάει χάθηκε το παιδί.



1 8 2 1



Κλείσαν τα κάστρα κλείσανε, κλείσαν και τα δερβένια,
Κλείσαν και της Τριπολιτσάς το παινεμένο κάστρο,
Κλείσαν και τον Καμίλ μπέη τον Κοθρινό τον Μπέη
Που ήταν κορώνα στο Μωριά, λελούδι μέσ' στην Πόλη.
Τα γράμματα πάν' κι έρχονται στη νένε του στην Κόρθο
 — Φλωριά κι αν έχεις δόσετα γρόσια μην τα λυπάσαι
 — Φλωριά δε θέλουν οι Έλληνες γρόσια για να τους δώσω
παρ' θέλουν την πατρίδα τους να την ελευθερώσουν
που ήτανε σκλάβα στην Τουρκιά τριακόσια τόσα χρόνια



Τ Α  Π Α Τ Ρ Ι Κ Α  Α Ρ Μ Α Τ Α



Του Κίτσου η μάνα κάθονταν στην άκρη το ποτάμι
με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε
Ποτάμι για λιγόστεψε, ποτάμι κάμε πόρο,
για να περάσω αντίπερα πέρα στα κλεφτοχώρια,
πόχουν οι κλέφτες σύναξη τα δώδεκα πρωτάτα.
Στο δρόμο όπου πήγαινε στο δρόμο που πηγαίνει,
βλέπει τον Κίτσο ομπροστά στα σίδερα δεμένο
Χίλιοι τον πάν' από μπροστά και πεντακόσοι πίσω
κι η μάνα του του έλεγε κ' η μάνα του του λέει:
 — Κίτσο που τάχεις τ' άρματα, που τάχεις τα τσαπράζια;
 — Μάνα ζουρλή, μάνα τρελή, μάνα ξεμιαλιασμένη,
Δεν κλαις μάνα, τα νιάτα μου δεν κλαις τη λεβεντιά μου
παρ' κλαις τα δόλια τ' άρματα, τα έρημα τσαπράζια!..
 — Κάλλια Κίτσο να χάνουσαν, νάχανες το κεφάλι,
Παρά να χάσης τ' άρματα τα πατρικοδοσμένα.



Τ Ο  Σ Υ Γ Ν Ε Φ Ο



Σαν καλός ο Αύγουστος εφέτος· ε; Ναι· μακάρι πάντα μας!

 — Εγώ φοβόμουνα την αυγή.

 — Και γω. Μα δεν άκουσες τα κοκόρια; Άμα λαλούν τα κοκόρια παράωρα ο
καιρός αλλάζει.

 — Και μαζί κι η τύχη μας.

 — Βέβαια· στην τρίχα κρέμεται.

Ο Δημάκης και ο Βρανάς στολισμένοι όπως οι χασάπηδες τις νηστίσημες
ημέρες, εκάθηντο ήσυχοι εις τον πάγκον ενός κρασοπουλειού και
συνομίλουν για τον καιρό. Είχαν και αυτοί απλωμένη εις τ' αλώνι την
σταφίδα των κάτω από τας φλογεράς του ηλίου ακτίνας ως αι χωρικαί τας
θυγατέρας των εις τα περιπαθή βλέμματα των λεβέντηδων, και μετρώντες
τις ημέρες εις τα δάκτυλα, επερίμεναν ανυπομόνως να ξεραθή. Φυσικά
λοιπόν αι συζητήσεις της ημέρας και της νυκτός τα όνειρα, δεν έχουν
άλλον σκοπόν παρά την κατάστασιν του καιρού και τις τιμές της σταφίδας.

 — Άκου που σου λέω· μου το είπε ο κουμπάρος του κυρ Γιάννη· είχε
γράμμα από την Πάτρα! έλεγεν ο Δημάκης εις τον σύντροφόν του
εμπιστευτικά.

 — Λες;

 — Λέω βέβαια! Περσυνό πράμα δεν έμεινε ρόγα· τ' αμπέλια στη Γαλλία
χάλασαν. Στην Πάτρα έβρεξε· στη Βοστίτσα παλιόπραμα.

 — Α! πασά μου!  εφώναξε ενθουσιασμένος ο Βρανάς· Σαράντα κι αμάν —
αμάν!Τι σαράντα; Εξήντα δε λες!

Και ο Δημάκης άρχισε πάλι το τραγούδι που είχε διακόψει:

    Κι άλλος θέλει τον Άγουστο
    πούνε τα ταλλαράκια.

 — Ταλλαράκια· ψυχή μου φρούτο!... είπε ο Βρανάς ξερογλείφων τα χείλη
του σαν να πιπίλιζε καραμέλα. Ο Μάης βγάνει τα κεράσια, ο θεριστής τ'
αγγούρια, ο Αλωνάρης τα καρπούζια και ο Άγουστος τα τάλλαρα. Αν παραφάς
από τ' άλλα θερμαίνεσαι. Αν παραφάς τάλλαρα, γίνεσαι κυρ Λινάρδος. Λέω
γω ο φτωχός πως μούφαγε ο ποντικός το τυρί, κανείς δεν το πιστεύει.
Λέει ο κυρ Λινάρδος πως τούφαγε το σίδερο, το πιστεύουν όλοι. Καλά το
λέει κι ο λόγος: Άγουστέ μου καλέ μήνα, να ήσουν δυο φορές το χρόνο.

 — Μωρέ καλός να είνε κι ας είνε και μια φορά. Μου φτάνει· είπε ο
Δημάκης.

Αλλά την ίδια στιγμή έκοψε την κουβέντα τους μία φωνή. Πίσω τους άλλος
χωρικός ψηλός και αδύνατος, που κρατούσε εις το ένα χέρι βουρλιά ψάρια
και εις την μασχάλην ένα ζευγάρι τρυπημένα παπούτσια, έστεκε ακίνητος
με μάτια ολάνοικτα, στυλωμένα πέρα εις τον δυτικόν ορίζοντα.

 — Τ' είνε Χαραλάμπη; ερώτησεν ο Βρανάς.

 — Δε βλέπετε; Ένα σύγνεφο.

 — Σύγνεφο!...

Επετάχθηκαν και οι δύο ορθοί.

 — Αμ' το είπα από την αυγή εγώ! είπε ο Βρανάς με κλαψάρικο ύφος.
Άκουσα τις χήνες που γύρευαν νερό.

 — Κι εγώ είδα δίπλα το σκυλί.

 — Είδα και γω τη γάτα της νύφης μου που νυβόταν στην άστρια.

Εκείνην την στιγμήν εφάνη εις τον δρόμον ο δήμαρχος μ' την άσπρη λινή
φορεσιά του, τον παναμά εις το ξουρισμένο κεφάλι, γελαστός, αξιοπρεπής,
ποζάτος — αληθινός άρχοντας του τόπου. Εις τα δάχτυλα της δεξιάς
εκρατούσε μια πρέζα ταμπάκου και εις το αριστερόν δέμα από εφημερίδες
που ήρθαν εκείνη την ώρα με το ταχυδρομείο. Επήγαινε αργά διαβάζοντας
την εφημερίδα. Και κάθε τόσο εγέμιζε τα ρουθούνια του ταμπάκο και
ταυτοχρόνως ένα τρανταχτό φτάρνισμα εξάγνιζε το κοιμισμένο
Σταυροπάζαρο. Ηκούοντο τότε από τα μαγαζιά γύρω οι ευχές των φίλων: Με
τις υγείες! Γεια σου!

 — Γεια σου, κυρ Δήμαρχε!

 — Ευχαριστώ!., ευχαριστώ!., απαντούσε ο Δήμαρχος δυνατά, ευτυχισμένος
για τη δημοτικότητά του, χαμογελώντας και μη σηκώνοντας ματιά από την
εφημερίδα. Όταν όμως επλησίασε τους χωρικούς και άκουσε τις φωνές τους
εσήκωσε τα μάτια του και ρώτησε.

 — Τι είνε: τι τρέχει; Γιατί κάνετ' έτσι;

 — Ένα σύγνεφο...

 — Σύγνεφο!..

Αληθινά  εις τον δυτικόν ορίζοντα εφαίνετο μικρόν μαύρο σύγνεφο που
είχε σχήμα και μέγεθος ενός κριαριού. Η παρουσία του έγινε σε λιγάκι
γνωστή εις όλην την άγοράν. Αμέσως οι έμποροι άφηκαν τις πήχες των, οι
χασάπιδες τις μαχαίρες των, οι παπουτσίδες τα τσαγκαρόσουβλά των, οι
καφενόβιοι απάνω εις τα τραπέζια την τράπουλα και όλοι έσπευδαν εις το
μέρος όπου έστεκε ο κυρ Δήμαρχος. Εκοίταζαν όλοι εις έν σημείον του
ουρανού με αγωνίαν. Οι Καμπίσοι είνε όλοι, όπως οι παλαιοί Χαλδαίοι,
δόκιμοι μετεωροσκόποι. Ιδίως κατά τους μήνας Ιούλιον και Άγουστον,
αδιακόπως έχουν γυρισμένα τα μάτια εις τον ουρανόν, και από τας
σπασμωδικάς κινήσεις του προσώπου των, ημπορεί κανείς ασφαλώς να μάθη
τα σημεία των καιρών.

Ως τόσο το συγνεφάκι όλο κι εμεγάλωνε. Τόρα είχε σκεπάσει όλον το από
Κεφαλληνίας μέχρι Χλομούτσι διάστημα. Οι χωρικοί εκοίταζαν εις εκείνο
το μέρος ακίνητοι ως να διετέλουν υπό βασκανίαν. Από πολυχρονίους
παρατηρήσεις, ήξευραν ότι η βροχή είναι άφευκτος εις τον Κάμπον, όταν
το μέρος εκείνο, το Στενό συνεφιάση. Με τα χέρια σταυρωτά εις το
στήθος, κατακίτρινοι, εκοίταζαν εκεί και κάποτε εγύριζαν ένας εις τον
άλλον και άλλαζαν δειλά ολίγας λέξεις.

 — Βρέχει στην Πάτρα!., είπε κάποιος και έδειξε προς ανατολάς.

 — Και στον Πύργο!.. επρόσθεσεν άλλος.

Όλων τα πρόσωπα εχαροποιήθησαν αμέσως· τα χείλη των σχεδόν εγέλασαν.
Άρχισαν να ελπίζουν. Και λησμονούντες την θέσιν των εσκέπτοντο
ευχαρίστως την ωφέλειαν, που θα έχουν αυτοί από την καταστροφήν των
άλλων.

 — Κλωνί δε θα μείνη στην Πάτρα!

 — Ούτε τσάμπουρο δε θα γλυτώση στον Πύργο!

 — Μωρέ δεν τη δίνω αν δε τα σκάσουν τα εξήντα.

 — εξήντα! Τι λες ξάδερφε!.. Εκατό και αμακινάριστη!

 — Όχι δα, καϋμένε...

 — Άκου που σου λέω! Θα την πάρη από το αλώνι. Και — πού είσαι — τον
παρά στο χέρι. Εν τη παλάμη και ούτω βοήσωμεν...

Ήσαν αχόρταστοι, απαιτητικοί, ασυγκίνητοι. Η καταστροφή της σταφίδας
των άλλων, τους έκανε να πιστεύουν ότι έπλεαν ήδη εις ωκεανόν ταλλήρων.
Έβλεπαν τους σταφιδεμπόρους ταπεινούς, ικετευτικούς μπροστά τους και
φιλέκδικος διάθεσις τους εκυρίευσε να σταθούν ανένδοτοι, για να τους
εξευτελίσουν. Ακόμη έφθαναν και εις την χαροποιάν διάθεσιν να λυπήσουν,
να τιμωρήσουν τους καταναλωτάς της σταφίδος, τους Εγγλέζους με τις
λίρες, τις στερλίνες των. Άλλες χρονιές ήσαν δύσκολοι· επλήρωναν με
κατεβασμένες εξηυτελισμένες τιμές. Ή την άφιναν να σήπεται εις τας
αποθήκας απώλητη. Εφέτος θα ιδής. Εγγλέζε με το ξουρισμένο μουστάκι!..

 — Σκύβαλα θα φάνε! σκύβαλα!.. είπε με αγανάκτησι ο Δημάκης.

 — Ακούστε! είπε ξαφνικά δείχνοντας με το δάχτυλό του ο Βρανάς.

Μια δυνατή βροντή ακούστηκε πέρα ως κανονιά.

 — Δεν είναι τίποτα. Είνε βαθειά· είπε ο Δημάκης.

 — Βαθειά βροντή γοργό νερό! εσυμπέρανε κάποιος.

 — Γοργό για την Πάτρα, για τον Πύργο. Τόρα το νερό στρατεύει.

 — Άμποτε!..

 — Τι άμποτε; είπε θυμωμένος ο Βρανάς. Δεν βλέπεις που τους έπνιξε;

Αληθινά το σύγνεφο είχε απλώσει γύρω και είχε κατασκεπάσει όλον τον
ουρανόν, πυκνό και μαύρο σαν γιγάντια αράχνη. Το Κάστρο δεν εφαίνετο
πλέον ούτε τα βουνά του Μεσολογγίου· ούτε ο Ωλονός των Πατρών· ούτε τα
χαμοβούνια του Πύργου που κρεμνίζονται μέχρι του Κατακώλου εις την
θάλασσαν. Μόνον απάνω από το δικό τους χωριό ο ουρανός εφαίνετο ακόμη
ασκέπαστος, αλλά σταχτής και ο ήλιος καθώς έπεφτε εχρωμάτιζε τα πάντα,
ανθρώπους και πράγματα μ' ένα κοκκινωπόν σκούρο χρώμα, σαν να περνούσε
από καπνισμένο γυαλί. Αυτό όμως δεν εφαίνετο ν' ανησυχή τους χωρικούς
και εξακολούθησαν την ομιλία τους, τις μεγάλες ελπίδες και τ' αμέτρητα
κέρδη των. Ναι· μα σαν να το κρέμασε κι εδώ, λέω! ετόλμησε να είπη
κάποιος κοιτάζοντας ανήσυχα τον ουρανό.

 — Να φας τη γλώσσα σου! είπε ο Βρανάς

 — Μωρέ δος του μια με το βουνό της Κεφαλλονιάς!. . . είπε ο Δημάκης·

 — Το κρέμασε... σε λίγο θα βρέξη· επέμενε ο χωρικός.

Όλοι εσήκωσαν διά μιας πάλι τα μάτια εις τον ουρανό και τόρα
ανατρίχιασαν· το καπνισμένο γυαλί είχε γίνη κατάμαυρο. Η αντηλιά έπαιζε
απάνω στο Σταυροπάζαρο σαν ανατριχίλα. Μια σιγή εβασίλευε ολούθε σαν
εκείνη που προηγείται αφεύκτως της καταιγίδας. Έξαφνα μια φωτεινή
καδένα ερράγισε τον ουρανό προς το μέρος του Στενού, έδειξε μια τις
κοκκινόμαυρες τάπιες του Κάστρου, τις σκοτεινές πλαγιές του βουνού,
λακκώματα, τούφες, δένδρα, ξερολιθιές, βοσκοτόπια, χωριά και τάκλεισε
πάλι στο σκοτάδι και την ασάφια. Οι χωρικοί εστραβώθηκαν από το ξαφνικό
φως και έκλεισαν τα μάτια τους. Συγκαιρα άκουσαν να κυλίωνται στον
ουρανό χιλιάδες άδεια βαρέλια. Και πριν ανοίξουν τα μάτια τους ένοιωσαν
στα μέτωπά τους μεγάλες πλατιές σταγόνες νερού σαν ρώγες σταφυλιού:
πλατσ! πλουτς!

 — Θεέ και κύριε! ... είπε έτοιμος να βλαστημήση ο Βρανάς.

 — Δε λυπάσαι τους χριστιανούς, Θε μου!

 — Τι διάβολο μας κινηγάς έτσι;

 — Βάλθηκες να μας καταστρέψης φέτος;

Διά μιας η συγκέντρωσις εσκόρπισε.

Το Σταυροπάζαρο έμεινε έρημο. Ένας με τον άλλον οι χωρικοί έτρεξαν εις
τα σπίτια τους και σε λιγάκι απ' όλους τους δρόμους του χωριού, δεν
άκουες παρά κροταλισμούς αλόγων, κάρρων τροχούς, μαστιγώσεις, φωνές,
θρήνους και αλλαλαγμούς ανδρών, γυναικών και παιδιών. Όλοι μετέφεραν,
ότι είχαν ρουχικά εις το σπίτι τους, παλαιά ή καινούργια, φόρεμα,
σκέπασμα ή στολίδι το μετέφεραν εις τ' αλώνι για να σκεπάσουν την
σταφίδα, να την φυλάξουν από την βροχήν. Τα περισσότερα μαγαζιά
έκλεισαν, τα καφενεία ερήμαξαν. Το Σταυροπάζαρο έμεινε γυμνό, σιωπηλό.
Κ' ενώ όλοι έτρεχαν εις την εξοχήν εφάνη ένας κύριος να σπεύδη εις το
κεντρικότερον μέρος της αγοράς ξεσκούφωτος, ξεκούμποτος και
καταϊδρωμένος.

 — Κύριε τηλεγραφητά! κύριε τηλεγραφητά! του λέγει ο δήμαρχος
ερωτηματικώς.

 — Έχω ανοικτή τη μηχανή· απήντησε χωρίς να σταθή φοβισμένος.

 — Α ντε! να μας πετάξης στον αέρα. . . εψιθύρισε ο Δήμαρχος. Μου
φαίνεται πως πρέπει να ζητήσω την μετάθεσίν του.


Θ Α Ν Α Τ Ο Σ  Μ Α Ρ Κ Ο Υ  Μ Π Ο Τ Σ Α Ρ Η
9 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1823



Καλά ήσουν Μάρκο μ' στο γιαλό, καλά στο Μεσολόγγι,
Καλάτρωγες, καλάπινες, καλάχτιζες το κάστρο,
Στο Καρπενήσι τ' ήθελες να πας να πολεμήσης;
Μαύρα χαμπέρια σούφεραν από το Καρπενήσι
Να βγης, Μάρκο μου γρήγορα μ' όσους κι αν ημπορέσης
Να πιάσης την Τατάραινα να πιάσης τα γιοφύρια.
Πιάνει κι αλλάζει γράμματα με τους καπεταναίους
Οι Τούρκοι πούθε κάμανε κι αυτοίν' οι Σκαντραλίδες;
Ο Καραϊσκάκης τόγραψε και τόνε χαιρετάει
«Σε χαιρετάω Μάρκο μου και σου φιλώ τα μάτια
Αν ερωτάς για την Τουρκιά, γω να σου φανερώσω.
Στο Μαραθιά έχουν τ' ορδί, εκεί έχουν τα τσαντήρια»
Και το τζαούση έκραζε και τους μπουλουμπασίδες
 — Τζαούση μοίρασ' το ψωμί και μοίρασ' τα φουσέκια·
Παιδιά θα κάμω πόλεμο τ' αντέτι των Σουλιώτων,
Στις πέντε ώρες της νυχτός θ' ανοίξω το ντουφέκι,
Θέλω πασάδες ζωντανούς και μπέικα κεφάλια
Κι αυτόν το Σκόντρα τον πασά ατός μου θα τον πάρω
Αυγή γιουρούσι έκαμε κι εμπήκε στα τσαντήρια
Και τουρκικά τους φώναξε και λέει στους συντρόφους
 — Ντουφέκι να μη ρίξετε, ντουφέκι να μην πέση,
Τ' ακονισμένα σας σπαθιά να κάψουνε τους Τούρκους
Οι Τούρκοι τότε σκούζανε κι ένας τον άλλον λέει
Τ' είν' το κακό που γίνεται απόψε τούτ' τη νύχτα;
Κι ο Μάρκος τους εφώναξε και τούρκικα τους λέει
 — Γιαγκίνι γίνεται παιδιά, απόψε τούτ' τη νύχτα!
Δέκα τσαντήρια έκαψε πασά μέσα δεν ηύρε
Κι ο Μάρκος εβαρέθηκε κι ο Μάρκος ελαβώθη
Κι η συντροφιά τον άρπαξε τον έβγαλε στη ράχη.



Η  Θ Υ Σ Ι Α  Τ Ο Υ  Κ Α Π Ε Τ Α Ν Ο Υ
1755



Ο Κωσταντάρας κάθεται ψηλά στον Μπαλαγέρα
Επαινευόταν στ' άρματα στα τρία τα παιδιά του.
Τα δύο σκοτωθήκανε αντάμα στο πλευρό του
Το τρίτο το μικρότερο στο δάσκαλο παγαίνει.
Κι ο γέρο Χρόνης φώναξεν από ψηλή ραχούλα.
 — Κώστα παινέψου στ' άρματα στα δυο τα σκοτωμένα
Τι το μικρό ξεκλήρισε κι έγινε τρουπολόγος
Πήρε τ' αλέτρι του παπά, της Παναγιάς το ράσο,
Γκάστρωσε και μια παπαδιά και σκότωσ' ένα βώιδι.
Ο Κώστας όταν τ' άκουσε πολύ του κακοφάνη
 — Μωρέ παιδί της ξακληριάς και του διαβόλου αγκόνι,
Μου ντρόπιασες τη λεβεντιά και τ' άσπρα μου τα γένεια,
Κάλλιο να κλάψω μια βολά παρά να κλαίω πάντα.
Το γιαταγάνι τράβηξε και σαν αρνί το σφάζει.



Α Κ Α Μ Α Τ Η Σ  Α Γ Ι Ο Σ



Πολλοί πέρασαν στον κόσμο χωρίς να βάλουν σε δουλειά ούτε το μικρό
δαχτυλάκι τους· μα σαν τον άγιο Κασσιανό κανείς άλλος, Και όχι μόνον
στον απάνω αλλά και στον κάτω κόσμο το ίδιο. Πώς το κατάφερε, αφού
πέρασε έτσι τη ζωή του, να μπη στον Παράδεισο είναι ακόμα μυστήριο. Όσα
χαρτιά και αν έψαξα, όσα συναξάρια και αν εδιάβασα πουθενά δεν απάντησα
τ' όνομά του.

Ωστόσο ο άγιος Κασσιανός βρίσκεται από χρόνια στον Παράδεισο — αυτή
είναι η αλήθεια. Μα κι εκεί εξακολουθεί την ίδια του δουλειά — την ίδια
ντεμπελιά ήθελα να ειπώ. Πάει και κάθεται από την αυγή στην πόρτα του
Παράδεισου και κοιτάζει τον κόσμο που μπαίνει. Κοιτάζει τον κόσμο που
μπαίνει μα πιο πολύ κοιτάζει τ' αφιερώματα που στέλνουν οι χριστιανοί
στους αγαπημένους τους άγιους. Τόρα του γαργαλίζει τη μύτη το λιβάνι
τόρα το κίτρινο κερί έπειτα της ελιάς το λάδι και λίγο αργότερα,
πλακώνουν οι πεντάρτοι, λαμπάδες ίσαμε το μπόι του ανθρώπου, μεταξωτά,
χρυσαφικά. Καθένα που θα ιδή με τα αφιερώματα τρέχει από κοντά και τον
ρωτάει.

 — Που τα πας; τίνος είνε πατριώτη:

 — Της Παναγίας· του απαντά βιαστικός εκείνος.

Τον αφήνει δυσαρεστημένος και πιάνει άλλον.

 — Πού τα πας: ποιόν γυρεύεις πατριώτη;

 — Τον Αϊνικόλα...

Τον αφήνει και πιάνει άλλον. Μα κι ο άλλος του λέει τον Αϊγιώργη, τον
Αϊγιάννη τον Καλυβήτη, τον άγιο Φίλιππα το φτωχό που αποκρεύει στο
χωράφι του. Ο άγιος Κασσιανός δαιμονίζεται.

 — Για θυμήσου καλά, παιδί μου του λέει. Μην κάνεις λάθος. Μη σου είπαν
άλλον άγιο και ξέχασες; Μη σου είπαν — σαν να λέμε τον άγιο Κασσιανό,
σαν να λέμε;

 — Άγιο Κασσιανό! Μπα. Ούτε το ξέρουμε τέτοιο όνομα...

Τότε πια απελπισμένος ο άγιος πιάνει παράμερα μια θέση και κάθεται
κοιτάζοντας με ζήλια τ' αφιερώματα. Η ψυχή του στάζει φαρμάκι.

 — Μα κανείς να μη θυμάται και μένα! συλλολίζεται.

Έξαφνα ένοιωσε κάποιον να τον τραβάει από το μανίκι. Γυρίζει και βλέπει
δυο μάτια στυλωμένα στα δικά του, δυο μάτια φωτερά που ένοιωθε να του
τριβελίζουν το μυαλό· κι ένα χαμόγελο που τον έκαμε να κοκκινίση. — Τι
θες; τον ρώτησε απότομα, γυρίζοντας αλλού το κεφάλι σα να έβλεπε το
Σατανά.

 — Γιατί είσαι έτσι θλιμμένος;

 — Τι σε μέλλει;

 — Με μέλλει και με παραμέλλει.

 — Τόρα ήρθες;

 — Τόρα δα.

 — Έχεις δίκιο... Το λοιπόν να τι συλλογίζομαι. Ο Σαβαώθ εμένα με
αδίκησε, πολύ με αδίκησε. Φαντάσου! δε μου έδωκε μια μέρα το χρόνο να
με μνημονεύουνε οι άνθρωποι. Για τούτο στους άλλους κουβαλάνε τόσα καλά
και σε μένα τίποτα.

 — Για τούτο σκας! άμ' αυτό διορθώνεται.

 — Πώς διορθώνεται;

 — Άκου που σου λέω γω, διορθώνεται. Να κάνης μια αναφορά στο γέρο
Σαβαώθ και να του ειπής το παράπονό σου. Άγιος δεν είσαι και συ; Δε
δούλεψες και συ τη χριστιανοσύνη; Σου πρέπει το λοιπόν και σένα μια
θέση στο Γιορταστικό.

Άμα πάρης και συ τη μνήμη σου να ιδής πως θα σε θυμώνται.

 — Σαν καλά με συμβουλεύεις· λέει ο άγιος. Μα ποιος να κάμη την
αναφορά;

 — Όσο γιαυτό μη ζαλίζεσαι. Εγώ την κάνω.

Και άμ' έπος άμ' έργον βγάνει από την τσέπη του μια κόλλα χαρτί, φόρα
την πένα και το καλαμάρι, κάθεται και σκαρώνει την αναφορά. Την πέρνει
ο άγιος, μια και δυο πάει και την αφήνει στα γόνατα του Θεού. Καθώς τη
διάβασεν Εκείνος άναψε από το θυμό του. Ποιος την έγραψε; ρωτάει τον
άγιο.

 — Να, του λόγου του.

 — Έλα κοντά, του λέει. Εσύ την έγραψες;

 — Εγώ.

 — Αμ τι είσαι συ;

 — Δικηγόρος.

 — Δικηγόρος!... Και πώς μπήκες εδώ μέσα;

Κράζει τον άγιο Πέτρο και τον βάνει στο βρυσίδι.

 — Κοίταξε καλά, του λέει, στο τέλος· μια φορά μου την έφτιασες με το
λοστρώμο. Τόρα μου έμπασες το δικηγόρο. Δε μένει άλλο παρά να μπάσης
και το Βενιζέλο για να κάνη Μεγάλη Ελλάδα τον Παράδεισο! Πρόσεξε γιατί
θα φας κλωτσιά που δε θα ιδής πούθε πάει η σκάλα.

Κάνει νεύμα. Τον αρπάζουν οι άγγελοι το δικηγόρο και τον πετάν έξω από
τον Παράδεισο. Τότε γυρίζει ο Σαβαώθ στον άγιο και του λέει — Καλά του
λέει, έχεις και κάπιο δίκιο μα πολύ λίγο. Εσύ για τον κόσμο δεν κάνεις
τίποτα. Παραπονείσαι πως κουβαλάνε στους άλλους. Κάτι καλό βρίσκουν από
τους άλλους και τους κουβαλάνε. Για να ιδούμε· φωνάχτε τον Αϊνικόλα.

Τρέχουν οι άγγελοι να φέρουν τον Άγιο Νικόλα φέρνουν γύρα όλο τον
Παράδεισο πουθενά Αϊνικόλας. Πέρασε καμιά ώρα να σου ο Άγιος κι έρχεται
καταμουσκεμμένος. Ρούχα του, γένεια του, μαλλιά του έσταζαν θάλασσα.

 — Πού ήσουν άγιε; τον ρωτά ο Σαβαώθ.

 — Κάτω στην Μπαρμπαριά αφέντη λέει ο γέρος. Κινδύνευε ένα
σφουγγαράδικο και πήγα.

 — Σώθηκε το σφουγγαράδικο;

 — Σώθηκε.

 — Κι οι άνθρωποι;

 — Όλοι.

 — Βλέπεις τα χασομέρη; γυρίζει ο Σαβαώθ και λέει στον Κασσιανό.
Δουλεύουνε οι άγιοι και γιαυτό ο κόσμος τους θυμάται! Αμ' εσένα τι να
σου θυμηθή.

 — Κι εγώ δουλεύω, πάτερ άγιε.

 — Τι δουλειά κάνεις;

 — Μετράω τ' αφιερώματα που μπαίνουν στον Παράδεισο. Μου βγαίνει η ψυχή
κάθε ημέρα.

Εγέλασε ο Άγιος Θεός με την καρδιά του.

 — Ας έρθη ο χαρτουλάριος· διάταξε.

Εν τω άμα ήρθε ο Άγιος Ανδρέας μ' ένα κύλινδρο χαρτί στο χέρι και το
ασημένιο καλαμάρι στη ζώνη του.

 — Γράψε τον κι αυτόν είπε ο Θεός.

Δεν έχει θέση είπε δειλά ο Άγιος Ανδρέας. Εγέμισε ο κύλινδρος.

 — Στρίμωξέ τον όπως — όπως σε μιαν άκρη.

Από τότε κάθε τέσσερα χρόνια έχει και ο άγιος Κασσιανός τη μνήμη του.

Η αναφορά του έπιασε.



1 8 2 1



Μαρτυράτε το Φρατζέζοι
Πες τε το και σεις Εγγλέζοι
Πως μια σκούνα του Τομπάζη
Την Τουρκιά τήνε τρομάζει.



Θ Α Ν Α Τ Ο Σ  Γ.  Κ Α Ρ Α Ϊ Σ Κ Α Κ Η
22 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1821




Τρεις περδικούλες κάθονται στον Πειραιά στη ράχη,
Η μια τηράει την Κούλουρη κ' η άλλη την Αθήνα,
Η τρίτη η καλήτερη μοιρολογάει και λέει:
Καραϊσκάκης έρχεται με δώδεκα χιλιάδες
Στη σκάλα στένει το ορδί στη σκάλα της Αθήνας
Τρία ταμπούρια έκαμε τα τρί' αράδ' — αράδα
Εμπρός βάνει τους Έλληνες και πίσω τους Σουλιώτες
Στη μέση τ' Αρχοντόπουλο μοιράζει τους λουφέδες.
Κι' ο Κιουταχής σαν τ' άκουσε τα γένεια του τραβάει
Τους μουμπασάδες φώναξε και τον Τσέλιο Πιτσάρη
Τσέλιο το πώς το βρίσκουμε για τον Καραϊσκάκη;
Στον κασαπά μας να μην μπη τ' είνε ντροπή μεγάλη.
Καραϊσκάκης τόμαθε το Λάμπρο Βέικο κράζει
Πάρε Βέικο τους Έλληνες, σύναξε τα μπουλούκια
Θα πάμε να πατήσουμε τα τούρκικα ταμπούρια.
Κ' ευθύς τρομπέτα φώναξε και τα μπαϊράκια σκώσαν
Σαν τα σαΐνια ρίχτηκαν στα τούρκικα ταμπούρια
Δέκα ταμπούρια έπηραν στα δώδεκα πηγαίνουν.
Κακό μαντάτ' ακούστηκε μέσ' από τα ταμπούρια
«Τον αρχηγό μας λάβωσαν πικρά φαρμακωμένα
κι απ' τ' άλογό του έπεσε και πάλι πίσ' ανέβη.
Ψηλή φωνίτσα έβαλε ν' ακούση το ασκέρι
Έλληνες μην κιοτεύετε Έλληνες μη σκορπάτε
Εγώ δεν έχω τίποτα μόν' είμαι λαβωμένος.
Για πάρτε με και σύρτε με στο έρημο τσαντήρι
Να πλύνω τη λαβωματιά και πάλι πίσω νάρθω ».
Τον κλαί' η μαύρη Ρούμελη τον κλαίει ο κόσμος όλος,
Τον κλαίνε όλ' οι Έλληνες και οι καπετανέοι
Τ' είν' το κακό που πάθαμε τούτο το καλοκαίρι
Τον αρχηγό μας χάσαμε τον ήρω Καραΐσκο!»



Θ Α Ν Α Τ Ο Σ  Τ Ο Υ  Ν Ο Τ Α Ρ Α
24 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1827



Τρία πουλάκια κάθονται ψηλά στο Πεντεσκούφι.
Τόνα τηράει τη Ρούμελη τ' άλλο κατ' την Αθήνα
Το τρίτο το καλήτερο μοιρολογάει και λέει!
Κάτσε Γιάννη μ' κι αφέντευε σαν τσ' άλλους
Μωραΐτες και μη γυρεύεις πόλεμο μη θες να πολεμήσης.
Εγώ δε γένουμ' άπιστος σαν τσ' άλλους Μωραΐτες·
Εψές μούρθαν τα γράμματα να πάω στην Αθήνα
Απ' το Φαβιέ, απ' τς αρχηγούς κι απ' τον Καραϊσκάκη
Να μάσω ασκέρι διαλεχτό όλο Μωραϊτάκια.
Ο Γιάννης εξεκίνησε και πάει στην Αθήνα.



ΟΙ  ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ



 — Έλα συχάστε, διαβολάκια!

 — Γιαννάκη — Γιαννακάκη — κομάτι κρεατάκι...

Εις μεγάλην στενοχωρίαν ευρίσκετο ο Γιαννίκης, ο γιος του κυρ Νικόλα
του μυλωνά. Όπου εγύριζε τα μάτια του, όπου άπλωνε τα χέρια του δεν
έπιανε άλλο από Καλικαντζάρους. Ήταν τόσοι δα κοντοί, σαν ένα καρύδι
και είχαν τα γένεια μακρυά και τα πόδια τους τράγινα και ένα μυτερό
ψηλό σκούφο εις το κεφάλι τους. Εσκέπαζαν όλο το πάτωμα του μύλου·
βελόνι να έριχνες δεν θα έπεφτε χάμω.

Ο γιος του μυλωνά έψηνε εις την σούβλα χοιρινό και το ξύγκι καθώς
έσταζε εις τα κάρβουνα έβγαζε καπνό και πεντοβολούσε, που ήταν να
λιγώνεται κανείς. Τα διαβολάκια φυσικά λυχούδικα δεν ημπορούσαν να
κρατηθούν και τα μικρά σαν καρδαμόσπορος μάτια τους, άναβαν όπως τα
κάρβουνα της θράκας. Εκείνα τουλάχιστον ερουφούσαν το λίπος· μα οι
Καλικάντζαροι;

 — Γιαννάκη — Γιαννακάκη — κομάτι κρεατάκι! εζητιάνευαν αδιάκοπα,
κολλόντας απάνου εις τον Γιαννάκη σαν τσιμπούρια.

 — Έλα, συχάστε διαβολάκια· τους έλεγε καλοπιαστά εκείνος.

Και κάθε τόσο για να τα ξεφορτώνεται, έβγαζε από τη σούβλα μισοψημένο
κομάτι κρέας και το έριχνε στο σωρό! Εκείνοι χυμούσαν, πατής με πατώ σε
απάνω εις το κομάτι, ούρλιαζαν, εχτυπιόνταν, δαγκώνονταν συναμεταξύ
τους, ως που το κομάτι εχώνευε εις την αχόρταγη κοιλιά μερικών. Οι
άλλοι δυσαρεστημένοι ερίχνονταν πάλι εις τον Γιαννάκη τον τσίμπαγαν,
τον έκρυβαν ολόκορμον. Και εκείνος επέταε άλλο κομάτι και ύστερα άλλο
ως που η σούβλα εκόντευε να μείνη δίχως κρέας και ο γιος του μυλωνά
θεονήστικος.

*

Ο πατέρας του αρρώστησε ξαφνικά και έφυγε από το μύλο την αυγή. Ο
Γιαννάκης έμεινε στο πόδι του να τελειώση τ' αλέσματα. Κάθε στιγμή
φόρτωμα — ξεφόρτωμα. Από τις πλάτες του γαϊδάρου έσερνε το σιτάρι στη
σκάφη του μύλου και αποκεί πάλι, ζεστό το αλεύρι το έριχνε στο σακκί
και το εφόρτωνε ξανά εις τις πλάτες του ζώου. Όλη την ημέρα δεν ήβρε
μια στιγμή να ησυχάση  το παιδί. Ούτε να φάη καλά — καλά δεν μπόρειε ως
που νύχτωσε. Και τόρα που επίστεβε πως ετελείωσαν πια τα βάσανά του,
πλάκωσαν οι Καλικάντζαροι και ήθελαν παιχνίδια.

Μπρε όρεξη που την είχαν! Μα και γιατί να μην έχουν; Μήπως δούλεψαν
ποτέ τους; Εκόπιασαν στη ζωή τους για το καρβέλι; Κάθονται όλη την
ημέρα ξαπλωμένοι στις σπηλιές, χορταίνουν με τις σαύρες και τα φίδια
που τους στέλνει η τύχη και βγαίνουν τη νύχτα να παιγνιδίζουν και να
πειράζουν τους ανθρώπους. Καλό κι αυτό!

Και ο Γιαννάκης εβασάνιζε το μυαλό του με πιο τρόπο θα πείση τα
διαβολάκια να τον αφήσουν να φάη.

 — Να σας πω, ρε παιδιά· τους είπε μαλακά.

 — Να μας πη ο άγουρος — Ο κολοκυθομάγουλος! .. . Να μας πη ο άγουρος —
ο κολοκυθομάγουλος! εβάβιζαν αμέσως ομόφωνα οι Καλικάντζαροι.

Και συνάχτικαν γύρω του, ανέβηκαν εις τα γόνατά του, εσκάλωσαν εις τους
ώμους του· άλλοι κρεμάστικαν από τα μουστάκια και το κοντό γενάκι του,
και για μια στιγμή τον σκέπασαν όλον, σαν ήμερο γατάκι οι ποντικοί.
Χαχάνιζαν μεταξύ τους σαν χήνες· τον τσιμπούσαν στα γυμνά τάχα για να
τον χαϊδέψουν· τον δάγκωναν τάχα για να τον φιλήσουν και τριτς — πριτς!
τριτς — πριτς! τριτς — πριτς! έτριζαν και πορδοκοπούσαν ξαδιάντροπα,
που έκαμαν το μύλο να βρωμάη σκορδίλας.

Και παπάς θα γένης Κώστα — έτσι το φερε η κατάρα· εσκέφτηκε ο
Γιαννάκης. Έτσι που βρέθηκε ολομόναχος μέσα στο μύλο, όλα έπρεπε να τα
υποφέρη. Τίποτε δεν μπορούσε να κάμη. Έπειτα ήξερε καλά πως οι
Καλικάντζαροι, μόνον τα Δωδεκάημερα γυρίζουν εις τη γη και θέλουν να
πειράζουν τους ανθρώπους. Όλον τον άλλο χρόνο βρίσκονται κάτω εις τα
βαθειά και τ' άπατα και πριονίζουν το Δέντρο της Ζωής που βαστάει τον
κόσμο, με την κακή πρόθεσι να καταστρέψουν τον κόσμο. Πριονίζουν
πριονίζουν ως τα Δωδεκάημερα και δεν απομένει παρά μια φλούδα. Τότε
όμως το αφίνουν και βγαίνουν εις τη γη για να χαρούν την ελευθερία που
έχουν από τον Παντοδύναμο να πειράξουν τους ανθρώπους. Το ξέρουν πως
άμα γυρίσουν πάλι, θα εύρουν το Δέντρο θρεμένο και φτου κι από της
αρχής.

Μα το αφίνουν· γιατί η χαρά τους να πειράζουν τους ανθρώπους είνε πολύ
μεγάλη. Μα πόσο θα είνε η βασιλεία τους ακόμη; συλλογίζεται ο Γιαννάκης.
Αύριο θ' αγιάσουν τα νερά και με το χάραμα τα δαιμόνια θα φύγουν φοβισμένα
για να κρυφτούν πάλι εις τις σπιλιές τους. Ώρες έχουν ακόμα. Και αυτές τις
ώρες πρέπει να κάμη τρόπο να τις περάση όσο μπορέση καλήτερα μαζί τους.

 — Μα συχάστε λοιπόν να σας πω! λέει με χαμόγελο, πιάνοντας μερικούς
απαλά για να τους ξεκολλήση από πάνω του.

 — Έλα — λέγε ...

 — Καθήστε πρώτα χάμου.

Ακούστικε ένα δυνατό φαπ! σα να έσκασε καμιά φούσκα γεμάτη αέρα και
όλοι οι Καλικάντζαροι βρέθηκαν κατάχαμα. Και εκεί που περίμεναν
περίεργοι να τον ακούσουν, ο γιος του μυλωνά σοβαρός έβγαζε από τη
σούβλα το κρέας κι έχαφτε ζεστά καφτά τα κομάτια.

 — Έλα, θα μας πης; είπαν πολλοί ανυπόμονα.

 — Μωρέ θα μας πης! είπε θυμωμένα και ο Μπάκακας.

Αυτός ο Μπάκακας είνε ένα γεροντάκι με άσπρη γενειάδα, μακρυά όσο δυο
οργιές και από κάθε τρίχα της κρέμεται και ένα καλικαντζαρόπουλο, όπως
εις τα ψιλά κλωνιά οι κουρμάδες. Όταν περιπατεί και σέρνεται η άσπρη
γενειάδα του εις το χώμα, καθώς πηδούν τα Καλικαντζαρόπουλα απάνω,
θαρρείς πως πηδούν τα ψάρια στην απόχη. Κρατούσε εις το χέρι του ένα
λιανό ραβδί — το σκήπτρο του — και μ' εκείνο εγινόταν σεβαστός εις τους
συντρόφους του. Ο Γιαννάκης εκατάλαβε πως δεν μπορούσε να παίξη για
πολύ με τον παμπόνηρο Μπάκακα και ηθέλησε να μιλήση. Μα δεν μπόρεσε
γιατ' είταν μπουκωμένος και βιαζότανε να καταπιή το κρέας που του
ζεμάτισε το στόμα. Και όσο εβιαζόταν τόσο εκιντύνευε να πνιγή και
άνοιξε τα μάτια του σαν τάλλαρα.

Το γεροντάκι κατάλαβε κι έγνεψε με θυμό εις τη συντροφιά. Εκείνοι
χύθηκαν σαν μανιασμένοι απάνω στη σούβλα, άρπαξαν τα κρέατα, τα
σκόρπισαν κατάχαμα και άρχισαν να τα κλωτσοπατούν με πείσμα.

 — Τρίτσι — πριτς .. . τρίτσι — πριτς . . . έκαναν κοιτάζοντας με
γέλοια και χάχανα το Γιαννάκη.

*

Ωστόσο ο μυλωνάς κάτι έφαγε και αν δεν εχόρτασε κάπως εκράτησε την
πείνα του. Για τούτο δεν τον έμελλε και πολύ. Θύμωσε όμως περισσότερο
για τα βρωμερά παιγνίδια τους και απάνω εις το θυμό του, άρπαξε ένα
δαυλί αναμμένο και το έριξε απάνω στα διαβολάκια.

Τρίτσι — πριτς!. . . τρίτσι — πριτς! .. . τρίτσι — πριτς!

Εσκόρπισαν όλοι εδώ κι εκεί σαν κοπάδι πρόβατα που βλέπουν το λύκο. Οι
Καλικάντζαροι φοβούνται τη φωτιά. Δεν ξέχασαν ακόμα το τι τους έκαμε η
πονηρή γριά, λίγο παραμπρός σε μερικούς απ' αυτούς. Τους ξεγέλασε, τους
έκλεισε εις ένα μικρό βουτσί και τους έκαψε ολοζώντανους. Και γιατί
αυτό; Γιατί τ' αναθεματισμένα πήγαν και ντρόπιασαν την κόρη της στον
ύπνο. Την γκάστρωσαν κι από τότε είνε τα καλικαντζαρόπουλα στον κόσμο .
. .

Ως τόσο ο Γιαννάκης άρχισε να σκέπτεται εις τα σοβαρά πώς να γλυτώση
από δαύτους. Η νύχτα πήρε δρόμο· σε λίγο θα ξημέρωνε παραμονή των Φώτων
και έπρεπε να πάη το άλεσμα σπίτι του, για να ζυμώσουν τα ψωμιά. Μα πώς
να κάμη να ξεφύγη τα δαιμόνια;

 — Παιδιά, χορεύουμε; ρώτησε ξαφνικά πηδόντας ορθός.

 — Ναι, χορεύουμε! είπαν όλοι πρόθημα.

Και άρχισαν να κινούν τα αραχνένια πόδια τους, άλλοι να σηκώνουν ψηλά
τα χέρια, να φωνάζουν βραχνά, να σφυρίζουν κι ένας μικρός άρπαξε από
κάπου ένα κουρέλι και το κουνούσε για μαντίλι τάχα.

 — Όχι μέσα· είπε ο Γιαννάκης. Έξω, στο φεγγαράκι.

 — Ναι έξω! εσυμφώνησαν όλοι.

Και κοπαδιαστά εχύθηκαν έξω και γέμισαν την αυλή του μύλου. Το φεγγάρι
ήταν εις το μεσουράνημα· τα άστρα της αυγής ένα με το άλλο φαίνονταν
λαμπρά εις τον ορίζοντα. Ο αγέρας που όλη τη νύχτα φυσούσε άγριος και
κουνούσε τα δέντρα, εσάρωσε κάθε σύγνεφο από τον ουρανό. Μακρυά
φαίνονταν τα βουνά που έκλειαν ολόγυρα τον πλατή κάμπο. Τα φύλλα των
δέντρων λουσμένα γιάλιζαν με την αυγινή δροσιά.

Οι Καλικάντζαροι με το γιο του μυλωνά χόρευαν και χόρευαν. Οι στριγγές
φωνές τους γίνονται ένα με τα νυχτοπούλια και τα τριζόνια.

 — Μωρέ παιδιά· τάλογο φρουμάζει· είπεν ο Γιαννάκης ξαφνικά. Να ιδώ μια
ματιά κι έφτασα.

Εμπήκε βιαστικά εις το μύλο, εφόρτωσε δύο σακιά αλεύρι στο άλογο, μπήκε
σ' άλλο σακί κι έπεσε απανογώμι εις το σαμάρι. Ντι! το ζώο και βγήκε
από την άλλη πόρτα, πέρνωντας το δρόμο του χωριού.

Ως τόσο οι Καλικάτζαροι είχαν τόση όρεξη για χορό, που δεν επρόσεξαν
καθόλου πως έλειπε ο μυλωνάς. Ένας με τον άλλον έμπαιναν μπροστά και
χόρευαν διαβολεμένα κι ετραγουδούσαν δυνατά:

     — Χορεύ' η λάσπη κι η σβουνιά
    κι η γιδοκακαρέτζα·
    χορεύει το παλιόσκουτο
    με την παλιανδρομίδα!...

 — Μωρ' ο μυλωνάς τι έγινε; ερώτησεν έξαφνα ο Μπάκακας.

 — Ναι, ο μυλωνάς! πού είν' ο μυλωνάς! ερώτησαν και οι άλλοι μεταξύ
τους.

Μερικοί έτρεξαν αμέσως εις το μύλο, έφεραν γύρα όλα τα σακιά, έψαξαν
εις τη σκάφη, κοίταξαν το βαρδάρι, χώθηκαν και κάτω από τη μυλόπετρα μα
πουθενά Γιαννάκης.

 — Έφυγε! είπαν κοιτάζοντας ένας τον άλλο με απορία και οργή,

 — Τι να κάνουμε;

 — Να τον φτάσουμε επρόσταξε θυμωμένος ο Μπάκακας.

Εις την στιγμήν εχάθηκαν όλοι σαν ανεμοστρόβιλος εμπρός, πατώντες τη
λάσπη με φωνές και θόρυβο, σαν κοπάδι τσακάλια που βαδίζουν. Σε λίγο
πρόφτασαν το άλογο του Γιαννάκη που πήγαινε εις το χωριό με το κανονικό
βήμα του. Τριγύρισαν όλοι τ' άλογο και κοίταξαν ν' ανακαλύψουν το
μυλωνά.

 — Να  τόνα πλευρό, να και τ' άλλο, να και τ' απονογώμι· μα ο μυλωνάς
που είνε; ερωτούσαν μεταξύ τους αγαναχτισμένοι.

 — Πίσω θάμεινε· είπε ο Μπάκακας. Αμέσως τόβαλαν όλοι πίσω με σουρητά,
τριποδίζοντας σαν άγρια πουλάρια. Έψαξαν όλο το δρόμο ως το μύλο, τους
τράφους και τα βάτα, σήκωσαν και τα λιθάρια ακόμη μα δεν απάντησαν
πουθενά το Γιαννάκη. Εγύρισαν τότε πάλι κοντά εις το άλογο, που
επήγαινε ήσυχα το δρόμο του και άρχισαν με περισσότερο πείσμα το
ψάξιμο.

 — Να τόνα πλευρό, να και τ' άλλο, να και τ' απονωγόμι· μα ο κερατάς ο
μυλωνάς πούνε; έλεγαν συναμεταξύ τους.

 — Μπροστά πάει· φώναξε πάλι θυμωμένος ο Μπάκακας.

Τόρα έτρεξαν όλοι μπροστά, έψαξαν όλο το δρόμο ως τα πρώτα σπίτια του
χωριού.

Ως τόσο ο Γιαννάκης χωμένος εις το σακί και μ' όλο του το φόβο, δεν
μπορούσε να κρατήση τα γέλοια, όσο έβλεπε τα τρεχάματα των
Καλικατζάρων. Κάποτε σήκωνε φοβιχτά το κεφάλι και κοίταζε ανυπόμονα
εμπρός να ιδή το χωριό του. Τέλος κάτω από το πρώτο γλυκοχάραμα το είδε
αριστερά, με τις πολλές μουριές του και τα άσπρα σπιτάκια του.

 — Ξύλα κούτσουρα — δαυλιά καϋμένα! εφώναξε αμέσως με όλη του τη
δύναμη.

Οι Καλικάτζαροι εγύρισαν και είδαν κι εκείνοι το χωριό. Κρύος φόβος
τους κυρίεψε αμέσως και στάθηκαν για κάμποση ώρα άφωνοι, άλαλοι όπου
βρισκόταν καθένας, σαν καρφωμένοι. Την ίδια στιγμή ακούστηκε από το
χωριό το πρώτο λάλημα του πετεινού — Κουκούκου!...

 — Πάμετε! είπε πικραμένος ο Μπάκακας, όταν είδε το Γιαννάκη καθισμένον
απάνω εις το άλογό του να τους περιγελά. Δεν είνε πια δουλειά στον
κόσμο. Οι άνθρωποι μας πέρασαν.

Και σηκώνοντας το ραβδί του ψηλά σα σημαία μπήκε μπροστά και οι άλλοι
τον ακολουθούσαν φωνάζοντας:

    Φεύγετε να φεύγουμε
    γιατ' έφτασ' ο τουρλόπαπας
    με την αγιαστήρα του
    και με την πλαστήρα του.
    Μας έβρεξε, μας άγιασε
    και μας καψοκώλιασε!...

Τριτς — πριτσ! τριτσ — πριτσ! τριτσ — πριτσ!



1 8 2 1



    Του Λεωνίδα το σπαθί
    Κολοκοτρώνης το κρατεί
    Κι όποιον τ' αντιδή λαβώνει
    Τους Περσάνους θανατώνει.




Θ Α Ν Α Τ Ο Σ  Κ Α Π Ε Τ Α Ν  Β Ε Ρ Ρ Α
10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1825



Τρία πουλάκια κάθουνται στο κάστρο του Χλιμούτσι.
Τώνα τηράει τα Λεχαινά και τ' άλλο τη Γαστούνη
Το τρίτο το καλήτερο μοιρολογάει και λέει:
 — Θε μου το τι να γίνηκαν του Κάμπου οι λεβέντες,
Μήτε στον Κάμπο φαίνουνται μήτε και στη Γαστούνη
Μας είπαν κάνουν πόλεμο μέσα στον Άι Νικόλα.
Τριακόσοι διαλεχτήκανε μέσ' από το Χλιμούτσι
Μεντάτι να τους γένουνε για να τους λευθερώσουν.
Τη στράτα που πηγαίνανε τη στράτα που πηγαίνουν
'Στ' Αμπέλι' απαντηθήκανε με τους στραβαραπάδες.
Πρώτη φωτιά που δώσανε σκοτώνουνε διακόσους.
Μα πιασε μια ψιλή βροχή κι ένας βαρύς χειμώνας;
νοτίσαν τα φουσέκια τους δεν πιάνουν τ' άρματά τους
κι ο Βέρρας όπου τ' άκουσε σαν τ' άτι χλημιτράει
 — Παιδιά σηκώστε τις ποδιές και σφίχτε τα τσαρούχια
γιουρούσι για να κάμουμε μέσ' στους στραβαραπάδες.
Τα γιαταγάνια τράβηξαν στα δόντια τους τα βάνουν.
Μα ήταν οι μούροι λιγοστοί μα ήταν οι δόλοι λίγοι.
Κανένας δεν απόμεινε απ' τους παληούς συντρόφους.



Τ Ο  Μ Α Γ Ε Μ Ε Ν Ο  Κ Ο Υ Τ Ι



Επεράσαμε το ποτάμι της Καμινίτσας και εσταθήκαμε εις τα Νιφορέικα. Το
χωριό είνε από χαμηλά σπιτάκια και από λίγες καλύβες που κατοικούν
αλβανόφωνοι ποιμένες και γύφτοι. Θεωροίται απ' όλους η μέση του δρόμου
από Λεχαινών εις Πάτρας και οι ταξιδιώτες συνήθιζαν να κάνουν εκεί τους
πολυωροτέρους σταθμούς των.

Τόρα ο ήλιος είχε δύσει. Το σκοτάδι ήρχετο και οι καρρολόγοι απεφάσισαν
να ξενυκτίσουν εκεί. Εξέζεψαν τ' άλογά τους και αφού τα έτριψαν καλά με
δεμάτι από άχυρο για να στεγνώσουν τον ίδρωτα τους, τα εσκέπασαν με
μεγάλα μάλλινα σκεπάσματα και τα έδεσαν εις το παχνί. Έπειτα εμπήκαμεν
όλοι εις το χάνι, γιατί και το ψύχος άρχισε να τσούζη.

Το χάνι ήτο μικρό παλιόσπιτο με αυλήν εις το οπίσω μέρος, με το
απαραίτητο πηγάδι και υπόστεγο για τ' άλογα. Για τους ανθρώπους καμμιά
φροντίδα δεν έχει ο χατζής, γιατί αυτοί συνειθίζουν να κοιμούνται κοντά
εις τα πόδια των αλόγων τους ή απάνω εις τα κάρρα.

Οι τοίχοι του χανιού από μέσα ήτανε κατάμαυροι· η οροφή γεμάτη αράχνες,
το έδαφος λασπερό και άνισο. Μερικές σανίδες σκεπασμένες με παλιόχαρτο
έκαναν τον σκελετό γυμνών ραφιών. Στον ένα τοίχο ο πάγκος με ολίγα
ποτήρια και δύο φιάλες ακάθαρτες και κατασκονισμένες έστεκε εμπρός και
μακρύ τραπέζι έπιανε τον άλλο τοίχο.

Εκαθίσαμεν εις την μια άκρη του τραπεζίου, γιατί στην άλλη εκάθουνταν
ήδη άλλη συντροφιά καρρολόγων. Οι σύντροφοί μου έβγαλαν από τους
ντορβάδες ψωμί από αραποσίτι και ελιές και αρχίσαμε το δείπνο. Ο χατζής
έφερε σε δυο μαστραπάδες το σχετικό κρασί.

Οι καρρολόγοι σχετίζονται εύκολα μεταξύ τους. Ακολουθούν τον ίδιον
δρόμον, υποφέρουν τους αυτούς κόπους, δίδουν χέρι ο ένας προς τον άλλον
σε ώρα ανάγκης. Εκτός τούτου έχουν να ειπούν τόσα και τόσα περί των
αλόγων των, περί των συναδέλφων, περί του ταξειδίου των, ώστε ευθύς
φιλιώνονται μεταξύ των ενώ δεν γνωρίζουν ούτε τα ονόματά τους. Τούτο
έγινε σε λιγάκι και με τους συντρόφους μου. Άλλαξαν ολίγας λέξεις,
εκεράσθηκαν μεταξύ τους και τέλος κατήντησαν στο τραγούδι:

    Μπαίνω μέσ' στ' αμπέλι
    σαν νοικοκυρά,
    να κι ο νοικοκύρης
    πόρχεται κοντά!..

Σε λιγάκι έτριξε η πόρτα του χανιού, άνοιξε και μπήκε μέσα ο μπάρπα
Παναγιώτης. Τον θυμούνται όλοι οι καρρολόγοι της εποχής εκείνης του
μπάρμπα Παναγιώτη, γέροντα κοντόν, ξεραγκιανόν με ψαρά μαλλιά και
γενειάδα δασείαν, φρύδια πυκνά και κατσουφιασμένο μέτωπο. Διέτρεχε τότε
το από Λεχαινών μέχρις Αχαΐας διάστημα, φέρων μαζί του ένα γιάλινο
κουτί με τέσσερες κούκλες μέσα και το μικρό μπουζούκι του. Εσταματούσε
από χωριό σε χωριό, από χάνι σε χάνι, εμπρός εις τις καλύβες των
αγροτών και την στάνη των ποιμενών, εις το δάσος, πολλές φορές κοντά
εις τον δρόμον και με το μπουζούκι και τα νευρόσπαστά του εκέρδιζε το
ψωμί του. Ποιος όμως ήτο ο άνθρωπος αυτός, μυστήριον! Οι καρρολόγοι —
άνθρωποι όχι και τόσον πιστευτοί — έλεγαν πολλά περί αυτού.

Ένας άνθρωπος, έλεγαν, υπόπτου εξωτερικού με το μαύρο φέσι του
κατεβασμένο ως ταφτιά και μικρή ξεσκισμένη καπότα, εστάθη ένα βράδυ εις
την άκρη μικράς λίμνης. Η λίμνη αυτή λέγεται Κάρι — Κασέλα και είνε έξω
από τη Μανωλάδα. Κατά τα μεσάνυκτα ο Αράπης της λίμνης, με τη σιδερένια
ματσούκα του εβγήκε να βοσκήση τα φλωριά του. Ο άνθρωπος εκείνος τα
έβλεπε να πηδούν απάνω στο χορτάρι, κάτω από την αστροφεγγιά τα φλωριά
και να προχωρούν αργά και να κουδουνίζουν σαν κοπάδι από πρόβατα. Όλα
ήσαν κατακαίνουργα και λαμποκοπούσαν τόσο, που η χλόη εφάγκριζε σαν το
πρόσωπο λίμνης. Και ο Αράπης ορθός με τη σιδερένια ματσούκα του, τα
σαλαγούσε μπροστά, τα μάζευε από δω, τα έσπρωχνε από κει, εσφύριζε για
να μη πλανηθούν, να μη σκορπίσουν στα χαμόκλαδα και χάση κανένα.

Ο άνθρωπος αν ήθελε ημπορούσε να γίνη πλούσιος με μιας. Έφτανε να ρίξη
την καπότα του και την αυγή να εύρη πλακωμένο πλήθος από φλωριά. Αλλά
ούτε το σκέφθηκε. Το γλυκύ κουδούνισμά τους δεν εκέντησε καθόλου την
πλεονεξία του. Εκάθητο με το κεφάλι στα γόνατα βαθειά συλλογισμένος.
Μπορεί και να έκλαιε. Τούτο φυσικά έκαμε εντύπωσι εις τον Αράπη,
επλησίασε και τον ρώτησε:

 — Τι κάνεις εδώ, γέροντα;

 — Έρχομαι από μακρυνό τόπο και νυχτώθηκα. Δεν έχω πού να μείνω κι
έγειρα εδεπά να πλαγιάσω.

 — Σε βλέπω λυπημένο. Για πες μου· είσαι δυσαρεστημένος από την τύχη
σου;

 — Είμαι λέει; Είμαι και πολύ.

Τι θέλεις; θέλεις να σου δώσω φλωριά. Να σε κάνω να πλέης στο μάλαμα
και στ' ασήμι. Θέλεις;

 — Δε θέλω φλωριά. Το μάλαμα και τ' ασήμι δε γιατρεύουνε τον πόνο της
καρδιάς μου.

 — Αμ τι θες κάνε;

 — Ε! σαν μ' έχει η τύχη μου να ζήσω ακόμη, να πίνω τα φαρμάκια, ήθελα
να είχα τίποτα να βγάνω το ψωμί μου.

 — Καλά! είπεν ο Αράπης.

Μπήκε μέσα στη λίμνη και σε λιγάκι γύρισε φέρων ένα κουτί σκεπασμένο με
κόκκινο πανί κι ένα μπουζούκι.

 — Να· είπε στον άνθρωπο. Με τούτο θα κάμης τη δουλειά σου . .. Αν με
χρειαστής καμμιά φορά λέγε «Κάρι κασέλα» κι εγώ θα έρθω όπου και αν
είσαι.

Αυτός ο άνθρωπος ήτο ο μπάρμπα Παναγιώτης.

Αυτός λοιπόν άμα άνοιξε η πόρτα εμπήκε στο χάνι, κρατών στο ένα χέρι το
μπουζούκι του και στο άλλο το κουτί, σκεπασμένο με κόκκινο μισοτριμένο
πανί.

 — Α! α!.. καλώς τον μπάρμπα Παναγιώτη. Κάτσε κοντά. Μωρέ και μάννα και
πατέρα!.. εφώναξαν ομόφωνοι και με χαράν οι καρρολόγοι.

Το μάννα και πατέρα, σημαίνει πως εστάθηκε τυχερός ο γέροντας γιατί
τους βρήκε στο τραπέζι. Εκείνος εχαμογέλασε πικρά για το τυχερό του
αυτό, εσούφρωσε τα φρύδια και γνωρίζων ότι οι άνθρωποι εκείνοι ήθελαν
την χαράν και πολύ ολίγον εφρόντιζαν αν την είχε και αυτός, έρριξεν εις
μίαν γωνιά την κάπαν του και εκάθισε μεταξύ τους στο τραπέζι.

 — Φάε, γέρο μου, και πιέ, να κάνης κέφι. θα το σκούξωμε απόψε, θα
βάλης της κούκλες να χορέψουν το τσάμικο! είπε κάποιος από τους
καρρολόγους.

Και χάιδεψε το γέροντα στον ώμο.

Ο μπάρπα Παναγιώτης εκίνησε το κεφάλι παραδεχόμενος. Εφαγεν ολίγον,
έπιεν ολιγώτερον και έπειτα ετοποθέτησε απάνω στο τραπέζι το γιάλινο
κουτί του, εσήκωσε το κόκκινο πανί και αφού πήρε το μπουζούκι του,
άρχισε να παίζη τον καρσιλαμάν.

Μέσα στο κουτί εφάνηκαν τέσσερες κούκλες· δυο άνδρες και δυο γυναίκες.
Οι άνδρες φορούσαν φουστανέλες και οι γυναίκες βλάχικα. Είχαν ανάστημα
από μία πιθαμή κάθε μία. Άμα ο γέροντας άρχισε να παίζη το μπουζούκι
και να τραγουδή, τα νευρόσπαστα εκινήθησαν και άρχισαν να χορεύουν
σύμφωνα με τον ρυθμόν. Πότε ελύγιζαν τα γόνατα και το κορμί, εκουνούσαν
το κεφάλι, εσήκωναν τα χέρια και έξαφνα εστριφογύριζαν για μιας όλες ως
βακχίδες.

 — Του διαβόλου τα πράματα! Κι έπειτα σου λέει δεν είνε διαβολικά!
έλεγαν από καιρού εις καιρόν οι καρρολόγοι, κοιτάζοντες με αυξάνουσαν
απορίαν τας κινήσεις των νευροσπάστων.

Ωστόσο ο γέροντας εξακολουθούσε να τραγουδή και να ταιριάζη τον ήχο του
μπουζουκιού με τη φωνή του. Το μπουζούκι στα χέρια του καταντούσεν
έμψυχον έβγαζε γλυκειές και μελωδικές φωνές. Και τα νευρόσπαστα μέσα
στο γιάλινο κουτί τους εχόρευαν και ο μπάρμπα Παναγιώτης ετραγουδούσε
διαφόρους χορούς: τον συρτό, τον Καλαματιανό, το πηδητό, το τσάμικο και
εις την αλλαγήν των ήχων τα νευρόσπαστα ως να είχον αίσθησιν, να ήκουον
τον ρυθμόν και τας λέξεις άλλαζαν τάξιν, θέσιν, κινήσεις και χορόν.

Ο χατζής, ο κύριος δηλαδή του χανιού κοντός και αδύνατος, εκάθητο
τυλιγμένος μέσα εις παλιό επανωφόρι, με το κεφάλι στηριγμένο εις τον
πάγκον κι' εκοίταζε αφηρημένος τα διαβολικά πράματα. Η γυναίκα του,
επίσης αδύνατη και ζαρωμένη γερόντισσα, συμμαζεμένη ως γάτα κοντά στη
γωνιά, έκανε κάποτε το σταυρό της και εψιθύριζε λέξεις από το Πιστεύω
και έφτυνε απάνω από τον ώμο της, δηλαδή καταπρόσωπον του Οξαποδώ. Οι
καρρολόγοι διαφοροτρόπως καθήμενοι εις τους πάγκους, άφωνοι και
μισοφοβισμένοι εκοίταζαν με νυσταγμένα μάτια πότε τα νευρόσπαστα και
πότε τον γέροντα ο οποίος έμοιαζε εκείνη την ώρα πως κρατούσε τη
σφραγίδα της Σωλομονικής και ήταν κύριος εις τα ακάθαρτα και πονηρά
πνεύματα.

Ο Μπάρμπα Παναγιώτης έπαυσε τέλος το τραγούδι του. Εσηκώθη μέσα εις την
γενικήν σιωπήν, έσυρε από το συλάχι του μικρό ξύλινο καυκί και το έβαλε
απάνω στο τραπέζι για να μαζέψη την αμοιβήν του. Οι καρρολόγοι όταν
θέλουν να διασκεδάσουν ξοδεύουν αλύπητα.

Ο γέροντας εφάνη ευχαριστημένος από το ποσόν που εσύναξε. Χωρίς να ειπή
λέξη επήρε την κάπα του, εσκέπασε πάλι με το κόκκινο πανί τον θησαυρόν
του, εκαληνύχτησε και έφυγε.

 — Γέρο στρίγγλε! θα έχουμε λιβανίσματα τόρα!... εψιθύρισε ο χατζής
όταν η πόρτα εκλείσθη οπίσω από τον γέροντα.

Εγώ από την ώρα που ο τραγουδιστής άρχισε τα παιγνίδια του έως την ώρα
που έφυγε, δεν εκινήθην καθόλου από την θέσιν μου. Συμμαζεμένος μέσα
εις μίαν φλοκάταν, εκοίταζα με φόβον και απορίαν άλλοτε τα νευρόσπαστα
και άλλοτε τον γέροντα· άλλοτε το χέρι του που εκινείτο γοργά και
αδιάκοπα επάνω από τις χορδές του οργάνου. Αληθινά ευρισκόμουν εις
μεγάλην στενοχωρίαν που δεν ημπορούσα να καταλάβω ποια η σχέσις του
γέροντα με τα νευρόσπαστα και πώς ακολουθούσαν τα τσακίσματα της φωνής
του με τόσην ακρίβειαν. Ήρχισα να πιστεύω ως αληθινά τα λεγόμενα και
όλην σχεδόν την νύκτα ενόμιζα ότι ευρισκόμην μεταξύ του φοβερού Αράπη
της λίμνης και του μπάρμπα Παναγιώτη.

Αλλ' όπως όλα τα πράγματα τα ξεκαθαρίζει ο καιρός, εξεκαθάρισε σε
λιγάκι και το μυστήριον του μπάρμπα Παναγιώτη. Έμαθα δηλαδή ότι όχι ο
Αράπης της λίμνης, αλλά πολυχρόνιος φυλακή του έδωκε το μπουζούκι και
τα νευρόσπαστα.

Νέος ο μπάρμπα Παναγιώτης παρεσύρθη από την κακογλωσσιά της γυναικός
του εις φοβερό έγκλημα. Εσκότωσε το μόνο παιδί που είχε αποκτήσει με
την πρώτην του γυναίκα. Και κατά την πολυχρόνιον κάθειρξίν του εφεύρε
τον μηχανισμόν να τραγουδή και να χορεύουν τα νευρόσπαστα.

Πώς το κατώρθωσε δική του δουλειά. Φτάνει που το κατώρθωσε.



Μ Π Λ Α Χ Α Β Α Ι Ο Ι
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1809



Οι κλέφτες από τ' Άγραφα κι αρματωλοί απ' τα Χάσια
Φορέστε τα γελέκια σας, ζωσθήτε τα σπαθιά σας
Πιάστε ταμπούρια δυνατά ταμπούρια σιγουράτα,
Το καραούλι φώναξε μέσ' από το ταμπούρι:
 — Πολλά κοράκια φαίνονται μαύρα σαν αρβανίτες
Μην είν' ο Φώτης πόρχεται μην είν' ο Λεπενιώτης;
 — Μήτε ο Φώτης έρχεται μήτε ο Λεπενιώτης
Μουχτάρ πασάς μας έρχεται με τριανταδυό χιλιάδες.
Κι ο Παπαθύμιος φώναξε με το σπαθί στο χέρι:
 — Βαστάτε, παληκάρια μου όλοι μέσ' στα ταμπούρια
Και τον μουρντάρ Μουχτάρ πασά χτυπάτε στο κεφάλι
Κι αυτό τα λιανοκόνιαρα και τους ψωραρβανίτες
Στους βράχους να τους ρίξουμε να φάνε τα κοράκια.
Τρία γερούσια κάμανε με το αλλάχ — αλλάχ τους
Κι όλοι στους βράχους έπεσαν Κονιάροι κι Αρβανίτες
Κι άλλο γερούσι πρόσταξε Μουχτάρ πασάς να κάμουν
Κι οι Τούρκοι κάμαν το ντουά και πέσαν στο γερούσι
Πέντε χιλιάδες Κονιαριά και Λιάπηδες φτακόσιοι
Μέσ' στα ταμπούρια των κλεφτών και των καπεταναίων.
Γέμισαν βράχοι Αρβανιτιά τα ρέματα Κονιάρους
Πικρή φωνή ακούστηκε — Πιάσαν τους Μπλαχαβαίους
Σκλαβώσανε τους φίλους τους και όλη τη γενιά τους!...



Ε Υ Α



Κείτεται η γυναίκα η πρωτόπλαστη, ξαπλωμένη στην παχειά χλόη, κάτω από
το λιοπύρι του Μαγιάπριλου. Ο Αδάμ ο άνδρας της πέρα στο χωράφι οργώνει
με τα καματερά του τη γη, ιδρώνει και μάχεται, πληρώνοντας βαρειά το
βαρύ του αμάρτημα. Και εκείνη στυλόνοντας το μάτι στον χαρούμενο κάμπο
και τ' αγέραστα βουνά, εις τα δάση τα πυκνοντυμένα και το φειδωτό
ποτάμι και τη θάλασσα, εις τα ζωντανά της γης και εις τα πετούμενα του
αιθέρα, λέει συμπλήρωμα της Δημιουργίας τον δουλευτή τον άνδρα της και
πως χωρίς αυτόν και τους κόπους του, όλα θα ήσαν άχαρα και νεκρά. Και
ακόμα λέει, πως αυτή είνε του ανδρός το ταίρι και το συμπλήρωμα,
ολάκερη η Ζωή και με τη μεγάλη της κορμοστασιά επροκαλούσε θαρρείς να
παραβγούν τη Γη — η μήτρα η αστείρευτη την πλατειά κοιτίδα της
Ανθρωπότητος. Κάτω από τα πύρινα σκέλια της εκλωτσούσε πεισματικά το
χώμα, έδερνε τον αέρα με τα στιβαρά της μπράτσα και δείχνοντας τους
λαχταριστούς λαγώνες της, ετραγουδούσε με περιφάνεια τη μυστική
δημιουργία των σπλάχνων της κι εκαλούσε τα σύμπαντα στη δούλεψή της:

 — Εγώ φέρνω στον κόσμο του κόσμου τον αφέντη. Ο αέρας θα του δώση ζωή
και η Γη θα τον θρέψη και θα τον μεγαλώση. Ο ουρανός θα χαρίση στην
ψυχή του χρώματα αρμονικά και ο Ήλιος τόλμην και ενέργειαν. Ο Αιθέρας
θα του στείλη όνειρα και η απέραντη θάλασσα απέραντες ελπίδες. Όλα τα
ψυχωμένα και τ' άψυχα του κόσμου γενήτε δούλοι μου. Εγώ φέρνω στον
κόσμο του κόσμου τον αφέντη...

Ο καλός Θεός κάπως άκουσε τα εγωιστικά αυτά λόγια της γυναίκας και
επρόβαλλε στο φρύδι του Παραδείσου ωργισμένος:

 — Βρε τη χαραμοφάγα! λέει, Εγώ την έπλασα να συντροφεύη τον άνδρα της
στους κόπους και τους μόχθους της ζωής κι εκείνη στον ήλιο τ' απλώνει.
Αν την αφήσω έτσι, δε θ' αργήση να κράξη κι εμένα για να της λυσωδέσω
το παιδί. Α! δεν είπαμε έτσι. Για να της εύρω μια δουλειά που και να
θέλη να μην ησυχάζη νύχτα ημέρα.

Παίρνει ο Θεός μια χούφτα χώμα, την φυσά τρεις φορές και λέει:

 — Καταραμένος εσύ από όλα τα θηρία και απ' όλα τα ζωντανά της γης. Επί
του στήθους και της κοιλίας της γυναικός βοσκήσεις και παχυνθής και
πληθυνθής από του αίματος αυτής και από της σαρκός αυτής. Και έχθραν
θήσω αναμέσον σού και αναμέσον της γυναικός και των δακτύλων αυτής και
του σιέλου αυτής. Σιέλω ώσπερ ιξώ σιελισθής και όνυχι ώσπερ δοκάνω
διασπασθής, αλλ' ου μη λείψης εις τον αιώνα. Αγαθός γαρ ο σπόρος και
τροφαντόν το λειβάδι όπου υπάγης.

Και τινάζει τη χουφτιά επάνω στο κορμί της Εύας. Πετιέται εκείνη
αλαφιασμένη, τρέχει από δω, φεύγει από κει, πάει και τρίβεται στους
κορμούς των δέντρων, χώνεται ως το πηγούνι στα νερά — τίποτα! Άγρια
φαγούρα ανάβει το κορμί της. Χίλια βελόνια κεντούν τη σάρκα της. Τι να
κάμη; Ξυλώνει τα φύλλα της συκιάς που εσκέπαζαν την γύμνια της και
βλέπει το ελεφαντένιο της κορμί αυλακωμένο από τα φουσάτα των ψύλλων.
Και αρχινάει το ψυλλομάζωμα.

Ο Αδάμ σήκωσε κάποτε τα μάτια από τη δουλειά και τα έρριξε στη γυναίκα
του. Και καθώς την είδε να δέρνεται σαν παλαβή και να μη βρίσκη ησυχία
έβαλε δυνατά γέλοια:

 — Ηύρε ο ανθός τον κλώνο του κι ο κλώνος τον ανθό του· είπε
ευχαριστημένος.



Θ Α Ν Α Τ Ο Σ  Τ Ο Υ  Γ Κ Ο Υ Ρ Α
30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ  1826



Θέλτε ν' ακούστε κλάυματα, δάκρυα και μοιρολόγια,
περάστ' από την Κούλουρη και σύρτε στην Αθήνα·
κι εκεί ν ακούστε κλάυματα, δάκρυα και μοιρολόγια
πώς κλαίν' μανάδες για παιδιά, γυναίκες για τους άνδρες,
ν' ακούστε και τη Γκούρενα, του Γκούρα τη γυναίκα,
πώς κλαίει πώς μοιρολογάει, πώς χύνει μαύρα δάκρυα
σαν την τριγώνα θλίβεται, σαν το παπί μαδιέται,
σαν του κοράκου το φτερό μαυρίζ' η φορεσιά της.
Και στα μπεντένια κάθεται τα πέλαγ' αγναντεύει,
βλέπει καράβια κ' έρχουνται, βαρκούλες κ' αρμενίζουν.
Καράβια μου βαρκούλες μου χρυσοί μου μπεγιαντέδες
Ψιλή φωνίτσα έβαλε όσο κι αν εδυνάσθη:
Πού ήσαι Μαμούρη αντράδερφε πολύ μ' αγαπημένε,
Ο Γκούρας εβαρέθηκε και πάει για το Γένος
κ' η συντροφιά του σκόρπισε, γυρεύει για να φύγη.
Κι ο Μακρυγιάννης χούγιαξε κι ο Μακρυγιάννης λέει:
 — Παιδιά μ' να νταγιαντίσωμε ακόμη δέκα μέρες
σ' εμάς μεντάτι έρχεται στερηάς και του πελάου
φέρνουν μπαϊράκια με σταυρό και φράγγους με καπέλο.
Μαμούρη πέσε του Φαβιέ, του καπετάνιου Τσώρτση,
το κάστρο να μη δώσουμε την παινεμέν' Αθήνα
κι ακούστε τσ' Αθηναίισες και τσ' Αθηνιοτοπούλες,
πώς κλαίνε για τον τόπο τους και για τα πατρικά τους
να μην τα παραδώσουνε στο σκύλο τον Κιουτάγια.



Ο  Κ Ο Υ Ρ Δ Ο Υ Κ Ε Φ Α Λ Ο Σ



 — Ήταν, που λες, τέτοιες ημέρες, παραμονή Αϊβασιλειού. Στο μικρό μου
το χωριό, το θαμένο στο γούπατο ενός κάμπου, η ζωή περνά ήσυχη και
ανεπαίσθητη όπως η ζωή των αψύχων. Κάτι μικρομαλώματα, κάποιες
μικροφροντίδες, μια χαρά γάμου και μια θανάτου λύπη, είνε τα μόνα που
τρικυμίζουν κάποτε αυτή τη νεκροθάλασσα. Μα όταν έρθουν οι καλές, οι
μεγάλες ημέρες, η ζωή πετιέται και θορυβεί σαν ανάβρα κεφαλόβρυσου. Δε
δουλεύουν στα χτήματα· δε μαθητεύουν στα σκολειά. Παύει ο φόβος του
δασκάλου και τα ζαρωμένα φρύδια του πατέρα. Χαρές και χάδια βασιλεύουν
ολούθε.

Σε τέτοια καλή στιγμή κατώρθωσα κ' εγώ μια χρονιά να ειπώ τον Άιβασίλη
στα σπίτια. Ο Τάσης Γούναρης, σύντροφος στο σκολειό και στα παιγνίδια
μου, ήταν πλουσιόπαιδο. Ο πατέρας του ήταν έμπορος· έκανε μαλλιά και
τυριά και τα έστελνε στην Πάτρα στους μεγαλεμπόρους. Ο δικός μου ήταν
φτωχώτερος μα είχε την κοινωνική του θέση. Ήταν σοβαρός, λιγόλογος,
αγέλαστος· τον έλεγαν Λάζαρο οι χωριανοί για να δείξουν το μελαγχολικό
του χαρακτήρα. Οπωσδήποτε και οι δυο δεν είμαστε παιδιά του δρόμου και
δεν ήταν εύκολο να μας αφήσουν να γυρίζουμε τα σπίτια συνάζοντας
δεκάρες.

Η μάννα μου, όταν δειλά — δειλά της το πρωτόειπα εθύμωσε στα γερά.

 — Τι; θα γένης, σαν το παιδί του Κουρδουκέφαλου; Εσύ αύριο θάχεις τους
μποναμάδες σου.

Ο Κουρδουκέφαλος ήταν χαλκιάς μ' ένα χοντρό ολοστρόγγυλο κεφάλι, σαν
τις πέτρινες μπάλες των παλιών κανονιών με μια κοιλιά παιδιά που τ'
ανάθρεφε μισόγυμνα μέσα στο χαλκιαδικό του πίσω από το φυσερό και τα
κάρβουνα. Έλεγαν μάλιστα γι' αυτόν ότι επειδή χρωστούσε, για να μην του
πάρουν το μόνο χτήμα που είχε, το μαγαζί του, κάθε μήνα του άλλαζε την
πρόσοψη αφού δεν μπορούσε να το μεταφέρη όπως το φούρνο του ο Ναστραδίν
Χότζας. Πότε άνοιγε πόρτα στο δρόμο· πότε την έκλεινε και την άνοιγε
στο πίσω μέρος· πότε άφηνε παράθυρο· πότε έκλεινε και το παράθυρο και
άνοιγε φανέστρα στη στέγη. Και αυτό έλεγαν το έκανε για να μην είνε
ποτέ σύμφωνο με κείνο που είχε υποθηκέψη. Αλήθεια ψέματα δεν ξέρω να το
βεβαιώσω.Η μάννα μου όμως παρομοιάζοντάς με με το παιδί του
Κουρδουκέφαλου, ήθελε να μου δίξη την εσχάτη περιφρόνηση.

Τέλος αφού έκλαψα γύρω της από το πρωί ως το μεσημέρι την κατάφερα. Την
εβεβαίωσα πως δε θα πηγαίναμε παρά στα συγγενικά μας σπίτια. Μ' έντυσε
τα γιορτινά μου ρούχα, με καλοχτένισε σαν να μ' έστελνε στην εκκλησιά
και με άφηκε να πάω με το φίλο μου.

 — Κοίταξε καλά· μου φώναξε από το κεφαλόσκαλο· μην ξεχάσεις να πάτε
και στου παπούλη σου.

 — Τσ .. έκαμα εγώ ανασηκώνοντας το κεφάλι.

Και αρχίσαμε την περιπλάνησή μας μέσα στο χωριό, αναζητώντας τα
συγγενικά μας σπίτια. Στους δρόμους συχναπαντούσαμε άλλες συντροφιές
παιδιών, που πήγαιναν κ' εκείνα να ειπούν τον Άιβασίλη. Βαστούσανε ψηλά
καλάμια στο χέρι και έτρεχαν κ' εσφύριζαν κ' εχόρευαν καταμεσίς του
δρόμου, γεμάτα από υγεία και χαρά. Γυμνοπόδαρα, λασπωμένα, ξεσκούφωτα,
έμπαιναν σε κάθε σπίτι, σε κάθε μαγαζί, στις ταβέρνες και άρχιζαν το
τραγούδι τους δυνατό, ξάστερο, σαν πουλιά ελεύθερα στο ελεύθερο κλαδί
τους.

Ανάμεσα απ' αυτά στην πρώτη γραμμή ήταν και ο γιος του Κουρδουκέφαλου,
που δεν ήθελε η μάννα μου να του μοιάσω. Είχε κεφάλι ίδιο σαν του
πατέρα του και πρόσωπο μελαμψί, κορμί γερό σαν από μπρούτζο μα
κακοτράχαλο. Δεν φορούσε παρά ένα πουκάμισο ζωσμένο στη μέση με σχοινί
και ένα βρακί που κατέβαινε λίγο κάτω από τα γόνατα. Και έτσι εφαινόταν
ευτυχισμένος. Σε όλες τις συντροφιές έκανε τον αρχηγό ή για να ειπώ
ακριβέστερα τον τύραννο. Εμπάτσιζε το ένα παιδί, επείραζε το άλλο,
εκαβαλίκευε το τρίτο.

Εμείς, νωθροί στρατοκόποι της ζωής, από τόρα φασκιωμένοι με την
κοινωνική πρόληψη, πηγαίναμε από πίσω αναζητώντας τα σπίτια, με τρόμο
και με φόβο μην παραστρατήσουμε.

 — Να ειπούμε τον Άιβασίλη: ρωτούσαμε δειλά κάτω στη σκάλα.

 — Όχι· τον είπαν άλλοι· έπεφτε μια φωνή από πάνω.

Με λύπη και ντροπή μαζί κινούσαμε να φύγουμε αμέσως Ούτε να μας ιδούν
δεν ηθέλαμε. Μα όταν μας αναγνώριζαν έτρεχαν και μας φώναζαν από τα
παράθυρα οι γυναίκες.

 — Μπα! ο Τάσης του Γούναρη! μπα ο Πέτρος τσ' Σβράμενας! ελάτε... ελάτ'
απάνω.

Τότε γυρίζαμε χαρούμενοι, ανεβαίναμε τις σκάλες ή γλυστρούσαμε στα
ισόγεια και στεκόμαστε μπροστά στα εικονοστάσια. Το καρδιοχτύπι μας
μεγάλωνε· τα μάγουλά μας άναβαν σαν κάρβουνα. Τέλος ατενίζαμε τα
εικονίσματα, τα Βάγια, τα στέφανα, το αναμμένο καντήλι και αρχίζαμε με
βραχνή και ολότρεμη φωνή, σαν πέταγμα πουλιού ξαφνισμένου από το φως το
άφθονο:

    Άγιος Βασίλης έρχεται
    Γεννάρης ξημερώνει....

Έτσι περάσαμε ένα με το άλλο όλα τα συγγενικά μας σπίτια. Δεν αφήκαμε
ούτε του παπούλη ούτε της κυρά μαμής, που εσύστησε στο σύντροφό μου η
μάννα του. Μα σε ξένο σπίτι δεν πατήσαμε· δεν εμπήκαμε σε μαγαζί. Η
καρδιά μας ελαχτάριζε· μα της μάννας η τσιμπιά και του πατέρα ο
σφόντυλος αγρυπνούσαν φοβερά επάνω από το κεφάλι μας.

Ήρθε τέλος η ώρα της μοιρασιάς. Εγώ ήμουν ο ταμίας. Σε μια τσέπη του
πανωφοριού μου έρριχνα ότι μας έδιναν. Καθίσαμε σε μια πέτρα, άδειασα
την τσέπη μου και αρχίσαμε να μοιράζωμε σαν καλοί σύντροφοι. Δεκάρα ο
φίλος μου δεκάρα εγώ. Πεντάρα εκείνος πεντάρα εγώ. Έκανε κρύο δυνατό· η
νύχτα πλάκωνε· η πάχνη σκέπαζε με παγωμένο ίδρωτα όλο το χωριό. Έτρεξα
και ρίζωσα στη γωνιά να ζεσταθώ. Η μάννα μου ετοίμαζε το χυλό που θα
έφτιανε το πρωί τις τηγανίτες. Τ' άλλα μου τ' αδέρφια καθόντουσαν
τριγύρω και έπαιζαν με τ' αναμμένα δαυλιά, εσγάρλιζαν τη στάχτη,
εζάλιζαν τη μάννα με χίλια γλυκόλογα. Εγώ σοβαρός και αμίλητος μετρούσα
τα ξεδούλειά μου. Πλάκωνε η αυριανή που θα έπαιζα τη βλάχα, το στριφτό,
το ντοιχάκι με τ' άλλα συνομήλικα. Άξαφνα βρόντησαν παράδες στο
πανωφόρι μου. Βάνω το χέρι μου, ψαχουλεύω, βρίσκω μέσα στη φόδρα
πεσμένα σαρανταπέντε λεφτά. Ναι· τέσσερες δεκάρες, και μια πεντάρα.
Ίδρωτας με τσάκισε.

 — Μάννα, φωνάζω· μάννα! βρήκα κι' άλλα λεφτά στην τσέπη μου.

Εκείνη στη δουλειά της σκυμμένη δεν έδωκε απόκριση.

 — Μάννα, της ξαναλέω — είχα κι' άλλα λεφτά Δεν τα μοιράσαμε τούτα. Δεν
τα είδα, μα το Θεό· δεν τα είδα...

 — Δεν πειράζει· τα μοιράζετε αύριο·

 — Όχι· θα πάω τόρα.

Και σηκόνομαι ορθός, φορώ τα παπούτσια, έτοιμος ν' ανοίξω την πόρτα. Μα
η μάννα μου θυμωμένη μου φωνάζει άγρια.

 — Πού θα πας, μωρέ, τέτοια ώρα: Δεν ακούς τι κάνει όξω!

Αληθινά έξω βογγούσε ο βοριάς και το νερόχιονο έπεφτε. Το σπίτι του
φίλου μου ήταν μακρυά. Έπρεπε να περάσω αυλάκια να διαβώ από τόπους
στοιχειωμένους. Κοντά ήταν της θειά Κωσταντινιάς το χαγιάτι, που είδα
προχτές σούρουπα τον Αϊδημήτρη και έβαλα τις φωνές. Παρακάτω η συκιά
της Πλεύρενας, που για να περάσω άλλοτε άφηκα το ένα μου παπούτσι.
Παραπέρα η βρύση, που τέτοια ώρα οι νεράιδες πλένουν και λευκαίνουν τα
μεταξωτά τους. Όλα τώρα τα θυμώμουν και ανατρίχιαζα. Μα δεν ημπορούσα
και να ησυχάσω. Φίδι ανάδευε μέσα μου. Τα σαρανταπέντε λεφτά καίγανε τα
χέρια μου.

 — Μάννα, άσε με να πάω.....δε θ' αργήσω· είπα κλαίοντας τόρα.

 — Πήγαινε ντε να σε πάρουν οι Καλικαντζάροι. Ή ξέχασες πως έχουμε
ακόμη Δωδεκάημερα;

Όχι· δεν το ξέχασα· το θυμόμουνα πολύ καλά. Οι γυναίκες κάθε ώρα μας το
θύμιζαν με τα καμώματα και τ' ανέκδοτά τους. Μα τι ήτανε για μένα οι
σαϊτάνιδες αυτοί μπροστά στην αγωνία που έπνιγε την ψυχή μου: Ενόμιζα
πως το ήξερε τόρα ο Τάσης το αδίκημα, πως το έλεγε της μάννας του·
κλέφτης, κλέφτης, κλέφτης, ήμουνα εγώ!

 — Μάννα, δεν μπορώ· θα πάω! ξαναφώναξα κατακόκκινος.

Γύρισε και με είδε κατάματα· χαμογέλασε. Δεν ξέρω γιατί χαμογέλασε. Μου
φόρεσε καλά το πανωφόρι, μου σήκωσε το γιακά· μου στοίβαξε ως τ' αφτιά
τη σκούφια, άνοιξε την πόρτα.

 — Τρέχα και πρόσεχε μην πέσης στις λάσπες.

Κατέβηκα τη σκάλα και η καρδιά μου φτερούκαε. Το άπλερο σαρκίο μου
ανατρίχιαζε μέσα στη νύχτα από φόβο και κρύο. Εδώ σκόνταβα, εκεί
γλυστρούσα, άλλου εβάλτωνα. Έπεφτα στις φράχτες, χτυπούσα στα
κορμόδεντρα. Μα όλο προχωρούσα με τα λεφτά στη φούχτα μου. Πέρασα με
κλειστά μάτια το χαγιάτι της θεια Κωσταντινιάς· διάβηκα χωρίς ν'
ατενίσω τη στοιχειωμένη συκιά· πήδησα στη βρύση χωρίς να προσέξω τα
τραγούδια και τα όργανα της νεράιδας· έφτασα τέλος στο σπίτι του φίλου
μου.

Μα ήταν κατάκλειστο, σιωπηλό και άγριο στο σκοτάδι. Βάνω τις φωνές.

 — Τάση!.. Τάση!..

Ούτε φωνή, ούτε ακρόαση. Έτρεμα ολόκορμος. Γύριζα και έβλεπα φοβισμένα
πίσω μου. Ήσκιοι πέρναγαν μπροστά μου· κρύα χέρια ψαχούλευαν στις
πλάτες, στα μαλλιά μου.

 — Τάση! έ Τάση!.. ξαναφώναξα βραχνά.

Τίποτα. Σκύλλοι γαύγιζαν απόπερα. Γαύγιζαν και ούρλιαζαν σαν λύκοι. Τα
πόδια μου δεν ήθελαν να κρατήσουν ορθό το σώμα μου. Κάποτε ανοίγει ένα
παράθυρο.

 — Ποιος είνε; φώναξε ο φίλος μου.

 — Τάση, εγώ είμαι· έλα κάτου να σου ειπώ.

 — Δεν μπορώ, καϋμένε — δε μ' αφίνει η μητέρα· Τι θες;

 — Έλα κάτου — έχω κι' άλλα λεφτά να μοιράσουμε. Ήταν μέσα στη φόδρα
και δεν τα είδα .. . Να μα το Θεό, δεν τα είδα ...

Κατέβηκε πάραυτα, του έδωκα τις δυο δεκάρες, κάνοντας χίλιους όρκους
πως δεν τα είχα ιδή. Η καρδιά μου αλάφρωσε. Έμεινε η πεντάρα· του την
χάριζα κ' εκείνη.

 — Όχι, ναν τη στρίψουμε· λέει. Όποιος την πάρη.

Την έπιασε στο χέρι· την έρριξε ψηλά.

 — Κορώνα ή γράμματα;

 — Κορώνα.

Δεν πρόφτασα να κράξω και ένας ήσκιος θεότρομος ερίχτηκε απάνω μας, σαν
ουρανοκατέβατος. Μας άνοιξε τις χούφτες, μας πήρε τα λεφτά, έσκυψε
έπειτα άρπαξε την πεντάρα από χάμου και χάθηκε τσαλαπατώντας σαν
βούβαλος τις λάσπες του δρόμου. Ήταν το παιδί του Κουρδουκέφαλου.

Εμείς εμείναμε για κάμποση ώρα ξυλιασμένοι εδεκεί. Έπειτα μ' ένα στόμα
εβάλαμε τις φωνές και τα κλάματα ώσπου ήρθαν οι δούλοι του Τάση και μας
συντρόφεψαν στα σπίτια μας.



Ο  Λ Α Β Ω Μ Ε Ν Ο Σ



Ενύχτωσε και βράδιασε πάη και τούτ' η μέρα·
Σύρτε παιδιά μου για ψωμί ψωμί να φάτε απόψε,
και φέρτε μου παλιό κρασί από το μοναστήρι,
να πλύνω τις λαβωματιές, να πλύνω τους γεράδες.
Κι όσο να πάτε στο καλό, παιδιά μ' και να γυρίστε
Για φέρτε μου τον ταμπουρά να λιανοτραγουδήσω
την πίκρα της λαβωματιάς και του βολιού το χάλι.
Κι αν δε με βρήτε ζωντανό, παιδιά μη λυπηθήτε
μόν' κλείστε μου τα μάτια μου, φιλήστε μ' ένας ένας
Κάψτε κλαριά και στρώστε μου κλαριά προσκεφαλάρι,
φτιάστε και το κιβούρι μου πλατύ για δυο νομάτους,
να στέκω ορθός να πολεμώ και δίπλα να γιομίζω.



Ε Υ Ε Λ Π Ι Δ Ε Σ



Η συντροφιά ήτο με αυτό το όνομα γνωστή. Ο Γιώργης ο Ίκκινης και ο
Γιώργης ο Μπαλαρής. Ο Ντίνος ο Γαρίπης και ο Νιόνιος ο Άου. Κάποτε
έμπαινε μεταξύ τους και ο Θανάσης ο Παλιαδερφός για να κάνη θελήματα
και να λέη τις αφάνταστες παλικαριές του. Αυτός όμως ήτο της
προσκολλήσεως. Αχώριστοι ήσαν οι τέσσεροι πρώτοι.

Τα επίθετά τους είχαν λησμονηθή εντελώς και εζούσαν μόνον με τα
παρανόμια τους. Βέβαια θα ετελείωναν εις πούλος, αλλά και οι ίδιοι δεν
θυμόνταν πως άρχιζαν. Αν τύχαινε να έρθη γράμμα τους, ο
γραμματοκομιστής θα εκτυπούσεν όλες τις άλλες πόρτες και ύστερα τη δική
τους. Έτυχε κάποτε να ζητηθή επειγόντως εις το τηλεγραφείο ο Γιώργης
Αναγνωστακόπουλος, να γίνη τόση κουβέντα εις το καφενείο και έπειτα από
μισή ώρα ν' ακουσθή ο Μπαλαρής χτυπόντας το μετωπό του:

 — Μωρέ!.. Αναγνωστακόπουλος είμαι 'γω!..


*

Οι δυο πρώτοι εκρατούσαν συντροφικά ένα καφενέ στο Σταυροπάζαρο. Από
πότε τον είχαν δεν θυμούνται και οι ίδιοι. Ούτε από τους γεροντοτέρους
του χωριού ημπορούσε να μαρτυρήση κανείς. Όλοι θυμούνται και τον καφενέ
και τους ενοικιαστάς ίδιους και απαράλλακτους. Το πρώτο με τοίχους
γεμάτους αράχνες· με οροφή κατάμαυρη, το πάτωμα άπλητο κι αιωνίως
βρεμμένο· τους καθρέφτες και τα κάδρα σκεπασμένα από μιγοκαθίσματα·
τους πάγκους με ξεσχισμένους μουσαμάδες και τη τζαμαρία σκεπασμένη μ'
ένα ξεβαμμένο μπουγασί. Τους καφετζήδες ούτε καθαρώτερους ούτε
χαρωπότερους από τον καφενέ τους. Κοντοί και οι δυο, κακοτράχαλοι, με
κεφάλια ωχρά και μακρουλά σαν πεπόνια, όταν δεν εκοιμώντο εις τις
καθέκλες τους εβημάτιζαν σαν υπνωτισμένοι. Όταν τους έβλεπες με το
δίσκο ή με τον ναργιλέ να πηγαίνουν εις τους πελάτες, ενόμιζες ότι τα
πράγματα που κρατούσαν έσυραν αυτούς παρά εκείνοι τα πράγματα

Αλλά σπάνιον ήτο να υπηρετούν και οι δυο ταυτοχρόνως. Πάντα ο ένας θα
έπαιζε χαρτιά αν δεν έπαιζαν και οι δύο. Και αν τότε παρουσιάζετο
πελάτης και ζητούσε καφέ ή λουκούμι, ένας από τους δυο ενώ εχτυπούσε
δυνατά τον φάντε εις το τραπέζι του έλεγε:

 — Έμπα φτιάστον μια στιγμή! δε θα κουρασθής.

Και τούτο αν ετύχαινε ξένος. Γιατί οι τακτικοί πελάτες, άμα τους
έβλεπαν καθισμένους εις το παιγνίδι, επήγαιναν ίσα στον πάγκον, έκαναν
μόνοι τους τον καφέ και εσερβίριζαν μονάχοι τους.

*

Αυτά για τους δύο πρώτους. Ο τρίτος ο Γαρίπης είχε διαδεχθη τον πατέρα
του στο μπακάλικο. Αντί όμως να αυξήση την πελατεία του και να πλουτήση
τα είδη της μπακαλικής, έδειξε όλη του την δραστηριότητα εις το να το
καλλωπίση μόνον. Όποιος το έβλεπε το έπερνε για κουρείο, όχι μπακάλικο.
Πρώτη και κυριώτερη φροντίδα του έβαλε πώς να κρύψη από τα μάτια των
θεατών κάθε πρόστιχο εμπόρευμα.

Δεν περιορίστηκε μόνον να τυλίξη και τα σαρδελοβάρελα με χρωματιστά
χαρτιά, αλλά αφού έβαψε τα ράφια με χτυπητά χρώματα, αφού έστρωσε τους
τοίχους με χρυσόχαρτα και άπλωσε χάρτινες χρωματιστές καδένας απ' άκρη
σ' άκρη χιαστί στο ταβάνι, άπλωσε εις τους τοίχους αρχαία ρητά: Μηδέν
άγαν. Είς οιωνός άριστος. Αμυνεσθε περί Πάτρις. Χρόνου Φείδου.

Εκτός δύο η τριών που ημπορούσαν να τα διαβάσουν και να τα εννοήσουν,
οι περισσότεροι τα έπαιρναν και αυτά για κεντήματα. Όλα όμως αυτά δεν
ετραβούσαν πελατείαν. Μόνον κατά το κοντόβραδο όταν εσκόλαζαν οι
εργάτες, είχε κάποιο νταραβέρι χάρις εις την συνήθειαν που και αυτήν
εκληρονόμησε από τον πατέρα του. Εσυνήθιζε δηλαδή να ρίχνη ένα τενεκέ
νερό στο πηγάδι και οι εργάτες ήσαν βέβαιοι ότι μαζί με το ρακί θα
πιουν και ένα ποτήρι δροσερό νερό. Αλλά τόσο του έφτανε.

Όσο για τον Άου και αυτός είχε κληρονομήσει ένα σπίτι με μεγάλη περιοχή
για να κάθεται και λίγα στρέμματα σταφίδα. Το σπίτι είχε μεγάλον κήπον
και ημπορούσε με λίγα ημεροδούλια να έχη της χρονιάς του τα λαχανικά
και τα οπωρικά· αλλά τον άφηνε ακαλλιέργητον. Την σταφίδα την
εκαλλιεργούσε με ξένους εργάτες. Και βέβαια η σταφίδα δεν κατόρθωνε να
καλύπτη τα έξοδα της χρονιάς του· αλλά δεν εφρόντιζε να κάμη και τίποτε
άλλο. Επίστευε πως δεν ήτο καμωμένος για δουλειά.

Ωστόσο μεταξύ τους οι τέσσερες φίλοι εζούσαν ζωή χαρισάμενη. Το
κυριώτερο μέρος που τους απασχολούσε στη ζωή ήταν η κουβεντούλα και το
φαγοπότι. Και εις αυτό είχαν ομολογήση αμοιβαία κοινοκτημοσύνη. Άμα
επλησίαζε η ώρα του κολατσιού, του φαγητού ή του δείπνου πήγαινε ένας
εις τον άλλον και ρωτούσε:

- Έχεις τίποτα για μάσημα;

- Κάτι θα βρεθή . . .

Και το κάτι φανερονότανε σε λιγάκι είτε ως τζουβέκι, είτε ως τσιπούρα
Μεσολογγίτικη φτιασμένη με το κρεμμυδάκι, είτε γαρδούμες που
κολυμπούσαν στη σάλτσα, είτε κυνήγι κατά την εποχή.

Άλλη φορά χωρίς προσυνενόηση στην ώρα του φαγητού, έφτανε στον καφενέ
καμία πιατέλα έτοιμη από το σπίτι ή νταβάς από το φούρνο και εκαλείτο η
συντροφιά να τον παστρέψη. Τότε εις το σπίτι εστέλλοντο μερικές δεκάρες
για να αντικαταστήσουν το φαγητό με ψωμοτύρι. Ετύχαινε όμως κάποτε ένας
από τη συντροφιά να προσκληθή σε δείπνο έξω της παρέας. Η συντροφιά
ειδοποιείτο καταλλήλως την ώρα και το μέρος που θα εγίνετο η
συγκέντρωσις. Τότε ένας με τον άλλον, δήθεν τυχαίως περνούσαν από κει
και

 — Μπα! εδώ είσαι κι εγώ σε γύρευα κατακαπινού!

 — Με ήθελες τίποτα;

 — Κάτι σ' ήθελα...

 — Με φώναξε αποδώ ο τάδε να φάμε. Κάτσε να πάρης μεζέ.

 — Δεν ψώνισα τίποτα για το σπίτι. Ας είνε...

Τον παίρνω ένα μεζέ στο πόδι...

Και ενώ έλεγε στο πόδι έπαιρνε κάθισμα και κάθιζε στο τραπέζι. Ο
νοικοκύρης δεν έλεγε τίποτα. Μάλιστα προσπαθούσε να περιποιηθη τον
απρόσκλητο. Με ένα παραπάνω το φαγί δε θα λείψη. Των ενιά νομάτων το
φαί δικάει και τους δέκα. Πριν όμως προφτάσει να αποτελειώση το λαϊκό
συλλογισμό του, ακουόταν από το δρόμο άλλη φωνή.

 — Ρε Μπαλαρή! τι θες εδώ μέσα;

 — Να, έχει μεζέ ο τάδε και με φώναξε να του κάμω συντροφιά.

 — Ώστε δεν ετοίμασες τίποτα για σήμερα;

 — Και μ' άφησε η πρέφα! Από την αυγή τόρα δα τελειώσαμε. Κάτσε να
πάρης μεζέ.

 — Τι μεζέ που δε σε βλέπω από την πείνα;

Ο νοικοκύρης ξεροκαταπίνει αλλά προσθέτει και κείνος.

 — Κάτσε αδερφέ Γιώργη. Είνε αρκετό φαγί.

 — Τι αρκετό; είσαστε τόσοι νομάτοι! Α! μωρέ Μπαλαρή· θα μου το
πληρώσης!

Και θυμωμένος τάχα κάνει να έβγη από το μαγαζί. Ο Μπαλαρής γελά· ο
νοικοκύρης το παίρνει στο φιλότιμο. Πηδάει απάνω, τρέχει στην πόρτα.

Δε σ' αφήνω να περάσης· λέει γελαστά στον Ίκκινη. Κάτσε να φάμε τόρα.

 — Άσε με.

 — Δε σ' αφήνω, θα κάτσης.

 — Όχι. θα πάω να πάρω ψωμοτύρι να φάω!

 — Το τρως κι εδώ το ψωμοτύρι...

Τέλος πείθεται ο Ίκκινης, γυρίζει και κάθεται στη συντροφιά, βρίζοντας
τον Μπαλαρή. Δεν έχει βάλει τρίτη μπουκιά ο δόλιος νοικοκύρης και ορμά
μέσα, αναψοκοκκινισμένος ο Άου.

 — Μωρέ μπράβο σας! λέει. Καλά μου την καταφέρατε. Μωρέ Μπαλαρή δε
συμφωνήσαμε από χτες να βάλης σήμερα ντζουβεκάδα: Που είνε τη;

 — Να τη!

 — Εδώ την είχατε κι εγώ περίμενα στον καφενέ! Γυρεύω τον ένα, λείπει
γυρεύω τον άλλον, πουθενά. Κι ο καφενές γεμάτος από ευέλπιδες. Άλλοι
φτιάνουν καφέδες, άλλοι σουμάδες και νοικοκύρης πουθενά.

 — Ωρέ μας αφήνεις με τον καφενέ σου! λέει τάχα θυμωμένος ο Ίκκινης.
Πεινάς; κάτσε φάε.

 — Τι να φάω μωρέ! Τι να φάω! φωνάζει αγαναχτισμένος ο Άου, δείχνοντας
τον νταβά αδειανόν σχεδόν. Κόκκαλα θα φάω; Εγώ άφησα μία συναγρίδα στο
σπίτι που ήταν σαν παιδί. Την άφησα για τη συντροφιά.

 — Προφτάνεις και τόρα...

 — Τόρα! ούτε τα σπάραχνά της δε βρίσκω τόρα. Στο σπίτι τρώνε από τις
ένδεκα.

 — Ε, μην κάνεις έτσι ετόλμησε να ειπή ο νοικοκύρης. Κάτσε κι ό τι
βρεθή.

 — Τι να κάτσω; δε βλέπω τίποτα.

 — Κάτσε θα πάρουμε και τυρί.

Και χωρίς να περιμένη απάντησι δίνει το κάθισμά του στον Άου, παίρνει
λεπτά και βγαίνει να αγοράση τυρί. Πίσω του όλοι και οι τέσσερες με ένα
σύνθημα φουσκώνουν τα μάγουλά τους και ξεραίνονται στα γέλοια.

*

Τα γεύματα αυτά η συντροφιά τα έλεγε της προσκολλήσεως. Έτρωγε συχνά
εις βάρος άλλων συχνότερα όμως έτρωγαν άλλοι εις βάρος δικό της. Και
επειδή τα γεύματά της τα έκανε πάντα μέσα εις τον καφενέ, αδύνατον κάθε
φορά να μην τύχουν και άλλοι να τους ειπούν — Κοπιάστε! Και το έκαναν
πάντα με ευχαρίστησί τους. Ήσαν καλοφαγάδες αλλ' όχι και λαίμαργοι·
κρασοπατέρες αλλ' όχι μπεκρήδες· γλεντζέδες αλλ' όχι θορυβοποιοί.

Το νόστιμο είνε που μοναχός του καθένας έκανε την εντύπωσι κακούργου.
Αμίλητος, αγέλαστος, σκυθρωπός, μισάνθρωπος. Αν τον συναντούσες μπροστά
σου θ' απόφευγες να του ειπής: καλημέρα. Όταν όμως έσμιγαν μεταξύ τους
άλλαζαν αμέσως γίνονταν παιδιά. Δεν ήθελαν τίποτ' άλλο παρά γύρω σ' ένα
νταβά, με το ρουμπίνι στο ποτηράκι να κουτσοπίνουν και να φλυαρούν για
όλα τα πράγματα της κοινωνίας, για όλα τα ανδρόγυνα, για όλα τα
νιτερέσια. Και το έκαναν ελαφρά, χαρωπά, λεπτά, τσουχτερά, γελαστά,
άκακα. Ώρες έτσι επερνούσαν. Και όταν ετελείωναν με τους άλλους άρχιζαν
και μεταξύ τους. Η μύτη του ενός, το χτένισμα του άλλου, το φόρεμα του
τρίτου, το περπάτημα του τέταρτου ήσαν τόσες αφορμές για γέλοια, για
παρανόματα, για πειράγματα αφάνταστα. Και στο φαγί τους ακόμη
επροσπαθούσαν ο ένας να πειράξη τον άλλον. Έτρωγαν πολλές φορές
βιαστικά για να μείνη στον άλλον λιγώτερο ή επροκαλούσαν του ενός μια
διήγησι και ενώ εκείνος έλεγε, αυτοί επροσπαθούσαν να σαρώσουν το φαγί.
Ή τον έκαναν να κοιτάζη αλλού και του άρπαζαν το φαγί από το πιάτο. Ή
τον εκούρδιζαν να θυμώση και να σηκωθή από το τραπέζι για να του
κλέψουν τους καλήτερους μεζέδες. Συνέβη μάλιστα κάποτε και το εξής. Ο
Γαρίπης εψόνισε για την παρέα χαμοκελάδες, τα μικρά εκείνα πουλάκια του
Σαραντάημερου, που έρχονται εις τον Κάμπο και τα μαζεύουν κοπάδια το
βράδυ με το πυροφάνι. Πήρε δυο δωδεκάδες και τις έδωκε του Μπαλαρή να
τις βάλη στο φούρνο. Πριν όμως εδιάλεξε τις πιο παχιές, και τις
σημάδεψε με μια κλωστή. Ο Μπαλαρής δεν έφερε αντίρρησι· τις ετοίμασε
και τις έδωκε στο φούρνο. Ειδοποίησε όμως τους άλλους για την πονηρία
του Γαρίπη. Πάνε εκείνοι στο φούρνο, λύνουν την κλωστή από τις παχιές
και τη δένουν σε άλλες ισάριθμες, αλλά τις πιο αδύνατες. Το βράδυ στο
τραπέζι ο Γαρίπης εκοίταζε το νταβά και απορούσε: «Αι μεν χείρες χείρες
Ισαάκ η δε φωνή φωνή Ιακώβ » σκεφτότανε. Έπαιρνε τα σημαδεμένα πουλιά,
αλλ' ούτε η γεύσις ούτε τα μάτια του τον έπειθαν πως ήταν και τα
καλήτερα. Την άλλη όμως ημέρα και όλη την εβδομάδα και μήνα ακόμη και
μπορεί ως τα σήμερα να διηγείται το πάθημα του Γαρίπη και να γελάει όλο
το χωριό.

*

Έξαφνα όμως ένα σύγνεφο παρουσιάστηκε εις τον γελαστόν ορίζοντα της
συντροφιάς. Ο Μπάρμπα Λινάρδος. Ήταν και αυτός της αγοράς, μαγαζάτορας
με υπόληψι. Αλλά πασίγνωστος για την τσιγκουνιά και την λιχουδιά του.
Ποτέ δεν καθότανε σε καφενείο ή σε κρασοπουλειό, παρά όταν επλήρωνε
άλλος. Τον πρωινό και τον μισημεριάτικο καφέ του, τον έπινε στο σπίτι
γιατί εδικαιολογείτο — εσυχαινότανε να πίνη από τα χέρια του Μπαλαρή.
Ούτε σε κουρείο επάτησε ποτέ. Δυο φορές τον χρόνο έκοβε τα μαλλιά του
και τότε κατέφευγε εις την προβατοψαλλίδα του φίλου του Μπακαφούκα, που
είχε μάθη την τέχνη επάνω εις την ράχη των προβάτων του.

Ο Λινάρδος είχε γυναίκα και μονάκρυβο παιδί. Για να τους γλυτώση από
την ζέστη και τους πυρετούς του κάμπου, τους έστειλε να περάσουν το
καλοκαίρι στο βουνό κ' εκείνος άρχισε τη ζωή του εργένη. Έτσι μια ημέρα
παρουσιάσθηκε εις τον καφενέ την ώρα που αρχίζη το μάσημα της
συντροφιάς. Κατά την συνήθειά τους τον εκάλεσαν να πάρη μεζέ. Εδέχθη
πρόθυμα. Την άλλη μέρα το ίδιο. Επίσης και την άλλη. Ο Λινάρδος εις την
ωρισμένη ώρα επερνούσε τυχαίως απόξω και άρχιζε ο διάλογος:

 — Καλώς τα χαίρεστε.

 — Ευχαριστούμε ... ορίστε.

 — Χαιρόστε. Τόρα απόφαγα κ' εγώ.

 — Δεν πειράζει. Ένα μεζέ.

 — Δεν πάει κάτου ..

 — Θα πάη.

Και αληθινά επήγαινε και παραπήγαινε. Οι μπούκες κατέβαιναν η μια πίσω
από την άλλη σαν οι χάντρες του κομπολογιού. Η συντροφιά στην αρχή
διασκέδαζε με την αχορταγιά του. Κατάπινε τα κομάτια, κατασύντριβε τα
κόκκαλα, εξέσχιζε τους τένοντας, ερρουφούσε το μεδούλι και κατέβαζε τα
ποτηράκια απανωτά, σαν να ενήστευε βδομάδες. Η συντροφιά έκοβε το
μάσημα, εδηγούντο ανέκδοτα, κοροϊδεύονταν, γελούσαν, επειράζοντο.
Εκείνος εμάσα κι' έπινε αμίλητος.

 — Μπα τον κόρακα! εψιθύριζε μέσ' από τα δόντια του ο Μπαλαρής.

 — Μωρέ θα μας φάη κι εμάς!... έλεγε ο Γαρίπης.

Έπειτ' από λίγες ημέρες η συντροφιά άρχισε ν' ανησυχή. Ένας με τον
άλλον του έρριχναν πόντους να του δείξουν τα καθήκοντά του.

 — Αύριο τι θα φτιάσουμε, παιδιά;

 — Είνε η σειρά του Λινάρδου αύριο. Ας φτιάση ό τι θέλει.

 — Δεν μπορεί ο Λινάρδος. Πού να κάτση να κάνη τέτοια πράματα!

 — Άμα ειπεί του Νικολού του Τσάντα το ετοιμάζει στη στιγμή.

 — Τι του Τσάντα; έλεγε ο Μπαλαρής. Ας πη ο Λινάρδος κι εγώ το ετοιμάζω
στο φτερό. Πότε θέλτε; θέλεις αύριο; Και κοίταξε το γέρο στα μάτια
ερωτηματικά.

 — Ωραίο ψητό! κουρκουφίγγι!.. έλεγε εκείνος σφογγίζοντας με το μαντήλι
τα μουστάκια του.

 — Εγώ το ετοίμασα. Να σου φτιάσω εγώ τζουβέκι που να γλείφης και τα
δάχτυλά σου. Πότε το θες; εξαναρώτησε ο Μπαλαρής.

 — Αφήτε να χωνέψουμε τούτο. Από τόρα θα σκεφτούμε γι' αύριο. Ας
ζήσουμε ως αύριο.

Η συντροφιά έσκαε στα γέλοια με τον τρόπο που γλυστρούσε ο Λινάρδος.
Και οι μέρες επερνούσαν έτσι ευχάριστες, αμέριμνες, με γέλοια και με
χάχανα.

Αλλά έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Απόγεμα Σαββάτου και το Σταυροπάζαρο
μοιάζει με μεγάλο αρχοντικό που περιμένει γιορτή. Τα παιδιά των
μαγαζιών είνε όλα σε κίνηση. Τα περισσότερα με τα ψηλά σαρώματα στα
χέρια, σαρώνουν όχι μόνον το πεζοδρόμι αλλά και το δρόμο ολόκληρο. Άλλα
ξύνουν τους πάγκους με μαχαιράκια· άλλα γιαλίζουν τις ζυγαριές και τα
ζύγια· άλλα πλένουν τα ρακοπότηρα, άλλα καταβρέχουν. Ολούθε κίνησις και
θόρυβος. Οι εργάτες γυρίζουν από τις εργασίες συντροφιές — συντροφιές
και σκορπίζουν εδώ κ' εκεί.

Ο Γαρίπης εκάθητο απόξω από το μαγαζί του μαζί με τον Λινάρδο και
κοίταζαν την κίνησι της αγοράς, περιμένοντες μοιρολατρικώς τους
πελάτες. Ό τι στείλει ο Θεός!

Έξαφνα ακούστηκε από το μέρος του Στρεμενού φωνή τραγουδιστή και
δυνατή:

 — Κύριοι πολίτες!...

    Στου Δημητράκη την ταβέρνα,
    βάλανε καλό κρασί!...
    Οχτώ λεφτά το κατοστάρι,
    δεκαπέντε η μισή!
    Αν ρωτάς για την ακέρια
    τρέχα στα παλιά δεφτέρια!...

Και πριν να σβύση το τραγούδι εφάνη ν' αναβαίνη καταμεσίς του δρόμου ο
Κόλιας, ο τελάλης με τη μεγάλη κορμοστασιά του, με την Αληπασάδικη
γενειάδα του, τυλιγμένος στα ράκη του μεγαλοπρεπής, αυστηρός,
επιβλητικός. Στο δεξί χέρι κρατούσε επιδεικτικά ένα μεγάλο κομμάτι
ρουμπίνι, μια φιάλη με κρασί και στο άλλο ποτήρι αδειανό. Επλησίαζε τις
διάφορες συντροφιές, έχυνε από λίγο κρασί στο ποτήρι και το έδινε να
δοκιμάσουν. Σύγκαιρα αντί να δώση απάντησι εις το ρώτημά τους,
ετραγουδούσε δυνατά και ρυθμικά:

    Στον Δημητράκη την ταβέρνα,
    βάλανε καλό κρασί!
    Οχτώ λεφτά το κατοστάρι,
    δεκαπέντε η μισή!
    Αν ρωτάς για την ακέρια
    τρέχα στα παλιά δεφτέρια!...

 — Αρχίζει το γλέντι· είπε με παιδική χαρά ο Γαρίπης.

Και πραγματικώς ακούσθηκε αμέσως η πρώτη βόμβα — Βζιτ!... Ο Κόλιας
ετινάχτηκε σαν το άλογο που το τσιμπά αλογόμυγα και κοίταξε γύρω του.
Αλλά την ίδια στιγμή ένα σου!... συγκρατητό εβγήκε, άγνωστο από πού και
το βζιτ! δεν ξανακούστηκε. Ο Κόλιας επειράχτηκε περισσότερο. Σύγουρα
υπήρχε συνενόησις. Ταραγμένος έφτασε κοντά εις τους δύο φίλους και με
χέρια τρεμουλιαστά τους κέρασε το τελευταίο κρασί.

 — Βλέπω έχουμε ησυχία σήμερα, Διονύση· του είπε ο Γαρίπης.

 — Ναι· διαβολική ησυχία! εφώναξε δυνατά ο Κόλιας.

Κι ενώ είχε τελειώση τη δουλειά του και ημπορούσε να φύγη, άρχισε πάλι
να κατεβαίνη το Σταυροπάζαρο και να φωνάζη νευρικά:

 — Μαρούλια! μαρούλια! Αγκουράκια, κολοκυθάκια, ραπανάκια! χλωρά
κουκιά! Μπάμνιες, ντομάτες, μελιτζάνες!.. που να σας πάρη ο διάβολος
!...

Τίποτε απ' αυτά δεν είχε στα χέρια του· δεν ήτο άλλως τε της εποχής.
Ήθελε όμως να κάνη να τον προσέξουν στην αγορά, να τον πειράξουν όπως
άλλοτε, να θυμώση, να βρύση, να  γίνη ντόρος γύρω του. Αλλά τίποτα!
Κανείς δεν τον επρόσεξε. Αυτό τον εσκύλιαζε περισσότερο· τα γένια του
άρχισαν να τρέμουν και τα πόδια του να μην τον βαστάζουν γερά. Ωστόσο
επέμενε να κοιτάζη προκλητικά, έσπρωξε δυο τρεις με τις πλάτες, τάχα
κατά λάθος και τέλος εφώναξε μυστικά βζιτ! βζιτ! τάχα πως το φωνάζει
άλλος. Και έτσι όμως η ίδια αδιαφορία. Εκείνοι που έσπρωχνε ή που
πατούσε, πάγαιναν πάρα πέρα, εφυλάγοντο· μα ούτε λέξη του έλεγαν, ούτε
γύριζαν να τον κοιτάξουν. Εφρένιασε ο άνθρωπος.

Εστάθηκε άξαφνα, έβαλε τα χέρια στους γοφούς, γύρισε τα μάτια πέρα δώθε
και άρχισε τις φωνές:

 — Βζιτ! βζιτ!.. Μιλάτε ρε διαόλοι! Βαλθήκατε να με τρελλάνετε
σήμερα!.. Φωνάχτε βρε Βελζεβούλιδες, Εωσφόροι, Οξαποδώ, κακούργοι!...
Βζιτ! βζιτ! βζιτ! βζιτ!..

*
Ο Λινάρδος ωστόσο ακόμη έσκαε τη γλώσσα του από την ηδονή του κρασιού
που δοκίμασε.

 — Σ' άρεσε βλέπω· του είπε ο Γαρίπης.

 — Μ' άρεσε λέει! Μ' άρεσε! Μα κρασί είνε τούτο ή Θεός!

 — Πάμε να πιούμε από ένα;

 — Πάμε θα κεράσω γω· είπε πρόθυμα ο Λινάρδος.

Ο Γαρίπης παραξενεύτηκε· είπε πως δεν άκουσε καλά και ήθελε να
βεβαιωθή.

 — Όχι, δα· εγώ θα κεράσω.

 — Δε γίνεται επέμενε ο Λινάρδος. Είπα θα κεράσω γω. Ξέρεις, εσένα δε
σε λογαριάζω σαν τους άλλους. Σαν παραστρατισμένος μου φαίνεσαι μέσα σε
κείνη την παρέα.

Αληθινά ήτο παραστρατισμένος όχι μόνον στη συντροφιά αλλά και μέσα στο
χωριό ο Γαρίπης. Λεπτός, αισθηματικός, επιφυλακτικός, έμοιαζε σαν να
έπεσε από άλλη πιο πολιτισμένη κοινωνία εκεί. Επειδή όμως δεν ημπορούσε
να κάμη αλλιώς επέμενε να συμμορφωθή με το περιβάλλον όπως ένας άλλος
θα το έρριχνε στο κρασί, στα χαρτιά ή στο χαρτοπαίγνιο. Για τούτο και
τόρα που του το θύμησε ο Λινάρδος εμελαγχόλησε.

 — Άστα! είπε· τι κάθεσαι και ψιλοκοσκινίζεις. Και κοίταξε ερευνητικά
γύρω του. Ο Λινάρδος υποψιάστηκε πως ήθελε να ειδοποιήση και τους
άλλους.

 — Ας τους! είπε· μην τους λες τίποτα. Πάμε μόνοι μας να το τραβήξουμε.

Φυσικά ο Γαρίπης έκαμε το αντίθετο. Έκλεισε το μάτι του Μπαλαρή, ο
Μπαλαρής του συντρόφου του, εκείνος του Άου και στη στιγμή η μισή αγορά
ήξερε το μέγα γεγονός ότι ο Λινάρδος επήγαινε να κεράση το Γαρίπη.

Δεν έφτασε ο τηλέγραφος των ματιών αλλά εμπήκε εις ενέργεια και το
χέρι. Ο Γαρίπης πηγαίνοντας δίπλα στο Λινάρδο με τα χέρια πίσω, έγνεφε
να τον ακολουθήσουν φίλοι και γνώριμοι. Και έγινε όπως ήθελε. Μόλις
έφθασαν στο κρασοπουλειό και διέταξαν το κατοσταράκι σε δυο ποτήρια,
εφάνηκαν, ένας πίσω από τον άλλον, από διάφορα μέρη της ταβέρνας οι
φίλοι. Πρώτοι εφάνηκαν ο Άου με τον Μπαλαρή και ξαφνίστηκαν τάχα που
τους είδαν.

 — Μπα! έτσι, μοναχοί σας το πίνετε;

Ο Λινάρδος για να φανή κουβαρντάς είπε αμέσως στον ταβερνιάρη.

 — Μοίρασέ το στα τέσσερα!.. και αμέσως έρριξε μια δεκάρα στον πάγκο.

Ο ταβερνιάρης επήρε άλλα δυο ποτήρια και άρχισε ψηλοκρεμαστά και αργά
να μοιράζη το κατοσταράκι στα τέσσερα και να ψιθυρίζη τραγουδιστά.

 — Το ρουμπί, το ρουμπί, το ρουμπίνι το κρασί. Την καρδού! την καρδού!
την καρδούλα μου τη σει!.. Αμέσσσ!.. Μια δεκάρα στα όλα και δεκαπέντε
ρέστα!..

 — Εμείς μούλοι ήμαστε! Δεν μας γέννησε μάνα και μας! ακούσθηκε άξαφνα
η φωνή του Ίκκινη μαζί με τον Παλιαδερφό. Ο Λινάρδος δυσαρεστήθηκε·
αλλά δεν ηθέλησε να το δείξη. — Καλώς τους! είπε· ελάτε. Φέρε δυο
ποτήρια ακόμη.

Και ηθέλησε ν' αδειάση από το ποτήρι του.

 — Τι; ένα κατοστάρι στα έξη! είπε ο Μπαλαρής.

 — Για να μεταλάβωμε ήρθαμε: είπε ο Άου.

 — Κάμε το μισή! διέταξε ο Ίκκινης.

 — Να βάλω, ρώτησε ο ταβερνιάρης τον Λινάρδο πιάνοντας την οκά.

 — Εγώ κατοστάρι πλήρωσα. Νά τη δεκάρα.

 — Μα δε φτάνει ούτε το λαρύγγι μας να βρέξωμε!

 — Φτάνει και παραφτάνει· δεν ήρθαμε να μεθύσουμε.

 — Πιάσε μας μισή, βρε αδελφέ! επίμενε ο Ίκκινης.

 — Δεν το λέει ο Λινάρδος. Ας το ειπή και πιάνω μια βαρέλα· είπε ο
ταβερνιάρης.

 — Δεν έχω άλλα λεφτά μαζί μου· είπε ο Λινάρδος.

 — Δεν πειράζει· τα γράφω.

 — Όχι· βερεσέδια δε θέλω.

 — Πιάσε μας μισή και πληρώνω γω, αδερφέ! είπε τάχα θυμωμένος ο
Γαρίπης.

Ο Λινάρδος τον κοίταξε στα μάτια, εκατάλαβε το λάθος του, εξεροκατάπιε
και τέλος βάζοντας όσην μπορούσε προσπάθεια είπε στον ταβερνιάρη:

 — Ας είνε· Βάλε μας όλη τη δεκάρα.

Όταν το βράδυ συνάχθηκε η συντροφιά ο Γαρίπης αγανακτισμένος είπε:

 — Καταλαβαίνετε τι μας γίνεται, ρε παιδιά; Εμείς γελάμε με όλο το
χωριό κι ο Λινάρδος γελάει μ' εμάς. Μας φουσκώνει τα μάγουλα για καλά.
Δεν εννοώ άλλη φορά να πάρη από μας ούτε ένα ποτήρι νερό:

 — Να μην πάρη δεν είνε τίποτα· είπε ο Ίκκινης. Το ζήτημα είνε πως να
πληρώση εκείνα που έφαγε.

 — Πού πιάνετε! Ξέρεις τι πονηρό ζουλάπι είνε! ο είπε ο Μπαλαρής.

 — θα πιαστή! επέμεινε ο Γαρίπης. Με όλες τις πονηριές του, θα πιαστή.
Σας το υπόσχομαι.

 — Να ιδούμε.

Και αληθινά δεν άργησαν πολύ να το ιδούν.

Ο Νικολός ο Τσάντας ειδοποίησε τη συντροφιά ότι ο Λινάρδος εψόνησε
αρνάκι του γάλακτος. Ο Γαρίπης έβαλε εις ενέργειαν το σχέδιο του. Επήγε
ίσα στο Λινάρδο.

 — Τι έχεις σήμερα;

 — Τι να σου ειπώ αδερφέ, είπε εκείνος σηκώνοντας τους ώμους. Ήθελα να
νηστέψω, γέρος άνθρωπος, μα δε βρίσκεις και τι να φας. Ούτε ξέρω τι να
κάμω ...

 — Εγώ έχω μια πείνα!...

 — Πίννα;

Ο Λινάρδος εκοίταξε τον φίλο του με απορίαν και ζήλια μαζί. Αμέσως
έννοιωσε να του γαργαλίζη τη μύτη οσμή της θαλάσσης τόσο δυνατή που τον
έκαμε να δακρύση· η γλώσσα του χωρίς να θέλη έσκασε απολαυστικά και
βγήκε από τα χείλη του. Είδε εμπρός του τα μεγάλα όστρακα της πίννας
μισοανοικτά να στάζουν άλμη και να υπόσχονται απολαύσεις, όπως τα
βελουδένια κουτιά γαργαλίζουν τη γυναίκα. Και έπειτα πάλι είδε το κρέας
της μέσα στο πιάτο καρυκευμένο με κρεμμυδάκια ψιλά — ψιλά με μαϊδανό να
μοσχοβολά γαργαλιστικά με την σάλτσαν μελανήν.

 — Έχεις πίννα, είπες; ξαναρώτησε.

 — Πείνα που δε σε βλέπω.

 — Πού την ηύρες; Δεν είδα τέτοιο πράμα στο παζάρι.

 — Μου την έστειλαν απ' τη Γλαρέτζα. Ο Λευκαδίτης. Τούκανα κάποια
δουλειά και για να μ' ευχαριστήση μου την έστειλε.

 — Πότε;

 — Σήμερα την αυγή.

 — Την έφτιασες;

 — Μου την έστειλε έτοιμη. Ξέρεις· θέλει τέχνη για να τη φκιάσης. Να
βγάλης το κάρβουνο. Στη Γλαρέτζα είνε τεχνίτες.

 — Θα την φάτε στον καφενέ!

 — Μπα! τ' είνε ο κάβουρας τι είν' το ζουμί του; Αν την φανερώσω στην
παρέα δε θα φτάση ούτε από μια πηρουνιά. Α! μονάχος μου θα την δουλέψω.
Να καταλάβω φαγί.

 — Έχεις δίκιο.

 — Και να ιδής που δεν ξέρω πώς να τους ξεφύγω. Όπου και να πάω θα μ'
εύρουν. Να κλειστώ στο μαγαζί θα σπάσουν την πόρτα. Να πάω σπίτι θα
έρθουν απόκοντα.

 — Αν θέλης κάνης όπως θα σου ειπώ. Ο Λινάρδος εκόμπιασε. — Έλα να φας
στο μαγαζί· είπε με τρεμουλιαστή φωνή.

Ο Γαρίπης χαμογέλασε πονηρά. Ο Λινάρδος πειράχτηκε.

 — Όχι· έσπευσε να ειπή. Μη θαρρείς πως θέλω να φάω αμάκα. Έχω κι' εγώ
το φαΐ μου. Για να φυλαχτής από τους άλλους στο λέω. θα κάτσουμε στο
πίσω μέρος του μαγαζιού και θα βάλω το παιδί να φυλάει. Όποιος έρθει,
τσ! δεν είναι μέσα!..

 — Τι φαΐ έχεις εσύ; ρώτησε ο Γαρίπης με φανερή δυσπιστία.

 — Χελομάνα από το Κοτίχι έσβυσε τη φωτιά από το πάχος. Μου την έφερε ο
Κράγκαρης.

 — Θαλασσινά και τα δυο, πάει πολύ! είπε ο Γαρίπης σουφρώνοντας τα
χοντρόχειλά του με δυσαρέσκεια.

 — Έχω και ψητό! επρόσθεσε βιαστικά ο Λινάρδος. Αρνάκι του γαλάτου.
Στάσου να ιδής. Και γυρίζοντες προς τα μέσα του μαγαζιού εφώναξε.

 — Σταύρο! Σταύρο!

 — Αμέσως...! ακούστηκε ψηλοκρεμαστή φωνή. Και φάνηκε μπροστά του
ξυπόλυτος, με αλατζένια ποδιά μακρύτερη από το ανάστημά του,
ξεσκούφωτος υπηρετάκος.

 — Τι εψώνισες σήμερα; ρώτησε ο Λινάρδος.

 — Αρνάκι του γαλάτου... νεφραμιά.

 — Και τι τόκαμες;

 — Τόβαλα στο φούρνο· γκιουβέτσι.

 — Ήταν παχύ;

 — Κουρκουφίγγι!

 — Καλά, ας είναι... Με κατάφερες· είπε ο Γαρίπης, χαριζόμενος δήθεν
εις την επιμονή του Λινάρδου. Αλλά κοίταξε καλά. Μη μας πάρουν μυρουδιά
οι άλλοι!

 — Ένοια σου. Πήγαινε συ να φέρης την πίννα σου κι' εγώ ετοιμάζω. Από
την πίσω πόρτα. Να ξέρης.

 — Ετοίμασε κι έφτασα.

Δεν πέρασε μισή ώρα και οι δύο φίλοι είχαν αρχίση το φαγί. Δύο
σαπουνοκασέλες, ριγμένες τ' απίστομα και στρωμένες με καθαρό αλατζένιο
τραπεζομάντιλο έκαναν το τραπέζι και δύο κάσες του πετρελαίου
εχρησίμευαν για καθίσματα. Στη μέση ήταν τοποθετημένος ο χωμάτινος
νταβάς με το ψητό, που αληθινά και νεκρό ανάσταινε. Δίπλα ένας
μαστραπάς γεμάτος κρασί και ποτήρια. Επειδή δεν είχε παράθυρο άφησαν
ανοιχτή την πόρτα για να μπαίνει λίγο φως· άλλως τε αποκεί ο δρόμος ήτο
στενοσόκακο και δεν υπήρχε φόβος να τους ενοχλήση διαβάτης. Όταν τον
είδε με αδειανά τα χέρια το Γαρίπη υποψιάστηκε ο Λινάρδος και τον
ρώτησε ανήσυχα:

 — Που είνε το φαγί;

 — Τόρα θάρθη τον ησύχασε εκείνος. Μη ρωτάς εκινδύνεψα να τους ξεφύγω.
Κάτι πήραν μυρουδιά και δε με άφηναν βήμα από κοντά τους. Φαντάσου!
είπα πως πάω στην ανάγκη μου για να γλυτώσω· μα πού! Ο Μπαλαρής ακόμα
στέκει και με περιμένει στην πόρτα. Εγώ πήδησα από την πίσω μάντρα και
ξέφυγα, θαρρώ πως ξεσκίστηκα κι όλα. Επρόσθεσε κοιτάζοντας ανήσυχα το
πανταλόνι του.

 — Και η πίννα; ξαναρώτησε ο Λινάρδος.

 — Θάρθη. Έστειλα το Λάμπρο τον Μποντέ να το πάρη από το σπίτι.

 — Μην τον πιάσουνε στο δρόμο;

 — Μπα. Του είπα να έρθη από τη Λάκκα.

 — Και δε θα γνωρίσουν το τσουκάλι;

 — Καλά! Έχουσι τον νουν οι φύλακες. Του είπα να βάλη το τσουκάλι μέσα
στην καρδάρα και να το σκεπάση με το τυροπάνι. Όποιος τον ιδή, θα ειπή
πως φέρνει γάλα να πουλήση.

 — Ωραία! Μπράβο! Μα του είπες νάρθη από την πίσω πόρτα;

 — Του είπα. Κάτσε  τόρα  και θα κρυώση το φαγί.

 — Δε θα περιμένουμε;

 — Τι να περιμένουμε; Το θαλασσινό βλέπεις τρώγεται και κρύο. Μα το
τζουβέκι...

 — Έχεις δίκιο...

Εκάθισε· αλλ' ο Λινάρδος δεν έτρωγε με τόση προθυμία όπως ο σύντροφος
του. Δεν ήθελε να χορτάση. Κρέας θα εύρισκε και αύριο· ήθελε ν'
απολαύση το θαλασσινό.

 — Εβίβα! εχαιρέτισε με το ποτήρι στο χέρι ο Γαρίπης.

 — Εβίβα· πάντα με το καλό· ευχήθηκε ο Λινάρδος.

 — Πάντα τέτοια.

 — Αμήν, Παναγία μου!

Έξαφνα ακούστηκαν πατήματα εις τον δρόμον.

 — Κάποιος έρχεται· είπε με συγκίνηση ο Λινάρδος.

 — Ο Μποντές θα είνε. Την φέρνει...

Αλλ' αντί να φανή ο Μποντές με την πίννα εφάνη ένας εύελπις, ένα παιδί
με το καμουτσί στο χέρι, με την τρίτσα ανάρριχτα στο κεφάλι,
καταϊδρωμένο.

 — Μπάρμπα Λινάρδο είπε λαχανιάζοντας· τρέχα στο σπίτι· σε θέλ' η κυρά.
—

 — Ποια κυρά, μωρέ;

 — Η γυναίκα σου. Τόρα τους έφερα με το κάρρο. Να τρέξης, λέει, στο
σπίτι. Να πας και το γιατρό.

 — Το γιατρό; η γυναίκα μου;

 — Ναι· αρρώστησε το παιδί. Προφτάνεις — δεν προφτάνεις.

 — Συφορά μου!

 — Δεν θα είνε τίποτα... Μην κάνης έτσι· είπε ο Γαρίπης.

Αλλά ο Λινάρδος είχε τιναχθή ορθός και όπως ήταν ξεσκούφωτος και
ακατάστατος πετάχτηκε από την πόρτα, ρίχνοντας μόνον δυο λόγια στο
σύντροφό του.

 — Έχε ένοια το μαγαζί...

*

Ενώ από τη μια πόρτα έβγαινε ο Λινάρδος στην άλλη εφάνηκαν γελαστές οι
μορφές των τριών φίλων.

 — Του την κατάφερες μια χαρά! είπε ο Άου στο Γαρίπη.

 — Νέφτη τούβαλες! πρόσθεσε ο Ίκκινης.

 — Ας λείπουν τα σχόλια· είπε ο Μπαλαρής παίρνοντας τη θέση του στο
τραπέζι, θα κρυώση το γκιουβέτσι.

 — Και θα πλακώση ο Λινάρδος.

 — Δεν είνε φόβος· είπε ο Γαρίπης· το σπίτι του είνε μακρυά. Ώστε να
πάη και νάρθη τελειώνουμε.

 — Ο εύελπης τα κατάφερε καλά;

 — Περίφημα!

Εκάθισαν και άρχισαν με τη συνηθισμένη τους όρεξη το φαγί. Ό τι έλειπε
από το τραπέζι, έστελναν το παιδί του μαγαζιού να παίρνη λεφτά από τον
μπεζαχτά και να ψωνίζη ψωμί, τυρί, φρούτα· να γεμίζη και την κανάτα
κρασί. Η διαφορά από άλλοτε ήταν ότι όλα τα έκαναν βιαστικά, Όταν
ετελείωσαν, έστειλαν τον υπηρετάκο κάπου για δουλειά, έκλεισαν την πίσω
πόρτα του μαγαζιού, έκλεισαν και την μπροστινή και εύθυμοι σαν παιδιά
του σχολείου επήγαν στον καφενέ για τον καφέ τους. Πριν όμως ο Γαρίπης
έγραψε με κιμωλία στην πόρτα:

&Κλειστόν ένεκα πένθους.&



Π Ο Λ Ι Ο Ρ Κ Ι Α  Τ Η Σ  Τ Ρ Ι Π Ο Λ Ι Τ Σ Α Σ
1821



Κολοκοτρώνης και Νταγρές
στον πόλεμο κάνουν χαρές
όλη 'μέρα πολεμάνε
και το βράδυ τραγουδάνε.
Τους Τούρκους βάνουνε μπροστά.
τους βάζουν σαν τα πρόβατα,
άλλους κόβουν κι' άλλους σφάζουν,
στην Τριπολιτσά τους μπάζουν.
 — Τούρκοι για δόστε τ' άρματα,
για να γλυτώστε τα παιδιά.
 — Τούρκοι για παραδοθήτε
γιατί όλοι θα χαθήτε.
 — Τ' άρματα δεν τα δίνουμε,
το αίμα μας το χύνουμε.
 — Θαν τα δόστε θαν τα δόστε
και ζωή δε θα γλυτώστε!



Π Α Σ Χ Α  Σ Τ Α  Π Ε Λ Α Γ Α



Το πλοίο ολοσκότεινο έσχιζε τα νερά ζητώντας ανυπόμονα το λιμάνι του.
Δεν είχε άλλο φως παρά τα δυο χρωματιστά φανάρια της γέφυρας ζερβόδεξα·
ένα άλλο φανάρι άσπρο ακτινοβόλο ψηλά εις το πλωριό κατάρτι και άλλο
ένα μικρό πίσω εις την πρύμη του. Τίποτε άλλο. Οι επιβάτες ήσαν όλοι
ξαπλωμένοι στις κοκκέτες τους, άλλοι παραδομένοι στον ύπνο και άλλοι
στους συλλογισμούς. Οι ναύτες και θερμαστές, όσοι δεν είχαν υπηρεσία
ερροχάλιζαν εις τα γιατάκια τους. Ο καπετάνιος με τον τιμονιέρη ορθοί
στη γέφυρα, μαύροι ίσκιοι, σχεδόν εναέριοι, έλεγες πως ήσαν πνεύματα
καλόγνωμα, που εκυβερνούσαν στο χάος την τύχη του τυφλού σκάφους και
των κοιμωμένων ανθρώπων.

Έξαφνα η καμπάνα της γέφυρας εσήμανε μεσάνυχτα. Μεσάνυχτα εσήμανε και η
καμπάνα της πλώρης. Το καμπανοχτύπημα γοργό, χαρούμενο, επίμενε να
ρίχνη τόνους μεταλλικούς περίγυρα, κάτω στη σκοτεινή θάλασσα και ψηλά
στον αστροφώτιστο ουρανό και να κράζη όλους εις το κατάστρωμα. Και με
μιας το σκοτεινό πλοίο επλημμύρισεν από φως, από θόρυβο, από ζωή. Άφησε
το πλήρωμα τα γιατάκια του και οι επιβάτες τις κοκκέτες τους.

Εμπρός εις την πλώρη και εις την πρύμη πίσω ανυπόμονες έφευγαν από τα
χέρια του ναύκληρου οι σαΐτες, έφθαναν λες τ' αστέρια κι έπειτα έσβυναν
στην άβυσσο, πρασινοκόκκινα πεφτάστερα.

Τα ξάρτια, τα σχοινιά, οι κουπαστές έλαμπαν σαν επιτάφιοι από τα κεριά.
Και δεν ήταν εκείνη τη στιγμή το καράβι παρά ένα μεγάλο πολυκάντηλο,
που έφευγε απάνω στα νερά σαν πυροτέχνημα.

Η γέφυρα στρωμένη με μια μεγάλη σημαία έμοιαζε αγιατράπεζα. Ένα
κανίστρι με κόκκινα αβγά και άλλο με λαμπροκούλουρα ήταν απάνω. Ο
πλοίαρχος σοβαρός με ένα κερί αναμμένο στο χέρι άρχισε να ψέλνη το
Χριστός Ανέστη. Το πλήρωμα κ' οι επιβάτες γύρω του, ξεσκούφωτοι και με
τα κεριά στα χέρια, ξανάλεγαν το τροπάρι ρυθμικά και με κατάνυξη.

 — Χρόνια πολλά, — κύριοι!... Χρόνια πολλά, παιδιά μου!.. ευχήθηκε άμα
ετέλειωσε τον ψαλμό, γυρίζοντας πρώτα στους επιβάτες κι έπειτα στο
πλήρωμα ο πλοίαρχος.

 — Χρόνια πολλά καπετάνιε! χρόνια πολλά!... απάντησαν εκείνοι ομόφωνοι.

 — Και του χρόνου στα σπίτια σας, κύριοι! Και του χρόνου στα σπίτια μας
παιδιά! εξαναείπε ο πλοίαρχος, ενώ ένα μαργαριτάρι εφάνη στην άκρη των
ματιών του.

 — Και του χρόνου στα σπίτια μας, καπετάνιε!

Έπειτα επέρασε ένας — ένας, πρώτα οι επιβάτες έπειτα το πλήρωμα, επήραν
από το χέρι του το κόκκινο αυγό και το λαμπροκούλουρο και άρχισαν πάλι
οι ευχές και τα φιλήματα:

 — Χριστός Ανέστη.

 — Αληθινός ο Κύριος.

 — Και του χρόνου σπίτια μας...

Οι επιβάτες ετράβηξαν στας θέσεις τους να φάνε τη μαγερίτσα. Οι ναύτες
ζευγαρωτά στους διαδρόμους, εφίριραν τ' αυγά τους, εγελούσαν,
εσπρώχνοντο συναμεταξύ τους, έτρωγαν λαίμαργα, εκαλοχρονίζοντο σοβαρά
και κοροϊδευτικά.

Έπαψε το καμπανοχτύπημα· ένα ένα έσβυσαν τα κεριά. Το καράβι εβυθίστηκε
πάλι στην ησυχία του. Ο καπετάνιος και ο τιμονιέρης καταμόναχοι επάνω
στη γέφυρα, πνεύματα θαρρείς εναέρια, εξακολουθούσαν τη δουλειά τους
σιωπηλοί και άγρυπνοι:

 — Ένα κάρτο μαΐστρο!

 — Μαΐστρο!

 — Γραμμή!

 — Γραμμή!

Και το πλοίο ολοσκότεινο πάλι εξακολούθησε να σχίζη τα νερά, ζητώντας
ανυπόμονα το λιμάνι του.



1 8 2 2



Τριάντα Νοεμβρίου
Ανδρέα του Αγίου
Στάικος με τα παληκάρια
πήδησαν σαν τα λιοντάρια
Πήρανε το Παλαμήδι
κι είν' στους Έλληνας παιγνίδι.



Ο  Κ Α Π Ε Τ Α Ν Ο Σ



Εβγήκ' ο Νάνος στα βουνά ψηλά στα κορφοβούνια
Και παληκάρια μάζωνε όλο λεβεντοπαίδια.
Τα μάζωξε, τα σύναξε τα έκαμε χιλιάδες
Κι ολημερίς τους έλεγε κάθεται κι ορμηνεύει:
 — Δε θέλω κλέφτες για τραγιά και κλέφτες για κριάρια
Μόν' θέλω άντρες για σπαθί, άντρες για το ντουφέκι
Εννιά μερών περπατησιά να πάρουμε μια νύχτα
Να πάμε να πατήσουμε της Πόλης τα Μπουγάζια.
Ν' ανοίξουμε τις εκκλησιές, να σηκωθούνε τ' Άγια
Ν' ανοίξη κ' η Άγια Σοφιά το μέγα μοναστήρι
Εκεί να κοινωνίσουμε και να λειτουργηθούμε.
Χριστός ανέστη! βρε παιδιά. . .
                   — η Ελλάδα μας ανέστη!..








End of Project Gutenberg's Haversack Stories, by Andreas Karkavitsas



*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ΔΙΗΓΉΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΥΛΙΟΎ ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.