In het kleine stadje D—— werd op een donderdag in de maand October, des namiddags omtrent één ure, de stijle ijzeren trede neergelaten van een gele diligence, rijdende over D—— van C—— tot E—— vice versa, en uit dezelve daalde, tot groote bemoddering van dengenen die hem onmiddellijk volgde, en die niemand anders was dan zijn eigen cloak, uw onderdanige dienaar Hildebrand. Hij had gereisd met een bleeke dame, die het rooken had verboden, en gedurig de kronkelbochten van haar boa had zitten te verschikken, dan eens had gezucht, dan eens ingesluimerd was, dan eens eau de cologne genomen, dan weer eens geslapen had, en altijddoor leelijk was geweest. Op dezelfde bank met deze had een jong juffertje gezeten, in een blauwen geruiten mantel niet gedoken, het denkbeeld is te ruim, maar gestoken; een mantel, die, naar een langvergeten mode vatbaar was om van achteren te worden ingehaald door een klein lapje van dezelfde stof, in den vorm van een souspied, op twee paarlemoeren knoopjes uitgespannen; dezelve juffer had een stroohoed op met blauw gaas lint met bruine strepen, in groote lissen met stevig soutien opgemaakt, en een hardgeel sjaaltje om den hals. Zij was zeer bang voor de bleeke dame naast haar, en bleef op een schuwen afstand; soms had zij den goeden wil haar in ’t verschikken van haar boa te hulp te komen, en eenmaal had zij er werkelijk een dikachtig roodvingerig handje, met een ring, die bijzonder veel op tin geleek, voor ontbloot; maar de bleeke dame had haar aangeblikt, en toen had zij haar neus gesnoten, volgens een in den omgang zeer deugdelijk stelsel, naar ’t welk de neus alle mispassen, voorbarigheden en malle figuren misgelden moet. Dit was het personeel van de achterste bank geweest. Op de volgende had een jodin gezeten, als een oostersche edelsteen gevat tusschen twee christenen; zij verborg onder een groen nopjesgoed manteltje een klein kind, dat al haar trots uitmaakte omdat het niet schreeuwde, zelfs niet toen zij het omstreeks halfweg een schoone luier aandeed. Het kind nu was zeer klein, en had een zeer groote dot in den mond. Van de christenen, waartusschen zij gevat was, had de een een grooten rondglazigen zilveren bril, een zilveren sigaarkoker, een zilver potlood, een zilver horloge, benevens zilveren broek- en schoengespen, waaruit ik opmaakte dat hij een zilversmid was; en de andere een koperen doekspeld, een koperen tabaksdoos, en een koperen guirlande op zijn buik, waaruit ik besloot dat hij niet minder dan een banketbakkers [37]meesterknecht zijn moest. De eerste haalde, daar er niet gerookt mocht worden, den zilveren sigaarkoker een paar malen uit den zak, alleen om ’t vermaak te hebben van hem open te doen, er een zilveren sigarepijpje uit te halen, en er nog iets in te zoeken dat er niet in was, maar dat, zoo ’t er in was geweest, zeker beter te pas had kunnen komen dan het pijpje, en hem vervolgens weer dicht te sluiten, na alvorens meergemeld pijpje, eerst met het voor- en daarna met het achtereinde naar beneden, er in gepast te hebben; de laatste stak uit de koperen tabaksdoos eene niet onaardige tijdpasseering in den mond. De zilveren man had eene groote neiging tot spreken, de koperen scheen vast besloten te hebben, geen mond open te doen. De jodin had natuurlijk veel meer achting voor den zilveren; maar de zilveren was terughoudend voor de jodin. Vóór den zilveren zat een knorrig, groot dik man, dien ikzelf niet toe dorst spreken, want hij had twee jassen over elkaar aan, een dikken rotting in de hand, een kleur als of hij zoo pas van een vechtpartij kwam, en een uitdrukking alsof hij zich gereed maakte met den eersten die hem toesprak een vechtpartij te beginnen; het was ongetwijfeld een commissaris van politie, of een plaatsmajoor in politiek. Aan zijne zijde sluimerde een jong mensch met gescheiden haar, zoo glad gekamd alsof het uit eén stuk was, hooge jukbeenderen, een blauwe das, een turkooizen doekspeld, een roodgebloemd vest, heele korte toegeknoopte mouwen aan een langlijvig bruin jasje, handschoenen met bont, en overschoenen. ’t Was een Duitsch kantoorreiziger. Daar naast—maar wat heb ik er aan, mijn talent te toonen in ’t beschrijven van een reisgezelschap, dat volstrekt niet pikant was, en dat ik aan het begin van dit opstel reeds vaarwel had gezegd? Om korter te gaan: ik stapte van de trede, viel eerst bijna in de armen van een geknevelden heer, met een stijf been en gelen rotting, die de bleeke dame afwachtte en, bang zijnde dat iemand anders haar de hand toesteken zou dan ZEd., de zijne alvast uitstak, dook onder de reeds tegen het dak van het voertuig, waarmee ik gekomen was, opgezette ladder dóór, riep den knecht toe: “die zwarte koffer met een H!” gaf den conducteur, die met de maal naar binnen ging, mijn vijfje, en keek naar iemand om, die mijn goed zou kunnen dragen zonder in de verzoeking te komen het aan zijn eigen adres te bezorgen.

“Is uwé meheer Willebram, als ik vragen mag?” vroeg een zwak, pieperig stemmetje, blijkbaar toebehoorende aan iemand, die nog nooit een onbekende van de diligence gehaald had. De vraag was tot den commissaris van politie gericht.

“Benje d …… mal, kerel”, zei de commissaris van politie.

“Moet hij uit dezen wagen komen?” vroeg op hupschen toon de man van het maagdelijk metaal.

“Dat zal ik wezen”, zei ik, eene nadere beschouwing daarlatende van de zorg, waarmee het (naar alle gedachten gezelschap-)juffertje [38]voor haar hoedendoos was aangedaan en die zich uitte in de gedurige verzuchting: “Is dat met me goed leven, kondelteur!”

Het mannetje, dat vóór mij stond, had zijn opvoeding waarschijnlijk in een weeshuis begonnen en was nu bezig haar in een diaconiehuis te voltooien. Hij was hoog in de schouders en stijf van knieën, droeg een langen bruinen duffelschen jas, met het teeken zijner orde op de mouw, en had onder den arm een versleten portefeuilletje, waarin de boeken van een of ander leesgezelschap werden rondgebracht.

“Ik moest een boodschap voor meheer doen”, zei het mannetje, dat ik voor ongeveer achtenzestig aanzag, “en nu zei meheer, dat ik meteen reis na’ de dullezan zou gaan, om te kijken of meheer gekommen was. Uwé mot niet kwalijk nemen, dat ik uwé niet trekt kon”.

Nu, daar men de alleronmenschelijkste beul zou moeten wezen, om ’t iemand kwalijk te nemen dat hij u niet kent, indien hij u nooit zijn dagen gezien heeft, schonk ik den goeden diaconieburger op dit punt eene volkomene vergiffenis, liet mijn koffertje, totdat het afgehaald worden zou, in de “Rustende Moor”, en sukkelde met mijn nieuwen kennis naar het huis mijns ooms; onder het faveur van onderweg vriendelijk door hem onderricht te worden aangaande het doel van een groot gebouw met gotische deuren en vensters, waarop een toren stond met ordentelijke omgangen, appel en weerhaan, ’t welk hij zeide “de kerk” te wezen; als ook omtrent een breede streep groenkleurig vocht tusschen twee hooge gemetselde wallen, ’t welk hij verklaarde “de gracht” te zijn.

“En dit is het huis”, zeide hij, zijne oude beenen op een stoep zettende en een goeden ruk aan een lange schel gevende, met die uitdrukking van gelaat, die bij een oud man te kennen geeft: ik kan het toch niet hooren of ze zacht of hard overgaat.

Het duurde een minuut of wat alvorens een eigenaardig sloffen in het voorhuis de aankomst eener bejaarde keukenmeid verried, die eerst natuurlijk den aardappel waaraan zij bezig was, had moeten afschillen, daarna den bak van haar schoot en haar beide voeten van haar stoof zetten, om vervolgens haar roode muilen aan te trekken, haar neus met het buitenste van haar hand af te vegen, haar eva in de schuinte op te slaan, en den langen weg te aanvaarden, die van de keukendeur tot bij den barometer twintig, en van den barometer tot de mat, zes stappen vergde. In dien tusschentijd bekeek ik den voorgevel van de woning.

Het huis was, als mijn oom, burgerlijk, en schoon het huis ouder was, was hij toch, zoowel als zijn huis, van een vroeger eeuw. Het had een trapgevel, en de bovenste verdieping was met kruiskozijnen in [39]het lood. Het had slechts ééne zijkamer, met twee schuiframen met middelsoort ruiten, versierd door groene gazen gordijntjes op breede koperen roeden, in het midden een weinigje opengeschoven om het licht vriendelijk uit te noodigen wel te willen beschijnen twee bloempotten van mijn tante, onder streng verbod van iets anders in het vertrek òf op te luisteren òf te verbleeken. Ik was nieuwsgierig of ik ooit in die kamer zou toegelaten worden. In allen gevalle werd ik alvast in ’t voorhuis gelaten, en kwam ik spoedig in een achterkamer met een hoog licht, in de onmiddellijke tegenwoordigheid van mijn oom en tante.

De ontvangst was recht hartelijk, en de goede menschen die mij nog nooit in mijn leven gezien hadden, schenen zeer verheugd dat genoegen te smaken, ofschoon gemeld genoegen bij den eersten eenigszins scheen verbitterd te worden door de omstandigheid, dat ik juist op een donderdag gekomen was, als wanneer de voorkamer “gedaan werd”, zoodat men nu achter zat; waarop mijne moei aanmerkte, dat neef het wel zoo voor lief zou nemen en dat hij zeker in zijn ouders huis ook wel eens in een achterkamer gezeten had; waarop neef zei, dat deze een heele lieve achterkamer was, en dat hij wel van een achterkamer hield; waarop oom zei, dat hij er, al zei hij ’t zelf, niet van hield, en tante het met neef eens was dat zij er wel van hield, waarop oom wat bijkwam met te zeggen, dat hij er ’s avonds nogal van hield; waarop tante en neef zeiden, dat zij er ook ’s avonds het meest van hielden; zoodat er met eenparigheid van stemmen besloten werd, dat een achterkamer met een hoog licht des avonds op haar voordeeligst is. Ik ben verplicht hier bij te voegen dat de geheele redewisseling op de goelijkste en vriendelijkste wijze gevoerd werd terwijl oom zijn ingebrande pijp met een zwavelstok weer op de wijs bracht, en tante de kopjes van ’t koffiegoed met een minzaam lachjen en een bonten theedoek zat af te drogen. Zij schikte juist de stapeltjes in orde op het blad, toen zij vroeg: “Wel heeremijntijd, Hildebrand, hadje nou niet nog koffie willen hebben?”

Nu was er op dit oogenblik inderdaad niets waar ik vuriger naar verlangde dan naar een kop koffie; maar daar ik mijn tante verdacht dat zij het middel om koffie te vermeerderen zou zoeken in de kunst om ze te verdunnen, bedankte ik edelmoediglijk, en zei dat ik straks met oom een bittertje zou nemen, waarop oom verklaarde dat hij dat altijd gebruikte als de wagen van tweeën voorbijkwam.

Met dit vooruitzicht schikte ik mijn stoel wat dichter bij den haard, waarbij mijn oom altijd zat als hij achter zat, ofschoon er nooit in gestookt werd vóór den eersten November en er dus ook nu geen vuur aanlag, en begon met naar mijn neef Pieter te vragen.

Mijn neef Pieter studeerde te Utrecht in de rechten; maar hoewel ik bij onderscheidene gelegenheden aan onderscheidene studenten van onderscheidene faculteiten gevraagd had of zij mijn neef Pieter Stastok ook kenden, had ik daarop te geenen tijde een voldoend [40]antwoord ontvangen, zoodat ik, in de onzekerheid der oorzaken, waaraan deze onbekendheid wellicht moest worden toegeschreven, eindelijk begonnen was met niet meer naar mijn neef Pieter Stastok, maar naar een zekeren student Stastok navraag te doen.

Petrus Stastokius Junior.

“Gij moest hem al gezien hebben, neef Hildebrand”, zei de oudere Stastok, “want hij is uitgegaan om u op te wachten.”

“Om u op te wachten,” herhaalde mijn tante, haar breiwerk in haar schoot latende vallen en over haar bril heenziende: “hij moet u zeker misgeloopen zijn; maar hij zal wel spoedig hier wezen. Hij is tegenwoordig zoo druk aan zijn examen! Ik ben eigenlijk bang dat hij te veel werkt; hij is zoo vlug, weet u!”

En nog nauwelijks had ik den tijd mijn vurig verlangen te uiten om die zeldzame vereeniging van vlugheid en arbeidzaamheid, den jongeren Stastok, te aanschouwen of de schel ging over, de muilen van de keukenmeid sloften, en de stap van den Utrechtschen student werd gehoord.

Had ik tot nog toe niet de minste notie van mijn heer en neef gehad, zooras hij de kamer binnenkwam kende ik hem door en door. Zijn geheele voorkomen sprak collegehouden uit; zijn geheele lichaam dicteerde dictaten. De bleeke kleur, het gebogen hoofd, de stalen bril, de theedoekige das, de sluitjas met dubbele borst, de horlogesleutel, de niet nauwe en niet wijde pantalon, de verschoende laarzen, de floretten handschoenen, de zwarte kapelaansrotting met twee nuffige kwastjes—alles deed den student zien, die van het academieleven niets kent dan de collegekamers en de thé’s der professoren; van de studenten, geen andere dan zijn stadgenoot en en de senatoren, die hem ontgroend hebben; van de burgers, niemand dan zijn hospita; den student, die een kleur krijgt als hij twee, en een straat omloopt als hij een partijtje van zes studenten tegenkomt; den student, die er over klaagt dat er zoo weinig studenten-broederschap is, en niet weet dat er studenten-vreugd bestaat; den student, die een dispuut zou willen oprichten, waarvan niemand lid zou willen wezen; die van den kok dagelijks vijf borden eten krijgt: één, gesneden vleesch, één, ingemaakte postelijn, één, dito andijvie, één, opgekookte aardappels, en één, rijst met bessennat, omdat hij den moed niet heeft zich aan een tafel te doen voorstellen; den student, die in de sociëteit duizend angsten uitstaat dat iemand om de courant zal vragen, waar hij zich achter verbergt, en wiens naam de andere studenten voor ’t eerst hooren, als zij toevallig op ’t college zijn daar hij afgeroepen wordt om te respondeeren.—Zulk een student was zonder twijfel mijn onbekende neef Pieter Stastok.

“Hoe komt het, Piet! dat je neef Hildebrand misgeloopen bent?” vroeg tante verwonderd.

De student Pieter Stastok keerde zich om, ten einde zijn rotting in een hoek te zetten, en zei dat de diligence verwonderlijk vroeg aangekomen was, eene omstandigheid, die zeer zeker verwonderlijk [41]was, aangezien wij op weg een oponthoud gehad hadden van een half uur, door ’t storten van een der paarden. “Hij was eerst nog effen bij den boekverkooper geweest, die zijne Instituten inbinden moest, en was toen regelrecht naar de diligence gegaan, maar had tot zijne verbazing gehoord dat die al lang aan was, en dat ik met den knecht was opgewandeld”, enz. enz.

De zaak was dat hij een singeltje had omgeloopen, totdat hij zeker wist dat ik reeds lang onder zijn vaders dak goed en wel zou gevestigd zijn, uit vrees van den verkeerden persoon voor mij aan te spreken. Nu, indien hij den commissaris van politie getroffen had—hij was voor zes weken een bedorven man geweest!

“De neven moeten nu maar eens goed kennismaken”, zei mijn tante, die tot de minzaamste aller schommelige huismoeders behoorde; “ze zijn toch allebei student”.

“Ja maar”, zei Pieter, nog lang niet gemeenzaam met het denkbeeld van eene kennismaking, “in verschillende vakken”.

Dat was waar, en zelfs op verschillende academiën. Maar ik ben nooit zoo zeer Leidsch student geweest, dat ik niet altijd gaarne dronk op de harmonie tusschen de zusteracademiën, een toost, die immer gedronken wordt, waar Utrechtsche en Leidsche studenten bijeen zijn, maar die men evenwel niet te druk moet herhalen om geen twist te krijgen. Wat ons betreft, er kwam al spoedig gelegenheid voor een toost; want na nog een woord of wat met Pieter Stastok, ter informatie wáár hij te Utrecht woonde, waarop het antwoord was, ten huize van een catechiseermeester in de Lijsbethstraat, en na een kort gesprek met mijn oom over het nieuws dat er niet was, en een dito met mijn tante over het goudleeren behangsel in de kamer, waarvoor zij ook wel had hooren zeggen dat de muilenmakers te Waalwijk, vóór dat zij door den brand geruïneerd waren, groote sommen zouden hebben willen geven, kwam het diaconiemannetje (dat ik bij deze gelegenheid met den naam van Keesje hoorde versieren) binnen met de boodschap, dat de wagen van tweeën net voorbijging; waarop tante, na alvorens haar bril te hebben afgezet, opstond, een kastje opende en daaruit te voorschijn bracht en fleschje met Van der Veen’s elixer, een fleschje met “Erger dan de cholera”, en drie glaasjes. Oom wenschte mij frisschen morgen.

De verdere afloop van dien dag was als gewoonlijk bij een eerste kennismaking. Wij bevielen elkander onderling, en ik werd dikke vrinden met Pieter. ’s Middags stal ik het hart van mijn tante nog eens door van schorseneren te houden, en bewoog mijn oom bijna tot tranen door met opgewondenheid van een gestoofden kabeljauwshom te spreken. Om Pieter ook een genoegen te doen wist ik eenige kennis van zijn vak te verraden, door de begripsbepaling van Justitia en van Ususfructus te pas te brengen. Na den middag nam mijn oom een slaapje bij den kouden haard, en ging mijn tante eens naar boven. Daarna dronken wij te zamen recht gezellig thee, [42]zagen de achterkamer op haar voordeeligst, en wat dies meer zij.

Mijn oom was iemand, wiens grootvader en vader een zeer bloeiende, en die zelf een vrij bloeiende lintweverij gehad had; om de strikte waarheid te zeggen, moet ik bekennen dat hij ze nog had, maar er werd volstrekt niet meer in gewerkt, en op de zolders lag nog een aanzienlijke partij oortjesband, die hij “liever daar zag verrotten dan haar onder de markt te verkoopen”. Hij behoorde alzoo tot die menschen, die hun zaken aan kant gedaan hebben en, het uitzicht op verdere winsten opgevende, zich met een vrij aardig inkomen, een onverzettelijken afkeer van stoommachines, en de Haarlemsche courant tevredenstellen. In den loop van den avond kwam het uit dat hij een bijzondere genegenheid had voor het stopwoord “al zeg ik het zelf”, alleen overtroffen door de verslingerdheid van zijne echtgenoot aan den uitroep “wel heeremijntijd!” welke termen dit echtpaar buitengemeen beminde; ofschoon ik zeggen moet dat zij zo somtijds afwisselden met de bevallige tusschenvoegsels van, “wat hamer”, “goede genadigheid”, “och grut” en andere dergelijke vloeken meer, die een balk in hun wapenschild voeren. De student Petrus Stastokius Jun. had daartegen niets in te leggen dan zijn geliefkoosde verzekering “waaratje”, waarvan ik evenwel, om billijk te zijn, erkennen moet, dat hij in ’t geheel geen misbruik maakte.

Ik werd des anderen daags om zeven uren waker, en toen ik de groene saaien gordijnen openschoof om te zien wat voor weer het was,—welke was mijne ontzetting, te bemerken dat (wij sliepen op dezelfde kamer) Pieter zich reeds geperpendiculariseerd had en bezig was om, met den bril op, een paar schoone kousen aan te trekken, waarin zijne moeder den vorigen avond plichtmatig hieltjes gemaakt had.

De oudere Stastok was een man van de klok en stond diensvolgens om zes uren op, ten einde om halfacht aan het ontbijt te zijn; en daar hij volstrekt niets te doen had, vulde hij dien tusschentijd met pijpjes rooken aan. Opmerkelijk is het, dat naarmate men minder bezigheid heeft, men des te bekrompener over den tijd denkt. Indien men den goeden Pieter Stastok Senior het moeilijke vraagstuk omtrent de zetelplaats van den wil had voorgelegd, zou hij, indien hij daartoe genoegzame tegenwoordigheid van geest had gehad, zijn wijsvinger op twee duim afstand van zijn maag hebben moeten leggen, door die beweging datgene zijner ingewanden aanwijzende, ’t welk hij zijn “goud horloge” noemde. En inderdaad, indien ik mij door een goud horloge moest laten regeeren, ik zou van zulk een geregeerd willen worden; want een goed, groot, dik en vet uurwerk was het, met twee kasten over elkaar; en daar het iederen [43]morgen, klokke negen, met de torenklok werd gelijkgezet, liep het doorgaans volmaakt.

Ik vond mijn oom in de voorkamer (die zulk een heiligdom niet scheen te wezen als ik mij wel voorgesteld had) juist daar hij van onder de handen van zijn barbier kwam. Hij had zijn slaapmuts nog op het kale hoofd, daar hij gewoon was die niet vóór elf uren voor zijn pruik te verwisselen.

“Mooi weertje, neef Hildebrand”, riep hij mij toe: “mooi weertje, al zeg ik ’t zelf.”

Tante, die reeds zat te breien, zette, tengevolge eener zeer oneigenaardige gewoonte, haar bril af, om te beter mijne robe de chambre te bekijken, en na een “heeremijntijd! zijn die dingen weer in de mode?” (het was in 1836) begon zij een optelling van al de japonnen met sjerpen, die haar vader en haar man in vroeger eeuwen gedragen hadden en die, naar haar voorgeven, nog boven in een kast hingen.

Oom vond dat het veel te gemakkelijk was voor een jong mensch, en in de oogen van Petrus geleek ik in dit ochtendgewaad zoo volmaakt op de grootste Jannen der Utrechtsche academie, dat hij mij, geloof ik, voor een overgegeven lichtmis begon te houden.

De bijbel werd opengeslagen, en mijn oom las er uit voor. Eerwaardige gewoonte! Waarom is zij zoo bijna uitsluitend tot de burgerlijke huishoudens bepaald, en raakt zij ook zelfs daar meer en meer in onbruik? Mijn oom las niet welsprekend, niet mooi, zelfs niet goed op sommige plaatsen—maar het was stichtelijk, want hij las den bijbel; het was goed, want hij las met eenvoudigheid; het was schoon, want het was hem aan te zien dat hij geloofde. Hij las Luc. X, en bijzonder trof mij, in dezen kring en uit dien mond, het 21ste vers: “Ik danke u, vader, Heer des hemels en der aarde, dat gij deze dingen voor de wijzen en verstandigen verborgen hebt en hebt ze den kinderkens geopenbaard”.

Na den ontbijt ging Pieter “aan zijn examen werken”, ’t welk bestond in zeer breedvoerige tabellen van de Instituten te fabriceeren, met rooden, blauwen en zwarten inkt geschreven, en ik volgde hem naar zijn kamer, waar ik mij tot koffietijd met een paar boeken bezighield.

En nu was het oogenblik daar, dat mijn neef mij aan de stad en de stad aan mij vertoonen zou. Wij gingen dus samen uit, en daar hij een rotting had, liet ik den mijnen thuis. Wij zagen dan: eerst de gracht, daarna de korenbeurs, en vervolgens twee kerken, waarin praalgraven en kosters die een fooi begeerden, als ook in een dier kerken een orgel, dat op het Haarlemsche na, het mooiste der wereld was; eene eer, die ik te Gouda, aan het Goudsche, te Leidon, aan het Leidsche, te Alkmaar, aan het Alkmaarsche, te Zwol, aan het Zwolsche, en nu weder te D. aan het Deesche hoorde toeëigenen; [44]zoodat het de zaak van de 4^de klasse des Koninklijken Nederlandschen Instituuts worden zal, daaromtrent een prijsvraag uit te schrijven. Wij beklommen zelfs met levensgevaar den toren van een dier kerken, en maakten er de opmerking dat het er woei, en dat er rondom de stad veel weiland, veel water, en veel molens waren. Daarop begaven wij ons naar het stadhuis, en bevonden dat onze voorvaderen nòg beter schilderden en er nòg gezonder uitzagen dan wij; ook had ik tegelijk gelegenheid het manlijk voorkomen der Deesche dienders te bewonderen. In zijn ijver om mij alles te laten zien, bracht Pieter mij zelfs naar de vleeschhal, en over de vischmarkt, en eindelijk aan een groote vierkante eendekom, die hij “de haven” noemde. Al voortgaande informeerde hij zich zeer sterk, hoeveel colleges de juristen te Leiden op één dag hadden en of het bij prof. A. fideel was op de thé’s; als ook welke colleges gemelde hooggeleerde in ’t Hollandsch gaf en hoeveel prof. B. dicteerde; of iedereen bij prof. C. zoo maar een testimonium krijgen kon; of prof. D. liefhebberij-colleges hield; en of ik Smallenburg wel eens gezien had; tegen welke berichten hij de zijnen omtrent de Uitertsche Juris professores met eene eerlijkheid inwisselde, eene betere zaak waardig. Hij verzuimde niet den billijken Utrechtschen trots op prof. Van Heusde en op de moeilijkheid van een mathesis-examen in ’t Latijn te pas te brengen; en toen ik ’t gesprek voor de afwisseling op lichtvaardiger onderwerpen wendde, kwam het uit, dat hij, Pieter Stastok, zonder evenwel hartstocht voor die spelen te koesteren, wel eens domino speelde, ja zelfs wel eens biljartte, en daar wij juist vóór een koffiehuis stonden, noodigde ik hem uit zich in laatstgenoemde kunst met mij te meten.

Pieter Stastok had noch den moed, noch den slag mij iets aan te bieden; daarom bestelde ik een bittertje voor mij zelven, en hij insgelijks voor zich. Op dat oogenblik sloeg de klok boven’t buffet twee uren, en zag ik aan den overkant der straat de diligence afrijden, die mijn oom in staat zou stellen ons voorbeeld te volgen.

Er waren vrij wat menschen in het koffiehuis, maar daar wij met niemand dan met het biljart te maken hadden en geen hunner speelde, hinderden zij ons volstrekt niet. Pieter sloeg de mouwen van zijn sluitjas op, en vertoonde de groote gesteven boorden van wat zijn moeder, hoe algemeen Europeesch die dracht ook geworden was, nog altijd een Engelsch hemd noemde; daarop verzocht hij den jongen zeer beleefd om eene “goede keu”. De jongen gaf hem natuurlijk de beste die in het rek was, en wij trokken wie vóór zou spelen. Die eer viel mij te beurt, en de partij begon.

Wij hadden evenwel nog nauwelijks eenige punten gemaakt, toen een luidruchtig geroep van “pot, jongen!” al onze zaligheden verstoorde.

Het geroep kwam van een winderigen jongen advocaat, die pas voor de studentensociëteit te Utrecht bedankt had, en nu nog voorhing [45]op de particuliere sociëteit te D. en van dit interregnum gebruik maakte, om alledag in het koffiehuis “de Noordstar” pot te maken.

“Vierentwintig uit, menheeren!” riep de jongen ons toe, en tegelijk het korfje schuddende, waarin hij de potballen had, bood hij ze ons aan.

Ik trok er een; en met een gezicht waarover een kleine stuiptrekking scheen te gaan, stak Pieter, dien ik ondertusschen als geen grooten Mingaud had leeren kennen, zijn hand alsmede manmoedig in den korf. Daarop kwamen al de habitués van den pot uit hunne hoeken en vroegen dopjes voor hunne pijpen; de jongen deelde de eigen keuen rond, en de jonge advocaat nam in persoon het krijt om op te schrijven.

“Wie van de heeren heeft het aas?”

“Ik”, riep een barsche stem, die aan niemand anders toebehoorde dan aan den heer met de twee jassen over elkaar, dien ik in de diligence voor een commissaris van politie gehouden had; het bleek mij echter dat hij volstrekt geen commissaris van politie was, maar wel pikeur der kleine manege, die te D. aanwezig was, en tevens eigenaar van de kleine comedie, die aldaar ingelijks bestond.

“Wie van de heeren de twee?”

Pieter Stastok ging zelf naar de lei om den jongen advocaat in te fluisteren dat hij het was.

“Zoo! zal jij ook pot spelen?” vroeg de jonge advocaat, die als stadgenoot mijn neef wel kende.

Pieter werd bleek.

De drie had ik. De vier had een bejaard tweede luitenant van de infanterie, met de medaille van twaalfjarigen dienst. De vijf had een chirurgijnsleerling, die te veel tijd had. De zes, een kort, dik man met stoppelig grijs haar, die een graankooper scheen te zijn. De zeven, een jong mensch van drieëntwintig jaar, die student geweest was, maar om slecht gedrag thuisgehaald, voor wien Pieter bang was, te meer daar hij hem zeer gemeenzaam behandelde. Deze scheen de boezemvriend van den bejaarden luitenant der infanterie met de medaille van twaalfjarigen dienst te wezen. De advocaat zelf had de acht, en de negen was in handen van een jongeling van drieëndertig jaren, in een leverkleurigen pantalon, die op zijn moeders zak leefde, een hond hield, nooit iets had uitgevoerd, en in groote achting stond bij den kastelein van het koffiehuis “de Noordstar.”

Toen de jonge advocaat de namen van al deze heeren netjes had opgeschreven, nam de biljartjongen het krijt in de eene en den kleinen bok in de andere hand, en gilde met al de kracht, die een kind van veertien jaren over kan houden, als hij den geheelen dag en den halven nacht op één been staat, te midden van de uitwaseming van mensehen en pijpen: “Aas acquit, twee speelt!”

Petrus Stastokius Junior moest alzoo op het acquit spelen, en [46]hij maakte zich werkelijk tot dien arbeid gereed. Te dien einde lei Petrus Stastokius Junior zijn pijp neer; maakte de punt van zijn keu wel een halven voet ver wit; plaatste zijn bal met de linkerhand op drie vierden; drukte de vier vingers van zijn linkerhand op een handbreed afstands van denzelven bal op ’t biljart; krulde den duim bevallig om, zoodat hij aan ’t geheele gezelschap zijn tot op ’t leven afgesneden nagel vertoonde, en begon met de rechterhand de keu tusschen duim en vinger heen en weder te bewegen op eene wijze, die deskundigen “zagen” noemen.

Tot zoover ging Petri Stastokiï wetenschap om op het acquit te spelen. Ja, hij had zelfs een flauwe notie van de theorie van halfbal raken; maar daar het hem aan practijk in het edele potspel haperde, was hij bijna zoo wit als zijn bal, en stiet hem eindelijk krampachtig er op los, met dit gevolg dat hij klotste en “à faire” lag voor den rechter hoekzak.

Het zou onmenschelijk geweest zijn hem “te maken” en daarom, mijn eigen bal stevig “houdende”, bracht ik den zijnen naar onderen, een goed eind voorbij den milieu. Daarop nam de bejaarde luitenant der infanterie zijn pijp tusschen zijn grauwe knevels en speelde met de linkerhand op goedaf, maar werd niettemin met “een beest” gesneden door den chirurgijnsleerling; waarop de verloopen student, die onder ons gezegd een grappenmaker was, zeide dat die chirurgijns niet leefden of zij moesten wat te snijden hebben. De graankooper verzocht daarop den jongen om acquit voor hem te zetten en bleef met een wijs gezicht en onder het genot van zeker mengsel van geestrijk vocht en suiker, ’t welk in ’t gemeene leven een sneeuwballetje genoemd wordt, in ’t Handelsblad turen, en de verloopen student, zijn sigaar op den rand van ’t biljart neergelegd hebbende, stiet met veel nonchalance en verschrikkelijk hard op ’t acquit, welk voorbeeld van hard spelen door den advocaat met gelijke woede werd opgevolgd. Nu was de beurt aan den jongeling van drieëndertig jaren met den leverkleurigen pantalon, die, van het beginsel uitgaande dat hij zijn bal voordeelig moest trachten te verkoopen, nooit op goedaf speelde, als hij zeker wist dat hij een bal maken kon. Hij maakte: en zoo gebeurde het dat Petrus Stastokius andermaal op het acquit spelen moest.

Hij was nu zoo ver, dat het zweet hem in groote parels op het voorhoofd stond.

“Dat wordt een collé, mijnheer”; riep de barsche stem van den pikeur.

Pieter sprak niet, maar in zijne desperate poging om den geduchten spreker eens niet te logenstraffen, en in een van die dwaze inblazingen van hoop, waaraan slechte spelers somtijds gehoor geven, dat namelijk het goed geluk voor hen zal doen wat hunne kunst niet vermag, raakte hij den acquitbal zoo fijn, dat hij hem, tegen alle etiquette aan, in den linker hoekzak “sneed”. [47]

“Dat doet men niet, mijnheer!” riep de pikeur, hevig met de keu op den grond stampende.

“Het was een ongeluk”; stamelde Pieter, die nu zoodanig transpireerde, dat ik vreesde dat zijn bril op den vloed zou afdrijven.

“Het was een lompigheid”, brulde de pikeur.

“Leve het snijen!” riep de chirurgijnsleerling.

“Die mijnheer is gevaarlijk!” schertste de bejaarde luitenant.

“Aas één appèl, drie acquit, vier speelt!” riep de biljartjongen.

Ik geloof dat mijn neef poogde in een onverschillige houding zijn neus te snuiten, maar het had er niets van.

Het derde toertje liep goed voor Petrus af, maar het vierde was geschikt om hem er gansch onder te werken. De pikeur lag voor den middelzak; het was een gemakkelijke bal; een kind kon hem maken.

“Je kunt hem best sauveeren”, zei de pikeur, “en goed afkomen ook”.

Dit was volmaakt overeenkomstig de gezindheden van Pieter, die, uit aanmerking van den snijbal, voor geen geld ter wereld hem maken wilde, zelfs al moest hij er slecht op afkomen. Maar daar de pikeur een gevreesd potspeler was en, sedert onheuglijke jaren, van de drie potjes, die gespeeld werden, er twee in zijn zak stak, riepen natuurlijk al de anderen: “stop weg; stop weg!”

Pieter stootte niettemin met het voornemen om hem stellig niet weg te stoppen; en toch scheelde het zoo weinig of hij had hem weggestopt, dat de winderige advocaat, die in ’t gewoel was opgestaan, uitriep: “hij zit!” waarop de verloopen student, die als gezegd is, een grappenmaker was, geestig antwoordde, “als hij een stoel had”; waarop allen lachten.

“Wacht wat!” riep de chirurgijnsleerling, die voor ’t snijen was; “hier is nòg een zak!”

En inderdaad! Petrus Stastokius had geheel buiten zijn eigen voorkennis of medeweten een doublé gemaakt, waarop allen juichten, behalve de pikeur, die op een grimmige wijze nog een glas bitter bestelde en de Goudsche courant opnam, alleen om haar hard weer neer te smijten.

Men speelde voort en, na al de wederwaardigheden die hij had doorgestaan, werd mijn vriend Pieter weder vrij kalm, waartoe vooral machtig medewerkte dat hij een paar malen acquit moest leggen. Maar op eens werd zijne rust akelig verstoord door den uitroep van den jongen: “vier driemaal, zes acquit, zeven speelt! mijnheer Hastok (de St was onduidelijk geschreven) de Vlag!”

Nu was er geen eind aan de kortswijl en de grappen van den chirurgijnsleerling, en den verloopen student, en den advocaat, en den jongeling van drieëndertig jaren met den leverkleurigen pantalon. De een noemde hem een Mingaud, de ander een blauwbaard, de derde een boa constrictor, allen te zamen: “den mijnheer van de vlag”. De bejaarde luitenant, die op drie stond en met den verloopen student [48]geassureerd was, wilde zich doodstooten en hem voor een daalder koopen; de graankooper, die tegen die manoeuvre was, zei dat Pieter veel te sterk speelde om het aan te nemen; de chirurgijnsleerling bestelde de bokaal voor mijnheer “Hastok”, die den pot “op schoon dacht te winnen”;—het was een leven als een oordeel. En onder dit alles stond, met verwilderden blik, het onschuldig voorwerp van al dit rumoer altijd maar krijt aan zijn keu te strijken. De beurt kwam weer aan hem.

“Welke bal?” vroeg hij verlegen.

“Die witte!” riep de verloopen student, die een grappenmaker was.

“Die ronde!” zei de chirurgijnsleerling, niet minder aardig.

“De beste”, zei de leverkleurige pantalon, die ook iets zeggen wou.

“De benedenste”, zei de dikke graankooper, die medelijden kreeg.

Nu was het zoo gelegen, dat het vrij onverschillig was met welken bal de arme Pieter, die geen drogen draad meer aan ’t lijf had, op dat merkwaardig oogenblik spelen zou, aangezien beide ballen, de een boven, de ander beneden, stijf en allerstijfst collé lagen; ik herinner mij niet in al den tijd dat ik mee gebiljart heb—nu slaapt mijn keu voor immer in haar zelfkanten graf—ooit zulk een stijven collé gezien te hebben. De verloopen student bood mijn neef den bok aan. Pieter zag hem aan met een blik van machteloozen haat en stootte een voet of drie mis.

“Strijk de vlag!” riep de chirurgijnsleerling.

Zij was alreede gestreken. De pikeur had zich bij voorraad gewroken.

Van dat oogenblik aan bood de luitenant Pieter een gulden; maar hij was te zeer van zijn stuk om te verkoopen. In den volgenden toer maakte ik hem, uit medelijden; den daarop volgenden, verliep hij en smaakte de voldoening dat de luitenant hem een beschuitje voor zijn bal bood; met een mispunt besloot hij, in den voor hem laatsten toer, zijn carrière in het edele ballenspel; en daar hij zeer veel haast scheen te hebben om te vertrekken, brak ik, die nog een enkel appèl te verliezen had, mijn bal op, vooral ook om een einde te maken aan de dringende aanzoeken van den jongeling met den leverkleurigen pantalon, die nu zichzelven voor een achtentwintig aan “Hastok” verkoopen wilde, in welk aanbod hem al de vroolijke jongelui ondersteunden.

Op straat gekomen scheen de frissche octoberlucht Pieter weer moed en verwaandheid toe te waaien.

“Daar zijn goede spelers onder”, zei hij, “maar toch waaràtje geen een, die eigenlijk uitmunt. Ik had een kromme keu”, voegde hij er bij; “en hebje wel gezien hoe de hoekzakken trokken?”

Ik had alles gezien, en wist dat de graankooper het potje zou gewonnen hebben eer wij thuis waren.

Het eten stond reeds op tafel. Pieter had geen honger. [49]

Drie dagen had ik bij de familie Stastok vertoefd, en in dien tijd was ik groote vrienden met Keesje geworden. Een paar malen had hij mij door de stad vergezeld om mij den weg te wijzen, als ik boodschappen te doen had; en daar hij, als vele oude lieden, praatziek was, en ik in dat gebrek soms met vele oude lieden deel, hadden wij dikwijls te zamen vrij wat afgehandeld. Keesje was een eenvoudig, braaf, goedaardig mannetje. Hij had een flauwe herinnering van zijn vader, die borstelmaker geweest was en groote “zulveren” gespen op zijn schoenen had gedragen. Behalve de gespen, herinnerde hij zich niets meer van hem dan zijn dood, en hoe hij met een groote huilebalk en lange witte das achter zijn lijk gegaan was; en hoe er toen hij thuis kwam een zwarte doek over den spiegel had “gehongen”; en hoe hij, bij die gelegenheid, zoo veel geraspte broodjes had mogen eten als hij maar wilde; en dat daar een lange moei was bijgeweest, die zóóveel witten wijn gedronken had, dat een dikke oom gezegd had: “je krijgt niet meer”. Zijne moeder had hij nooit gekend. De dikke oom had hem naar ’t Weeshuis gebracht; hij had er leeren spellen, en toen was hij op timmeren gedaan; maar hij was te zwak voor dat werk, weshalve men hem bij een apotheker besteld had, om fleschjes te spoelen, en te stampen: een baantje dat juist niet rijk is aan schitterende vooruitzichten. Vijftien jaar had hij er gediend, maar daar hij maar heel weinig lezen kon, en hij dikwijls tegelijk twee halfpintsflesschen, drie kinderglazen, een amplet, een likkepot en een pakje poeiers weg moest brengen, was ’t hem eindelijk eens gebeurd dat hij een salebdrank gebracht had bij iemand die obstructies had, en daarentegen de poeiers met jalappeharst bij eene dame die aan diarrhee leed, waarop hij, als niet genoeg geletterd, ontslagen werd. Sedert was hij looper voor een kantoor, en daarna huisknecht bij onderscheidene lieden geweest, waarvan sommige dood en andere geruïneerd waren; en daar hij, bij de groote opruiming, te oud was geweest om naar Frederiksoord te worden gezonden, had eindelijk het Weeshuis hem overgedaan aan het Diakoniehuis. En nu werd hij op zijn ouden dag nog door mijn oom en een paar lieden van diens slag gebruikt tot het smeren van schoenen, uitkloppen van kleeren, wegbrengen van de courant en, in één woord, tot het doen van min gewichtige boodschappen. Hetgeen, volgens de inlichtingen van mijn oom, ’s mans carrière het meest had gedwarsboomd, was zijne verregaande onnoozelheid en daaraan geëvenredigde menschenvrees.

Behalve de achterkamer met het hooge licht, die om het huis van den buurman heensprong en waarachter de keuken lag, was er aan het huis van Petrus Stastok Senior nòg een achterkamer, waarin ik u nader denk binnen te leiden, naar een kleinen tuin, waarop zij uitzag, niet oneigenaardig de tuinkamer geheeten. Als men [50]de plaatsdeur uittrad, had men eerst een soort van trottoir van gele klinkers, van omstreeks drie passen breed, en als men dan over eene hooge rollaag van blauwe klinkers1 heenstapte, waarvóór aan de overzijde drie voetschrabbers waren geplaatst, was men eensklaps in het kleine elyseum van mijn tante. Men zag er een grooten appelboom, waaraan soms meer dan een dozijn reinetten groen werden, verscheidene rozeperken, waaromheen in ’t voorjaar een kring gele krokussen bloeien moest, meer dan één seringeboom, twee goudenregens, een dubbelen kers en, tegen den muur aan den eenen kant een wingerd, en aan den anderen een moerbeiboom. De paden waren niet met gewoon gras, maar met roode en witte madelieven en z.g. zeegras omzoomd. Omtrent dezen tijd stonden er verscheidene potten met asters en twee of drie dahlia’s in bloei; en achterin was een groen geschilderd priëeltje met vijfblad, kamperfoelie, rupsen en spinnen. Daaraan belendde de fabriek, waaraan, tegenover ’t priëel, eene kleine loods was uitgebouwd met een klein plaatsje, waarop Keesje zijn huiswerk verrichtte, en daaromheen een klein hekje.

In dit priëeltje zocht ik, op zaterdag morgen na den ontbijt, met een boek onder den arm, het zonnetje. Waarom ik het boek niet opensloeg zal terstond blijken.

Ik had nog nauwelijks met mijn zakdoek het stof van de bank in ’t priëeltje geslagen, en was bezig, op mijn gemak nedergezeten, met de oogen op het loodsje, het plaatsje en het hekje gericht, mij te verlustigen in het denkbeeld, hoe goed alles bij mijn oom en tante in de verf was, als de plaatsdeur openging en Keesje verscheen. Daar hij den geheelen tuin doormoest om ter plaatse zijner bestemming te komen, en hij bijna zeventig jaar op de schouders torste, had ik tijd genoeg om op te merken, dat er iets aan scheelde. Hij strompelde eerst bijna tegen de rollaag aan, waarop hij niet scheen verdacht te wezen, schoon hij er sedert jaren alle morgens om halftien uren overheen moest stappen; hij liet den zondagschen rok van mijn oom, dien hij over den arm had, in het zand slepen en, eer hij den appelboom voorbij was, den borstel, dien hij in de hand hield, tweemaal vallen. Als hij nader kwam, zag ik dat zijn wangen zeer bleek en flets waren, onder zijn niet zeer net onderhouden baard; zijn geheele gelaat was betrokken, zijn oogen stonden dof, en toen hij mij voorbijging was het niet als anders: “lief weertje, meheer!” maar hij nam zijn hoed stilzwijgend af, en strompelde naar het plaatsje. Met een diepen zucht trok hij daarop zijn jas uit, zoodat hij mij in zijn eng zwart vest met mouwen, al het magere en gebogene van zijne gestalte zien liet. De roode blikken tabaksdoos, die half uit den eenen vestzak stak, bleef onaangeroerd, en met [51]wederom een diepen zucht hing hij den rok van mijn oom over den knaap. Met een nog dieper zucht greep hij den borstel op, stond eenige oogenblikken in gedachten tegen de haren op te strijken, en begon toen den rok te borstelen, beginnende met de panden.

“Hoe is ’t Keesje! Gaan de zaken niet goed?” riep ik hem toe. Keesje borstelde altijd door. Hij was wat doof.

Wanneer men den volzin herhalen moet, die men op een eenigszins meewarigen toon heeft uitgesproken, is ’t glad onmogelijk het met dezelfde woorden te doen. Ik stond op, kwam een stapje nader, en zei wat luider:

“Wat scheelt er aan, Kees?”

Kees ontstelde, zag mij aan, en bleef mij een oogenblik met strakke oogen aanzien; daarop vatte hij weer een mouw van mijn ooms zondagschen rok en begon op nieuw te borstelen. Er liep een traan over zijn wangen.

“Foei, Kees!” zei ik, “dat moet niet wezen: ik zie waterlanders, dunkt me”.

Keesje veegde zijn oogen met de mouw van zijn vest af en zei: “’t Is een schrale wind, meheer Hildebrand”.

“Ei wat Keesje;” zei ik, “de wind is niemendal schraal. Maar daar schort iets aan, man! Hebje een courant verloren?”

Keesje schudde het hoofd en ging hardnekkiger dan ooit aan het schuieren.

“Kees!” zei ik: “Je bent te oud om verdriet te hebben. Is er niets aan te doen, vrind?”

De oude man zag vreemd op bij het hooren van het woord “vrind”. Helaas, misschien was ’t hem op zijn negenenzestigste jaar nog geheel nieuw. Een zenuwachtige glimlach, die iets verschrikkelijks had, kwam over zijn mager gezicht; zijne grijze oogen luisterden eerst op, werden toen weer dof, en schoten vol tranen. Zijn gansche gelaat zeide: ik zal u vertrouwen. Zijn lippen zeiden:

“Hoor reis meheer! Kent uwe Klein Klaasje?”

Hoewel ik nu een zeer bijzonderen vriend heb, die Nicolaas gedoopt is, en van wien ’t niet ondenkbaar was dat Keesje hem wel eens gezien had, zoo kon ik echter onmogelijk op gemelden Nicolaas den naam van Klein Klaasje toepassen, aangezien hij een zeer “lange blonde jongen” is, en nooit zou ik hebben willen gelooven dat gemelde Nicolaas, hoe onaardig hij ook somtijds wezen kan, de oorzaak zou kunnen zijn van ouden Keesjes tranen. Ik antwoordde dus dat ik Klein Klaasje niet kende.

“Heeft meheer Pieter hem uwe dan niet gewezen? De heele stad kent Klein Klaasje. Hij krijgt centen genoeg”; ging Keesje voort.

“Maar wat is het dan voor een man?” vroeg ik.

“Het is”, zei Keesje, “in ’t geheel geen man. ’t Is een dwerg, meheer! een dwerg, zoo waar as ik hier voor je sta. Je kent er mee in een spul reizen. Maar ’t is een kwaad kreng. Ik ken hem goed”. [52]

Ik wenschte hartelijk naar wat meer orde in de berichten van Keesje.

“Hij is uit het Huis”, hernam hij na een oogenblik zwijgens: “hij loopt over straat as ’en gek. Hij wint geld met zen bochel. Als er ’en school uitgaat, leggen de jongens centen bij mekaar, en laten Klein Klaasje dansen. Dan springt ie om een stok net as zoo’n aap, en dan maakt ie zijn bochel wel eens zoo groot. Ik heb geen bochel, meheer!” liet hij er met een zucht op volgen.

Terecht begreep ik dat Keesje minder jaloersch was van den bochel dan van diens geldige vrucht.

“Ik wou”, ging hij op een treurigen toon voort, den rok een veel harder streek met den schuier gevende, dan voor laken van negen gulden dienstig was; “ik wou dat ik een bochel had. Ik zou nies uitvoeren; ik zou centen krijgen; ze zouen om me lachen …. Maar ik zou niet drinken”, zei hij eensklaps van toon veranderende. En den volzin omkeerende, voegde hij er, zeer bedaard den rok van den knaap nemende en hem opvouwende, nog eens bij: “drinken zou ik niet”.

“Keesje”, zei ik, “toen je den tuin doorkwaamt, en toen ik je aansprak, was je bedroefd, en nu lijk je wel wat boos te zijn; ik zie je liever bedroefd!”

De oude oogen schoten weer vol tranen; hij stak zijne dorre handen naar mij uit; ik vatte ze, toen hij ze, beschaamd over zijn gemeenzaamheid, terug wilde trekken, en liet ze niet dan na een bemoedigend drukje varen.

“Och”, zei hij—“och meheer weet dat zoo niet;—maar ik ben—ik ben veel bedroefder dan boos. Maar Klein Klaasje het me mishandeld. Klein Klaasje is slecht. De menschen”, ging hij voort, naar het schoensmeer bukkende, “de menschen denken soms dat ie gek is; maar hij is slecht”.

“Hoor eens, Keesje!” zei ik, een klaptafeltje op een ijzeren poot opslaande; “ga hier eens wat zitten en vertel me reis geregeld, wat heeft Klein Klaasje je gedaan?”

“Het zel niet helpen”, zei Keesje, “maar ik zel et doen, as u ’t niemand zegt. Kent meheer et Huis?”

“Welk huis?”

“Van de Diakenie.”

“Ik heb het in ’t voorbijgaan gezien.”

“Goed. Et is een leelijk huis, is et niet? een leelijk huis; met rooie deuren en vensters; en van binnen alles rood en alles donker. Nou; meheer weet wel dat we daar allemaal arm zijn, allemaal even arm; ik kan et niet anders zeggen, net precies, denk ik wel, as op ’t kerkhof. Ik en een ander verdienen iets, maar et helpt niet. We brengen et in bij den Vader; en de Vader geeft ons alle weken zakduiten. Dat is goed, meheer; dat is heel goed. Als ik oud wor, verdien ik geen kopere’ cent meer; maar ik krijg toch de’ zakduit. [53]Hier”, zeide hij, een bonten katoenen zakdoek uithalende, “deuze, en”, op zijn tabaksdoos kloppende, “en deuze, heb ik van me zakduit gekocht”.

Het was aandoenlijk een man van bij de negenenzestig te hooren spreken van “als ik oud word”!

“Klaas”,—ging hij voort—“zoo as meheer wel begrijpt, krijgt ook een zakduit. Maar wat doet Klaas? Klaas doet niets, dan nou en dan de straat voor iemand wieden. Klaas houdt zich gek; Klaas danst met zen bochel; en as ie centen krijgt van de lui en van de kinderen, dan wandelt Klaas de poort uit. Kent meheer de Vette Vadoek?

“Neen, Keesje.”

“Et is een herberg in de Hazelaan, daar drinkt Klaas ’en borrel; en welreis twee, en welreis drie borrels”.

“En als hij dan in ’t Huis komt?”

“o Hij heeft allerlei kunsten. Hij neemt een groote pruim tabak. Hij haalt ’en oranjeschilletje bij de’ drogist. Soms merkt de Vader et. Dan krijgt hij ’en blok aan zen been, want hij is te oud om op de bok gelegd te worden, en men kan em ook niet op zen bochel slaan; maar wat is ’t as ie met het blok loopt? Dan zeit ie teugen de kinderen: St … jongens! Klaas is ondeugend geweest; Klaas het ’en graantje gepikt; en de Vader het Klaas al zen centen afgenomen. Je begrijpt wel, meheer, dat ie dan nog meer opdoet”.

Ik begreep het volkomen.

“Maar dat zijn zijn zaken”, ging Keesje voort, een schoen van mijn oom opnemende, dien hij smeren moest en onmiddellijk weer neerzette; “maar wat hoeft ie mijn ongelukkig te maken? Weet u wat et is. Ik zel et u vertellen. Ik had geld,—ik had veul geld,—ik had twaalf gulden!”

“En hoe kwam je daaraan, Keesje?”

“Met God en met eere. Ik had et gespaard toen ik in de apteek was. Somwijlen, als ik ’n drankje buiten de stad brocht, op een buitenplaats of in een theetuin, zei de meheer of de mevrouw: geef de’ looper een dubbeltje; ’t is slecht weer. Zoo had ik twaalf gulden bij mekaar. Ik mocht die in ’t Huis niet hebben. Maar ik bewaarde ze; op me hart”.

“En waartoe bewaarde je die? Hadje dat geld noodig; of deeje ’t alleen om ’t pleizier van het te hebben?”

“Och, meheer”! zei het diakenhuismannetje, het hoofd schuddende: “Als ik et zeggen mag, die rijke lui weten dat zoo niet; de Regenten weten ’t ook niet; want zij hebben er geen zorg voor. ’t Gaat alles goed bij zulke menschen; bij leven en sterven. Hoor reis; we hebben ’t goed in et Huis; de Regenten zijn goed; op vastelavond krijgen we bollen met botter; over drie weken, as de slacht is, krijgt et Huis ’n os, ik weet niet van wat voor groot heer die lang dood is. Dan eten we allemaal gehakt; en de heeren hebben ’n partij en [54]eten de tong, We hebben ’t er heel goed; maar ’n mensch, meneer, denkt altijd om zen dood”.

“Ik denk nogal dat je ’t na je dood ook heel goed zult hebben, Keesje!” zei ik.

“Ik hoop et, meheer: in den Hemel is alles goed; maar dat meen ik niet. Ik wou me lijk verbeteren, weet u?”

“Wat is dat, Kees?”

“Hoor reis, as we dood zijn, dan leit men ons op strooi en we krijgen ’t goed an van ’t Huis, net as wanneer we leven, en dan gaan we na ’t kerkhof, in de put; dat wou ik niet. Ik wou, as ik dood was, geen diakenhuisgoed aanhebben ….”

Hij zweeg een oogenblik; en weder kwamen de tranen.

“Ik wou in me kist leggen, ik weet niet, ik zel maar zeggen, zoo as ik er mijn vader in heb zien leggen, met eigen goed; ik heb nooit een eigen hemd gehad; één eigen doodhemd wou ik hebben”.

Ik was aangedaan. Spreek mij niet van vooroordeelen. De rijken der aarde hebben er duizend. Deze arme man kon alles verdragen: schrale spijs, een hard bed en, naar de mate zijner jaren, harden arbeid. Hij had geen eigen huis, hij zou geen eigen graf hebben: o had hij dan ten minste de zekerheid dat zijn allerlaatste gewaad het zijne wezen zou!

“Meheer begrijpt wel!” ging hij, eenigszins schor, voort, “dat daar die twaalf gulden voor was. Het was veuls te veul. Maar ik wou nog meer; ik wou fassoendelijk begraven worden. Ik heb geen verstand van die dingen; maar ik had gerekend vier gulden voor et linnen, en dan twee gulden voor de menschen, die me zouen ofleggen, en tien stuivers voor een draagplaats an twaalf dragers. Was dat niet knap geweest? De bediende van den apteker had het zoo beschreven; het geld was in et pampiertje; en alles in een leeren zakkie: dat heb ik dertig jaar op me hart gehad …. en nou is het weg …”

“Heeft Klaas het gestolen?” vroeg ik.

“Neen!”—zei hij, uit het droef gepeins, waarin zijn eigen laatste woord hem gestort had, oplevende: “maar hij is er achter gekomme dat ik et had. Zijn kreb staat naast mijn kreb. Of ie et gezien het as ik me uitkleedde, of as ik me aankleedde, of toen ik ziek was, of dat ik er hardop van gedroomd heb, ik weet et niet. Ik zou wel haast zeggen dat ik er van gedroomd had; want ik denk er altijd om.—Verleden dinsdag had et den heelen voormiddag geregend, as meheer wel weten zel. Klaas had geen cent opgedaan. Het was te slecht weer; de jongens hielden zich niet met hem op. Zen zakduiten waren ook weg, en hij had een razenden trek om na de Vette Vadoek te gaan. “Kees”, zeid’ ie na den eten, “leen me zes centen”. “Klaas”, zeg ik, “dat doei ik niet; want je verzuipt ze toch maar”. “Kees” zeid’ ie, “ik mot ze hebben”, zeid’ ie. Ik zeg: “nou je krijgt ze niet, hoor!” “Weetje wat,” zeid’ ie, “Kees”, [55]zeid’ ie, “as je ze me niet geeft, zel ik an de’ Vader zeggen, wat je onder je hemd hebt, hoor!” Ik besturf as ’en doek, en gaf ’em de zes centen. Maar ik zeid’ er bij: “Klaas, je bent een schurk!” Dat zei ik. Of ie daar toen toch kwaad om geworden is, kan ik niet zeggen; maar gisteren mot ie dronken geweest zijn, en toen de suppoosten ’em ’t blok andoen lieten, het ie as ’en gek geschreeuwd en gezongen: “Kees het geld! Kees het geld! Onder zen hemmetje het ie geld”! de broers vertelden ’t me, toen ik in ’t Huis kwam. Ik was as ’en dooie. We gingen na’ de mannezaal en kleedden ons uit. Klaas lag er al en snurkte as ’en os. Toen ze allemaal sliepen, stak ik me hand onder me hemd om et zakkie weg te nemen en, als ik kon, in ’t strooi van me bulster te verstoppen. Maar eer ik et los had, daar ging de deur ope’, en de Vader kwam op de zaal met ’en lantaren. Ik viel achterover op me kussen met et geld in me hand, en tuurde as ’en gek mensch na’ de lantaren. Ieder stap, die de vader dee, voelde ik op me hart. “Kees,” zeid’ ie, over me heen bukkende: “Je heb geld; je weet wel dat je dat hier in ’t Huis niet verstoppen mag”; en meteen trok ie ’t uit me hand.—“’t Is voor een doodhemd”,—stotterde ik, en viel op me knieën in de krib—maar ’t holp niet. “We zellen ’t voor je bewaren”, zei de Vader, en maakte het zakkie ope’, en telde et geld bedaard. Mijn eigen oogen hadden et niet gezien sunt ik et er in genaaid had; dat was dertig jaar geleden; et was mijn, eigen, lief, begrafenisgeldje. “Ik zweer je dat ik er niets voor doen zel”, huilde ik, “dan me eerlek laten begraven.”—“Daar zellen we zelf wel voor zorgen”, zei de vader; en weg ging ie met et geld en met de lantaren. “Klaas”, riep ik hem na, “het et je verteld, omdat ie”…. maar wat holp het of ik gezeid had, omdat ie ’en lap is! wat holp et of ik hem verteld had dat Klaas alle dag na’ de Vette Vadoek ging? Ik had er me geld niet mee weerom. Den heelen nacht heb ik geen oog toegedaan.—Et is wat te zeggen!”

“Zou er bij de Regenten niets aan te doen zijn, Keesje?” vroeg ik vertroostend.

“Neen! neen!” snikte hij, de hand op zijn borst rondwrijvende, als zocht hij er het geld nog: “het geld most weg; dat is ’en wet zoo oud as et Huis, en et Huis is zoo oud—zoo oud as de wereld!”

“Dat’s wat kras, Keesje”, zei ik; “en wanneer”….

Hij liet mij niet uitspreken.

“Wat kras? Het is niemendal kras. Zijn er dan niet altijd armelui geweest zoo as ik, die an de Diakenie kwammen, en van de Diakenie mosten eten en drinken, en bed en leger hebben, en begraven worden?—Maar ik wou begraven worden van mijn, eigen, geld,—en ik wou zeker weten dat ik van mijn, eigen, geld begraven zou worden; en dat was mijn grootste troost; en daarom droeg ik et vlak op me hart.—O, as Klaas kon weten dat ie me dood maakte!” [56]

“Hoor eens, Keesje”, zei ik, “je zult en moet je geld weerom hebben; ik beloof het je: ik zal mijn oom er over spreken; hij kent zeker de Regenten wel; wij zullen zien of zij de wet, voor een oud, braaf, oppassend man, als gij zijt, niet eens zullen willen overtreden. Maak er staat op, Kees, je zult je geld weerom hebben”.

Op die vergadering moest eerst Keesje binnenkomen ….

“Zel ik?” zei de arme man, door mijn stelligen toon bemoedigd. “Zel ik wezenlijk?”

En zijn oogen afvegende met een blij gelaat, gaf hij mij de hand.

In zijn behoefte om ook mij iets aangenaams te zeggen vroeg hij:

“Smeer ik uw laarzen netjes genoeg?”

“Overheerlijk”, was mijn antwoord.

“En is uw jassie goed genoeg geborsteld?” vroeg hij verder; “as er iets an mankeert, mot meheer ’t maar zeggen”.

Dat beloofde ik hem en ging in huis. Maar hij kwam mij achterop, met den linkerarm in een laars van Pieter en den schoenborstel in de rechterhand. “Vraag escuus, meheer, dat ik zoo vrijpostig ben”, zei hij, “maar mag ik u nog wel iets verzoeken?”

“Wel ja Kees!”

“As meheer na’ de Regenten gaat”, hernam hij, “mot meheer maar net doen as of ie van nies weet.”

“Ik beloof het u, Keesje!”

Ik ging naar mijn oom en wist dien te bewegen naar de Regenten te gaan. De president liet den Vader bij zich komen, en daarna den vader rondgaan bij de andere Regenten, om ze tot een extra vergadering te convoceeren. Op die vergadering moest eerst Keesje binnenkomen, en vervolgens buitenstaan; daarna moest ook de Vader binnenkomen, en vervolgens buitenstaan. Daarop werd er een uur gedelibereerd, hetwelk hoofdzakelijk daarmee werd doorgebracht dat de president gedurig zei dat hij de zaak aan de heeren overliet, en de heeren gedurig zeiden dat zij de zaak aan den president overlieten.

Daar het zóó niet blijven kon, bracht eindelijk de president het advies uit, “dat het, aan den eenen kant, wel doenlijk was Keesje zijn geld terug te geven, daar Keesje een man was van voorbeeldig gedrag, die het geld zeker tot aan zijn dood toe zoo goed bewaren zou als de ijverige thesaurierzelve”,—waarop de “ijverige thesaurierzelve” boog—“maar dat, aan den anderen kant, de ijverige thesaurier het weder even zoo goed bewaren zou als Keesje, en dat het dus volstrekt niet noodig was Keesje in het vooroordeel te stijven dat zijn geld beter bewaard zou worden en zekerder tot deszelfs, d.i. Keesjes, doel zou worden aangewend, indien hij, Keesje, het zelf bewaarde, dan indien de ijverige thesaurier het bewaarde; en dat dit zijn advies was”.

De secretaris meende echter met eenig recht dat dit advies den knoop niet genoeg doorhakte, en stelde dus onder verbetering voor, tot een van de beide maatregelen over te gaan;—waarop “de ijverige [57]thesaurierzelve” de edelmoedigheid had afstand te doen van het “custodiëeren der penningen in quaesti”, en men eenparig besloot aan Keesje zijn twaalf gulden, weder behoorlijk in een zeemlederen zakje vastgenaaid, terug te geven.

Keesje heeft nog twee jaren zijn geld “vlak op zijn hart” gedragen. En toen ik in ’t verleden jaar het kerhof te D. zag, was ’t mij zoet te mogen denken, dat aldaar in het algemeene graf der armen één man sluimerde, die er eerbiedig was heengedragen door twaalf broeders van zijne eigene keuze, nadat hij, ook eenigszins door mijn toedoen, in de gerustheid was ontslapen dat hij in zijn eigen doodskleed zou worden gewikkeld.

Had hij misschien in zijn laatste oogenblikken nog aan Hildebrand gedacht?

Des zondagsavonds was de tuinkamer in haar schitterendste pracht. Ik zal pogen er u een flauw denkbeeld van te geven.

Verbeeld u een ruim vierkant vertrek, met een vierkante tafel in het midden, waar het vierkante groene kleed van is afgenomen en vervangen door een vierkant zilveren theeblad, waarop een degelijk ouderwetsch porselein theeservies prijkt, lange lijzen met zes merken. Daaromheen staan vijf stoelen geschikt, met hooge ruggen en zittingen van groen gebloemd trijp. Men maakt dat tegenwoordig zoo goed niet meer. Als men onder de tafel kijkt, ziet men als twintig vurige oogen, van wege vier stoven; de vijfde vonkelt niet; het is een steenen. Daaraan, en aan de plaatsing van het theegoed, en aan den verlakten ketel, die naast den stoel staat, ken ik de plaats mijner eerzame moei. Midden op de tafel staat een dierbaar pronkstuk. Het is een verbazend groote bronzen lamp, die door een olifant getorst wordt, in wiens voetstuk een speelwerk verborgen zit. Bij deze bijzondere gelegenheid ligt er, reeds vóór November, een netgebouwd turfvuurtje in den helder gepolijsten haard; het is alleen maar opdat er met schik stoelen omheen zouden kunnen worden gezet, voor de heeren. De smalle marmeren schoorsteenmantel is versierd met een pendule, voorstellende een negerslaaf met witte oogen, roode neusgaten, en gouden voorschoot, die op eene ongedwongen wijze den arm om een wijzerplaat slaat; en aan de beide kanten, met twee vaasjes met gekleurde bloempjes onder stolpjes, zoo poppigjes en zoo kleintjes, dat men ze voor de pasgeboren kindertjes houden zou van die groote stolp met opgezette vogels, die tegenover den schoorsteen, op een bruinhouten tafeltje met ééne lade, pronkt. Het schoorsteenstuk vertoont in stukadoorwerk eene aangename partij weverskammen, weversspoelen en weversklossen, [58]in een luchtigen strik bijeengehouden en halfbegraven onder witsellagen van onderscheidene formatie.

Maar wat de feestelijke zaal, niet alleen nu, maar altijd den meesten luister bijzet, is zonder twijfel, boven een hooge grijze lambrizeering, op snee verguld, het prachtig behangsel, beschilderd met niet onaardige bergachtige landschappen, met op- en ondergaande zonnen, zandwegen met diepe sporen, en waterplassen met riet en zwanen; voorts gestoffeerd met vrouwen met manden op den rug, waar bovenuit een bos stroo steekt; mannen aan den waterkant, die aan lange hengels visschen opslaan; kinderen met bloote hoofden en bloote voeten, die bij een geit in ’t gras liggen; reizigers op bruine paarden, met den rug naar u toe om het valies te laten zien, en op witte paarden, die een dunne rijzweep zeer rechtop houden; wandelaars met enorme wandelstokken en driekante ….. Wat ga ik zeggen? Ja, zij hadden driekante hoeden opgehad, maar die tijd was voorbij; de kamer was voor een paar jaar “opgeknapt”, en de heer Petrus Stastokius Sen., hoe ouderwetsch ook in vele opzichten, had in dezen gemeend een proeve te moeten geven, dat hij met zijn tijd was vooruitgegaan. Hij had al wat kleedij was laten modernizeeren. Een geestig schilder had op zijn gebod al de hoeden veranderd, naar het toen nieuwste model, bij den hoedemaker gehaald, en al de wandelaars hadden bruine, gele of gestreepte pantalons aangekregen met soupieds en naar de nieuwste snede. Al de pruiken waren verbannen. De dames, die tot hiertoe de openlijke bewijzen hadden gegeven dat onze grootmoeders veel meer gedecolleteerd waren op hare wandelingen dan onze zusters op hare bals, hadden hooge japonnen met stukken, wijde mouwen, en lange lijven ontvangen, en zelfs het haar der halfnaakte kinderen was in naam der beschaving geknipt.

’t Is waar, dat deze vernieuwerwetsching in vele opzichten nog veel te wenschen overliet, vooral ten opzichte van de rottingen, regen- en zonneschermen, die hunne vorige gestalte hadden behouden; maar de waaiers waren allen in bloemruikers veranderd, en dus bestond er van dien kant volstrekt geen tijdsverwarring meer.

Toen mijn oom en tante dit alzoo met wijsheid hadden laten in orde brengen, meenden zij zich van hun plicht gekweten te hebben, en een offer aan den Moloch der negentiende eeuw te hebben gebracht, groot genoeg om hun te vergunnen, voor hun persoon, die eeuw op velerlei wijze te hoonen en weg te cijferen; want om de waarheid te verklaren: de heeren en dames op ’t behangsel waren mijnheer en juffrouw Stastok een goed eind vooruit; en daar zij op dezen heugelijken avond op hun mooist gekleed zijn, vooreerst omdat het zondag is, en ten anderen omdat zij “menschen wachten”, wil ik deze gelegenheid waarnemen om u eene tot hiertoe verzuimde beschrijving van hun persoon en voorkomen te geven.

Het is nog doodstil in de tuinkamer; “diezelfde tuinkamer” zou een redenaar zeggen, “die zoo aanstonds weergalmen zal van het luidruchtig [59]gesnap eener vroolijke menigte!” Ik verneem er niets dan het gezellig gezang van het theewater, dat door de tuit stoomt, en het spinnen van de cyprische poes, die voor den haard zit, verwonderd van hier zoo vroeg in ’t jaar vuur aan te zien. Ik ruik er niets dan den theeketel, die nog lang niet dikwijls genoeg gebruikt is om niet te stinken, en ik zie er, behalve de voormelde poes, niemand anders dan mijn deftigen oom, die met den rug naar het vuur gekeerd, en met de handen op dien rug, beschenen wordt door de vier waskaarsen op de vergulde lustres aan zijn schoorsteen, en wiens beeld zich weerkaatst in den spiegel tegenover hem. Een heerlijk oogenblik om zijn portret te maken! Mijn oom, schoon in de zestig jaren oud, is hetgeen men voor dien ouderdom, nog “een kras ventje” noemt. Hij heeft geen grijs hoofd, vermits hij een bruine pruik draagt, die over zijn ooren gaat, en waar hij bijgevolg door heen moet hooren; hij heeft een rond, blozend gezicht, volstrekt geen bakkebaarden, een niet onaardig bruin oog, en een onderkin. Hij is niet groot van postuur, en heeft, om hem recht te doen, geen ander lichaamsgebrek dan zijn hooge linnen halsboorden. Deze zijn heden, wegens het feest van den dag, nog ééns zoo hoog, zoodat ze zelfs de uiteinden van zijne ooren in eenige ongelegenheid brengen. Voor het overige draagt hij een wit stropje, een overhemd met jabot, een wijden zwarten rok, die van achteren gezien wel wat van een jas heeft, en nog altijd een korte broek, zoodat men in de gelegenheid is de welgevormde kuiten te bewonderen, die in fijne floretten kousen steken. Op dit oogenblik treedt mijne tante binnen, die het toilet van mijn oom volmaakt, door hem een grooten, schoonen linnen zakdoek met breede zoomen aan te bieden. Gij hebt lang gemerkt dat zij een neepjes-mutsje draagt. Zij heeft van avond het beste op, met een net wit satijn lintje met tandjes;—het heugt mij hoe ik mijn grootmoeder zulke lintjes op haar verjaardag gaf!—Zij draagt het haar gepoeierd, althans er komt een weinigje van dat wit, met een mesje gelijkgestreken, op haar voorhoofd; en dat staat heel wel bij haar helder, welgedaan gezicht, en bij de goelijke kuilen, die, als zij spreekt, in haar wangen komen. Zij heeft om haar hals een aardig snoertje kleine paarlen met een juweelen bootje, en een hoogen dikgeplooiden kamerijkschen doek in haar lage japon van weerschijnende zijde met ruim lijf.

Wij laten haar, eenigszins vermoeid van al de bereddering, plaats nemen om thee te zetten, en slaan terwijl onze oogen op Pieter Jr., die juist binnentreedt. Ook hij ligt onder zijn, wat de zeelieden noemen, beste tuig. Hij is (ik moet het zeggen) volmaakt naar de mode gekleed; een zwarte pantalon met soupieds, een zwart satijn vest, een blauwe rok met glimmende knoopen; en toch ziet hij er infaam ouderwetsch uit. Want de pantalon is zoo kort, en de soupieds zijn zoo lang, en het vest is zoo laag uitgesneden, en zoo wijd om het midden; en de rok is zoo smal van kraag en zoo breed van rug; en [60]waarom verstokt hij zich nu om zich met een bruine stropdas te willen uitzonderen, in plaats van een zwarte om te hebben, als alle fatsoenlijke menschen?

Oom kijkt een paar malen op zijn horloge, om aan te merken dat Ds. S. het geweldig lang moet maken. Dit is, in ’t voorbijgaan gezegd, de eenige reden, waarom Petrus Stastokius Sen. nooit diaken of ouderling heeft willen worden, omdat hij alsdan genoodzaakt zou zijn geweest, op zijn beurt, ook bij die predikanten te kerk te gaan, die niet als hij, lieden van de klok waren.

Het duurt evenwel niet lang of een bescheiden belletje kondigt de aankomst van den eerstverschijnenden gast aan. Wij zullen hem en al de verdere hun jassen en mantels laten afdoen en in handen stellen van Keesje, die van avond bijzonder verlof heeft om later in ’t Huis te komen; hun vervolgens pijpen laten stoppen, en complimenten maken over “de zorg”; hen daarna een uurtje laten praten over ’t weer, over de kou in de kerk, over het verkieslijke van een open haard boven een “toe kachel”, over den stand der fondsen, over het werk van de dames, en over de laatste verkooping van huizen en het laatste plan van den stedelijken raad om een brug te leggen over een water, waarover reeds voor tien jaren een brug is noodig geweest; om u daarna op eens midden in ’t gezelschap binnen te leiden en u al zijne leden in hunne grootheid te laten aanschouwen. Gij kunt ondertusschen zelf een versche pijp stoppen.

De man, dien gij bij den haard ziet, met mijn oom in druk gesprek gewikkeld over de meerdere voortreffelijkheid van de inrichting der gilden, zooals die vroeger bestond, boven die van de patenten, onder het ministerie Gogel ingevoerd, is een oude kennis, en niemand anders dan de zilveren man uit de diligence. Hij is evenwel zoo min een zilversmid, als de pikeur een commissaris van politie was. Ik ben ongelukkig in mijne waanwijze gissingen geweest. Hij is alleen maar oudste commies ter secretarie van de stad D. Hij behoort tot die menschen, die jaar en dag in Wagenaar en in de vervolgen op Wagenaar, alsmede in de boeken van Le Francq van Berkhey, en in Tuinmans “Nederduytsche Spreekwoorden” studeeren, terwijl hun verdere lectuur bestaat in onbeschrijfelijk veel Preken, en Reizen rondom de wereld. Hij kan met wijsheid op zijn snuifdoos kloppen, en verklaren hoe een snuiter heette in den tijd, toen de kaarsen nog niet gesnoten werden, en voor hoeveel geld men een huis kon huren, in een jaar, waarvan hij in de stoffige papieren der secretarie een rekening gezien heeft. Hij heeft groot gezag in het beoordeelen der talenten aller predikanten; en in ’t geheel, als er iets is in de familie dat duister voorkomt, richt men zich tot den heer Van Naslaan, “die onbegrijpelijk veel gelezen” heeft. Het is echter waar, dat in de laatste jaren de hooge wijsheid van den jongen Pieter ’s mans gezag veel kwaad heeft gedaan, vooral omdat gemelde Pieter het alle voorrechten verzekerend Latijn verstaat. [61]

Pieter en ik worden beziggehouden door een langwerpig man van een groote dertig jaren, met een kaalachtig hoofd en in een langen sluitjas, die den naam draagt van den heer Dorbeen, en den naam heeft van droogkomiek te zijn. Behalve dit, oefent hij het ambt van makelaar uit. Hij vraagt ons naar studentegrappen, die sedert de oprichting der academiën, aan alle academiën eenmaal ’s jaars gebeurd moeten zijn, die hij gehoord heeft in zijn jeugd, die aan mij en aan Pieter verteld zijn als onder onze laatste voorgangers aan de hoogeschool vertoond, en die waarschijnlijk nooit hebben plaats gehad, en nooit zullen plaats hebben; en als hij er een heeft opgehaald die heel aardig is, dan vraagt hij terstond een baleintje en steekt zijn pijp door, met een gezicht zoo lang en zoo akelig, dat hij duidelijk toont hoe droogkomiek hij is. Pieter is onder zijn verhalen verstrooid, rookt wanhopig door, grinnikt als er een vertelsel, en stopt een nieuwe als er een pijp uit is. Ik sta op heete kolen om eens nader kennis met de dames te maken.

“De heeren zullen zeker liever bij den wijnstok blijven?” zegt mijn welgedane tante, vriendelijk omkijkende, en een ruimen witten ketel opbeurende; “Pieter wil misschien wel een kopje slemp?”

“Dat wil ik óók wel tantelief!” zei ik, en trad naar haar toe, om haar den grooten ketel vooreerst wat lichter te maken, daar zij hem onmogelijk tillen kon. Weet gij voor wie ik inschonk?

Voor een deftige dame, die, als mijn tante, zat te breien, maar toch meer naar de mode gekleed was en de wettige echtgenoot van den commies, echter veel jaren jonger dan hij; voor een jeugdige zuster van dezen haren man, van een veertig jaar, met kalfsoogen, die bij haar inwoonde met het voorrecht van de wasch voor haar te doen, haar kousen te mazen, haar hoeden te vermaken, en haar japonnen af te dragen; als ook voor haar dochtertje Koosje, een meisje van ik denk zeventien jaren, die er met haar gescheiden bruin haar en rozerood japonnetje allerliefst uitzag; en behalve voor mijn tante en mijzelven, voor de zeer modieuze gade van den makelaar, die de eenige “mevrouw” van de partij was, een enorme muts met vuurrood lint droeg, en een niet minder enorme gouden gesp aan haar ceintuur.

Mejuffrouw Van Naslaan was een zeer wijze dame, die zeer verstandige bevindingen had. Zoo vond zij bijv. een kouden tocht altijd erger dan een koude lucht; zoo vond zij altijd, dat het op een heeten dag nog al eens wat helpt als er wat wind is; zoo merkte zij op, dat als men veel verloor, het altijd nog een troost was als men iets behield; zoo had zij ontdekt dat, als men ergens aan gewende, zoo iets gemakkelijker viel dan als men er volstrekt niet aan gewoon was; zoo was zij er zelfs, door vlijtige en innige nasporingen op het gebied der zielkunde, toe gekomen, een wezenlijk onderscheid tusschen menschen en menschen waar te nemen en met grond te kunnen verklaren, dat de eene mensen de andere niet was; en dergelijke verstandige dingen meer, die haar een grooten roep van [62]knapheid en ervarenheid gaven onder de vrouwen van haar kennis; en daar zij van alle eenvoudige zaken zei, dat er meer achter zat, en alle dingen geestiglijk bij muisjes vergeleek die staartjes hebben zouden, zoo hield men het er met reden voor, dat zij meer zag dan een ander. Mevrouw Dorbeen daarentegen was een rammel, trotsch op haar mevrouwschap, haar muts en haar echtgenoot. Ik had van haar hooren spreken als van iemand die heel mooi een vers opzei, dat ik wel geloofde, daar zij sterk brouwde, en zeer rollende bruine oogen bezat.

De manszuster van mejuffrouw Van Naslaan heette Mietje, en was volstrekt niets dan een goed mensch.

Met uitzondering van deze die niets, en van de lieve zeventienjarige, die zeer weinig sprak, praatten de aanwezige dames doorgaans alle tegelijk, en de heeren bij het vuur zongen er de tweede partij toe. Bijvoorbeeld:

“Hoor eens, me lieve juffrouw Stastok”, zei mejuffrouw Van Naslaan, haar breiwerk neerleggende en haar wijsvinger op de hand van mijn tante drukkende: “Hoor eens; me lieve juffrouw Stastok, je hoeft er me niets van te zeggen; ik weet” (hier kneep zij hare oogen op een interessante wijze dicht), “ik weet dat allemaal wel; ik ken die menschen door en door; en zoodra als ik hoorde dat Keetje dat in ’t hoofd had, wist ik wel hoe de vork in den steel stak”.

Hierop nam zij haar breiwerk weer op, en telde de steken van het toertje, daar zij aan bezig was, na.

“Ja maar, Koosje!” rammelde mevrouw Dorbeen, voorbij Mietje van Naslaan heen sprekende, en die met haar roode mutslinten, zoodanig voor de oogen schitterende, dat de goede ziel den anderen dag betuigde, er wee van te zijn geworden: “je kunt je niet begrijpen hoe druk Dorbeen het heeft; dat is van den ochtend tot den avond; daar had je nog gisteren morgen mijnheer Van der Helm”; (deze was, moet men weten, de grootste heer uit de stad, wiens zaken Dorbeen waarnam); “daar hadje nog gisteren morgen mijnheer Van der Helm, al vóór den ontbijt: hij ging op de jacht en wou Dorbeen nog eerst spreken; nu is hij gelukkig heel eigen bij ons, zoodat het er niet op aankwam dat Dorbeen nog niet gekleed was; maar zoo gaat het dag op dag; nu heb ik het óók wel druk met de kinderen, maar ik zei tegen Dorbeen: weetje wat? ik ga er zelf maar reis op af. Nu is Dorbeen daar altijd heel wèl van, en vindt het altijd goed zoo als ik het maak …”

“Juffrouw Mietje, nog niet een roomsoesje?” vroeg mijn tante—“Jij ook niet, Koosje? Wel kind! wat heb ik je in lang niet reis hier gezien. Het heugt me nog dat je met Pieter speelde. Ja, kleine kinderen worden groot, Koos!”

“Dat zeg ik zoo dikwijls”, zei mejuffrouw Van Naslaan. “Waar blijft de tijd? En ik zeg maar, hoe ouder dat je wordt, hoe meer [63]de tijd vliegt; maar je jonge jaren, kind! zeg ik alle dag tegen Koosje, leer dat van mij, die komen nooit weerom”.

“En dat zijn van die dingen”, klonk het van den schoorsteen, uit den mond van den heer Van Naslaan, met plechtige langzaamheid en afgebroken door het statig uitblazen van tabaksrook: “dat zijn van die dingen, mijn goede vriend!—(p’hoe), die u—(p’hoe) en mij—en een ander—(p’hoe, p’hoe) ongelukkig maken. En onze voorvaderen”,—hier nam hij de pijp uit den mond, om er den derden knoop van mijn ooms rok onder ’t spreken onderscheidene kleine tikjes mee te geven—“onze vaderen … ik vraag je of ze der zoo veel slechter aan waren dan wij?—onze vaderen, mijnheer! hielden zich met die dingen niet op”.

“Neen!” verklaarde mijn oom, in edele opgewondenheid een versche pijp stoppende, “dat waren andere menschen! die wisten—Piet, geef me ’t komfoortje reis aan—die wisten handen uit de mouw te steken, al zeg ik ’t zelf;—en wat ik altijd zeg—ze pasten op er tijd. Mijn vader was altijd ’s morgens kwartier voor zessen gekleed en geschoren—kom daar nú reis om!”

En zijn pijp op het vuur zettende, spande hij een schrikkelijke kracht in om haar ineens aan te trekken, en ze daarop omkeerende, en een mondvol rook tegen den kop blazende, herhaalde hij, door de inspanning half uit zijn adem: “Kom daar nú reis om!”

“Ja, lieve vriend!” zei Dorbeen tot Pieter, bijna een der vergulde knoopen van diens nieuwerwetschen ouderwetschen rok aftrekkende, daar hij met hem in gesprek was geraakt over een der rijkste jongelui, die te Utrecht studeerden: “Zijn vader heet Goedelaken, maar hij mocht wel Goudlaken heeten”.

Dit was een trant van geestigheid, waarin de heer Dorbeen sterk was; en daar Pieter grinnikte, en mijn oom, die ’t ook hoorde, zijn hoofd lachend schudde, en de grap voor den heer Van Naslaan herhaalde, merkte mevrouw Dorbeen dat er iets grappigs aan de hand was en, haar gevuurvlamd hoofd opheffende, zeide zij allerinnemendst:

“Lieve Dorbeen! laten de dames ook reis wat van je hooren”. Allen zagen hem aan en zwegen.

“Beste schat!” zei Dorbeen, toen het heel stil was, met een lief lachje—“ze hebben immers al heel veel van mij gehoord”.

“Hoe zoo?” vroeg mevrouw Dorbeen.

“Wel, ze hooren immers u, mijn beste! en zijt gij niet van mij?” antwoordde hij, heel “droogkomiek”.

Allen lachten; maar het lieve zeventienjarige Koosje had moeite, en daarom vond mevrouw Dorbeen het gepast haar lachende toe te voegen: “Och Koosje! zoo is hij altijd; trouw nooit, kind; want de mannen laten er hun vrouwen altijd inloopen”. [64]

Pieter was intusschen achter den stoel van Koosje gaan staan rooken en werd op deze woorden bleek. Hij gevoelde dat hij er nooit iemand, laat staan een vrouw, laat staan de zijne, in, zou, kunnen, doen, loopen.

….Mijn deftige oom, die met den rug naar ’t vuur gekeerd ….

Daar nu dan toch de muur gevallen was, die op dergelijke bijeenkomsten, welke men in burgerkringen “een kopje thee, en verder het avondje te passeeren” of ook wel een “presenteertje”, of een “aangekleede pijp”, of een “aangekleede boterham” noemt; daar nu dan toch, zeg ik, de muur gevallen was, die op dergelijke bijeenkomsten de mannen van de vrouwen scheidt, en er als ’t ware eene verbroedering der beide seksen had plaats gehad, en daar mevrouw Dorbeen op eene ongezochte wijze het voorwerp der algemeene opmerkzaamheid geworden was, vond mijn oom goed met een verzoek voor den dag te komen, dat hij reeds lang op ’t hart had gehad.

“Nu, mevrouw! maar je zult toch ons en de vrienden wel een plezier willen doen?”

“Wel zeker, mijnheer Stastok!” En zich, met een bescheidenheid grooten genieën eigen, spoedig tot mejuffrouw Van Naslaan wendende, “wat heb je daar een lief patroontje van een kraagje om!”

“Ja, mevrouw!” was het antwoord, ik “zeg altijd: duurkoop goedkoop. Want ik vind dat het beste goed het ’et beste uithoudt. Ik had het in den winkel bij Van Drommelen gezien, en ik zeg tegen mijn kinderen, als ik nú reis weer jarig ben ….”

“Hoor eens,” zei Stastok tegen Dorbeen: “je moet maken dat je vrouw reis reciteert, hoor”.

“Heeremijntijd ja, je moet strak stellig reis reciteeren, lieve mevrouw!” zei mijn tante met eenige ongerustheid, en op het woord strak zooveel kracht leggende als zij in bescheidenheid doen kon.

“Och toe, mevrouw!” zei Koosje met een allerliefste uitdrukking van gelaat.

“Hè ja!” zei Mietje met de kalfsoogen.

“We moeten mevrouw niet overhaasten”, zei mijn tante.

“Neen!” zei mevrouw Dorbeen, eenigszins bleek wordende, “als het dan moet, moet het ineens maar. Wat wil je hebben? Kom, het Rijntje dan nog maar reis”. En haar schaar opnemende, om die, onder ’t opzeggen, bij iederen nieuwen regel open te doen en bij ’t invallen der caesuur toe te knijpen, begon zij met een door verlegenheid wat heesche stem, die gedurig scheller werd:

Toen zij zoover gekomen was, hield mevrouw Dorbeen haar zakdoek voor den mond en had een hevigen aanval van hoesten. Zij begon op nieuw en geheel in denzelfden toon, maar andermaal bracht zij ’t [65]niet verder dan tot “de winterboei”. Zoodat mejuffrouw Van Naslaan dadelijk begreep dat zij wel ingezien had dat er achter die hoestbui meer zat.

Mevrouw Dorbeen werd zoo rood als de linten van haar muts, staarde in de lamp, en zei nogmaals, als om weer op gang te raken,

Nieuwe stilte.

“Die winterboei boeit je tong, lieve!” merkte mijnheer Dorbeen droogkomiek aan.

“Foei! daar had ik het nou net, en nou breng jij er me weer af. Wacht!

hier werd de stem zeer hoog:

Aldus ging mevrouw Dorbeen voort op een hartroerende wijze het hartroerende meesterstuk des grooten Borgers te bederven. Bij het derde couplet begonnen hare oogen te rollen, en bij het vierde rolden zij zoo zeer, dat ik vreesde dat zij van hare wangen afrollen zouden. Zij was nu al rollende en brouwende en zingende en gillende gekomen tot:

klonk het over de tafel.

Het was het speelwerk in de lamp, door mijn tante, in schijn van lepeltjes uit het lepeldoosje, dat vóór den olifant stond, te zoeken, opgewonden. Ik begreep na waarom zij er zoo op gesteld was geweest, dat mevrouw Dorbeen haar reciet mocht hebben uitgesteld.

Mevrouw Dorbeens oogen, die net gereed stonden om met

hevig uit te rollen, rolden terug met de snelheid van een spoortrein.

“Wat is dat?” riep ze.

“Dat is een walsje,” zei haar man.

“Neem mij niet kwalijk, mevrouw,” smeekte mijn tante, “ik had het opgewonden. ’t Is het speelwerk in de lamp. ’t Is anders de aardigheid, dat het zoo onverwachts begint, een poosje nadat het opgewonden is. ’t Was om de vrinden te verrassen. Ik had gehoopt dat UE. wat later zou hebben gereciteerd; nu komt het er ook zoo mal in.”

Mijn tante zou gaarne, in dat oogenblik van verlegenheid, den geheelen [66]bronzen olifant den kop ingedrukt hebben. Maar er was niets aan te doen, en in blinde opgewondenheid ging hij voort met zijn

Het was een tartend geluid voor mevrouw Dorbeen, en zij beefde inwendig van toorn. Zij hield zich evenwel goed, en met langzame teugen een kopje slemp uitgedronken hebbende, zei ze:

“Och! het vers was zoo goed als uit; de vrienden verliezen er niet veel bij. Nu zal Koosje wel eens wat willen doen.”

Koosje bloosde, en zei met de oogen op haar moeder geslagen:

“Ik kan niets; wel moeder?”

“Stil!” zei Dorbeen: “het verandert weer:

En waarlijk, daar de olifant drie deuntjes machtig scheen te zijn, was er voor niemand anders gehoor dan voor het grootste der viervoetige dieren; totdat het al zijn kunsten getoond had, en met een forschen tjingel besloot.

Mama Van Naslaan bleek van eene meening te wezen tegenovergesteld aan die, welke haar lief kind met het zoetste lipje der wereld had beleden; zij geloofde veeleer dat haar Koosje niet alleen iets, maar zelfs zeer veel vermocht, en knikte haar daarom toe, ook iets in het midden te brengen, waarop mevrouw Dorbeen zei:

“Wel ja, laat je ook reis hooren, Koosje! ik heb nu mijn plicht gedaan!”

En tante riep: “Och ja, asjeblieft?” en mijnheer Dorbeen, zeer droogkomiek, rijmde:

En Mietje, die niets was, zei alweer: “Hè ja!” en de oude Stastok zei: “Komaan!” en stopte een pijp; en de jongere Stastok verstoutte zich om met een hooge kleur te zeggen: “Toe, als ’t u belieft!”

Maar het lieve kind bloosde zoo sterk, en was zoo angstig, en verontschuldigde zich zoo smeekend, dat tante er medelijden mee kreeg en zei:

“Koosje is misschien bang voor den vreemden heer; ik geloof dat we haar meer pleizier doen zullen als we ’t voor dezen keer te goed houden!”

Waarop mevrouw Dorbeen, haar oogen zeer sterk op den snuit van den olifant gevestigd houdende, op een aardig toontje zei:

“Als die vreemde heer ons dan ook eens schadeloos wilde stellen! Mijnheer Hildebrand kan immers ook wel een kleinigheid!”

“Dat was goed,” zeiden allen, en mijn oom keerde zich om, ten einde [67]even op zijn horloge te kijken; want “hij wou om den dood niet graag dat er nachtwerk van wierd.”

Men stopte versche pijpen; de heeren gingen zitten; de heer Van Naslaan met een zucht; de heer Dorbeen met het oog van een kenner; Pieter met dat van een verachter; mijn oom met dat van iemand die pas op zijn horloge heeft gekeken en halftien heeft ontwaard. Ik stoorde mij volstrekt niet aan de heeren, en plaatste mij zoo, dat ik het lieve gezichtje van Koosje vlak voor oogen had; men moet wat hebben voor de moeite.

“Ik zal,” zeide ik, toen alles doodstil was, “het gezelschap lastig vallen met een klein stukje. ’t Is een vertaling door een mijner vrienden, en uit het Fransch.”

“Uit het Fransch!” herhaalde de heer Van Naslaan, met een bedenkelijk gezicht mijn oom aanziende.

“Kom aan, dat ’s goed!” zei mevrouw Dorbeen.

Alles was doodstil om den vreemden stoethaspel te hooren, maar geen der dames zag hem aan, vermits hare loffelijke bescheidenheid dit nooit gedoogt, als men in gezelschap iets voor haar opzegt, met uitzondering van mevrouw Dorbeen, die scheen te willen weten “of hij goed met zijn oogen rollen zou”. Koosje zat hevig te festonneeren, en ik zag niets dan haar gescheiden haar.

Ik begon:

Pie-ie-iep! zei de deur, langzaam opengaande, en binnenkwam—geenszins een kindje, maar de vijftigjarige dienstmaagd in haar wit pak; belast en beladen met de aangekleede boterham in persoon, in de gedaante van een schat van broodjes met kaas en rookvleesch, en een macht van ster-, ruit-, cirkel-, klaverblad-, en vischvormige gebakjes, die ondanks hun verschillende gedaante, wegens de evenredigheden van hun inhoud, in het dagelijksch leven den wiskundigen naam van evenveeltjes dragen.

Mevrouw Dorbeen kon een klein lachje van zenuwachtige voldoening niet onderdrukken.

Er werd rondgepresenteerd, en ik wreekte mij over de stoornis met een evenveel; en toen die op was, hervatte ik vol moed, ofschoon de uitwerking van den eersten regel bedorven was, en ik duidelijk zag dat de droogkomieke heer Dorbeen, toen ik de eerste woorden herhaalde, nog weer aan de vijftigjarige dienstmaagd dacht:

Mevrouw Dorbeen lachte goedkeurend.

De heer Van Naslaan knikte zeer verstandig.

“Dat is heel lief!” zei mijn goedhartige tante, halfluid.

De heer Dorbeen kuchte. De heer Van Naslaan trok oogen en wenkbrauwen pijnlijk samen, als of hij vragen wilde: “waar moet dat naar toe?”—Juist omdat ook hij dat niet wist, liet mijn ooms gelaat onbepaalde bewondering blijken.

“Och heer!” zei mijn tante halfluid, en haar oogen werden allervriendelijkst klein.

Koosje, die van tijd tot tijd al eens had opgekeken, hief hier haar schoon gezichtje geheel op en staarde mij aan. De allerlaatste regel scheen mij volmaakt ook op haar toepasselijk. [69]

Tante knipte een traan weg; mejuffrouw Van Naslaan knikte twee-, driemaal met het hoofd. Koosje hield haar adem in en zag mij angstig aan, als ik vervolgde:

“Heeremijntijd! neef Hildebrand!” riep mijn tante, “neef Hildebrand, dat is mooi.”

En ik wed dat zij aan Pieter dacht, toen hij klein was; maar ook … och, zeker ook aan het kleine Truitje, dat gestorven was vóór haar vijfde jaar, en daar zij niets van overhad dan een klein vlokje haar aan haar middelsten vinger.

“Hé ja;” zei Mietje met de kalfsoogen, die ditmaal velen vooruit was.

“Ik vind altijd,” zei mejuffrouw Van Naslaan, “dat men moeder zijn moet om van zulke dingen het rechte te hebben.”

“Niet waar, juffrouw Van Naslaan?” zei mevrouw Dorbeen! “O, maar het is allerliefst; het vèrs” (zij drukte op het woord) “het vers is allerliefst!” Blijkbaar wilde zij zeggen: wat het opzeggen betreft, dat kon beter.

Koosje was geen moeder, en kon er dus “het rechte niet van hebben”, maar haar glinsterende oogjes en bleeke wangen zeiden genoeg dat zij de poëzie verstaan en gevoeld had.

“Van wien is het gedicht?” vroeg de heer Van Naslaan.

“Van Victor Hugo, mijnheer.”

“Victor Hugo?” zeide hij, den klemtoon op de eerste lettergreep leggende en met een uitspraak alsof er, in plaats van ééne Fransche, vijfentwintig goede Hollandsche G’s in den naam geweest waren. “Ik dacht dat die man niets dan ijselijkheden schreef. Ik heb in de Letteroefeningen, dunkt mij … Hé, dat ontschiet me … Ik dacht dat het zoo’n bloederig man was.” [70]

“Ik weet niet, mijnheer!” antwoordde ik.

“Verwar je hem ook met Jacques Julin?” vroeg de makelaar.

“Is dat die, die dat boek over Barneveld geschreven heeft, dat we laatst in het leesgezelschap gehad hebben?” vroeg oom terzijde aan Pieter.2

“Ja,” zei mijnheer de makelaar. “Dat is een rare kerel, naar ik hoor. Hij schrijft voor geld, mijnheer; hij schrijft voor geld; pro en contra schrijft hij voor geld.”

“Ja,” zei oom, zijn pijp uitkloppende, “die Franschen! ’t Is een raar volk; al zeg ik ’t zelf.”

“Weetje wat ik ook altijd al een heel mooi verzenboek vind?” zei mejuffrouw Van Naslaan, het gezelschap rondziende: “Het Nut der Tegenspoeden.”

“Wat?” vroeg de heer Dorbeen, droger en komieker dan ooit; “het nut der regenhoeden?”

Er ontstond een groot gelach over deze aardigheid; hetwelk mejuffrouw Van Naslaan min of meer verlegen maakte; zij besloot dus haar lofrede op het bekende geschrift van Lucretia Wilhelmina, die voor een algemeen gesprek in de wieg gelegd was, als privaat gesprek den geest te laten geven.

“Inderdaad,” fluisterde zij mijn tante in: “het is een heerlijk boek, en door een vrouw geschreven; maar ik kan je zeggen dat je ’t met geen droge oogen lezen kunt.”

Het gesprek werd spoedig weder algemeen en levendig. Ik maakte veel werk van de zeventienjarige, en Pieter week niet van haar stoel. Ik poogde hem telkens te bewegen ook reis iets op te zeggen, of te zingen of zoo; maar hij zei altijd, met een knorrig gezicht: “Och kom!” en “Ik kan waaratje niets!” En hard wilde ik er niet op aandringen, omdat ik oom nog eens weer op zijn horloge had zien kijken. Er kwam dus niets van, en ook moet ik bekennen dat de familie Stastok, door middel van den muzikalen olifant, tot het genoegen van dien avond te veel had bijgedragen, om nog iets van een harer leden te vergen.

Het avondje liep verder vroolijk en gezellig af; en nadat al de dames en de beide heeren mijnheer en juffrouw Stastok bedankt hadden “voor de vrindelijke receptie”, en Pieter “voor zijn aangenaam gezelschap”; en nadat mijnheer en mejuffrouw Stastok plechtig hadden beloofd “hun scha eens te zullen komen inhalen”; en nadat de beide heeren elkanders hoeden hadden opgehad, en tante met eigen hand al de dames, behalve Koosje, wie ik niet kon nalaten zelf hierin bij te staan, aan haar mantel had geholpen en, [71]naar verkiezing, er de kraagjes boven overheen gehaald, of “alles er asjeblieft maar onder” gelaten had, ging men omstreeks half twaalf, recht van elkander tevreden, uiteen; en schoot er voor niemand eenig genoegen meer over dan voor de meid, die op eene achtelooze wijze zich de kwartjes liet welgevallen, die zij bij ’t weggaan der gasten schijnbaar toevallig in haar hand voelde glijden.

Oom had slaap, al zei hij ’t zelf. Heeremijntijd! wat had mijn tante ’t nog druk. Waaratje was knorrig. Onder zulke omstandigheden ging ik naar bed.

De knorrigheid, waarmee Pieter was te bed gegaan, was mij in ’t geheel geen raadsel geweest. Men heeft opgemerkt dat hij den geheelen avond niet bij uitstek veel gesproken heeft, terwijl hij anders onder zijn vaders vrienden praats en waanwijsheid genoeg had. Maar twee kleine omstandigheden hadden hem gehinderd en belemmerd, te weten: liefde en haat. Het was mij namelijk volstrekt niet ontgaan dat hij gedurig stille blikken had geworpen in het witte halsje van Koosje, en zeker openlijke blikken op haar gelaat had willen werpen, zoo hij het had durven wagen een geregeld gesprek met haar aan te knoopen. Verder was het mij niet moeielijk gevallen te ontdekken hoe de goedkeuring hem gehinderd had, die de schoone verzen van Victor (hoe middelmatig en ongeregeld ook vertolkt, en slechtweg voorgedragen) bij haar hadden ontmoet; en hoe hij mij èn de vrijmoedigheid, waarmee ik mij daarna met haar in gesprek had begeven, èn de vriendelijke lachjes, die mij bij die gelegenheid waren te beurt gevallen, had benijd. Hij had zich van dezen avond voor zijn verliefd hart, geloof ik, heel veel voorgesteld; maar Koosje was vertrokken zoo als zij gekomen was, zonder dat hij haar één zoet woordje had toegevoegd, tenzij dan “houje nog al van evenveeltjes?” Hij had er op den duur “ingezeten”: hij had tegenover zijn eigen voornemens en tegenover wat hij voor zijn hartstocht hield een mal figuur gemaakt; wat wonder zoo hij uit zijn humeur geraakt was?

Ik wilde meer van dit alles hebben.

“Goeden morgen, Pieter;” riep ik, toen de keukenmeid den anderen morgen om zes uren als gewoonlijk hare knokkels op de kamerdeur had laten spelen, zonder dat ik evenwel mijn bedgordijnen openschoof; ik kon genoeg van hem zien.

“Goeden morgen, neef!” zei hij, op den rand van zijn bed in gedachten zittende, en nog zonder bril.

“Ik heb waarlijk van Koosje van Naslaan gedroomd!” [72]

Pieter bloosde, en bukte om een kous aan te trekken, met zooveel inspanning dat het lijken moest of hij alleen daarvan een kleur kreeg.

“Zoo,” zei Pieter.

“Ja,” zei ik, “’t is een heel mooi meisje.”

“Vindje dat?” vroeg Pieter, zijn tweede kous aantrekkende en naar de waschtafel gaande. “Ja, ’t is een lief gezichtje; maar zoo heel mooi kan ik ze maar niet vinden.”

“Niet?” riep ik verwonderd uit en ging overeind zitten.

“Waaratje niet!” zeide hij.

Verliefdheid, die haar voorwerp verloochent, verraadt zich ontegenzeggelijk.

“Ik wou dat meisje wel wat nader leeren kennen, Piet! Zou er geen kans op zijn, haar tusschen nu en overmorgen nog eens te ontmoeten?”

“Ik weet niet,” antwoordde Pieter, de lampetkom óverschenkende; “ga haar een bezoek brengen.”

“Dat gaat niet, jongen!” zei ik; “maar weet je er niets anders op?”

“Wel neen!” sprak Pieter.

“Ik dan wel!” zei ik uit het bed springende. “Zeg reis, Piet,” ging ik hem sterk aanziende voort; “hoe komt het dat je je bril vergeten hebt?—Kijk, ’t is alledag heerlijk weer: we willen een roeischuitje huren, en we gaan Koosje en nog een andere dame van je kennis, liefst van je familie, vragen om ons de eer aan te doen eens met ons te gaan varen.”

“Varen?” vroeg Piet op den toon der alleruiterste verbazing.

“Wel ja; vàren; dat ’s om te praten en te minnekoozen veel beter dan rijden. Of wou je niet minnekoozen? Heidaar! jongen! waarom trek je je pantalon verkeerd aan?”

“Och!” zei Petrus, de knorrigheid van gisteren weer opvattende, “schei er uit met die gekheid. Ik bedank om door jou geplaagd te worden.”

“Jongen!” zei ik, “dat verstaje verkeerd. Ik plaag je niet; ik vraag maar of je niet wilt minnekoozen?”

“Minnekoozen,” hernam hij, met een schuinschen blik vol gramschap, van onder zijn bril uit, en lippen dik van toorn—“minnekoos jij zelf!”

“Met pleizier, beste vrind! maar de meisjes willen mij niet hebben. Ik ben te leelijk.”

“Je kunt mooi genoeg praten—mijnheer!” zei Pieter, met de tanden op elkaar en bevende van haat.

“Ja!” antwoordde ik lachende, “maar ik geloof toch wel dat jij beter kunt minnekoozen!”

Er kwam geen antwoord. Pieter haastte zich schrikkelijk met kleeden en liep de trappen af. Toen ik beneden kwam, zat hij veilig onder de vleugelen van zijne ouders een pijp te rooken, als [73]een Fransch romanticus zeggen zou: “enveloppé de sa colère”.

Na den ontbijt ging hij in den tuin, ik volgde hem op de hielen.

“Laat me gaan,” riep hij met een gezicht als een oorworm.

“Neen,” zei ik, mijn hand uitstekende; “je moet niet boos zijn, Piet! Wat drommel; is nu ’t woord minnekoozen een woord om boos om te worden? Als ik u was, ik zou veel boozer zijn over het woord Instituten.”

Pieter glimlachte pijnlijk.

“Maar weetje wat! Ik zal van de heele zaak niet spreken; maar we gaan roeien, man; we gaan roeien met de dames. Kanje roeien?”

“Wel, ik denk ja!” zei Pieter verwaand.

“Wilje roeien?”

“Ja wel.”

“Wílje dames vragen?”

“Zij zullen niet willen.”

“Dat vraag ik niet. Wil jij? Hoor reis, Piet! Ik beloof je dat ik discreet zal zijn.”

“Nu ja,” zei hij, “ik wil wel.”

Het plan werd aan vader en moeder medegedeeld, en er werd besloten dat wij, behalve Koosje, nicht Christientje zouden vragen, eene jonge juffrouw van drieëntwintig jaar, die zeker gaarne mee zou gaan, daar zij niets te doen had dan bij een knorrige tante te zitten, die twee meiden hield en nooit uitging.

Wij gingen er dus op uit om een schuitje te huren; en nadat wij eerst bij een schuitenmaker aan de Oostpoort geweest waren, die het zijne had verkocht “om dat er geen profijt bij was”, en die ons naar de Westpoort zond, waar hij zeker wist dat wij er een konden krijgen; en nadat wij bevonden hadden, dat er aan de Westpoort niets meer van boven water stak dan eventjes een klein neusje van den steven, vonden wij er eindelijk een zeer goed, in het midden van de stad, dat wij voor een gulden voor een geheelen achtermiddag huren konden. Wij huurden het dus voor den geheelen achtermiddag van den volgenden dag en kweten ons vervolgens van onze uitnoodigingen, die op eene innemende wijze werden aangenomen. Mama Van Naslaan was er voor hare dochter zeer vereerd mee; schoon zij, geloof ik, wel dacht dat er meer achter zat, en dat ook dit muisje een staartje hebben zou, en de oude tante hoopte tienmaal in een half uur dat het niet te koud op het water wezen zou, wat wij trouwens ook hoopten, schoon Wij het tegendeel vreesden.

Wij bepaalden onderling dat Koosje meer bijzonder onder de zorgen van Pieter staan zou, en ik mij meer dadelijk tot den ridder van Christientje zou opwerpen. Ik kon niet edelmoediger zijn.

Pieter was dan ook volmaakt in zijn humeur, en tantelief pakte ons [74]nog dienzelfden dag een mandje met rijnwijn en sinaasappels,3 eene verfrissching, frisch genoeg in de maand October. Wij hadden de dames verzocht mantels mee te nemen.

De andere dag was een allerheerlijkste najaarsdag en alles beloofde genoegen. Maar toen Pieter des voormiddags van eenige boodschappen, die hij voor zijn toilet te doen had, thuis kwam, stond zijn aangezicht akelig bedroefd; hij smeet met de deur, smeet zijn rotting, smeet zijn hoed, smeet zijn handschoenen.

“Wat scheelt er aan, amice?” vroeg ik verschrikt.

“Och, die ellendige Dolf!” zei hij, zich tot zijn moeder wendende.

Nu was er zeker geen menschennaam in de vijf werelddeelen, die in staat was aan mejuffrouw Debora Stastok, en in ’t algemeen aan alle teederhartige moeders in geheel D., een grooter schrik aan te jagen, dan diezelfde naam Dolf, die den niets kwaads vermoedenden lezer onmogelijk aan iets anders kan doen denken dan aan de volkomener vormen: Adolf, Rudolf, of des noods Ludolf; maar welke naam aan mejuffrouw Debora Stastok en, zoo als ik zeg, aan alle teederhartige moeders in geheel D. niet anders voorkwam dan als een kort begrip der eeretitels: katäas, straatschender, verkwister, lichtmis, lap, deugniet en leeglooper; immers hij behoorde aan den persoon, met wien ik reeds in het koffiehuis de “Noordstar” de eer had gehad kennis te maken, in één woord aan den heer Rudolf van Brammen, die na in zijn jeugd bekend te hebben gestaan voor een ondeugenden kwâjongen, die het zijn ouders en zijn meesters te kwaad maakte, alle avonden puisje vong en alle meisjes om zoenen plaagde, een paar jaren te Leiden, op naam van Jur. Stud., in dien toestand had verkeerd, die men aldaar sjouwen noemt, zonder dat zijn vader destijds recht begreep wat hij er eigenlijk deed dan veel geld verteren, terwijl hem echter naderhand bleek dat hij behalve die bezigheid ook nog aan de liefhebberij van schulden maken had toegegeven. Na dien tijd had hij, nu reeds een jaar of drie, op zijn vaders kosten, die gelukkig een welgesteld man was, een ander beroep uitgeoefend, hetwelk men (almede te Leiden) den vereerenden naam van dweilen geven zou, tot groote ergenis der Deënaars, die veel nieuwsgieriger waren wat er nog eens van hem worden zou dan de heer Rudolf van Brammen zelf. Hij deed evenwel geen openlijk kwaad, dronk een redelijken borrel, woonde alle publieke vermakelijkheden bij, tot het optrekken van de wacht en het boomrooien op de stadssingels toe; bootste alle publieke personen na, wandelde veel, biljartte veel, werd veel dik, verkocht vele grappen, en was zeer populair.

Het was dus niet te verwonderen, dat mijn tante op het hooren [75]van den enkelen naam van dezen onmensch een koude rilling over haar rug gevoelde. Inderdaad, ik geloof dat de haren haar onder de kornet te berge rezen.

“Wat is er nu weer met hem gebeurd?”

“Gebeurd!” riep Pieter mistroostig uit, en zijn oogen vonkelden, onder zijn bril: “niets gebeurd. Maar hij wil mee uit roeien.”

En hij zag mij stijf in ’t gezicht, om mij al de ijslijkheid van deze Jobstijding te doen beseffen.

“Als hij maar een dame meebrengt,” zei ik—“dan is ’t mij wel.”

“Ja, daar komt het door aan. ’t Is zijn zuster; die malle meid! Christientje heeft haar verteld dat ze met Koosje, en mij, en een Leidsch student uit varen ging, en toen wou ze met alle geweld ook mee. Als ik ook reis wat doen wil!…”

“Koosje, en mij en een Leidsch student!” Pieter zou in ieder ander geval gezegd hebben: Koosje, een Leidsch student, en mij; maar hij was verliefd, en het lustte hem in deze omstandigheid de plaatsen aldus te schikken.

“Hoor reis,” zei tante, gerustgesteld door het meegaan van de zuster, die bij de bevolking van D. eene verontschuldiging was voor de tegenwoordigheid van den broer: “Meeltje is een heel ordentelijk meisje, en ze heeft altijd goed opgepast, op school en overal. Daar moet je niets van zeggen. Ze moeten dan nu maar mee.”

“Och, mijn plezier is er nu alweer af,” bromde Pieter, en verliet de kamer, om in zijn vertwijfeling nog wat aan zijn tabellen te gaan knutselen.

Ik had ondertusschen de ontmoeting van de contrasteerende heeren Dolf en Pieter wel eens willen zien. Ik verbeeld mij dat de ex-student van zijn zuster Amelie in last had, niet om op een dadelijke wijze haar en zijn eigen persoon aan ons te komen opdringen, maar “als hij Pieter zoo reis tegenkwam”, zoo eens zijdelings te hooren of het niet wel goed zou zijn dat zij meegingen; iets ’t welk zij zonder twijfel reeds aan Christientje beloofd had in allen gevalle te zullen doen. Men begrijpt lichtelijk dat Dolf evenzeer overtuigd was Pieter in allen gevalle tegen te zullen komen, indien namelijk Pieter zich maar een oogenblik op straat waagde, daar hij gewoon was ettelijke uren van den dag aan eene stadswandeling te wijden, bij welke gelegenheid hij in ’t geniep aan vele knappe dienstmeisjes oogjes gaf en bijzonder acht sloeg op alle mooie honden. Nu was het gebeurd dat hij Pieter net ontmoet had, toen deze, in den meergemelden winkel van Van Drommelen, een paar prachtige puimsteenkleurige glacé handschoenen had gekocht, met welk paar gezegde Van Drommelen reeds lang verlegen was geweest, daar niemand het koopen wilde, en ’t welk hij Pieter, als naar den laatsten smaak, opdrong. Ik stel mij voor dat zijn gesprek met een “Je gaat zoo uit varen?” begonnen, en dat daarop heel gauw gevolgd is: “Jongens, je hadt mij en me zuster ook wel eens mee kunnen vragen”; waarop Pieter, zonder [76]aan eenige mogelijke verontschuldiging te denken, ongetwijfeld onmiddellijk had gezegd: “dat ’s goed!”

“Hoe laat ga jelui?”

“Half vier.”

“Dat is wel wat vroeg; maar ’k zal er wezen. Amelie brengt haar gitaar mee. Tot van middag!”

Er gebeurde dien dag iets in ’t huishouden van mijn oom, dat nog nooit gebeurd was: het etensuur werd verzet; ook al ten gevalle van neef Hildebrand, die ondanks zijn kamerjapon nogal een witten voet bij oom kreeg; en toen wij verzadigd waren, ging Pieter, onder vele vermaningen van toch vooral voorzichtig te zijn, Koosje, en ik Christientje afhalen.

Van alle jonge meisjes nu, die bij oude knorrige tantes zouden kunnen of willen wonen, was Christientje, of laat ik liever zeggen Christien, want zoo werd zij altijd genoemd door die haar kenden, wel de ongeschiktste. Zij was in haar hart een Jan-Pret, en scheen niet tegen een kleintje op te zien. Zij greep mijn arm met een zoo fikschen greep aan, en lachte zoo glunder over ’t mooie weer en ’t prettige plan en ’t frissche van ’t water, dat ik mij heel veel van haar voorstelde, en alleen maar vreesde dat zij zich te veel voorstelde van de pret.

Wij hadden het schuitje in den singel laten brengen en derwaarts had Keesje den rijnschen wijn getorst. Ik kwam juist met Christien ter bepaalder plaatse, als Pieter er ook verscheen; Koosje ging nevens hem; hij had haar geen arm durven aanbieden, en zij had werk zijn groote stappen bij te houden.

De knorrigheid van Pieter scheen wel wat gezakt te zijn, maar ik zag ze met nieuwe neteligheid opleven, toen hij den jeugdigen Van Brammen met zijne zuster en eene meid, die in de eene hand een grooten huissleutel en in de andere een gemarmerd bordpapieren gitaardoos droeg, uit de poort en over de brug zag gaan. Dolf had voor deze gelegenheid een gelen stroohoed opgezocht, die hem vrij gemeen stond, droeg een bruingeruiten pantalon en een groenen dichtgeknoopten rok met glimmende knoopen; aan zijne laarzen blonken een paar moeren van sporen, die hij evenwel, als bij deze gelegenheid minder te pas komende, had thuis gelaten, en hij had een gelen degenstok in de hand, die hij om dezelfde reden thuis had kunnen laten. Amelie wier peettante eigenlijk Meeltje geheeten had, was zeer bijzonder gekleed. Zij had een spencer aan van paarse zijde, waar een groene rok onder uitkwam, en een hoedje van dezelfde kleur en stoffe als haar spencer, waarop zij een witten sluier droeg met een breeden rand van dezelfde kleur als de rok. Haar kleine voeten staken in nanking slobkousjes, die haar fijnen enkel zeer wel deden uitkomen. Deze kleine voet en fijne enkel maakten, benevens hare handjes, de voornaamste schoonheden van de magere Amelie [77]uit, die een lang bleek gezicht had, met groote groenachtige zwemmerige oogen, welke zij evenwel, of omdat zij bijziende was, of omdat zij het schijnen wilde, zoo dicht toekneep dat men wedden zou dat zij niets zag. Zoo als zij nu naast haar buikigen broeder voortschreed, maakte zij in mij de gedachte aan den eersten droom van koning Farao zeer levendig.

De ontmoeting van de drie dames was uiterst hartelijk en lieftallig; die van Van Brammen zeer vroolijk.

“Bonjour, heeren!” heette het.—“Ik heb ongemakkelijk veel gegeten hoor! Jongens, dat is een knap schuitje; waar haalje dat van daan, Piet? Hildebrand, ik heb je nog gezien toen je groen was; je hadt een kaneelkleur jasje aan, allemachtig leelijk. Kijk hier; een haakje ook!” En het haakje opnemende velde hij het als een speer, en maakte de handgrepen van Pieter te willen doorsteken.

“Heiwat!” zei Pieter, die alweer zoo kwaad was als een spin.

“Hoor reis!” zei Dolf, in het schuitje springende: “Ik ben de dikste, en ik heb van middag zoo veel gegeten; ik zal naderhand ook wel reis roeien, dat spreekt; maar jijlui moet beginnen; vindje ’t goed, Hildebrand?”

“Best,” zei ik.

Ik nam de taak van ceremoniemeester op mij, en plaatste mij op de achterste roeibank. Pieter zou vóór mij gaan zitten, en dan op de zijbankjes, bij zijn rechter knie, het mooie lieve Koosje, zijn eerste liefde, en bij zijn linker de “magere ende zeer leelijke van gedaante, rank van vleesche, en wier gelijke in leelijkheid niet gezien was in den ganschen Egyptenlande”, met de gitaar onder de bank. Daarnaast, of naast Koosje, naar verkiezing, de vroolijke Christien, die met alles tevreden was; Dolf aan ’t roer.

“Maak ’em nou maar los, vrind!” riep Dolf tegen Keesje: “braaf man! dat mag je reis weer doen”; en het haakje opnemende stiet hij van wal en stuurde met veel handigheid naar het midden.

Pieter en ik vielen aan ’t roeien; maar het bleek duidelijk dat de eerstgenoemde het of nooit meer, of in lang niet gedaan had.

“Je hoeft den singel niet uit te diepen,” riep Dolf hem al heel gauw toe, daar hij de riemen met een hoek van bijna negentig graden in ’t water plantte. “Je moet over ’t water scheren als een meeuw, man.”

“Ik weet het heel wel,” zei Pieter, en hief den rechtschen riem hoog op, om te toonen dat hij ’t heel wel wist, maar vergat den linker, dien hij zoo mogelijk nog rechtstandiger indoopte, met dat gevolg, dat de rechterriem bijna geen water raakte, maar wel met hevigheid tegen mijn dito aansloeg, en hij zoo groot een kracht deed met den linker, dat de schuit ronddraaide.

“Ho wat, Pietje!” riep de gehate stuurman nu weder, terwijl Koosje lachte, Christien proestte, Amelie een klein gilletje gaf. “Ho wat, Pietje! je moet er den gek niet mee gaan steken, man; we zouen zoo wel reis naar den grond kunnen tollen.” [78]

Pieter wenschte van harte, dat Dolf onmiddellijk in ’t water gevallen en naar den grond getold ware.

Het roeien is zulk een heksewerk niet; het kwaad was spoedig hersteld en, met hem een weinig te gemoet te komen, kon ik maken dat Pieter binnenkort al vrij wel slag met mij hield. Wij roeiden den singel uit en de kleine rivier op, die de trots en de glorie van D. uitmaakt, en waren spoedig in het ruime. Daar viel het roeien nog veel makkelijker. De dames vonden het dolprettig op het water, Koosje was allerliefst, Christien alleruitgelatenst, Amelie allersentimenteelst. Pieter zelf kwam bij. Maar wat hem zeer hinderen moest, was dat de beide eersten als aan den mond van Dolf hingen, die allerlei grappen vertelde, en voor dezen, die toch een mauvais sujet was, veel meer aandacht overhadden dan voor hem zelven, die eerstdaags een candidaatsexamen dacht te doen, summâ cum laude; een leed, door menig eerzaam jong mensch onder dergelijke omstandigheden diep gevoeld. De dames zullen beter weten dan ik, hoe het komt dat zij er reden toe geven. Maar zelfs het zedige Koosje luisterde met alle blijken van welgevallen en genoegen, wanneer Dolf nu eens een liedje zong, dan eens den voorzanger uit de Groote Kerk nabootste, dan weder zijn stroohoed op een koddige wijs in de hoogte gooide, dan weder een anecdote vertelde, en nog al dikwijls met veel vrijmoedigheid en oprechtheid haar een complimentje maakte; en ik zelf vond hem werkelijk van tijd tot tijd nog al heel aardig.

Daar nu evenwel de (ik mag wegens hare magerheid haast niet zeggen vleeschelijke, maar toch eigene) zuster van Dolf met vele van ’s mans grappen bekend was, en ook wegens de nadere bloedsbetrekking niet zoo zeer van ZEd. gecharmeerd wezen kon als de beide andere dames, zoo gebeurde het dat zij Pieter in een zeer druk en zeer poëtisch gesprek wikkelde over de lieve omstreken van Utrecht, en het lieve Zeist, en het lieve Zusterhuis. Zij verklaarde veel sympathie met al die soort van inrichtingen te hebben, en zelfs niet afkeerig te zijn van het denkbeeld van in een nonnenklooster te gaan, of op zijn minst een Zuster van Barmhartigheid te worden, een soort van dreigement van meisjes van de jaren en de bloedsmenging van de magere Amelie; en zij overstroomde den goeden Pieter, die zich inmiddels van jaloezie verbeet, met een regen van edele, teedere, heilige, en smelterige gevoelens; bij welke gelegenheid zij hare oogen op eene bijzondere wijze wist op te slaan, net precies alsof zij een goede kennis had in de maan, die alreede als een wit vlekje aan den hemel stond; dan zuchtte zij ook weer eens, als personen die een verborgen verdriet hebben; en dan zag zij, bij een of ander zeer boekachtig gezegde, over Pieters schouder naar mij, die van het nadeel van op een achterste roeibank te zitten dit voordeel had, van zoo dikwijls ik wilde het gesprek niet te hooren.

“Maar wil ik je nou niet reis aflossen, men lieve galeiboeven?” vroeg Dolf ons met hartelijkheid nadat we een goed half uur [79]geroeid hadden. “Ik zit hier maar sigaartjes te rooken aan ’t roer.”

“Hoor,” riep ik hem toe, “ik zal je zeggen wat het plan is. Pieter heeft me gesproken van een boerderij, waar we aan kunnen leggen om iets te gebruiken. Daar moeten we welhaast wezen.”

“Ja wel, bij Teeuwis,” viel Dolf in, met al de snelheid van iemand die alle dergelijke inrichtingen van buiten kende.

“En zoo lang moeten wij nog maar aan de riemen blijven. Dan zullen we wat uitrusten, en dan roeien we langzaam naar de kom terug, die we daar zoo pas zijn voorbijgegaan. Daar zullen we dan wat in gaan drijven.”

“O ja,” riep Amelie, “dat is lief; ik ken niets aangenamers dan drijven.”

“Ja!” zei ik, “en dan zullen we alle weelden vereenigen; wij zullen zien wat er in ons mandje overbleef, en wat er in uw gitaardoos is.”

“Dat is heerlijk!” riepen de dames. “Ja, Amelie, je moet zingen en spelen.”

“Ja maar, weet je wat,” zei Dolf, “ik zal ook zingen, hoorje! Ik ken heerlijke liedjes.—Amelie! je moet het niet te veel op de maan gooien, hoor!”

Amelie zuchtte over haar broeders ongevoelig hart.

Nog een slag of vijftig en wij waren aan de boerderij.

Wij stapten aan wal, tot niet weinig genoegen van Pieter, die van de riemen en van Amelie verlost was. Het eerste deed hem evenwel bijna nog meer genoegen dan het laatste. Hij had het onverstand gehad, met zijn puimsteenkleurige glacéhandschoenen te willen roeien, die nu als vellen om zijn vingers hingen en, daar hij de riemen veel te stijf had vastgehouden, had hij vrij aanzienlijke blaren in de handen. Dolf hielp de dames uit de boot, bij welke gelegenheid hij iets heel streelends van Christiens voetje zei, en een aardig drukje in Koosjes handje gaf, dat zij beiden wel heel ondeugend, maar toch niet heel onaangenaam vonden. Hij liet de zorg voor zijne zuster aan den ongelukkigen Pieter over.

De schuit werd vastgelegd, en een heldere boerin kwam buitenloopen om ons welkom te heeten en te zeggen dat we binnen moesten komen. Maar wij verkozen een tafeltje op de werf te hebben, om immers zoo veel mogelijk van de frissche octoberlucht te genieten! Dit geschiedde; en hoewel er ’s winters, als er schaatsen gereden werd, van alles te krijgen was, zoo was er nu niets te bekomen dan melk, die dan ook in groote glazen overdadig vloeide. Want de wijn werd, op de schikking der dames, epicuristisch geheel voor de drijvende zaligheid bewaard. Dolf vroeg onder veel grappen om een beetje jenever met suiker; en Pieter maakte zijn zakdoek in een kopje melk nat, en hield het verzachtend vocht tegen de blaren in zijn hand.

Er was een schommel aan den anderen kant van het huis, en [80]Dolf noodigde de dames tot zijne genoegens. Christien had er een dollen zin in, en Koosje ging ook mede, en Pieter volgde natuurlijk. Amelie hield er volstrekt niet van, en kreeg er “zoo’n ijselijken steek in de zij” van. Ik bleef dus om haar gezelschap te houden met haar aan ons tafeltje zitten, dat mij wonder wel beviel, daar ik moe van ’t roeien was, en nog veel roeiens vooruitzag.

… het venster openstootende, en de dikke boerenmeid aansprekende ….

Voor een sentimenteel meisje was er op die werf niet veel te zien. Wij zaten aan een vrij verveloos tafeltje, waarvan maar drie pooten den grond raakten, op eenen door kippen en hanen omgewoelden grond, van een aarden dijkje aan drie kanten omgeven, en hadden het uitzicht op een vrij groote kroosgroene eendekom, een loods, en een zeker ander klein gebouwtje. Het duurde een heele poos, eer een kleine leelijke bastaard van een mop en een fikshond geheel ophield uitvallen van vijandigheid te plegen; maar wat het tooneel eenige schilderachtigheid bijzette, waren drie kinderen, waarvan het oudste, een meisje van een jaar of zes, het kleinste, een wicht van even zoo veel maanden, op schoot had, terwijl de derde, een jongen van omstreeks vijf jaren met spierwit haar, op zijn rug op den grond lag. Deze groep bevond zich aan den rand van de eendenkom, en keek dan eens schichtig naar ons en dan weer vertrouwelijk naar de eenden

Het waren deze lieve kinderen, die Amelie in staat stelden al de liefderijkheid van haar zachtgestemd gemoed te toonen; zij trok dus den kleinen linkerhandschoen van de kleine linkerhand, en besloot ze op de innemendste en wegslependste wijze toe te spreken.

“Wel liefjes! kijk jelui zoo naar de eendjes?”

De kinderen keken haar strak aan, maar gaven geen antwoord.

“Hoeveel van die lieve diertjes zijn er wel?”

Geen antwoord; maar eenige verwondering in ’t oog van ’t zesjarig meisje; want op ’t boerenland noemt men een eend geen diertje.

“Hou je veel van de eendjes?”

Zelfde stilte.

“Is dat je jongste zusje?”

Stilte als des grafs.

Amelie zag dat zij met deze Arkadische kleinen niet vorderde, haalde de schouders op, en zweeg.

“Onze zeug het ebigd,” zei het meisje opeens, uit zichzelve.

“Wat zegt het schepseltje?” vroeg Amelie, voor wie deze inlichting volkomen onverstaanbaar was.

“Zij zegt iets dat haar zeker hoog op ’t hart ligt, juffrouw Van Brammen,” zei ik, “ze vertelt dat het wijfjesvarken …..in de kraam is gekomen.”

Amelie kreeg een kleur, voor zoover haar vel daartoe in staat was.

“Ze zijn in de boet4”, zei de kleine jongen, zich oprichtende en [81]een paardebloem plukkende, waarmee hij herhaalde malen op den grond tikte. “Veertien.”

Ik stelde Amelie voor, de kraamvrouw te gaan zien; want ik vond het pikant een sentimenteel meisje in een boerenloods bij een zeug met veertien biggen te brengen.

Maar zij had er geen zin in, en scheen eenigszins gebelgd over het voorstel.

De schommelaars kwamen weerom, met kleuren als boeien.

“Hè!” zei Christien, haar voorhoofd afvegende, “dat ’s prettig geweest; maar Dolf had ons bijna laten vallen. Het ging dol hoog.”

Pieter had niet mee geschommeld, zijne beblaarde handen hadden hem niet toegelaten de touwen vast te houden; Dolf en Koosje hadden neus aan neus op het plankje gestaan, en hij had het genoegen gehad ze op te geven.

Toen de dames een weinigje waren uitgerust, stelde ik voor weer aan boord te gaan, om zoo spoedig mogelijk naar de kom te roeien, waar wij zouden drijven, drinken, en dwepen. Dolf moest op de achterste roeibank, ik op de voorste, en Pieter, met zijn beblaarde handen, aan ’t roer.

Christien, die door ’t schommelen door ’t dolle heen geraakt was, had een razenden lust om te gaan wiegelen; maar de gebeden van Koosje en de zenuwachtige gillen van Amelie weerhielden haar; en daar Dolf een goed roeier was en ferm slag hield, waren wij al heel spoedig nabij de kom der genoeglijkheden. Reeds haalde ik de riemen in, en liet Dolf alleen nog maar met de zijne spelen; reeds gaf ik mijne aanwijzingen aan Pieter, hoe hij het roer moest wenden om de kom in te draaien, toen de liefderijke Amelie eensklaps aan den rechter-oever een plantje of zes nog laat bloeiende vergeetmijnieten in ’t oog kreeg en uitriep:

“Och, mijn lieve mijnheer Stastok, wilje me een groot plezier doen, stuur dan reis even naar die vergeetmijnietjes; ik ben dol op vergeetmijnietjes!”

Haar wensch geschiedde, en wij waren in een oogenblik bij de hemelsblauwe bloemekens, waarvan de vraag was. Amelie plukte ze allen op een na af, en deelde ze aan al de leden van het gezelschap uit, zoodat wij in een oogenblik ieder met zulk een levend albumblaadje in ceintuur of knoopsgat pronkten.

Toen wij nu zoo mooi waren, wilden wij weer heen; maar de schuit scheen nog veel grooter liefhebster van vergeetmijnietjes dan Amelie zelve; want haar gehechtheid strekte zich letterlijk uit tot de struik waarvan zij waren geplukt, tot het stuk grond waarop zij gebloeid hadden. Met andere woorden: wij zaten op land.

Te vergeefs, zoo wij poogden los te raken: de schuit zat vast en bleef vastzitten; er scheen geen verwikken aan; het speet Amelie “verschrikkelijk” dat zij de oorzaak van dit oponthoud was; Christien vond het daarentegen “ijselijk aardig”; wij manspersonen werkten [82]ons half dood, en zaten dan weer een oogenblikje neder om krachten te herkrijgen. In een van die tusschenpoozen begon Dolf ons bij den Zwitserschen Robinson te vergelijken.

“Hoor eens,” zei hij, “Koosje! als we hier voor eeuwig blijven, moeten, dan trouw ik met jou, hoor!” En hij maakte een beweging; om haar de hand te kussen.

Op dit gewichtig oogenblik was het dat de merkwaardige Petrus Stastokius Junior een Simsonsverzuchting slaakte, den haak in edele verontwaardiging opnam, tegen den wal zette, en er met zooveel geweld en zoo groote inspanning van krachten op neerviel, dat de schuit plotseling losraakte en achteruitstoof, terwijl de edele bewerker van dit voorval zelf voorover in het water stortte. Daar lag hij; alleen zijne laarzen waren nog aan boord; de panden van zijn jasje zweefden boven de golven, en de merkwaardige Petrus Stastokius Junior, zich op zijne handen op den bodem des waters ophoudende, hield het beslikte, maar nog altijd gebrilde gelaat niet dan met moeite boven. Zijn hoed dobberde op de ongewisse baren. Het was verschrikkelijk.

Een ieder, die ooit in de zaligheden van een roeischuitje met de schoone sekse heeft gedeeld, gevoelt welk een uitwerksel de plotselinge indompeling van Petrus op onze dames maken moest. Hij hoort ze allen gillen, hij ziet ze allen opstaan, elkander, en ook zelfs ons, in de armen knijpen, en zeggen: “O G..!” Zijne verbeelding slaat alle pogingen gade, die zij gezamenlijk aanwenden om zoo mogelijk een nog grooter ongeluk te krijgen … Welnu, hij heeft een denkbeeld van onzen toestand.

“Zitten!” riepen Dolf en ik tegelijk; “in ’s hemels naam, blijft zitten!” en in een oogenblik staken wij de riemen aan bakboordzij in den grond, om het verder afdrijven van het schuitje te beletten. “Pieter, jongen! je bent nou toch nat; we zullen je met het schuitje volgen, zoodat je de beenen niet hoeft na te halen; kruip maar op je handen naar wal.”

Hij deed als hem gezegd was, en in een oogenblik was hij op het terrein der gezegende vergeetmijnietjes.

Pieter was kopje-onder geweest en tot het midden doornat. Hij zag er hartverscheurend uit; zijn druipend haar, zijn bleek en verwilderd gezicht, zijn zwarte, beslijkte handen!—Er was een algemeen medelijden; zelfs Dolf deelde er in. De drenkeling werd in de schuit opgenomen, en er werd besloten naar de boerderij terug te varen om hem te drogen. Het zou dan wel te laat worden om in de kom te drijven, maar wij zouden nu in de boerderij onze ververschingen gebruiken en daarna, stevig door, naar huis roeien. Eerst nog werd de hoed van Pieter achterhaald, en weldra zag de glundere boerin ons terug.

“Ze had wel docht,” zei ze, “dat dat heerschop een ongeluk krijgen zou; want hij had er al-an dat ie bij de schoppel staan hadde zoo [83]kniezerig en zoo triesterig uitzien, dat ze al in haar aigen zeid hadde: nou! dat komt nooit goed of met dat heerschop! Maar ze zou maar flussies wat raizen opgooien, en dan zoudie wel gauw weer hielkendal op-eknapt zain; as meheer een hemd van haar man an wou hebben; meheer had maar te spreken,” enz. enz.

Wij lieten Pieter aan hare zorgen over en begaven ons naar de werf.

Het was ondertusschen halfzes geworden en, schoon ’t nog zeer licht was, de zon was al ondergegaan en wij konden ons nog alleen in den kouden naglans verheugen. Het bleek nu welk een dolle streek het eigenlijk was, in de maand October na den middag een watertochtje te beginnen; er stak een zéér koel windje op, en wij vonden ’t beter binnen te gaan. Wij werden alzoo in het beste vertrek van ’t huis gelaten, waar het pronkbed was, een friesche klok en een dambord hingen, en vier schilderijen aan den wand ons de geschiedenis van Willem Tell herinnerden, om niet te spreken van een dier tabelletjes, welke men verkorte uitgaven van Trommius zou kunnen noemen, en waarop men lezen kan hoeveel kapittels, hoeveel verzen, hoeveel ende’s in den bijbel staan, en dergelijke wetenswaardige dingen meer. Zulk een hing er in een verguld lijstje. Hier zetten wij ons op de matten stoelen neder en begonnen, nadat Amelie, die het op haar zenuwen zeide te hebben, een weinig bedaard was, rijnschen wijn te drinken en sinaasappelen te eten alsof het een lauwe avondstond in Juli geweest ware.

Daarop kwam de gitaar binnen, die in onze omstandigheden waarlijk een heele vervulling was; want indien het waar is dat muziek en zingen menige recht prettige bijeenkomst storen en bederven, zoo moet men ook zeggen dat er niets beters is om een niet prettige bijeenkomst of mislukte partij aan den gang te houden, dan juist diezelfde muziek en zang.

Amelie zong verscheidene Duitsche romances, en zong ze waarlijk vrij goed; maar zij bracht er, tot haar aanmerkelijk nadeel, al die kleine behaagzieke naïveteiten bij te pas, die een mooi meisje goed staan, maar die een leelijk meisje als Amelie nog leelijker en metterdaad belachelijk maken. Zeker had onder dit boerendak nog nimmer zoo teergevoelig een liedje geklonken, als de bleeke Amelie, met de vergeetmijnietjes aan haar boezem en den gitaar met het lichtblauwe lint op de knie, er menigeen voortbracht; en ik was juist in deze bespiegeling verdiept, toen zij met lange uithalen een zeer teedere liefdeklacht met de dubbele herhaling van den laatsten regel besloot, die gedurig lager en doffer werd:

totdat haar stem op eens weer zeer hoog uitschoot, met dezelfde woorden:

[84]

toen het lied werd afgewisseld door een goede, ronde, vroolijke boerinnestem, die van buiten kwam met het liedje:

“Dat’s een weergaasch aardig liedje,” zei Dolf, het venster openstootende en de dikke boeremeid aansprekende, die hare “purperen armen”, als Rotgans het uitdrukt, in de rookende waschtobbe stak, en het liedje van Klompertje waarschijnlijk gezongen had; “dat’s een weergaasch mooi liedje, Trijntje!”

“Ik hiet geen Trijntje!” zei de meid, schalk omkijkende.

“Hoe hietje dan?” riep Dolf, wien ’t maar te doen was om een naam.

“Dat weet me moeder wel, hoor!” zei de meid, lachende en eene rij van de witste tanden zien latende, die ooit een boerinnemond versierd hebben.

“Kenje meer zulke liedjes, zoete?” vroeg Dolf.

“Loop,” zei de boeremeid, wier naam haar moeder wel wist—“ik heb niet zongen; wat verbeel jij je wel?”

“Dat raam tocht vreeselijk,” merkte Amelie aan, die deze samenspraak om duizend redenen weinig beviel. Maar nauwelijks was het raam toe, en had Dolf nog eens ingeschonken, of er klonk een nog vroolijker liedje uit den mond der frissche deerne; en wij luisterden allen:

En nauwelijks was het liedje uit, of Rudolf van Brammen gaf een fikschen klap op zijn stroohoed, zoodat hij in plaats van boven op zijn hoofd te staan, op zijn linker wang kwam te hangen en, zijn weemoedige zuster om haar paarsen spencer grijpende, tilde hij haar van haar stoel op, en walste ondanks haarzelve een toertje met haar door de kamer, onder het herhalen van het refrein:

De levenslustige Christien stiet Koosje aan, en de beide meisjes lachten achter haar zakdoek.

Amelie zeeg “doodaf”, en waarschijnlijk met een halfhonderd steken in haar zij, op een stoel neder, maar op dit oogenblik ging de deur open, en de vroolijke Dolf van Brammen schoot met dezelfde uitgelatenheid op den persoon van Pieter af, die met een wijd duffelsch buis aan, een roode bouffante van Teeuwis om den hals, en een pakje nat goed, in zijn zakdoek samengebonden, onder den arm, binnentrad; en denzelven Pieter oogenblikkelijk bij de linkerhand grijpende en zijn eigen rechter om Pieters midden slaande, die vruchteloos zich poogde los te worstelen, galoppeerde hij met hem door de kamer, onder het juichen van die zelfde regels, die hem zoo bijzonder schenen te bevallen.

“Laat me los, Van Brammen!” riep Pieter, voor de eerste maal sedert ik hem kende zijne manlijkheid toonende; en met een fikschen zwaai wierp hij, vonkelende van woede, den op zulk een krachtsbetooning niet verdachten Dolf van zich af en bijna tegen den [86]muur. Deze evenwel, zonder zijne bedaardheid te verliezen, greep zijn degenstok op, stak den van zichzelven verbaasden Stastok den knop toe:

“Wil je vechten, kereltje? Ook goed. Trek reis aan dien stok! Zie zoo; jij den degen, en ik de schee: kom aan, en garde, droit au fond, asjeblieft!” En, zich in de positie stellende van iemand die schermen gaat, begon hij eenige parades te maken.

De dames waren zeer onthutst; maar Christien kon haar lachen toch niet laten, en Amelie was half in haar schik dat zij een zoo romanesk geval bijwoonde.

Ondertusschen leverde Pieter, met zijn fijnen stalen bril, zijne bouffante, zijn duffelsch wambuis, en het opgedrongen rapier vrij onhandig in de hand, een zeer zonderling schouwspel op, de teekenpen van een Cruikshank overwaardig. Maar de pose duurde niet lang; hij wierp het staal verachtelijk weg.

“Ik wil geen ruzie maken,” zei de edelmoedige Pieter.

“Daar hebje wèl gelijk in,” antwoordde Dolf.

Op dat belangrijk oogenblik hoorde men een geluid alsof er een flesch werd opengetrokken, en daarna een ander alsof er een glas werd ingeschonken. Nog ééne seconde, en Hildebrand bood den beiden kampioenen twee ongelijke bekers aan en de eervolle vrede werd gedronken.

Het was ondertusschen hoog tijd om te vertrekken. Aan vóór boomsluiten thuis te zijn was geen denken; maar het was in geen geval noodig, daar wij verlof hadden het schuitje buiten den boom te laten, en er een knecht komen zou om de riemen af te halen. Maar toch moesten wij ons wegens den vallenden avond haasten. Christien wilde dolgraag ook zelf eens roeien, en Amelie gaf voor, gaarne eens aan ’t roer te willen zitten. Dolf ging op de achterste bank. Op de voorste kwam de vroolijke Christien mij helpen en nam een der riemen zeer handig op. Zij kon tot dit werk haar mantel niet gebruiken, en stond er (ik geloof meer uit ondeugendheid dan uit medelijden) op, dat de gemelde drenkeling dien nog over zijn duffel zou aandoen. Het was een schotschbonte. Pieter liet zich bewegen; en in dat gewaad zette hij zich aan Koosjes zijde in het schuitje.

Amelie keek naar de lieve maan en de lieve sterren. Dolf roeide en rookte om ’t zeerst. Christien had allerlei vroolijke invallen en plagerijen met mij. Pieter was dus met het voorwerp zijner genegenheid zoo goed als alleen. Koosje scheen zeer lief voor hem. Verscheidene malen hielp zij hem zich te beter in de plooien van den mantel wikkelen, en meer dan eens zag ik dat zij hem met een innig medelijden aankeek. Hij schoof dan ook inderdaad gedurig dichter en vertrouwelijker naar haar toe. Zijn gelaat luisterde op, en hij scheen werkelijk een teeder en aandoenlijk gesprek met haar te hebben [87]aangevangen, als ik opmaakte uit de zinrijke woorden, die ik tusschenbeiden op kon vangen, als daar zijn: “weetje nog wel van”—“blijde dagen”—“nooit zoo gelukkig meer worden”—“veel aan denken”, en wat dies meer zij.

Dit duurde zoo voort totdat het ongeluk wilde, dat de heer Rudolf Van Brammen zijn laatste sigaar had uitgerookt, en dus een ander tijdverdrijf behoefde.

“Kijk reis aan!” riep hij, het overschot in ’t water gooiende, “kijk reis aan! Pieter zit waarlijk te vrijen.”

Pieter bloosde en wierp een grimmigen blik ter zijde uit op den spreker, volmaakt als een schichtig paard, dat op den straatweg een hondewagen tegenkomt.—Koosje bloosde, keerde zich om, en vroeg onmiddellijk aan Christien: “of ze niet moe werd van het roeien?”

Het was gedaan met Petri Stastokii Junioris zaligheid; en daar ik naderhand nooit van eenige verstandhouding tusschen hem en Koosje van Naslaan heb gehoord, maar veeleer vernomen heb dat Koosje van Naslaan, in den laatst verleden herfst op haar vaders zilveren bruiloft plechtig is verloofd geworden aan een jongen wijnkooper uit een naburige stad, zoo houd ik het er voor, dat hier de droevige geschiedenis der eerste en teedere liefde van Petrus Stastok Junior, student in de rechten aan de hoogeschool te Utrecht, en tegelijk die van ’s mans eerste minnekoozerij, een einde neemt.

Wij waren spoedig thuis, en toen ik den anderen dag te elf uren op de gele diligence zat, die van E. over D. naar C. rijdt, had ik voor lang afscheid genomen van mijn oom en tante Stastok, en van al de kennissen die ik te D. gemaakt had; het laatst evenwel van Keesje, die mijn koffertje gekrooien, en van Pieter, die mij naar “de Rustende Moor” vergezeld had; terwijl ik, buiten de poort komende, nog gelegenheid had om uit het portier een groet toe te werpen aan den heer Rudolf van Brammen, die reeds dáár was om naar de oefening van een paar pelotons recruten te zien, die met bevende handen eene gezwinde lading ondernamen, waar zij ruim zooveel tijd aan besteedden, als hunne nijdige sergeanten tot die in vier tempo’s noodig hadden, en waarover de bejaarde tweede luitenant een waakzaam oog hield. [88]

Het was een brandendheete vrijdagachtermiddag in zekere Hollandsche stad; zoo heet en zoo brandend, dat de mosschen op het dak gaapten, ’t welk, op gezag der Hollandsche manier van spreken, de grootste hitte is, die men zich voor kan stellen. De zon scheen vinnig in de straten en glinsterde op de van droogte poeierig geworden keien. In die straten, die tegen het zuiden liepen en dus geen schaduwkant hadden, bracht zij de voorbijgangers letterlijk tot wanhoop. De kerels, die met kroosjes en wijnperen rondwandelden, veegden alle oogenblikken hunne voorhoofden met hunne linnen voorschoten af; de sjouwermannen, die anders gewoon zijn in hydrostatische verstrooidheid hunne leden over de leuningen der bruggen te doen hangen, een houding waaraan zij hier en daar den vereerenden naam van baliekluivers te danken hebben, lagen aan den oeverkant voorover op hunne ellebogen uitgestrekt, met een pot karnemelk in plaats van jenever; de metselaren op karwei, aan den voet van een steiger op een balk neergezeten, met hunne ellebogen op de knieën en hunne twee handen om een spoelkom geklemd, bliezen wel eens zoolang over hunne thee als gewoonlijk, en dus zeer opmerkelijk en verwonderlijk lang; de dienstmeiden, die boodschappen deden, konden de kinderen, die meegegaan waren op hope van een pruim of een vijg bij den kruidenier toe te krijgen, nauwelijks over de straat voortsleepen, en uitten in ’t voorbijgaan een diep en innig medelijden jegens de werkmeiden die de “straat deden” met geblakerde gezichten en onder de kin losgemaakte mutsen. Niemand was bedaard, dan hier en daar een enkel grijsaard, die met blauwe slaapmuts op en zwarte muilen aan, met de beenen op zijn stoepbankjen uitgestrekt, een pijp zat te rooken, in gezelschap van een violier en een balsamine, zich verheugende in den “ouërwetschen dag weer”

Bij eene dergelijke weersgesteldheid heeft men waarlijk te weinig medelijden met dikke menschen. Wáár is het, dat zij u dikwijls warm [104]en benauwd maken, als ge u door bedaardheid en kalmte nogal schikken kunt in de hitte, door bij u te komen blazen en puffen en eene onweerstaanbare aanvechting te doen blijken om hun das los te maken, terwijl zij u met uitpuilende oogen aankijken; maar ook—de schepsels hebben het kwaad. Dikke mannen en dikke vrouwen van dit wereldrond! hetzij gij in de laatste jaren uwe knieën en voeten nog hebt kunnen zien, of dat gelukkig punt van zelfbeschouwing reeds lang hebt moeten opgeven! wie ter wereld met uw embonpoint, uw presentie, uw corpulentie spotten moge—in Hildebrands boezem klopt voor u een medelijdend hart.

De sjouwermannen, die anders gewoon zijn hunne leden over de leuningen der bruggen te doen hangen.

Onder de gezette personen der nieuwere tijden verdiende, schoon niet een eerste, maar toch ook eene plaats, de heer Mr. Hendrik Johannes Bruis; een dier bevoorrechten, wien het nooit gebeuren mag een heel oude kennis te ontmoeten, zonder dat het eerste woord tot hen is: “Wat ben je dik geworden!” terwijl een iegelijk, die in veertien dagen het geluk niet gehad heeft hun aangezicht te aanschouwen, hun verklaart dat zij “alweer dikker geworden zijn”; een dier gelukkigen, die in duizend wenken van hunne bloedverwanten, vrienden, en vooral van hunnen arts, duidelijk bemerken, dat zij onder de sterke verdenking leven van aan een beroerte te zullen sterven, en die, met dat al, door hun gestel genoopt worden al datgene te doen, te eten, en te drinken, wat volstrekt schadelijk is, dikker maakt, opstijging veroorzaakt, en het bloed op alle mogelijke wijzen aanzet; een dier gelukkigen die, zoo zij het des zomers warm hebben door zwaarlijvigheid, het winter en zomer warm hebben door drift, opvliegendheid en agitatie.

De heer Mr. Hendrik Johannes Bruis bewoog zich op bovenbeschreven brandendheeten vrijdagachtermiddag, omstreeks klokke vijf uren, langs een der straten van de stad, die ik niet genoemd heb, en zulks, de hitte des dags en zijn postuur in aanmerking genomen, veel te snel. Hij hield in de eene hand zijn hoed, en in de andere zijn gelen zijden zakdoek en zijn bamboes met ronden ivoren knop, met welken knop hij zich verscheiden malen in schutterige beweging tegen ’t hoofd stiet, als hij den zakdoek gebruiken wilde. Achter hem aan huppelde een kleine straatjongen, die’s mans overjas over den arm en zijn valies in de hand droeg, zonder hoed of pet op ’t hoofd, met een blauw buis met een zwarten lap in den eenen, en een grijzen in den anderen elleboog, en waarvan de eerste knoop (een zwartbeenen) werd vastgehouden door het vierde koopsgat, terwijl de tweede (een geelkoperen), die op de plaats van de vierde stond, door het zesde werd bedwongen. Hij was zoo gelukkig in dezen warmen zomertijd geen kousen te dragen; als aan den ingang zijner klompen, en nog daarenboven hier en daar, merkbaar was.

“Nu, waar is het nu, jongen? waar is het nu?” vroeg de heer Mr. Hendrik Johannes Bruis ongeduldig. [105]

“Dat eerste huis met dat platte stoepie,” antwoordde de jongen; “de tweede deur voorbij den spekslager; naast het huis daar die spiegeltjes uitsteken.”

“Goed, goed, goed,” zei de heer Mr. H. J. Bruis.

De spekslager en de spiegeltjes waren achter den rug, en de dikke man stond op de stoep van Dr. Deluw, zijn academievriend, dien hij sedert zijn huwelijk niet gezien had; want de heer Bruis woonde in een Overijselsch stadje, waar hij meester in de rechten, maar geen advocaat, echtgenoot, maar geen vader, lid van den raad en koopman was. Hij moest in Rotterdam wezen, en had een omweg gemaakt om op dezen heeten achtermiddag zijn vriend Dr. Deluw, diens vrouw, en diens kinderen te zien. Hij trok daarom haastig aan de schel, greep zijn valies, en nam zijn jas over den eigen arm.

“Daar mannetje! maak nou maar dat je wegkomt.”

De jongen kwam weg, en wel op een draf; juist niet omdat het zoo warm, maar omdat hij een jongen was en een aardiger fooitje had gekregen dan hij verwacht had, waar daarenboven zijn vader niet van wist. In een oogenblik was hij de lange straat al uit, en stond, denk ik, hier of daar zich te vergasten aan een komkommer in ’t zuur, een maatje “klapbessen”, of eenige andere straatjongenslekkernij, waarvoor men fatsoenlijke kinderen nooit vroegtijdig genoeg afkeer kan inboezemen.

Intusschen ging Dr. Deluws deur nog in lang niet open, en zag zich de heer Bruis genoodzaakt nogmaals aan de schel te trekken. De schel ging deugdelijk over: en gaf blijken van een zeer helklinkende specie te zijn; maar de heer Bruis merkte geen enkel geluid binnen de woning van zijn vriend, dat zijn gelui beantwoordde. Na nog eenige malen zijn voorhoofd afgeveegd en met den stok op de stoep getipperd te hebben, schelde hij ten derdemale, en begon tevens door de smalle, van achteren getraliede raampjes, die ter wederzijde in den post van de deur waren, in het voorhuis te turen; maar hij zag niets dan den slinger van een groote groene pendule, een guéridon met een leitjen er op, en een blauwe katoenen parapluie; daarop keek hij ook over de gordijntjes van de zijkamers, dat evenwel moeilijker was, daar hij door de franje van de trekgordijnen heen moest zien. Hij zag in de eene kamer duidelijk een inktkoker met twee lange schrijfpennen op tafel staan, en in de andere een mansportret; maar noch de pendule, noch de guéridon, noch de inktkoker, noch zelfs het mansportret konden den heer Mr. Hendrik Johannes Bruis de deur ontsluiten.

De heer Bruis was ondertusschen nog warmer dan warm geworden, waar zijn ongeduld en de jas over den arm niet weinig aan toebrachten. Hij schelde dus voor den vierden keer, en nu zoo luide, dat de juffrouw naast de deur, die in haar spiegeltje keek en hem al lang gezien had, “er akelig van werd”, haar naaiwerk van haar knie [106]losspeldde (zij moedigde de uitvinding van schroeven, plombs en spanriemen niet aan), een bovendeur opendeed en aan den heer Bruis verklaarde: “dat er niemand in was.”

“De dokter ook niet?”

“Neen, menheer.”

“Mevrouw ook niet?”

“Neen, menheer; ik zeg je ommers dat ze der allemaal op uit zijn ….”

“Waar zijn ze dan naar toe?”

“Dat weet ik niet, menheer! Ze zijn allemaal uit, en de meid is alleen thuis.”

“Waarom doet dan de meid niet open?”

“Wel, omdat ze der niet in is, menheer.”

“En je zegt, ze is thuis?”

“Ja, maar daarom kan ze der wel niet in zijn,” zei de juffrouw, sloot haar bovendeur, en zulks met te meer haast omdat haar witte poes zich juist gereed maakte over de onderdito te springen, en liet den heer Bruis alleen, om, indien hij wilde, in stilte te gissen naar het verschil der termen “thuis”, en “der in”. Hij zou, indien hij er geduld toe had gehad, begrepen hebben dat “thuis te zijn” een plicht was, der meid door de familie Deluw opgelegd, waarvan “der in” te zijn, naar haar eigene uitlegging, slechts een klein gedeelte uitmaakte.

Om dit op te helderen kwam er een stem uit een schoenlapperspothuis aan den overkant.

“Ze bennen in de toin,” riep de stem, “en de maid is om een bo-skap. Daar komt ze al an.”

Het woordeken al had in dezen volzin, naar het oordeel van den heer Bruis, gevoeglijk kunnen gemist worden; maar werkelijk zag hij een niet onaardige meid aankomen, met een grooten sleutel in de hand en zoo gauw als zij, zonder in den draf te vervallen, gaan kon; zij kwam de stoep op, schoot ZEd. voorbij, sloot met voorbeeldelooze gezwindheid de deur open, en stond vóór hem op de vloermat.

“Wou u meheer gesproken hebben?” vroeg de meid.

“Ja. Mijnheer schijnt niet tehuis te zijn.”

“Neen, meheer; meheer, en mevrouw, en de juffrouw, en de jongeheer en al de kinderen zijn Buiten, en ik ben maar alleen thuis om op de boodschappen te passen.”

Nu, de heer Bruis had gelegenheid gehad om zich gedurende een groot kwartier te verlustigen in de nauwgezetheid, waarmee deze doktersmeid, die intusschen een langdurig gesprek gevoerd had met de dochter van een fruitvrouw, die uit naaien ging en voor een opgeschoven raam zat, zich van dezen haren plicht kweet. Hij had evenwel te veel haast om verwijten te doen.

“Waar is Buiten?” vroeg hij: “is het ver? waar is het?” [107]

“In de Meester-Jorislaan,” antwoordde de meid.

“In de Meester-Morislaan,”—zei Bruis met de alleruiterste verachting. “Wat weet ik van de Meester-Morislaan?”

Daar was, naar het gevoelen der meid, meer aanmatiging in de houding en den toon van den heer Bruis dan aan haar knap gezicht behoorde te beurt te vallen. Zij was dus billijk geraakt.

“Ik kan ’t niet helpen dat u ’t niet weet!” zei de meid droogweg, en maakte eene beweging met het slot, alsof de heer Bruis nu wel heen had kunnen gaan.

De heer Bruis veranderde van toon.

“Hoor reis, meisje! ik kom hier per diligence expres om den dokter en de familie te zien. Als ’t nu niet te ver is, wil ik wel naar Buiten wandelen. Kanje ’t me niet beduiden?”

Hij keek smachtend de straat door, of er ook nog een jongen was, die hem derwaarts brengen kon; maar niemand deed zich op.

De meid verwaardigde zich intusschen de vereischte inlichting te geven, en de heer Mr. H. J. Bruis trok naar het Buiten van Dr. Deluw.

Toen hij een huis of wat verder was, bemerkte hij pas, dat hij zijn jas nog over den arm en zijn valies nog in de hand droeg.

Hij kwam dus terug, schelde nog eens aan, om een en ander aan de meid te bewaren te geven; maar Grietje was waarschijnlijk alweer bij haar vriendin, en de heer Bruis zag zich genoodzaakt, op dien brandendheeten vrijdagachtermiddag, zijn overjas en valies zelf te torsen, met het stellig voornemen om, zoo hij ooit zoo ver komen mocht van Dr. Deluw te zien, zich bij hem over zijn meid te beklagen.

Tot ’s mans geluk was de stad, die ik nog altijd niet genoemd heb, niet groot, en de heer Bruis merkte spoedig genoeg de poort, die hij uitmoest, ofschoon het bestijgen en niet minder het afdalen van twee aanmerkelijk hooge bruggen hem vrij wat geknauwd had. Aan de poort gekomen had hij den gelukkigen inval zijn jas en valies aan de zorg van een commies toe te vertrouwen; hij trad daartoe het commiezenhuisje binnen, maar er was niemand in; daar hij evenwel een persoon met een grijze jas bemerkte, die aan den overkant van den singel stond te hengelen en er vrij commiesachtig uitzag, legde hij zijn goed maar neer, en zich daarop tot den visscher wendende, die inderdaad een commies was, liet hij zich meteen van dezen nog eens omtrent de ligging van de “Meester-Morislaan” onderrichten. Ik zou hem onrecht doen, indien ik zeide dat de heer Bruis de onderrichtingen van Grietje vergeten had, vermits hij er in zijn drift weinig naar had geluisterd. Hij moest “eerst een eindweg den singel op, dan een laan in, dan rechtsomslaan, totdat hij aan zoo’n wit paaltje kwam: dan weer links-, en dan weer rechtsom, en dan was hij in de Meester-Jorislaan”.

“En het Buiten van Dr. Deluw?” [108]

“Daar heb ik nooit van gehoord,” zei de commies, “maar er zijn veel tuinen in. Hoe hiet het?”

“Veldzicht.”

“Veldzicht,” zei de commies, die verlangde van den heer Bruis af te komen, daar hij aan zijn dobber meende te merken dat hij beet kreeg; “neen, menheer; dat is mij onbekend.”

De heer Bruis wandelde op. De singel bracht hem een weinig tot zichzelven, want er stonden aan weerszijden hooge boomen; maar die zaligheid was spoedig uit, vermits de stad, in een oogenblik van geldverlegenheid, voor een illuminatie op ’s konings verjaardag een groote partij boomen had doen vallen, in wier plaats zich nu, op naam van jong plantsoen, eenige dunne twijgjes vertoonden, om het andere verschroeid. Hij was dus weder doodaf, toen hij, tusschen twee zwarte schuttingen in, eene smalle laan zag, die hij meende te moeten ingaan. Het was eenzaam in die laan. Niets dan schuttingen, waar boomen boven uitstaken; niets dan tuindeuren met opschriften en nommers! Een enkele mosch sprong er rond. De heer Bruis wandelde voort met zijn hoed in de eene, en met zijn stok en zakdoek in de andere hand, gelijk in de straten der stad, maar nu altijd een weinigje schuinsrechts in zijn houding, vanwege zijn vurige begeerte om, naar de aanwijzing van den commies, rechtsom te slaan. De gelegenheid deed zich echter niet op, en de heer Bruis stond eindelijk vlak voor een vrij breed water en vlak naast een vuilnishoop met vele bloemkoolstruiken, saladebladeren, potscherven, verlepte ruikers, en doornappels, die, midden in de verrotting bloeiende, hun bedwelmenden geur in de lucht verspreidden.

Het was blijkbaar dat de heer Bruis de verkeerde laan had ingeslagen, en hoewel de vuilnishoop onaangenaam was, deed toch de nabijheid van het water hem zooveel genoegen, dat hij besloot daar een oogenblik uit te rusten alvorens hij terugkeerde. Hij zette zich tot dat einde zoo dicht mogelijk aan den waterkant neder, en met zijn zakdoek waaierende, en met zijne rede zijn ongeduld afkoelende, slaagde hij er vrijwel in zich een weinigje tot kalmte te brengen. Rechts en links langs den oever kijkende, bemerkte hij aan zijn linkerhand op eenigen afstand een vierkanten zeegroenen koepel, waarin zich eenige menschen bewogen, en, hoewel hij ze niet kon onderscheiden, was het als of ’t hem ingegeven werd, dat dit het Veldzicht van zijn vriend den dokter wezen moest; en dat het dien naam dragen kon, bewees het vergezicht aan den overkant van de vaart; want het was weiland links en rechts, ver en wijd, tot aan den blauwen horizont; niets dan groen en geel en zonnig weiland!

De heer Bruis nam den wandelstaf weder op, ging de laan terug, en was weder op den singel. Weldra deed zich een andere laan aan hem voor, die hij echter goedvond eer hij ze intrad, eens af te gluren. Hij zag dan ook dat er spoedig gelegenheid zou zijn rechtsom te slaan, en dit gedaan hebbende was hij ook al heel gauw bij het [109]witte paaltje. Toen ging hij links en toen weer rechts, en hij was naar alle gedachten in de “Meester-Morislaan”.

Voor een tuindeur, die aanstond, zat een klein kind met een zwart jurkjen aan, een zwart mutsje met een zwart kantjen er om op, en een zwart gezichtje voor, zich vermakende met een pompoen en verscheidene aardappelschillen.

“Is dit de Meester-Morislaan, lief kind!” vroeg de heer Bruis.

Het kind knikte van ja.

“Waar is hier ergens Veldzicht?”

Het kind zei niets.

De heer Bruis werd moeilijk, niet zoo zeer op het kind, maar op de verborgenheid van Veldzicht.

“Weetje ’t niet?” vroeg hij, een toon of drie te hard.

Het kind liet den pompoen en de aardappelschillen vallen, stond op, begon te huilen, en liep den tuin in.

De heer Bruis zuchtte. De “Meester-Morislaan” scheen zeer lang te zijn, en de tuindeuren waren menigvuldig. Hij las allerlei namen. Namen van ophef en grootspraak, als: Schoonoord, Welgelegen, Bloemhof, Vreugderijk; namen van tevredenheid en berusting, als: Mijn genoegen, Weltevreden, Buitenrust; naïeve namen, als: Nooit Gedacht, Klein maar Rein, Hierna beter; maar ook een aantal geographische, als: Nabij, Bijstad, Zuiderhof; en optische als: Vaartzicht, Weizicht, Landzicht, Veezicht, Veelzicht,—dit laatste leek in de verte al heel veel op Veldzicht, maar het was toch Veldzicht niet.

Eindelijk waren er twee deuren, daar niets op te lezen stond dan Q 4 N^o 33 en Q 4 N^o 34. Een van die beide deuren kon Veldzicht zijn! De heer Bruis, hoe driftig ook en ongeduldig, was bescheiden. Hij ging dus N^o 33 voorbij, om niet het eerste het beste voor Veldzicht aan te zien, en klopte aan N^o 34.

Na een poosje wachtens, werd hem opengedaan door een zeer lange, statige, prentachtige dame, met een rouwjapon aan, een wit kemelshaar loshangend doekje op haar schouder, een zwarten hoed, dien zij voor de zon zeer voorover op haar neus had gezet, een groenen bril, een klein bewijs van baard op haar bovenlip, en een boek in de hand.

“Is hier Veldzicht, mevrouw?” vroeg de heer Bruis.

Waarom zag hij niet dat het geen mevrouw was?

“Neen menheer!” antwoordde de juffrouw verschrikt voor een “vreemden man”, misschien wel meenende dat het iemand was, die haar bestelen wilde: “Dat’s hier àldernaast”, en toe vloog de deur.

De heer Bruis klopte aan Q 4 N^o 33. [110]

“Jansje! daar wordt geklopt;” riep een vrouwelijke stem.

“Ik hoor het wel, juffrouw!” riep Jansje.

Het was evenwel meer dan waarschijnlijk dat Jansje er niets van gehoord had; nademaal zij allerijselijkst veel pleizier had met den tuinknecht, die haar met water gooide.

Mijnheer Bruis had juist lang genoeg bij den vuilnishoop uitgerust om een lief plan van verrassing te vormen. Zoodra Jansje hem dus opendeed en hem onderricht had dat dit dégelijk Veldzicht was, en dégelijk Dr. Deluws tuin (want daarin scheen de stem uit het pothuis toch maar gelijk gehad te hebben, dat het een Tuin was en geen Buiten) zeide hij:

“Goed, meidlief! wijs me dan den weg maar naar den koepel; ik ben een oud vriend van mijnheer; ik wou mijnheer maar verrassen.”

“Wil ik dan niet eerst gaan zeggen dat meheer er is?” vroeg Jansje.

“Vooral niet, kind; ga maar vooruit, wilje?”

De tuin was een lange smalle strook langs de vaart, aan welker oever de heer Bruis eenige oogenblikken te voren een weinig adem geschept had, zag allerschrikkelijkst groen, en had niet dan zeer smalle wandelpaadjes, aan weerskanten met aardbeiplanten omzoomd. Die er inkwam stond billijk verbaasd, dat het mogelijk geweest was zoo veel appel- en pereboomen, zoo veel aalbes- en kruisbesstruiken in zoo’n klein bestek bijeen te dringen, en was gedurig genoodzaakt te bukken voor de eersten en uit den weg te gaan voor de laatsten. In één woord, het was wat de steelui met verrukking een “vruchtbaar lapje” noemen, en waar zij onbegrijpelijk veel wil van zouden hebben, indien de buitenlui er niet dichterbij woonden, vroeger opstonden, en eer wisten dan zij, wanneer ieder bijzonder ooft geschikt zou wezen om geplukt te worden.

“Warm weertje vandaag, meheer!” zeide Jansje, toen men een eindje voortgewandeld was, en zij meelijden begon te krijgen met het hijgen en blazen van den gezetten heer achter haar.

“Ja kind, schrikkelijk, schrikkelijk!” zei Bruis; “is er niemand in den tuin?”

“De familie is op den koepel,” was het antwoord, “behalve juffrouw Mientje, die daar zit te lezen.”

Jansje en de heer Bruis, het slingerende paadje volgende, kwamen op dit oogenblik aan den waterkant, en werkelijk zat daar, onder een klein treurcypresje, op een smal gazonnetje, de oudste dochter van zijn vriend Deluw, op een groene tuinbank, met handschoentjes aan, een boek in de hand en een hondje aan hare voeten “Buitentje te spelen”, zich ergerende dat er in het laatste uur niemand aan den [111]overkant voorbij was gegaan, en dat er geen mensch in de trekschuit gezeten had.

Zij liet het hoofd zeer plechtig op de borst vallen, toen de heer Bruis haar groette; maar het hondje vloog op en blafte radeloos tegen den amechtigen, die het dolgraag een slag met zijn bamboes gegeven had; dan, hij durfde niet, omdat het een juffershondje was, en hij zijn vriend juist niet verrassen wilde door met een moord te beginnen.

De zeegroene koepel deed zich nu weldra op. Hij scheen vrij ruim te zijn, en had nog een klein bijkamertje, met een schoorsteentje en een vuurplaat om water op te koken, een tang, en een kastje daar niets in was. Alle deze wonderen begreep Bruis reeds op een afstand. De koepel zelf ging met een trapjen op.

“Dankje, meisje!” zei hij tot Jansje, toen hij op tien passen van den koepel was, en langzaam sloop hij er naar toe. Gelukkig waren de blinden voor de ramen aan den tuinkant dicht gelaten en was de deur niet van glas, als anders aan die kijkkasten het geval wel wezen wil. De heer Bruis kon dus zijn plan van verrassing zeer wel uitvoeren. Welk een aandoenlijk genoegen stelde hij er zich van voor! Geheel zijn hartelijk en vriendschappelijk gemoed schoot vol. In geen zestien jaren had hij zijn goeden “zwarten Daan”, zooals Deluw aan de academie genoemd werd, gezien; en hoe zou hij hem vinden? Aan de zijde eener beminnelijke gade, omringd van bloeiende kinderen! Ja, met grijzend haar in plaats van zwart, maar met hetzelfde hart in den boezem, open voor vriendschap, vreugde en gezelligheid!

In de vreugd, die hem deze gedachte verwekte, bemerkte hij de luide kreten niet, die in den koepel opgingen.

Hij sloop de trappen op en opende de deur met den allervriendelijksten lach, die ooit op het geblakerde gelaat van een afgemat dik man gerust heeft.

Welk een tafereel!

Het was een kwade jongen van een jaar of zes, die geweldig schreeuwde en stampvoette; het was een vader, rood van gramschap, die was opgestaan, zich aan de tafel vasthield met de eene hand, en met de andere geweldig dreigde; het was een moeder, wit van angst, die den jongen tot bedaren zocht te brengen; het was een groote knaap van dertien jaar met een bleek gezicht en blauwe kringen onder de oogen, die met de ellebogen op de tafel en een boek vóór zich, om het tafereel zat te lachen; het was een klein meisje van vijf jaar, dat zich aan mama’s japon schreiende vastklemde. Het was Dr. Deluw, zijne beminnelijke gade, en zijn bloeiend kroost.

“Ik wil niet,” gilde de jongen, den stoel omschoppende, die het dichtst bij stond.

“Oogenblikkelijk!” schreeuwde de vader, schor van woede, “of ik bega een ongeluk!” [112]

“Bedaar, Deluw!” smeekte de moeder: “hij zal wel gaan.”

“Neem me niet kwalijk, mijnheer!” zei de dokter, moeite doende om zich redelijk in te houden; “die jongen maakt het me lastig. Ik zal u zoo terstond te woord staan;” en hij pakte den nietwiller bij den kraag.

“Och gut; scheur zijn goed niet, Deluw!” vleide de moeder; “hij gaat immers al.”

“Laat mij maar begaan,” zei de dokter, en hij sleepte den snooden zoon, die, ondanks het gunstig gevoelen door zijne moeder omtrent zijn gehoorzaamheid geuit, geen voet verzette, den koepel uit, in het bijvertrekje, waar hij hem in het turfhok opsloot.

“Neem me niet kwalijk, mijnheer,” zei mevrouw Deluw middelerwijl op hare beurt tot den binnengekomene, “ik ben zoo van me streek; ik ben mezelve niet.” En om het te bewijzen viel zij op een stoel neder.

“Ik geloof dat het goed zal wezen dat ik eens in de lucht ga,” ging zij voort.

“Gêneer u niet, mevrouw!” zei de uit de koets gevallen academievriend van haar echtgenoot. En zij ging naar buiten; met het snikkende kind nog altijd hangende aan haar japon.

De jonge heer Deluw, met de bleeke wangen en de blauwe kringen, bleef alleen met den heer Bruis, en keek hem met onbeschaamde blikken aan.

“Ik zal die burenplagers wel krijgen,” zei Dr. Deluw weer binnenkomende, daar hij het noodig achtte voor den vreemdeling de misdaad te noemen van zijn zoon, opdat deze hem niet voor een onrechtvaardig en hardvochtig vader houden zou. “Mag ik vragen?”…

“Buikje!” riep de goedhartige dikkerd, met een gullen lach op zijn purperen wangen.

Nu, het woord buikje, diminutief van buik, is een zeer bekend woord; althans voor een geneesheer. Echter kwam het dezen geneesheer, uit den mond van een vreemdeling, in dit oogenblik vrij ongepast voor. Daarom zette de heer Dr. Deluw groote oogen op.

“Buikje!” herhaalde de heer Mr. Bruis.

De heer Dr. Deluw dacht dat hij een krankzinnige voor zich zag, en daar hij pas zeer boos was geweest, stond hij op het punt om het andermaal te worden, vermits het toch in ééne moeite door kon gaan, en hij het waarlijk anders zeer zeldzaam en niet dan met veel moeite werd.

“Wat belieft u, mijnheer?”

“Wel, hebje dan niet met Buikje gegeten?”

De heer Dr. Deluw herinnerde zich geen ander eten dan met zijn mond. Hij trok de schouders op.

“Hij is zeker in dien tijd nog vrij wat gezetter geworden, Zwarte Daan!” zei de dikke man opstaande van den stoel, waarop hij gezeten was. [113]

“Bruis!” riep eensklaps Dr. Daniel Deluw uit. “Dat’s waar ook, ik heette Zwarte Daan, en jij heette Buikje; ik zou je niet gekend hebben, man! Wat benje veranderd! Samen gegeten. Welzeker, welzeker. In de Plezierige Sauskom.” Maar den toon van vroegere gemeenzaamheid even spoedig latende varen: “Wat mag ik u aanbieden, heer Bruis?”

De uitdrukking “heer Bruis” was ongetwijfeld een middending tusschen kortweg “Bruis” als vroeger, en “mijnheer” als nooit.

“Waar is me vrouw, weet u dat ook?” vroeg de dokter.

“Ze is een weinig van haar streek,” zei Bruis, “en daarom is ze eens in de lucht gegaan.”

“Willem, ga mama opzoeken!” zei Dr. Deluw.

Willem stond vadsig op, rekte zich uit, ging aan de deur van den koepel staan, en schreeuwde zoo luid hij kon: “Mama!”

Daarop ging Willem weer zitten, en keek over zijn boek heen.

“Ik wil er uit,” gilde de jongen in het turfhok, en trapte tegen de deur.

“Wat zal ik je zeggen,” zei Dr. Deluw, “die knapen tergen je geduld wat!—U heeft geen kinderen, meen ik.”

“Geen een,” zei de dikke man, die intusschen van dorst versmachtte; “tot mijn spijt,” voegde hij er met een zucht bij, ofschoon het tafereel, dat hij voor oogen had gehad, die spijt juist niet had verzwaard.

Mama kwam binnen.

“Dit is mijnheer Bruis, liefste!” zei de dokter, “van wien ik u zoo dikwijls gesproken heb.”

Maar mevrouws gelaat drukte uit, dat zij er zich niets van herinnerde. Mevrouw Deluw nu was eene zeer preutsche dame.

“Zal ik mijnheer een kop thee presenteeren?” sprak zij; en naar een kastje gaande, dat van droogte nooit sloot, haalde zij er een gebloemden kop en schotel uit te voorschijn.

De heer Bruis had alles willen geven voor een glas bier of een glas wijn en water. Maar het was hem opgelegd, zoo moe en verhit als hij was, in een brandendheeten koepel thee te drinken.—Ook brengt het vrouwelijk stelsel van een zalig behelpen niet mee dat men in een “tuin” van alles krijgen kan; en ook is het eigenaardig dat er in een theetuin niets anders is dan thee.

De heer Bruis zette alzoo zijn heete lippen aan een heeter kop thee.

“Mag ik u om nog een weinig melk verzoeken?”

Dr. Deluw merkte wel dat zijn academievriend liever iets kouds had gehad, en maakte duizend ontschuldigingen over de slechte ontvangst in een koepel, waar men alleen maar van tijd tot tijd heenging om de kinderen genoegen te doen. “Jammer dat hier geen kelder is,” voegde hij er bij.

“Der is een turfhok!” schreeuwde de stoute jongen uit al zijn macht, uit de plaatszelve die hij noemde. [114]

“Die ondeugd,” zei de moeder met een klein lachje.

“Heeft mijnheer nog meer relatiën te—?” vroeg mevrouw Deluw aan den heer Bruis, de stad noemende, die ik nog niet genoemd heb.

“Verschoon mij, mevrouw,” zei de heer Bruis, “ik ken er niemand, dan mijnheer uw man;—schoon onze kennis al wat verjaard is,” voegde hij er zuchtend bij.

“Dat gaat zoo,” zei mevrouw Deluw; “nog een kopje thee?”

“Dank u, dank u!”

Mevrouw Deluw stond op, neeg, en verklaarde, “dat mijnheer haar wel een oogenblik zou willen excuseeren”; waarop zij vertrok. Het vijfjarig kind huilde niet meer, maar hing toch nog steeds aan haar japon en toog mede.

Toen zijn vrouw vertrokken was, kwam het vriendenhart van dokter Deluw weer boven. Gaarne zou hij zich met zijn ouden makker nog eens hebben verdiept in oude dingen, in de genoegens van Leiden, in herinneringen van de Pleizierige Sauskom, in wat niet al? Hij vond het evenwel beter, daartoe zijn gluiperigen dertienjarige te verwijderen.

“Ik kan niet begrijpen, Willem! waarom je niet reis wat gaat hengelen.”

“Hengelen!” zei de gluiperd, zijn tong uitstekende, “’t is ook wat lekkers!”

“Of wat schommelen met je zuster.”

“Ajakkes, schommelen!”

“De jonge heer schijnt van lezen te houden,” zei de heer Bruis.

“Ja somtijds, als ’t reis niemendal te pas komt,” antwoordde Dr. Deluw.

Gluiperige Willem werd boos, loerde naar den heer Bruis, sloeg zijn boek met alle macht dicht, stiet het over de tafel dat het een heel eind voortschoof, tot groot levensgevaar van het leege theekopje van den bezoeker, schopte zijn stoel om, welke handelwijze een specialiteit der jongere Deluws scheen te zijn, pruttelde iets tusschen zijn leelijke tanden, achter zijn dikke lippen, en vertrok, hevig met de deur smijtende.

“Och, die humeuren!” zei de gelukkige echtgenoot en vader.

Ondertusschen was nu de baan schoon voor het hernieuwen der vriendschap. De heeren staken ieder een sigaar op en begonnen over Leiden te spreken; en het zou juist genoegelijk geworden zijn, toen Jansje, die altijddoor met den tuinknecht had gestoeid, rood als een koraal binnenkwam, om te zeggen dat “daar een knecht was van mevrouw Van Alpijn, of dokter asjeblieft reis oogenblikkelijk dáár wou komen, want dat mevrouw zoo naar was.”

“Zeg dat ik aanstonds kom,” zei Dr. Deluw tot de dienstmeid en daarop tot zijn vriend: “Ik denk niet dat het veel te beduiden zal hebben. ’t Is miserabel in ons vak, dat de menschen je om alle wissewasjes laten halen.” [115]

Deze phrase nu, is een doktersphrase, die ik meermalen gehoord heb, zonder te begrijpen, waarom een geneesheer rede heeft om het den menschen kwalijk te nemen dat zij hem niet uitsluitend in doodelijke gevallen ontbieden. Moest het niet veeleer de patiënt zijn, die zich beklaagde dat zijn arts hem voor alle wissewasjes een visite aanschreef?

Hoe het zij, Dr. Deluw maakte zich gereed om naar dit wissewasje van mevrouw Van Alpijn te gaan zien.

“Het zal wel anderhalf uur aanloopen eer ik terug kan zijn,” zei hij, op zijn horloge kijkende; “vind ik u dan nog hier?”

“Ik weet het niet,” zei Bruis, die stellig plan gehad had dien nacht in de ongenoemde stad bij zijn vriend te logeeren; “ik wou zien dat ik van avond nog verderop kwam.”

“Kom, kom,” zei de dokter, “ik kom u hier afhalen, en gij soupeert met ons in de stad?”

“Ik weet niet,” antwoordde Bruis, die gaarne gezien had dat mevrouw bij deze uitnoodiging tegenwoordig geweest ware.

“Enfin!” zei de dokter: “wij zullen zien; ik zal u nu bij mijn vrouw brengen.”

Mevrouw Deluw was niet ver af, bezig met Jansje te beknorren over het leven dat zij maakte; “zij wist ook niet”, zei ze met een oog op den tuinknecht, “waarom er altijd wat aan dien tuin gedaan moest worden, als de familie er in was.”

Deluw droeg zijn vriend aan zijne vrouw op, en wilde vertrekken.

“Nog een woordje!” zei mevrouw Deluw.

“Wat, liefste?” zei de dokter.

“Zou daar niets aan te doen zijn?”

“Waaraan?”

“Aan die jongens.”

“Welke jongens? Willem en ….”

“Och neen! aan die jongens daar in ’t veld.”

“Wat wou je dan hebben dat er aan gedaan werd?”

“Dat het ze verboden werd,” zei mevrouw de doctorin.

“Maar lieve, daar hebben we immers ’t recht niet toe;” zei de dokter.

“Nu, ik vind het dan al heel indécent, en vooral voor Mientje, die daar altijd onder den cypres zit; zou je niet ….”

De dokter hoorde niet, maar was al weg.

Dit staaltje van echtelijke samenspraak betrof een vijftal knapen van acht of negen jaar, die zich op een kwartier afstands van [116]Veldzicht in het weiland bevonden, en het op dien brandendheeten achtermiddag veel frisscher vonden in het water van den tocht dan in hunne kleederen.

“Uw oudste dochter,” zei Bruis, toen hij met mevrouw Deluw alleen was, “schijnt veel van de eenzaamheid te houden.”

“O ja, mijnheer! ik beleef heel veel pleizier aan dat meisje. Ze is altijd met een of ander boek in de weer; ik verzeker u dat zij haar Fransch nog beter verstaat dan ik; zij leest Engelsch, en Hoogduitsch ook.”

“Kom aan,” zei de heer Bruis; “dat ’s pleizierig. Ja, hier in Holland zijn zulke heerlijke gelegenheden voor dat alles.”

Mevrouw Deluw meende dat deze opmerking de verdiensten van haar welp verkleinde.

“Het scheelt veel, mijnheer!” antwoordde zij, “hoe men van die gelegenheden profiteert; en mijn dochter studeert veel, studeert eigenlijk altijd. Haar grootste genoegen is studeeren; en ze houdt zich ook niet op met al die dingen, waar een meisje van haar jaren anders gewoonlijk pleizier in heeft.”

De heer Bruis hield niet van zulk soort van meisjes.

“Hoe oud is uw dochter?” vroeg hij.

“Zestien jaren,” zei mevrouw Deluw, haar hoofd oprichtende met moederlijke majesteit.

“Flos ipse;” prevelde de heer Bruis.

“En zoo als ik zeg,” ging mevrouw Deluw voort; “Engelsch, Fransch en Duitsch. Ik geloof dat ze nu weer met een Engelsch boek is uitgegaan. Heeft u haar niet gezien?”

“Ik heb een dame gezien die onder een boom zat te lezen,” zei de heer Bruis, die anders niet gewoon was een meisje van zestien jaar eene dame te noemen; maar hij dacht: Engelsch, Fransch en Duitsch, en altijd lezen!

“Och, dat is haar lievelingsplekje,” zei mevrouw Deluw; “wij zullen haar eens gaan opzoeken. Het is er koel, en wij kunnen er uitrusten.”

Zij naderden het lievelingsplekje; de dochter stond op, en neeg nogmaals voor den heer Bruis.

Mevrouw Deluw ging naast haar dochter op de tuinbank zitten, de heer Bruis vond er een stoel.

“Wij komen hier wat bij je zitten, Mina. “Wat lees je daar weer, kind? vast weer Engelsch?”

“Och neen, mama! ’t is maar zoo’n boek; ik wist zoo gauw niet wat ik mee zou nemen; ik zag dit liggen. Is Jantje weer zoet?”

Er was iets zeer schichtigs en onrustigs in het gelaat van Mientje. Het was, om de waarheid te zeggen, geen heel mooi meisje; ook al bleek, en met iets heel leelijks in de oogen, die altijd ter zijde uitkeken; daarbij had zij als waren ’t zenuwachtige trekken in haar gezicht, die den heer Bruis niet aanstonden. [117]

Mevrouw Deluw drong er niet op aan om het boek te zien. Voor zoover de heer Bruis merken kon, had het eene sterke gelijkenis op zeker werkje, getiteld “Amours et Amourettes de Napoléon”, waaruit zonder twijfel veel stichtelijks is te leeren voor een meisje van zestien jaar.

Eenige oogenblikken zat het drietal daar neder, terwijl mevrouw Deluw enkel het woord voerde tegen haar dochter, om gezegden uit te lokken, die hare groote voortreffelijkheden aan den dag konden brengen; en dan schudde zij weder eens het hoofd over de badende kleine jongens, een kwartier uurs verre in het land.

“O!” zei Mina, en haar vingers trilden zenuwachtig over haar boek, dat zij eigenlijk aan stuk zat te maken: “O! het is naar, dat het hier zoo onvrij is.”

Op dat oogenblik werd haar naam met eene half ingehouden stem uitgeroepen.

“Je wordt geroepen, kind!” zei mevrouw Deluw.

“Neen, mama,” zei Mina, en scheurde den omslag bijna van het boek af.

De heer Bruis sloeg met zijn stok boterbloemen en kransjes van ’t gras.

“Mina!” riep de stem op denzelfden toon; “waarom kom je nou niet? Den ouwe is naar de stad; en Jansje zegt dat mamalief op den koepel zit met een vreemden snoes.”

Mamalief zag dochterlief aan. De vreemde snoes deed alsof hij het niet merkte en, dicht aan de vaart getreden, scheen hij al zijn aandacht te wijden aan een voorbijvarende trekschuit, welke hij dolgraag “volk mee” had toegeroepen, had hij zijn valies en jas maar gehad.

Mevrouw Deluws oogen schoten vonken uit; zij kneep Mina in den arm. “Wat beteekent dat?” fluisterde zij; maar zij wilde ten overstaan van den vreemde geen “scène maken”.

“Hoor reis,” vervolgde de stem, “geen kuren! Ik weet heel wel dat je daar zit, maar ik durf daar niet komen; hier staat je stoeltje nog van laatst, en hier kan niemand me zien.” Hij zweeg een oogenblik. “Maar wat kan ’t mij ook schelen, als den ouwe maar uit is!”

Pof; daar sprong iemand van de schutting van N^o 32; de boomen ritselden; en op het lievelingsplekje der voortreffelijke verscheen een opgeschoten knaap van de jaren om op de conrectorschool te gaan, met een blauwe pet en een rond buis, en met een zeer dom, ondeugend en brutaal gezicht.

“Dat’s iets anders!” zei de opgeschoten knaap, zooras hij mama Deluw en den heer Bruis bemerkte.

“Jongeheer!” begon mevrouw Deluw, bevende van woede.

“Is Willem hier niet?” vroeg de opgeschoten knaap, imperturbabel.

“Neen, jongeheer!” antwoordde mevrouw Deluw, “en al was hij hier, Willem mag niet omgaan met een jong mensch, die me dochter [118]toe durft spreken, op een manier, die … die … die is, zoo als u gedaan heeft ….”

“Dat’s iets anders,” zei de opgeschoten knaap, “maar ik kan ’t niet helpen dat uw dochter mij naloopt. Haar stoeltje staat bij de schutting; niet waar, Mien?”

“Je bent een gemeene jongen” zei Mien, op haar lippen bijtende; “ik heb je nooit gekend, ik wil je niet kennen.”

“Dat’s iets anders!” antwoordde hij alweer, want dat gezegde was waarschijnlijk in die dagen op de conrectorschool onder de beschaafde vertalers van Livius en Virgilius aan de orde,—en zich omdraaiende: “Compliment aan den dokter.”

Hij maakte zich gereed fluitende het tooneel te verlaten.

Op dit oogenblik kwam Willem, “die met zulk soort van knapen niet mocht omgaan”, op.

“Ha!” zei de opgeschoten knaap; “daar heb je dat lieve jongetje, dat driemaal in de week den bink steekt. Dat’s iets anders. Willempje? hoe smaken de versche eiertjes uit het kippehok van den melkboer?”

En “Willempje” bij de hand trekkende, lachte de opgeschoten knaap recht smakelijk.

“Het zal mijn tijd worden, mevrouw!” zei de heer Bruis, zich houdende alsof hij niets gehoord had en uit een diep gepeins ontwaakte.

“Groet uw man nog wel hartelijk, maar het wordt wat laat. Dank uwe vriendelijke receptie! Je dienaar, juffrouw Deluw; dag, jonge heeren!”

En eer mevrouw Deluw, die natuurlijk “allerijselijkst confuus” was, iets zeggen kon, had de heer Bruis het lievelingsplekje reeds verlaten.

Hij haastte zich door de smalle kronkelpaden zijn weg te zoeken.

“Buikje!” klonk het met een sarrigen lach uit een der omhoepelde appelboomen.

De heer Bruis voelde al zijn bloed naar ’t hoofd stijgen; want het was de stem van den zesjarigen knaap, die zooras zijn vader de hielen gelicht had, natuurlijk was losgebroken.

De heer Bruis draaide zich naar alle kanten om, ten einde den kwajongen te vinden, maar hij zag hem niet. Echter kon hij niet nalaten eene beweging met zijn bamboes te maken, alsof hij hem een duchtigen slag toediende.

Hij kwam aan de deur; maar, onbekend met de geheimen van het slot, duurde het vrij wat, eer hij er in slaagde die open te krijgen, waarin hem natuurlijk zijn haast en schutterigheid tegenwerkten; terwijl de jongen in den appelboom, met allerlei verandering van stem, zijn academischen alias bleef herhalen.

“Goddank!” zei de heer Bruis uit den grond van zijn hart, toen hij de Meester-Jorislaan uit was, met het vaste voornemen om zich naar [119]het eerste logement het beste in de stad, die ik nooit noemen zal, te spoeden. Hij was juist nog niet veel koeler geworden.

“En nu uw vriend, Dr. Deluw!” vroeg mevrouw Bruis, toen haar goedhartige echtgenoot, acht dagen daarna, aan hare zijde van de vermoeienissen der reis zat uit te rusten, zich verkwikkende aan een groot glas rijnschen wijn met bruisend fachingerwater en suiker.

“Ben je daar prettig ontvangen? Was hij niet opgetogen u te zien? Heeft hij een lieve vrouw en mooie kinderen?”

“Mijn vriend Dr. Deluw, wijflief! heeft een heelen mooien theetuin, een vrouw, twee zonen en twee dochters, waar hij veel pleizier aan beleeft, vooral aan de oudste dochter.”

Toen roerde hij nog eens in zijn groot glas wijn, fachingerwater en suiker, en dronk het in ééne teug uit. [120]

Beste Vriend!

Toen ik de voorgaande bladen gedrukt zag, begreep ik dat er nog iets aan ontbrak, alvorens ik ze de wereld in kon zenden. Eerst had ik gedacht er eene scherpe Voorrede vóór te schrijven, zeer hatelijk tegen dezen of genen collega-auteur, die mij nooit kwaad had gedaan, maar daar ik een hekel aan had of jaloersch van was. Doch daar ik niemand kon bedenken, die in deze termen viel, moest ik wel van dit fraaie plan afstappen. Toen meende ik eene geheele slagorde van onderkraste en tweemaal onderkraste duchtigheden tegen de heeren recensenten te richten, die ik niet ken, en die mij … ik had kunnen zeggen: “zullen verguizen”; het is een plechtig woord en bij teleurgestelde schrijvers zeer gebruikelijk. Maar het was duizend tegen een, dat men mij verweet die uitvallen te hebben nageschreven. Daarop heb ik van alle hatelijkheden afgezien, hetwelk te beter was, daar ik ze in mijn boek ook niet had toegelaten. En dewijl ik plan had dat boek aan u op te dragen, besloot ik eindelijk al wat ik er nog over te zeggen had met die toewijding aan u samen te smelten, en daartoe schrijf ik deze Narede. Iets onaangenaams te zeggen zou mij nu geheel onmogelijk zijn; want hoe zou het gaan kunnen in de nabijheid van uwen naam?

Gij weet hoe en wanneer ik deze opstellen heb bijeengekregen. Zij zijn bedacht in verloren uren, tusschen de wielen en op het water, op wandelingen en in vervelende gezelschappen. Zij zijn geschreven in oogenblikken, waarin een ander zijn piano opensluit, of een pijp rookt, of over Don Carlos praat. Zij werden in gezellige uurtjes voorgelezen onder vrienden, alleen onder vrienden. Nu ze dan bijeenvergaderd zijn en aan het publiek worden overgegeven, hoop ik dat het publiek ze als zoodanig zal beschouwen. Al wie nu niet van Hildebrand houdt, moet ze maar niet lezen. Gij en de andere [130]academievrienden zullen er hem in hooren praten en vertellen, en er veel in wedervinden dat hij dikwijls mondeling met hen heeft behandeld. Zij zijn herwaarts en derwaarts gegaan met hunne respectieve doctorale graden, en dit boek zend ik hun na als eene gedachtenis aan ons genoegelijk verkeer, en mijn hartelijken vriendengroet voeg ik er in gedachte bij.

Wie Hildebrand is weet iedereen wel; er is somtijds met veel scherpzinnigheid naar geraden. Ook maak ik er geen geheim van, noch poog mij te laten doorgaan voor een veertig jaar ouder of een veertig maal beter dan ik ben. Het goede publiek hebbe vrede met den naam; ook is het om ’t even of men Jaap heet of Hildebrand.

Maar de naam van het boekzelf heeft mij veel moeite gekost. Het was zoo heel moeielijk de verschillende stukken onder één etiquette te brengen, en de uitgever wilde iets hebben dat niet al te versleten was. De camera obscura is tegenwoordig zeer op de spraak, en de aanhaling van Anonymus op de eerste bladzijde toont aan met welk recht ik dit werktuig hier heb durven tepasbrengen.

Soms verbeeld ik mij dat deze bundel papiers eenige verdienste zou kunnen hebben ten opzichte van onze goede moedertaal. Tot nog toe had zij voor den gemeenzamen stijl niet veel aanlokkelijks. Ik ben evenwel de eerste niet, die het waagt haar het zondagspak uit te trekken en wat natuurlijker te doen loopen. Ik hoop dat ik mij niet te véél vrijheden zal hebben veroorloofd, en vraag vergiffenis voor de drukfouten.1

Ach, ach, ach! die drukfouten zijn een kruis! Op bladzij 12 staat 19 in plaats van 17; op bladzij 13 (onderaan) staat (hoe is het mogelijk?) onverschilligst in plaats van onbillijkst. Ik wed dat er nog honderden in zijn die ik over het hoofd heb gezien! Maar ééne: die ik niet heb over ’t hoofd gezien, en die mij meer dan alle grieft, staat op bladzij 160. Ik weet zoo goed als gij, dat van een “schalksche boerin” te spreken, even dwaas is als te zeggen: “een geksche boerin”, en dat “zij lachte schalks” er evenmin doorkan, als “zij lachte mals”; en daarom had ik de maagd op bladzij 160 ook “schalk” laten omkijken. Toen kwam de letterzetter, en schudde daar het hoofd over, en zette “schalks”. Toen kwam ik, en werd boos op den letterzetter, haalde de S door en schreef er het gewone deleatur bij. Ik kreeg eene revisie, zag mij gehoorzaamd, en gaf het verlof tot afdrukken. Toen sloop ik weet niet welke hand nogmaals in de proef en verkorf het weer. Ik val die hand niet hard. Zij volgde het voorbeeld van vele en van bekwame handen. Maar ik bedroef mij, liefsche [131]vriend, dat men thans zoo onkundigsch onze schoonsche moedertaal is geworden, en zoo gewoonsch aan dien verkeerdschen uitgang, dien men bij de oudschere schrijvers te vergeefs zoeken zou.

Ziedaar eene lange historie van ééne enkele drukfout. Op bladzij 101 staat bragt in plaats van bracht. “Dat komt van die aanmatiging om met Bilderdijk te spellen!” Niet voorbarig, mijn waarde! wat ik u bidden mag. Ik heb eerbied voor iedereen die uit overtuiging andere spelregelen volgt, gelijk ik eerbied heb voor iedereens bekwaamheden en verdiensten, maar het zij hiermede:

Maar welke drukfouten en andere fouten het boek ook mogen aankleven, en hoe klaarlijk het ook de onbedrevenheid of onbevoegdheid van Hildebrand om iets te doen drukken, of te spellen moge aantoonen; ik weet dat u de toeëigening van dit bundeltje aangenaam zal zijn. Dat is althans iets, mijn vriend, en zoo het boek u bevalt, dan durf ik wel hopen dat het anderen bevallen zal. Indien het maar een weinigjen op u geleek! Het zou dan vol zijn van geestige, maar vroolijke en goedaardige opmerking, waarbij men niet aarzelt zichzelven in te sluiten; van dien welwillenden lach, die niets heeft van een grijns; het zou dan een toon van aangename gezelligheid hebben, waarbij men zich op zijn gemak gevoelt, en die den lezer zou boeien en bezighouden, en naar willekeur stemmen tot heldere genoegelijkheid en ongemaakten ernst! Het is maar een wensch, vriendlief!

Ik heb de Opdracht tot het laatst bewaard. Het is wel tegen de orde; maar het zij zoo. Daar zijn zoovele lezers die een boek met de laatste bladzij beginnen, dat het bijna op ’t zelfde neerkomt.

October 1839.

Zoo schreef ik voor zes maanden. Thans nog een enkel woord.

Men heeft mij verweten dat het niet aardig was, den man, aan wien ik mijn boek had opgedragen, tot een souffre-douleur van de drukfouten te maken, maar ik weet wel dat gijzelf daar geen oogenblik over hebt gedacht. Zoo heeft men zich ook hier en daar zeer beijverd de origineelen aan te wijzen van de personen, die ik heb opgevoerd, [132]en heb ik tot mijne groote voldoening bevonden, dat men in iedere stad, waar ik al of niet verkeerd heb, zes of zeven menschen wist op te noemen, van welke allen men mij om ’t zeerst opdrong dat zij het waren die voor dit of dat portret gezeten hadden. Ik dacht waarlijk niet dat er zóó vele Nurksen en Stastokken op dit benedenrond hunne beminnelijkheden ten toon spreidden, en sta verbaasd over den gedienstigen ijver, waarmee de vingers naar hen worden uitgestoken. Echter kan ik het goede publiek deze kleine genoegens niet betwisten of kwalijk nemen; maar ik neem de vrijheid het motto van Anonymus in het nog altijd “onuitgegeven boek” in herinnering te brengen, en in gemoede te verklaren dat mijn chambre obscure argeloos geplaatst wordt, dat ik er niet aan wend of keer, en nooit eenige beweging maken wil, om haar op een onbescheidene wijze te pointeeren. Dat ik ze nog niet op den Godesberg of te Milanen heb kunnen plaatsen doet mij, om den wille van hen die het hooge en het uitneemsche begeeren, bijzonder leed; maar het is mij gebleken dat de meerderheid ruim zoo tevreden was met mijn kleine, mijn Hollandsche tafereelen. Men moet begrijpen, dat wij de vreemden, dank zij levenden en “afgestorvenen”, al zoo op end’ uit kennen, dat het een heele aardigheid geworden is, voor de afwisseling, eens op onszelven te letten.

Ik neem deze gelegenheid waar, om mij bij een negenjarig vriend te verontschuldigen wegens de betichting omtrent “den bonten zakdoek” op bl. 3. Hij heeft verklaard er nooit in ’t geheel een bij zich te hebben, en ik ontlast mijn geweten door dit zijn verzet hier aan te teekenen. Streelend was mij de toejuiching der Hollandsche moeders ten aanzien van de schets harer kinderen, en van Prof. Vrolik ten opzichte van “Een Beestenspel” (ofschoon laatstgenoemd stuk toch maar het beste niet schijnt te wezen!); streelend vooral uwe goedkeuring, waarvan het gunstig voorteeken niet is gelogenstraft.

En als gij nu vraagt of ik geen plan heb in dit slag van schrijven nog eens iets meer te leveren? Ik antwoord dat het, bij zooveel aanmoediging als ik ondervinden mocht, een vreemd verschijnsel, en ook waarlijk ondankbaar wezen zou, indien ik het naliet. Verwacht dus mettertijd “Nieuwe Vertooningen van de Camera Obscura”, en neem ten tweeden male de opdracht van dit boekdeel aan.

April, 1840. [133]

Wie kent niet die ontzettende ziekte, die men in het dagelijksch leven met den gevreesden naam van zenuwzinkingkoorts gewoon is te bestempelen? Wie heeft onder haar geweld geen dierbaren zien bezwijken? Wie heeft haar nimmer bijgewoond, die verschrikkelijke worsteling der zenuwen en vaten, waar deze zich onderling het gezag betwisten, totdat de lijder—meestal, helaas!—onder dien kampstrijd bezwijken moet. Voor mij rijst menige angstige herinnering aan hare verschijnselen op. Ik zie nog die lijders, met die gebroken oogen, die zwarte lippen, die droge lederachtige handen, die vingers in altoosdurende beweging. Zij staan mij voor den geest, zoo als zij nu eens in een dof en mompelend ijlen als verdiept waren en in stilte bezig met hunne visioenen, en dan met een kracht, die niemand hun meer zou hebben toegeschreven, zich in hun bed ophieven, om daarna weder ineen te krimpen als in dierlijken angst. Zij staan mij voor den geest, ook in hun noodlottig stilliggen, in die treurig heldere tusschenpoozen, die den dood voorbeduiden. Nog zie ik al dien droevigen toestel van zuurdeeg om af te trekken, van natte omslagen om terug te drijven; dien gewichtigen overgang van afwasschende tot prikkelende middelen. Nog ruik ik de kamfer en de muscus, die de omstanders zoo zeer plegen te verschrikken. Nog voel ik het zielpijnigend dobberen tusschen hoop en vrees, het angstig ingaan van iederen nacht, het smachten naar het morgenlicht, en naar den arts. Nog hoor ik de betrekkingen duizendmaal de vraag herhalen “of dit nu niet de crisis zou zijn geweest?” en hun deerniswaardig zelfbedrog, als zij zich met in hun oog goede teekenen vleien, den dokter een zwaarhoofd achten, zijne uitspraken naar de inspraak van hunne hoop verplooien, zoo lang, zoo lang … tot (eindelijk nog onverwachts!) de harde waarheid bevestigd wordt, dat de ziekte hopeloos was, dat de dood zich onvermurwbaar had aangekondigd.

Maar ook, Gode zij dank! er doemen zoete herinneringen van herstelling bij mij op; bij mij, die zelf de gevreesde kwaal heb doorgeworsteld met de veerkracht der jeugdige sterkte, en die anderen, als uit hare kaken gered, zag opleven tot gezuiverden bloei. Die herstelling der gelaatstrekken, dat langzamerhand gezond insluimeren, en dat eerste ontwaken met gevoel van beterschap en rust; dat lang gewenschte kalm opslaan der oogen; die honger; dat eerste [136]opzitten; en die kinderlijke dankbaarheid voor het eerste glas wijn, dat werd toegestaan! O! gezond te zijn is een onschatbaar bezit, maar uit een ziekte te herstellen is een zalig genot!

In het begin van het derde jaar van mijn verblijf te Leiden, was er een jong mensch, uit Demerary geboortig, in mijne buurt komen wonen. Het is de gewoonte onder de studenten, in zulk geval elkander een bezoek te brengen. De jongeling beviel mij. Hij was van een openhartig, aantrekkelijk karakter, en van een zacht gevoel. Vooral dacht hij zeer teeder en aanhankelijk over de betrekkingen, die hij in zijn geboorteland reeds als knaap verlaten had, en die hij niet weder zou zien dan na zijn bevordering, waarom hij zich ook zoo veel mogelijk met zijn studiën haasten wilde. Om dien trek en dien ijver was hij mij lief; en hoewel ik, daar onze studiën en onze tijd van aankomen te veel verschilden, mij niet met hem in een geregeld verkeer begaf, zoo bezocht ik hem toch een enkele maal, en scheen hem dat dubbel aangenaam te zijn, omdat hij met mij vrijuit spreken durfde over dat, wat hem zoo na aan ’t harte lag en aan de meeste zijner jonge vrienden kinderachtig toescheen, of te ernstig om tot een onderwerp van gesprek te worden gemaakt.

Jan Adam Kegge.

Bij een dier bezoeken klaagde hij mij sterk over een zekere vermoeidheid en loomheid in de beenen, die hem sedert eenige dagen kwelde, en zeer kort daarop vernam ik, dat William Kegge, zoo heette hij, werkelijk ongesteld was. Een ongesteld student ontbreekt het nimmer aan gezelschap; en er sterft er misschien menigeen aan te veel oppassing. Ik koos, om hem te gaan zien, een uurtjen uit, waarin ik hoopte hem niet al te zeer omringd te vinden, en vond hem te bed. Ofschoon het nu uitgemaakt is, dat een studeerend jongeling, als hij toch eenmaal thuis moet blijven, veel vroeger zijn troost in de veeren zoekt dan een nijvere huismoeder, zoo was dit dan toch erger dan ik mij had voorgesteld. William was echter zeer monter en opgewekt. Ik bemerkte dadelijk, dat hij koorts had. Twee zijner intiemsten zaten voor zijn ledikant om hem wat op te beuren, en raadpleegden hem als scheidsman over een al of niet op te spelen kaart in een partij hombre, die dien namiddag in “de Pauw” gespeeld was, waardoor zij hem noodzaakten zich in verbeelding zevenentwintig kaarten in allerlei samenvoeging voor te stellen; gewisselijk een aangename tijdpasseering voor een zieke, maar uit haren aard toch wel wat vermoeiend. Ik gaf den beiden zieketroosters een wenk om dit gesprek liever te staken, en had ze gaarne te zamen zien vertrekken. Ik ried daarop den patiënt zich stil te houden, draaide de pit van de lamp wat neer, en liet het opgenomen bedgordijn vallen.

Ik verzocht hem een dokter te nemen; maar hij wilde er niet van hooren; een der vrienden zou bij hem blijven totdat hij sliep, en men zou den anderen dag afwachten. [137]

Den anderen dag had ik reeds vroeg de hospita van mijn buurman bij mij.

“Het was niemendal goed met meheer! Hij was in ’t midden van den nacht wakker geworden, had haar thee laten zetten, en was, wat zij volstrekt niet van haar meheer gewend was, zeer knorrig geweest; daarbij had hij haar zoo verwilderd aangekeken, dat ze “der tranemontane haast was kwijt geraakt en de schrik haar nog in de beenen zat”. Zij geloofde, “dat het niet goed was geweest, dat meheer zoo veul met een open raam zat, want daar waren die menschen uit vreemde landen toch maar niet aan gewend”, en zoo vervolgens. Ik kleedde mij en ging hem terstond zien.

Hij had nog koorts, en nu veel heviger, was zeer ontevreden over zijn bed, zijn slaapkamer, zijn hospita, in één woord, over alles; hij wilde een groot vuur op de voorkamer hebben aangelegd, en had daar alle verwachting van. Ik verzocht hem te blijven waar hij was, en liet oogenblikkelijk een dokter halen.

De dokter kwam en verklaarde de ongesteldheid voor bedenkelijk. De studeerkamer werd tot een ziekekamer ingericht, de patiënt met zijn bed derwaarts gebracht; aan zijn voogd geschreven. Deze kwam na een paar dagen. Het was een oud vrijer, die nooit zieken had bijgewoond en wien de handen buitengewoon verkeerd stonden, klein van verstand en dof van gevoel. Hij liet mij het bestier in alles over. De hospita was gelukkig eene zeer handige, bedaarde, knappe, dóórtastende en tegelijk hartelijke vrouw. Zij deed haar best; de dokter deed zijn best; een paar jongelingen, die ik, uit de menigte van die volstrekt waken wilden, gekozen had, deden met mij al het mogelijke; maar het hielp niet. De ziekte nam een noodlottigen loop; en na drie weken van angst en tobben, droegen wij den armen William Kegge naar het graf.

Een studentebegrafenis heeft iets plechtigs. Een lange sleep van menschen in den bloei des levens, die in rouwgewaad een lijk ten grave brengen, ten teeken dat die bloei des levens niet onschendbaar is voor den dood! Zij weten het wel, maar zij moeten het zien, om er zich van te doordringen. Het zou echter nog veel plechtiger zijn, indien allen doordrongen waren of konden wezen van dit gevoel; indien allen even zeer belang stelden in den overledene, even zeer deel namen in zijn dood; ja, indien maar allen, ook de achtersten, het Memento Mori zien konden dat vooruitgedragen wordt. Ook moesten de nooders van de liefhebberij afzien om met den langen trein te pronken en hen, die hem uitmaken, te vervelen met eenen nutteloozen omgang door de stad. Gewoonlijk wordt de baar door de stadgenooten van den doode gedragen of, indien die niet genoegzaam in getale zijn, door hen die met den doode uit dezelfde provincie of uit dezelfde kolonie afkomstig zijn. Voor William had men geen twaalf landgenooten kunnen vinden. Zijne beste vrienden droegen hem. Hij had nog zoo kort aan de hoogeschool verkeerd …! Er [138]was misschien onder dezen zelfs niet een enkele, voor wien hij zijn hart ten volle geopend had. Wellicht was ik, die hem toch zoo weinig had gezien, nog wel zijn vertrouwdste geweest. Althans hij had in den laatsten nacht van zijn leven, in een oogenblik waarop hij volkomen bij zijne kennis was, een ring van zijn vinger getrokken, met een kleinen diamant, en van binnen de letters E.M.

“Bewaar dat”—had hij met flauwe, maar nadrukkelijke stem gezegd—“het was mij heel dierbaar.”

Meer had hij er niet bijgevoegd.

De student voorzitter der rechtsgeleerde faculteit, tot welke William behoord had, hield eene korte toespraak bij het open graf. Toen wierpen wij, die hem gedragen hadden, er ieder een schop aarde in, en de voogd bedankte alle aanwezigen voor de eer den overledene aangedaan. De trein ging terug naar de gehoorzaal der academie en scheidde daar. De zwarte rokken werden uitgetrokken, de witte handschoenen hadden afgedaan. Elk keerde weder tot zijne oefeningen, zijne uitspanningen, zijne levende vrienden. Nog zes weken droeg deze en gene den smallen rouwstrik om de muts. Maar toen, tegen kersttijd, de studentenalmanak verscheen, en het verslag gelezen werd, waarin ook eenige regels aan de nagedachtenis van William Kegge waren gewijd, was er reeds menig academiebroeder, die al zijn herinneringsmiddelen moest bijeenroepen om zich voor te stellen hoe “die William Keg” er bij zijn leven had uitgezien.

Als de voogd er aan dacht of van sprak om naar de West te schrijven, was hij zoo verlegen met de zaak, dat ik eindelijk op mij nam den voorbereidenden brief te stellen, waarop dan de zijne met het doodsbericht en zijne verantwoording omtrent de zaken van den jongen overledene zoo ras mogelijk volgen zouden. Ik vervulde dien moeilijken plicht; en eenigen tijd na de afzending der beide tijdingen ontving ik van den vader van Kegge een brief vol van wel wat overdreven dankbetuigingen en vriendschapsaanbiedingen in antwoord.

Twee jaren later kwam de familie Kegge zelve in Nederland, en zette zich (zooals ik later vernam, schatrijk) in de stad R. neder. Ik kreeg hier het eerst kennis van, door een kistje havannah-sigaren, per diligence ontvangen, met een biljet van dezen, vrij zonderlingen inhoud:

“Een klein reukoffer van dankbaarheid bij onze komst in het moederland. Kom te R. en vraag er naar de familie die uit de West is gekomen, en gij zult hartelijk welkom worden geheeten door

Jan Adam Kegge.” [139]

Eenigen tijd na de ontvangst van dit “reukoffer”, hetwelk mijne vrienden niet nagelaten hadden van lieverlede voor mij in geur te doen opgaan, zat ik op een regenachtigen Octobermorgen, waarop ik juist niet te vroeg was opgestaan, in stil gepeins voor mijn ontbijt, toen zich beneden mij een buitengewoon gestommel hooren deed.

“Nog al hooger?” vroeg eene zeer luide stem, die ik niet kende, “drommels, tante! dat is in de hanebalken. Sakkerloot, ’t is hier suffisant donker, hoor! ik ben een kuiken als ik zien kan!”

Het is niet met zulk een vrijmoedige luidruchtigheid, dat zich de kapiteins van vergane schepen met onleesbare brieven in de met hen gestrande portefeuilles, of de “professeurs” van onbekende lycaea, die “tijdstroomen” aanbieden, of de doorgevallen kruideniers, die uit hunne verbrande pakhuizen niets anders hebben gered dan een mooie partij Zeeuwsche chocolade van duizend A’s, of de goedkoope portretteurs en silhouettemakers, die de eer hebben gehad uwen besten vriend ook af te beelden, of de konstenaars, die voor een spotprijs de geheele koninklijke familie in gips op uwe tafel willen zetten, of de reizigers met inteekenlijsten op onmisbare boeken, waarvan een professor zich heeft afgemaakt door ze een student op den hals te schuiven; het is, zeg ik, niet met zulk een vrijmoedige luidruchtigheid, dat opgemelde heeren, en al wat verder zich op eene listige wijze bij de studeerende jeugd indringt, om op haar medelijden, onervarenheid, of blooheid te speculeeren, gewoon zijn zich aan te bieden; want indien zij geen Fransch of Duitsch of Luikerwaalsch spreken om uw hospita te overbluffen, dan nemen zij de beleefdste, beschaafdste en tevredenste houding der wereld jegens haar aan; en wat de trap betreft, zij veinzen niet zelden er ten volle mede bekend te wezen. Ik was dus op dit punt gerust, en daar ik in eene stemming verkeerde, die voor afleiding vatbaar was, verheugde ik mij bij voorraad, een vreemd gezicht te zullen zien.

“De deur ging open, en er trad een welgedaan heer binnen, die een goede veertig jaar oud mocht zijn. ’s Mans gelaat was juist niet hoog fatsoenlijk, maar de uitdrukking er van bijzonder vroolijk en joviaal. Zijn verbrande kleur verried de warmer luchtstreek. Hij had levendige grijsblauwe oogen en zeer zwarte bakkebaarden. Zijn haar, waarin op de kruin een aanzienlijk hiaat begon te komen, was reeds hier en daar, naar de uitdrukking van Ovidius, met een weinig grijs doorsprenkeld. Hij droeg een groenen overrok, dien hij oogenblikkelijk losknoopte, en vertoonde zich toen in een zwart pak kleederen met een satijn vest, waarover een zware gouden halsketting tot beteugeling van zijn horloge. In de hand hield hij een fraai bamboes met barnsteenen knop.

“Kegge!” riep hij mij toe, als ik verbaasd opstond om hem te groeten, “Kegge! De vader van William! Ik ben gekomen om u, [140]het Museum, en den Burg te zien; en als je dan mee naar mijn huis wilt gaan, zulje me drommels veel pleizier doen.”

Ik was door dit bezoek geheel verrast, en op het hooren van den naam ontroerd. Ik beken, dat ik zelden meer aan den goeden William dacht, maar eene plotselinge herinnering, en dat wel uit den mond van den beroofden vader, deed mij aan.

Ik betuigde hem mijn genoegen den vader van den overleden vriend vóór mij te zien.

“Ja,” zei de heer Kegge, zijn horloge uithalende: “het was jammer van den jongen, hè! ’t Moet een goeie kerel geworden zijn. ’t Spijt me in mijn ziel.” En het gordijntje openschuivende voegde hij er bij: “Je woont hier duivels hoog, maar ’t is een mooie stand; dat heet hier de Breestraat, doet het niet?”

“Hier schuins over woonde William: dáár; waar nu de steiger staat.”

“Ei zoo, dan was je na buren! Ja, ’t is jammer, jammer, jammer.—Sakkerloot, is dat het portret van Walter Scott? Lees je Engelsch? Mooie taal, niet waar? Zou ik hier een complete editie van Walter Scott kunnen krijgen? Maar zij moet wat mooi, wat kostbaar zijn. Ik hou niet van die lorren. Mijn kinderen hebben er al één half verscheurd.”—En al weder op zijn horloge ziende: “Hoe laat gaat dat museum open? Ik moet volstrekt naar dat dooiebeesten-spel toe. Kan ik de Academie óók zien? Wat hebje al zoo meer?”

Op dien regenachtigen Octoberdag zag men Hildebrand met een vreemdeling door Leidens straten hollen, om eerst de doode beesten in het Museum van natuurlijke, en daarna de Farao’s in het Museum van onbekende historie te gaan aanschouwen; vervolgens een blik te werpen op de kindertjes, die nooit geleefd hebben, der Anatomie, en daarna op de portretten der doode professoren, die eeuwig leven zullen, op de Senaatskamer, van Scaliger “met den purperen mantel” af, tot op Borger met den houten mantel toe, waarvan er echter ettelijke den doodstrek duidelijk hebben gezet. Om een weinig verscheidenheid teweeg te brengen, bezochten wij daarop den Burg, die zelf een lijk is, vroeger bewoond door de Romeinen, Ada, en die Rederijkerskamer waarvan “zoo vele genieën” lid waren. Ten slotte zagen wij ook nog den Sineeschen en Japanneeschen inboedel bij den heer Siebold, en rustten eindelijk uit in de sociëteit Minerva, toen nog geschraagd door “de dubbele zuil” van dien broederlijken zin, die sedert roekeloos verbroken is. Wij aten vervolgens aan de open tafel in “de Zon”, en het was aldaar, dat de heer Kegge de algemeene verbazing en zelfs de volkomen verontwaardiging van een zeer lang heer tot zich trok, door de aanzienlijke hoeveelheid cayennepeper, die hij uit een opzettelijk daartoe op zak gedragen ivoren kokertje op zijn spijzen schudde, alsmede door zijne volstrekte verachting van bloemkool en bordeaux-wijnen, waardoor ik genoodzaakt werd een flesch port met hem te deelen. [141]

Na het diné vertrok ZEd. per diligence; evenwel niet dan na mij de belofte te hebben afgeperst, dat ik na afloop van mijn ophanden zijnde candidaatsexamen, zonder fout, een paar weken bij hem zou komen doorbrengen; als wanneer hij mij eens zou toonen hoe hij gewoon was menschen te ontvangen, en hoe goed zijn kelder was.

“Als je studeeren wilt,” zei hij; “ik heb een mooie portie boeken; en is er wat nieuws uitgekomen van Bulwer of zoo iemand, breng het voor mijn rekening mee; maar vooral een beste editie!”

Een paar weken daarna kreeg ik een brief ter herinnering aan deze mijne belofte, begeleid door een onmetelijk grooten pot West-Indische confituren, bestaande, voor zoo veel ik er van begreep, uit vele schijven rhabarber en groote stukken hengelriet, in quint-essence van suiker ingelegd. De heer Kegge meldde mij, dat “zijne vrouw en dochter, welke laatste, tusschen twee haakjes gezegd, een mooie brunette was, van verlangen brandden om mij te zien.”

Aan dit verlangen voldeed ik, en weinige dagen daarna zat ik tegenover de vrouw en de mooie brunette, onder een geweldig geblaf van twee spaansche hazewindjes, ten huize van den heer Jan Adam Kegge.

De kamer waarin ik mij bevond leverde een schouwspel op van de weelderigste pracht, met de grootste achteloosheid gepaard. Overvloed van zwierige meubelen vervulde haar, welke allen het onhuiselijk aanzien hadden van splinternieuw te zien. Een breede, veeloctavige piano-forte stond opengeslagen en lag bevracht met een aantal boeken, een hoop dooreengeworpen muziek, en een gitaar. Een gladhouten muziekkastje stond open, en een der spaansche hazewindjes vermaakte zich een weinig met dat gedeelte van den inhoud hetwelk niet op de piano zwierf. Een allersierlijkst pronktafeltje stond beladen met allerlei aardigheden en mooie beuzelingen, reukflesschen, handvuurschermen, magots, kinkhorens, sigaarbusjes en kostbare plaatwerken. Een zilveren pendule met een paar vazen van hetzelfde metaal rustten op een schoorsteenmantel van cararisch marmer, en op een trumeau, onder een reusachtigen spiegel daartegenover, zag men een groep van de schitterendste opgezette vogels met spitse bekken en lange staarten, die ooit levend of dood geschitterd hebben. Een marokijnen kleinodiënschrijntje stond er halfgeopend naast. In de vier hoeken der kamer prijkten vier zwaar vergulde standerdkandelaars. Het vloertapijt was uit gloeiend rood en even gloeiend groen geweven. De neteldoeken gordijnen waren met oranje en lichtblauwe zijde overplooid. Gelijk bij alle ijdele menschen, hingen ook in deze huiskamer aan den wand de levensgroote en zeer behaagzieke portretten van mijnheer en mevrouw; mijnheer in een almaviva met een sierlijken zwaai gedrapeerd, en een oogopslag als van een aangeblazen dichter; mevrouw, zeer laag gekleed, met een dik parelsnoer om den hals, een kanten plooisel om de japon, en schitterende [142]armbanden. Een derde schilderij stelde een groep van vier kinderen voor, waarbij aan de schoone brunette vooral niet was te kort gedaan. De beeltenis van William, die de oudste geweest was, miste ik met smart; maar het was natuurlijk, want het stuk was eerst sedert de overkomst der familie in het moederland geschilderd. Voor de sofa, waarop de schoone dochter van den huize was gezeten, lag een tijgervel met rood omzoomd; en de armstoel van mevrouw was zoo ruim en zoo gemakkelijk, dat zij er als in verzonk.

Toen ik binnentrad zat mama met het windhondje Azor, dat met minder muzikale neigingen begaafd scheen dan het windhondje Mimi, op haar schoot, en liefkoosde het, terwijl de dochter haar borduurwerk had neergelegd, om zich met een grooten witten kaketoe met gele kuif te onderhouden.

Mevrouw Kegge was eer klein dan groot van gestalte, aanmerkelijk jonger dan haar echtgenoot, aanmerkelijk bruiner dan haar dochter en, wat zij ook mocht geweest zijn, op dit oogenblik aanmerkelijk verre van eene schoonheid in de oogen van een Europeaan. Haar toilet was, ik moet het bekennen, eenvoudig genoeg, en ik zou haast zeggen eenigszins slordig; maar waar is het, dat er veel werd goedgemaakt door een zonnige ferronière op mevrouw Kegges voorhoofd en een zware gouden ketting op mevrouw Kegges voormaligen boezem; hoezeer ook deze versierselen zich het air gaven van bij mevrouw Kegges tegenwoordige kleedij volstrekt niet te willen passen. Zij scheen verlegen met mijn bezoek, en had wel het voorkomen een weinigje verlegen met alles te zijn; ook met de pracht die haar omringde, en het karakter, dat zij had op te houden.

Haar dochter kwam haar te hulp. Een goede uitvinding van sommige moeders: dochters te hebben. Zij hief zich, om mij te groeten, eenigszins plechtig van de sofa op, terwijl de zwarte knecht mij een stoel gaf, veel dichter bij haar dan bij haar mama, en betuigde haar genoegen mijnheer Hildebrand te zien. “Papa had er zich zóó veel van voorgesteld mijnheer Hildebrand eens te bezitten. Niet lang zeker zou hij zich laten wachten; maar eene dringende commissie had hem uit geroepen.”

Inderdaad, het was een schoon meisje, die dochter van den heer Kegge. Zij had den fijnen neus en den mond van William, maar veel schooner oogen dan deze had gehad. Heerlijke, donkere, tintelende oogen waren het, die tot in de ziel doordrongen. Als zij ze opsloeg, blonken zij vurig en onversaagd, en toch, als zij ze neersloeg, hadden zij iets bijzonder zachts en kwijnends. Heur haar hing in menigte van lange glinsterende krullen, naar engelsche wijze, langs haar eenigszins bleeke, maar mollige wangen. Ik wist dat zij drie jaar jonger was dan William, die nu ongeveer twintig jaren zou geteld hebben; maar, naar den aard der tropische menschengeslachten was zij ten vollen ontwikkeld. Een weelderig négligé van wit batist en kronkelige tule kleedde hare rijzige gestalte, en zij had geen anderen [143]opschik dan een bloedigen robijn aan haar vinger, die de oogen trok tot haar kleine zachte handekens.

De schoone brunette hield het gesprek vrij wel gaande, en vulde de gapingen aan door allervriendelijkst met den kaketoe te converseeren en hem kleine stukjes beschuit uit hare hand te laten oppikken, bij welke gelegenheid ik doodsangsten uitstond voor hare schoone vingeren. Men gevoelt, dat ik het begunstigde dier uitermate prees.

“O, hij praatte zoo aardig. Zij was nu begonnen hem haar naam te leeren uitspreken; Coco, hoe heet de vrouw?”

En zij aaide Coco zoo zacht over den kop, dat ik wenschte Coco te zijn.

De lieve naam kwam echter zoomin van ’s mans hoornachtige lippen, als ikzelf in staat zou geweest zijn dien voort te brengen. Na lang vleiens kwam er: “Kopje krauwen.”

Dit was klaarblijkelijk eene vergissing, en Coco boette die duur genoeg. De schoone oogen begonnen te vonkelen, en de lieve hand gaf den onwilligen met een gouden naaldekoker een gevoeligen slag op den kop; ten gevolge waarvan de heer Coco, met een schuinslinks gebogen kruin en kleine pasjes, naar het verwijderdste gedeelte van zijn kruk retireerde, en daar in die houding zitten bleef met een ter bescherming opgeheven poot, ongeveer als een schooljongen op wien de meester onheildreigend uitschiet.

“Papa leert hem soms zulke woorden uit een aardigheid,” zei de vertoornde schoone; “maar ik vind het zeer onaangenaam.”

Mama zag met een zekeren angst naar haar dochter op.

Ik zocht naar een nieuw onderwerp van gesprek, en was juist van plan de portretten te hulp te roepen, als mijnheer Kegge te huis kwam.

“Onsterfelijke vriend!” riep hij mij toe; als waren wij ons geheele leven door de teederste banden van vriendschap, waarvan ooit in een album gesproken is, “verknocht, verstrengeld” en, als het rijm medebrengt, “verengeld” geweest: “Onsterfelijke vriend! daar doe je wel aan. Kom aan, dat’s goed. Nog niets gebruikt? Wat wil je hebben? Madera, teneriffe, malaga, constantia? witte port? vruchtenwijn? Lieve kind, laat onmiddellijk de likeuren komen. Hoe zit jij daar zoo te druilen, Lorre?”

“Hij heeft knorren gehad, papa,” antwoordde de dochter, “omdat hij andere woorden spreekt dan die ik hem geleerd heb.”

“Allemaal gekheid! Hoe meer woorden hoe beter! Poes, poes! kopje krauwen! gekskap!…”

“Papa, ik had het waarlijk liever niet.”

“Nu, nu, Harriot my dear! Ik zal ’t niet weer doen.—Maar wat zegje van onzen gast, mijnheer Hildebrand? En wat zegt mijnheer Hildebrand van mijn dochter?…”

Wij waren beiden verlegen, en hadden niets van elkaar te zeggen. [144]

“Allemaal gekheid!” riep de heer Kegge; “je zult wel familiaar worden. Voortaan geen mijnheeren of dames, maar Henriette en Hildebrand, alstjeblieft.”

Juffrouw Henriette Kegge stond op, om met zeer veel ijver op de piano een boek te zoeken.

De knecht had intusschen bevel gekregen de aangebodene verkwikkingen te brengen, en zette te dien einde een onmetelijk groote vierkante sandelhouten kist op tafel, met het woord Liqueurs in sierlijke trekletters bemaald. Ik houd niet van die coffres-forts der gastvrijheid, die door slot en grendel schijnen aan te toonen hoeveel prijs men zelf op hun inhoud stelt. Naar de woorden van den heer Kegge evenwel te oordeelen, geloof ik dat ik hem wezenlijk zou hebben verplicht, indien ik had kunnen besluiten al de zes karaffen, die er, met haar bijbehoorend gezelschap van glazen, in eens werden uitgelicht, na elkander leeg te drinken. Met een glas madera heette hij mij welkom.

“Hoor reis, onsterfelijke!” ging de heer Kegge voort, “dit is nu mijn huis, dit mijn vrouw, dit mijn oudste dochter, en straks zul je al de kinderen zien; niet waar Hanna? Dan ken je hier de taal en de spraak zoo wat. Je moet maar denken: wij in de West zijn familiaar. In Europa is men vrij wat stijver. Je hebt hier adellijke heeren en groote hanzen; daar behoor ik niet toe; waarachtig niet; ik ben niet van adel; ik ben geen groote hans; ik ben een parvenu, zoo je wilt.”

Henriette verliet de kamer.

“Maar ik heb, Goddank! niemand naar de oogen te zien; dat’s één geluk! Leve de vrijheid, en vooral hier in huis! Je doet en laat hier alles wat je goed vindt, slaapt zoo lang als je wilt, eet goed, drinkt goed—dat zijn de wetten van het huis. Waar is Henriet?”

“Naar haar kamer,” antwoordde mevrouw Kegge. “Zij kleedt zich voor het diné.”

“Dan moeten de kinderen nog effen komen!”

Er werd gescheld. De zwarte knecht kreeg zijne bevelen, en de kinderen verschenen.

Er traden twee mooie jongens binnen, de een van negen, en de andere van tien jaren. De ondeugd zag hun uit de brutale zwarte kijkers, en zij waren er, helaas! niet leelijker om. Zij droegen blauwlakensche pakjes met tallooze vergulde knoopen over de schouders, breed omgeslagen en breed geplooide batisten halskragen, geen das, en lage schoenen met witte kousjes. Daarna kwam een meisje van zeven jaar met lange zwarte haarvlechten en bloedroode strikken op den rug; een jongen van vijf, in een schotschbont blousetje; weder een meisje, van een jaar of drie, met bloote voetjes in gekleurde laarsjes; en eindelijk, op den arm eener min, een kind, dat niets meer aanhad dan het witte jurkje dat men zag, en het witte hemdje dat men niet zag,—verontrust u niet, lieve Hollandsche moeders! [145]het schaap zag er volmaakt gezond uit—met een gouden rammelaar in de eene hand en een korst brood in de andere.

“Nu hebje ze allemaal gezien,” riep papa, de kleinste van den arm der minne nemende en op zijn schouder zettende; waarop het kind allerliefst schaterde van lachen en met de bloote beentjes spartelde en trappelde, dat het een lust was om aan te zien. “Ik heb er elf gehad; William, dien je gekend hebt; Henriet, die je gezien hebt; nu is er een heele gaping; eerst kreeg mijn vrouw een miskraam, en daarop een dood kind; de vierde is tien jaar oud geworden en toen aan de koorts bezweken; nu komen de jongens; hier hebje Rob, en daar hebje Adam, mijn petekind; die zijn allebei nog ondeugender dan hun vader, toen hij zoo klein was; tusschen hem en dit meisje is er weer eentje dood; dat werd door een beest van een negerin vergeven op zijn anderhalf jaar; dit meisje heet Hanna, naar mijn vrouw; dat ’s een mooi klein ding, is het niet? en die kleine jongen heet Jan; niet waar, boer? Hier hebben we Sofietje; en het kleintje heet Kitty.”

Na deze optelling van zijn kinderen, schonk hij ze allen een glas malaga in, en liet zelfs de kleine Kitty daarvan proeven, die een leelijk gezicht zette, een uitwerksel dat den oorsprong van haar leven zeer vroolijk maakte. Mama speelde met den krullebol van Rob, en Rob met den staart van Azor; Adam prikte zijn zuster Hanna zachtkens met een speld in den nek, en buitelde daarop naar den kaketoe, die zichtbaar bang voor hem was; Jan en Sofie begonnen een twistgeding ter zake van het hazewindje Mimi. De heer Kegge gaf zijn jongste spruit weer aan de min over.

“Zie zoo, minne!” zeide hij: “nu maar weer naar de kinderkamer! Vort, jongens! Veel pleizier!”

En de geheele stoet verdrong zich lachende en juichende in de deur, en stoof henen.

“Als je nu eens weten wilt waar je slaapt, onsterfelijke!” hervatte de heer Kegge, die dezen naam voor mij gekozen scheen te hebben, “ga dan mee als je wilt; dan kanje meteen de bibliotheek zien.”

Hij bracht mij naar een achterbovenkamer, die op den tuin uitzag. Nog nooit zou ik te midden van zooveel weelde hebben geslapen. Een lit d’ange, een canapé, een chaise longue daarenboven, een pendule, een psyché, een waschtafel van satijnhout, met tot de geringste benoodigdheden voor het toilet meer dan voorzien.

“Je bent niet bang voor dat wapentuig daar in den hoek?” zei de heer Kegge, naar een paar indiaansche bogen en een dozijn wie weet hoe vergiftige pijlen wijzende. “Hier is de schel; als je wat noodig hebt, dan rammel je maar dat het huis dreunt.”

Wij gingen daarop naar de bibliotheek, waar een lustig vuur brandde en een schat van Voyages pittoresques en hedendaagsche literatuur, op de keurigste wijze gebonden, bijeen was.

“Hier ga je nu maar heen, als je je verveelt! Die sofa is nog al [146]makkelijk. In deze laden zijn platen; al wat je hier ziet is meestal in Engeland gekocht, en nu completeert Henriet het zoo wat. Ik kan me met die snorrepijperij niet altijd ophouden. Henriet heeft twee jaar te Arnhem school gelegen. Maar toen zijn we in ’t land gekomen, en hebben haar thuisgehaald; ze was te groot, en ze moet nu zelf maar verder haspelen. Engelsch kon ze al; en als je in twee jaren geen Fransch kunt leeren, dan leer je ’t nooit. Dat lange schoolgaan—allemaal gekheid. Ik laat geen van me kinderen meer schoolgaan; ze krijgen patente meesters aan huis. Gouverneurs en gouvernantes wil ik niet onder mijn oogen zien. En wat de meisjes betreft: mijn vrouw verstaat geen woord Fransch, en toch heeft ze elf kinderen gehad, weetje …. Zie je dien opgezetten tijger? Dien heb ik zelf op mijn suikerplantage geschoten!… De deugniet had al driemaal een kalf komen weghalen.”

Wij gingen verder, en in den tijd van een half uur had de heer Kegge mij al de kamers van het geheele huis, den tuin, den stal en het koetshuis laten zien, alles onder even drukke en schutterige gesprekken, waaruit het mij meer en meer bleek, dat de heer Jan Adam Kegge zeer ingenomen was met zijn rijkdom, zijn kinderen, en zichzelven. Hij scheen er volkomen van overtuigd te zijn, dat hij een onuitputtelijk fortuin had en dat hij “een perfecte goeie kerel” was; tienmaal beter dan alle mogelijke “groote hanzen en adellijke heeren”, en volkomen gerechtigd om alle wereldsche zorgen en welvoeglijkheden met zijn lievelingsuitroep af te doen: “allemaal gekheid!”

Toen wij alles gezien hadden, wachtte mevrouw ons in de eetzaal.

Henriette verscheen er in eene japon van blauwe zijde, die haar niet volkomen zoo goed stond als haar wit négligé. Ik had de eer tusschen haar en mevrouw haar moeder te worden geplaatst. Mijnheer zat over mij, en de kinderen schaarden zich naar goedvinden. Bij het couvert van den oudsten, die trouwens ook al tien jaren telde, stond een karaf wijn zoo goed als bij het mijne. Aan het eind der tafel stond nog een stoel ledig; en toen wij allen gezeten waren, kwam er een kleine, magere vrouw binnen, nog veel bruiner dan mevrouw Kegge. Zij kon omstreeks zestig jaren oud zijn, als eenige te voorschijn komende grijze haren deden vermoeden; valsch haar droeg zij niet. Zij was in het zwart gekleed, maar droeg een omgespelden neusdoek van hoogroode oostindische zijde. Achter haar ging een schoone lange-hond, die zoodra zij plaats genomen had zich bij haar stoel nederzette en zijn kop in haar schoot lei, waar zij hare bruine hand op rusten deed. Er was iets indrukmakends in deze verschijning, schoon niemand acht op de binnenkomende sloeg. Men noemde haar grootmama; doch ik twijfelde soms of dit niet maar een naam was, haar in scherts gegeven. Zij zelve sprak weinig en eenigszins gebroken, maar eenmaal zag ik haar veelbeduidend het hoofd schudden, toen de heer Kegge vertelde “dat hij den koop van dat [147]nieuwe rijtuig maar gesloten had, en dat zij nu voortaan nog makkelijker naar de kerk zou rijden.”

“Kom, kom!” riep hij toen, “geen hoofdschuddingen! dat’s allemaal gekheid. ’t Zal het mooiste rijtuig van de stad zijn, en de groote hanzen en adellijke heeren kunnen er een punt aan zuigen. Ik heb zin om er een wapen op te laten schilderen met een gouden keg2 op een zilveren veld, en een groote planterskroon er bovenop van suikerriet en koffieboonen.”

“Ik zou er maar J.A.K. op laten zetten,” zei de oude dame droogjes: “je kunt immers de letters met net zooveel krullen maken als je maar wilt.”

Ik beschrijf u het diné niet, met al zijn opscherpende tomaat- en andere sausen, cayenne, soya, kruiderazijn, atjarbamboe, engelsche pickles en wat dies meer zij; noch zal het wagen u een denkbeeld te geven van den portwijn van den heer Kegge, die hij door een extra-extra gelegenheid had, maar die dan ook zóó was, dat de heer Kegge verklaarde een zeeuwsche rijksdaalder te willen zijn als men hem ooit, als men hem ergens anders dan misschien bij den koning van Engeland, zóó drinken zou. Mevrouw at veel, en Henriette weinig; maar men moet bedenken dat de laatste oneindig meer sprak; ook regelde zij de tafel, en droeg zorg, dat men de gerechten in behoorlijke orde nuttigde, niettegenstaande haar papa zich daar wel eens tegen bezondigde, en dan met een “allemaal gekheid” de fout verschoonde. De hazewindjes van mevrouw waren allerbescheidenlijkst stil, omdat zij ontzag hadden voor den langen-hond der oude dame; maar de kinderen, die “vrij werden opgevoed”, maakten een vreeselijke drukte.

Na den eten bood de zwarte knecht koffie aan, en moest ik een schotsche likeur proeven, die als vuur in de keel was.

De oude dame was na den afloop van het diné terstond opgestaan en vertrokken, gevolgd van haar getrouwen hond. De kinderen waren in de eetzaal gebleven, waar de kleine Hanna de compôte met morellen tot zich trok en daaruit, terwijl het gezelschap scheidde, zichzelve en hare broertjes nog eens bediende, op mama’s vriendelijk verzoek zich aan deze verkwikking niet verder te buiten te gaan, niets antwoordende dan dat het zoo lekker was.

“Je zult niet kwalijk nemen dat ik eens naar de bibliotheek ga,” zei de heer Kegge; “dit is mijn studie-uurtje!” En met een weinig bedwongen geeuw verliet hij de kamer. [148]

Mevrouw zette zich in eene gemakkelijke houding op de sofa neder, wierp een bonten zijden zakdoek over haar hoofd en bereidde zich insgelijks tot de siësta.

De schoone brunette en ik bleven dus zoo goed als alleen in de schemering, slechts verhelderd door de grillige vlammen van het lustig brandend kolenvuur. Zij zette zich in een vensterbank neder en betuigde er zich in te verheugen, dat zij na den eten aangenaam gezelschap had.

Dit was allerliefst; maar ik merkte aan, dat een eenzaam schemeruurtje ook zijn waarde heeft.

Zij hield er niet van. Zij hield van veel licht, veel discours, veel menschen; “en helaas”, voegde zij er bij, “er is hier volstrekt geen conversatie.”

Ik verwonderde mij over het verschijnsel van een stad met zoo veel duizend inwoners, zonder eenige conversatie.

“Ach,” antwoordde Henriette: “men moet denken, de menschen zijn hier verschrikkelijk stijf; het zijn allemaal coterieën, waar men niemand in opneemt. Daar zijn nog wel families genoeg, die gaarne met ons zouden omgaan, maar … die conveniëeren ons weer minder.”

Ik begreep zulk een toestand volkomen. Er zijn in iedere stad huisgezinnen, die volstrekt niet georiënteerd zijn in hunne eigenlijke plaats en stand; familiën zonder familie, die den neus optrekken voor den eenvoudigen, den deftigen burger, wiens vader en grootvader ook eenvoudige en deftige burgers waren, maar verbaasd staan, dat de eerste kringen hen niet met open armen ontvangen. Lieve menschen! van waar komt u deze laatdunkendheid? Moeten dan, mevrouw, omdat uw echtgenoot een ambt bekleedt dat hem tot het waterpas van zes, zeven groote heeren in de stad opvoert, de zes, zeven vrouwen dier groote heeren terstond vergeten, dat uw geboorte burgerlijk, uw afkomst burgerlijk, uw toon burgerlijk is? Of bevreemdt het u, rijke koopmansgade! dat de hoogste kringen niet tot u zijn toegenaderd, naarmate uw echtvriend langzamerhand een grooter huis is gaan bewonen, zijne bedienden in liverei heeft gestoken, meer paarden en misschien wel een heerlijkheid heeft gekocht? Moet dan, mejuffrouw! omdat uw vader met ettelijke tonnen gouds uit Oost of West terugkwam, en den achtbaarsten patriciër, den besten edelman naar de oogen steekt door uiterlijke praalvertooning, die achtbare patriciër, die doorluchtige edelman al de uwen terstond de hand reiken, en u tot gade voor zijnen zoon begeeren? Weet gij dan niet, dat indien de kringen, welke gij zoo verlangend zijt binnen te treden, zich voor u openden, gij in gestadigen angst zoudt verkeeren voor eene toespeling op uws vaders afkomst, eene hatelijkheid op uw aangewaaiden rang? Zou het niet veel beter zijn, indien gij u rustig aansloot aan den stand waartoe gij behoort, die even goed is als een hoogere, en waarin gij zoudt worden geëerd en ontzien? Moest gij niet veel liever de eerste onder [149]de burgers dan de laatste, de bij gedoogen toegelatene, onder de grooten zijn? Waarlijk, ik begrijp hunne terughoudendheid beter dan uwe eerzucht. Zij zijn volkomen tevreden met het verkeer onder huns gelijken; zij schromen avances te doen, die hun naderhand zouden kunnen berouwen; de mevrouwen vreezen, dat zij nu en dan voor elkander over hare nieuwe kennissen zouden hebben te blozen, indien zij u en amitié namen, en gij verriedt eens uw nieuwelingschap of volkomen misplaatst zijn in de kaste, waarin gij waart toegelaten zonder in hare geheimenissen te zijn ingeleid!… Of, korter nog; zij zien niet in, waarom zij juist u in haren omgang zouden opnemen.—Maar gijzelve, die gedurig op uw teenen staat om in haar vensters te kijken en het af te zien hoe zij haar huis stoffeeren, haar disch arrangeeren en hare bedienden dresseeren; gij, die haar plaagt, en tart door uw toilet kostbaarder te maken dan het hare, die er beurtelings de nabootsing, de parodie, en de charge van uitstalt; die terwijl gij over den onchristelijken hoogmoed der groote dames klaagt, die de deur sluiten voor eene familie, die niet tot haren stand behoort, uw eigen deur op het nachtslot gooit voor familiën, die wèl tot uwen stand behooren: ik weet niet hoe het komt, dat gij deze dwaze eerzucht niet lang hebt afgeschud. Een ordinaris kip is zoo goed als, en misschien beter dan een fazantehen, maar ze behoort daarom niet in het hok der goudlakenschen. Zoo zij dan den kippenloop veracht, mag zij alleen gaan zitten onder dezen of genen sparreboom, en pikken zich in de veeren, en aan de voorbij zwemmende eenden wijsmaken, dat haar nicht in den tienden graad ook een fazantehen is. Maar de kippen in den loop hebben samen ruim zoo veel genoegen als zij in haar eenigheid, achten elkander, bewonderen elkanders eieren, en kakelen en klokken dat het een lust is. Doch voor u heb ik eene andere vergelijking. Gij zijt vledermuizen, bij de vogelen niet gezien, en de muizen verachtende, die geen ander genoegen hebben dan in het schemeruur wat vertooning te maken met een soort van vleugelen, die haar waarlijk staan of ze haar niet toekomen.

Het bleek mij in dit schemeruur, dat de schoone Henriette zich met deze ongelukkige eerzucht pijnigde. Mevrouw kende ik nog niet; maar mijnheer, schoon alles bruskeerende, wat groot en hoog was, sprak mij veel te veel van adellijke heeren en groote hanzen, dan dat ik hem niet van eene heimelijke jaloezie verdacht zou hebben. In zijn trotsch belijden “zoo je wilt, een parvenu te zijn” was misschien even veel spijt als oprechtheid.

In den loop van ons gesprek verhaalde Henriette mij wonderen van het huis en de paarden en de slaven, die de familie in de West had; een slaaf voor den zakdoek, een slaaf voor den waaier, een slaaf voor het kerkboek, een slaaf voor den flacon! Zij kwam ook op haar kostschool, en klaagde over de nare madame, die door al de meisjes gehaat was, en verhief hemelhoog de allerliefste Clementine zus en zoo, haar beste vriendin, waarmee zij “in alles sympatiseerde”. [150]

Zij had eene “onbegrijpelijken zin” om in Den Haag te wonen, of een reis door Zwitserland te doen; bij welke gelegenheid zij liefhebberij toonde om al die bergen te bestijgen, welke gewoonlijk niet door dames bestegen worden. Zij vond het onuitstaanbaar dat de menschen hier over het gordijntje gluurden als zij een dame te paard zagen, en dat men zich nooit in deze stad met een heer in ’t publiek kon vertoonen of er werd gezegd dat men verloofd was; een grieve, welke ik door alle mogelijke dames tegen alle mogelijke steden heb hooren inbrengen, maar waarvan ik het ijselijke zoo ijselijk niet inzie.

Terwijl wij nog zaten te schemeren ging de deur open, en door twee of drie van de kinderen werd eene vrouwelijke gestalte meer binnengegooid dan ingeleid, onder het gejuich van “Saartje met een mof! Saartje met een mof!”

Een diepe zucht rees op uit den schoonen boezem van Henriette.

De gestalte, uit het licht in den donker komende, kon waarschijnlijk geen hand voor oogen zien, en bleef in de deur staan; de kinderen trokken weder af, en wij hoorden hen in den gang voortjuichen: “Saartje met een mof! Saartje met een mof!”

“Kind!” zei Henriette tot de binnengekomene: “Wat kom je ontzaglijk vroeg; mama slaapt nog.”

“Wat zegje, Harriot?” riep mevrouw met een schorre stem, wakker wordende: “Wat wilje kind? is er iets? hebje nog geen licht op?”

“Nicht Saartje is daar al,” was het antwoord. “De kinderen zeggen;” voegde zij er lachend bij; “de kinderen zeggen, met een mof!”

De gestalte kwam, op het geluid af, naderbij, en vroeg met een heele lieve stem naar de gezondheid van nicht Kegge en nicht Henriette.

“Och!” zei de laatste, “je bent er toch niet ver af; schel reis om het licht, wilje?”

Nichtje gehoorzaamde, en ik verlangde naar de lamp. Het licht kwam binnen, en ik ontwaarde bij zijn schijnsel een jong meisje, misschien van de jaren, maar nog niet van de ontwikkeling van Henriette. Een allerliefste taille, in een zeer simpel winterjaponnetje gekleed, maakte zich los uit de plooien van een bruinen lakenschen mantel; een gegaufreerd kraagje sloot stemmigjes om een allerblanksten hals; en toen zij haar eenvoudig kastoor hoedje afzette, vertoonde zich, onder een schat van los neerhangende blonde krullen, een allerinnemendst zacht en liefelijk gelaat. Zij bloosde op het onverwacht gezicht van een persoon meer dan zij vermoed had. Ik haastte mij haar van hoed en mantel te ontlasten, en ook van de mof, in wier gezelschap zij was aangekondigd. Zij bloosde nog sterker over deze gedienstigheid en wilde zich die volstrekt niet laten welgevallen. [151]

Henriette nam de mof in de hand. Het was geen alledaagsch, nieuwmodisch handmofje van marter of chinchilla, met lichtblauwe of kersroode zijde gevoerd en nauwelijks groot genoeg voor twee kleine handjes, een zakdoek, een reukflesch, en een visiteboekje; maar een degelijke, ruige, ouderwetsche, dikke vette mof, van een fiksche langharige vossenhuid, waarbij een dito halsbekleedsel behoorde, waarmee onze grootmoeders over haar doek naar de kerk gingen en waarin wij daar ter plaatse nu nog een enkele oude keukenmeid zien verschijnen, en dat den naam van sabel draagt.

“Wat een allerliefst mofje!” zei Henriet, met het harde haar over hare zachte wangen strijkende; “wat doe jij nu met een mof, Saartje?”

“’t Is een oud ding,” zei Saartje met een lief lachje: “de kinderen hebben er ook al zoo’n pleizier over gehad. ’t Is nog van mijn grootmoeder, en ik draag het alleen ’s avonds, nicht Henriette! Hoe vaart neef?”

“Papa is heel wel,” antwoordde de schoone. En als om het te bewijzen trad de heer Kegge zelf binnen, vatte Saartje met een fikschen greep om het middel, en gaf haar een zoen dat het klapte.

“Wel Saar! daar doe je wèl aan!” riep hij uit. “Kom je nog reis thee voor ons schenken? Wat zeg je van dien mijnheer, dien we hebben opgedaan? Pas maar op hoor, het is een meisjesgek.”

Dit zijn van die malle gezegden, waarop de patiënt niet veel anders doen kan dan pijnlijk glimlachen.

“En wat hoor ik van je mof? Rob zegt dat je een mof hebt. Laat reis kijken. Die is nog van je moeder, Saar! Lieve schepsel! ik ben een citroen als dat niet precies het haar is van een wild varken. Hoor reis, je zult voor je Sinter Klaas een betere mof van mij hebben.”

“Och neen, neef Kegge!” zei het lieve meisje verlegen; “ik zou haar toch niet anders dan ’s avonds dragen.”

“En waarom niet, als ik ze je geef?”

“Omdat het me … niet past, neef Kegge.”

“Niet passen? allemaal gekheid! wat droes, als ik ze betaal?”

“Toch niet, neef Kegge! heusch, ik had het liever niet,—ik mag geen bont dragen,—en ik ben er ook nog veel te jong voor.”

“Allemaal gekheid! wat doen de jaren tot een stuk beestenhaar? ’t Is immers voor de kou, krullebol! Nu, let maar op, met Sinter Klaas; en hou nu je moeders vel maar uit de tanden van Azor en Mimi.”

Deze laatste aardigheid deed den heer Kegge machtig genoeglijk aan, en wij zetten ons tot de thee. Dat het servies van zilver en de kopjes van blauw porselein waren, behoeft niet te worden opgemerkt. De lezer weet nu te wel hoe het huishouden van de rijke familie Kegge gemonteerd was, om van eenige pracht ter wereld meer verwonderd te staan, en het verveelt mij er hem langer opmerkzaam op te maken. Die er behagen in schept moois van dien aard met bewondering [152]en ingenomenheid beschreven te zien, leze de novellen van Q. en Z. Men zou zeggen dat die heeren zelf belust werden op de schoone mirakelen, die zij beschrijven.

Toen de thee was afgeloopen en de pendule bijna op acht uren stond, liet de heer Kegge zich een met zwart zeehond gevoerden overjas van poolsch maaksel geven. Het was nog niet koud genoeg voor de pels, zeide hij. Hij stak daarna op, hetgeen hij met een kieschen term een stinkstok noemde, en ging uit, om alweer een noodige commissie te doen.

Niet lang daarna kwam er in zijne plaats een heer binnen van een zeven- of achtentwintig jaren, naar ik berekende. Het was een welgemaakt, rijzig man, met een gelaat, waarvan de snede heel goed, maar dat voor het overige zeer vervallen was. Hij droeg het haar eenigszins lang, zeer scheef gescheiden, en aan den breedsten kant gefriseerd. Grijze oogen schoten hunne doffe stralen uit diepe spelonken, want de jukbeenderen waren zeer sterk geteekend, en om zijne lippen speelde een glimlach, die kennelijk geen andere bestemming had, dan om een zeer blank en regelmatig gebit te doen te voorschijn komen. Deze persoon was gedost in een zeer nauwen groenen rok met zeer kleine vergulde knoopjes en zeer nauwe en korte mouwtjes, een zeer wijden zwarten pantalon, met zeer spits toeloopende pijpen, en een gebrocheerd zijden vest. Een zwartsatijnen strop, in welks slippen een zeer lange, zeer dunne gouden doekspeld stak, met een klein goud snoertje daaraan vast, stroo-gele handschoenen en zeer puntige laarzen voltooiden zijn kleedij. Nog slingerde er een gouden halsketting, saamgesteld uit lange magere schakels, over zijn vest, en wees der verbeelding den weg naar een zeer dun goud horloge à cylindre, terwijl aan een bijna onzichtbaar elastiek koordje een klein vierkant lorgnet bengelde, dat geschikt was om zonder hand of vinger aan te raken, in den winkel van het oog te blijven staan.

Toen deze heer binnenkwam, ging hij eerst de kamer door, volstrekt in dezelfde houding alsof hij moederziel alleen ware geweest en zonder ter linker of ter rechter zijde iets te willen opmerken; men zou gezegd hebben in eene blinde opgewondenheid. Toen hij tot mevrouw Kegge genaderd was, stond hij stokstil en liet zijn hoofd op de borst vallen als eene geknakte bieze; vervolgens ging hij op Henriette af, en herhaalde dezelfde beweging met al de bevalligheid van een automaat; eindelijk bracht hij ze ten derdemale ten uitvoer voor de vereenigde personages van Saartjen en mij.

Henriette stelde ons aan elkander voor, als mijnheer Van der Hoogen en mijnheer Hildebrand.

Mijnheer Van der Hoogen plaatste zich vervolgens op den hem aangeboden stoel, bracht den duim van zijne rechterband ter hoogte van zijn rechterschouder, en stak hem door het armsgat van het [153]gebrocheerde vestje, zoodat zijne taille fine allerschitterendst uitkwam. Daarop begon hij met een krakende stem tot mevrouw:

“En hoe maken het Azor en Mimi? Charmante hondjes. Gisteren dineerde ik bij den heer Van Nagel; nu, u weet wel dat freule Constance ook een aardig hondje heeft ….”

“Ik weet het heel goed; het is een King Richard,” zei Henriette, “een allerliefst dier.”

“Niet waar? allerliefst en allercharmantst; maar toch het haalt niet bij Azor en Mimi.”

“Zou je dat waarlijk denken?” vroeg mevrouw, met zichtbaar welgevallen.

“o Mevrouw!” antwoordde de heer Van der Hoogen, geheel opgewondenheid: “het scheelt hemel en aarde. Ik kon ook niet nalaten het te zeggen. Freule Constance! zei ik, uw hondje is charmant; maar de hondjes van mevrouw Kegge zijn charmanter.”

Ik had nog zoo veel bewijs van leven op het gelaat van mevrouw Kegge niet gezien; met een soort van geestdrift stak zij Azor en Mimi, die bij haar op een tabouret lagen, ieder een klompje suiker toe, en streelde hen dat hunne koppen blonken als spiegels.

De heer Van der Hoogen richtte zich daarop tot Henriette.

“Ik kan u zeggen, juffrouw Henriette, dat de freule Constance jaloersch is van uw maraboe’s; zij heeft u er laatst mee in de kerk gezien. Gisteren zei ze: Van der Hoogen, je kent immers de familie Kegge? Ik antwoordde dat ik de eer had er gepresenteerd te zijn. Nu, zei ze, ik kan je zeggen: ik ben ziek naar de maraboe’s van de freule. Het zijn allercharmantste maraboe’s; daarop volgde een heel gesprek over u.”

“Waarlijk?” vroeg Henriette: hare oogen ongeloovig tot hem opslaande. “Foei, Van der Hoogen! je houdt me een beetje voor den gek.”

“Dat is ondeugend van je,” antwoordde Van der Hoogen, als zij glimlachende. “Hoor je ’t, mevrouw? Foei, foei, welke zwarte soupçons!” Daarop trok hij zijn gezicht in een ernstige plooi en vervolgde: “Waarlijk, juffrouw Henriette, het is jammer, heel jammer, dat je die menschen niet ziet. Het is een charmant huis. De freule Constance is waarlijk allercharmantst.”

“Ik weet niet, Van der Hoogen! maar ik geloof stellig dat er iets bestaat tusschen u en die freule Constance!” merkte Henriette aan. En zij lichtte haar kleinen wijsvinger op, en zag hem met alle mogelijke coquetterie in de oogen.

De heer Van der Hoogen had er, wed ik, zijn mooie handschoenen voor willen verbeuren, indien hij had kunnen blozen. Maar zijn blos was—wie weet waar?

“Al weer foei!” hernam hij, “dat is nu toch niet edelmoedig, juffrouw Henriette!” En hij lei de hand zeer gemoedelijk op zijn gebrocheerd vest; “ik verklaar u op mijn woord van eer, dat al wat men daar misschien van fluistert—onwaar is.” [154]

Hij liet een korte geheimzinnige pauze volgen; daarna ging hij voort:

“Ik mag de freule Constance heel gaarne; zij is waarlijk allercharmantst; maar … ik heb geen plans, in ’t geheel geen plans. En wilje weten waarom zij mij juist gisteren zoo beviel?”

“Welnu?”

“Omdat zij zich zoo aan u intéresseerde.” En hij sloeg de oogen liefelijk neder.

“Inderdaad, ondeugd?” plaagde Henriette; “je zoudt me waarlijk nieuwsgierig maken, indien ik het worden kon!”

“Zij vond uw voorkomen zoo bijzonder lief en intéressant,” zei Van der Hoogen, “en ze had zóó veel van uw spelen gehoord.” En zich tot mevrouw Kegge keerende: “Lieve mevrouw! vereenig u toch met al wat in de stad smaak heeft, om uw dochter te bewegen haar woord te houden.”

“Dat behoeft niet meer!” zei Henriette glimlachende: “alles is bepaald: ik speel vrijdag.”

“Charmant, charmant, allercharmantst. Dat zal freule Constance verrukken. Dat zal een sensatie in de stad geven. Een groot stuk, hoop ik ….”

“Ik ben nog niet gedécideerd,” antwoordde Henriette: “wil de heer Van der Hoogen mij eens helpen kiezen? Zullen wij de piano eens openmaken?”

“Gaarne, dolgaarne.”

“Maar gij moet reflecties maken.”

“Onmogelijk! onmogelijk!” riep Van der Hoogen. Daarop sprong hij van zijn stoel, bracht zijn hoed in een hoek van de kamer, waar hij hem zoo voorzichtig nederlegde, alsof hij een uitgeblazen eierschaal geweest was, ontblootte zijn sneeuwwitte handjes en nagels coupés à l’anglaise, en hielp Henriette de muziek uitzoeken.

Onderdies fluisterde hij half hoorbaar: “Dat juffertje De Groot heeft toch een allercharmantst gezichtje!”

“Wat onbeduidend,” antwoordde Henriette.

“Niet waar? dat is de eenige fout,” sprak Van der Hoogen.

“Saartje,” hernam Henriette, “het is goed dat ik er om denk. Grootmama heeft wel zeer verzocht of je haar een beetje gezelschap zoudt willen houden.”

“Graag, nicht Henriette!” antwoordde Saartje; “ik ga terstond.”

Ongaarne zag ik de lieve blauwe oogen vertrekken.

Henriette begon te spelen, en de heer Van der Hoogen sloeg de bladen om; maar ik merkte op dat hij er somtijds zoo lang mee talmde, dat Henriette, bevreesd dat hij het niet bij tijds doen zoude, zelve hare hand uitstak, waarop hij zich dan haastte die hand te ontmoeten en een allerliefst excuus te fluisteren, of te glimlachen. Over ’t geheel was de houding der jongelieden voor de piano zeer vertrouwelijk. [155]

Intusschen zaten aan een klein tafeltje de jonge heeren Rob en Adam écarté te spelen om een kwartje, en verminkte kleine Hanna (want deze drie kinderen schenen op te blijven) de platen van een kostbaar boek tot mislukte knipsels.

Ik had nu geen andere conversatie dan mevrouw, die mij vooreerst ophelderde dat de gebeurtenis, die “al wat in de stad smaak had verrukken zou,” geen andere was, dan dat Henriette aanstaanden vrijdag op het damesconcert een obligaat op de piano zou uitvoeren. De heer Van der Hoogen had haar zoo lang gebeden, en de directie van het concert had er mijnheer Kegge zoo zeer om lastig gevallen, en Henriette speelde ook zoo uitmuntend, dat men niet langer had kunnen weigeren! Na deze mededeeling begon ons gesprek te kwijnen, en wist ik niets beters te doen, dan haar af te vragen hoe ’t haar in Holland beviel. Zij klaagde daarop steen en been. Het scheen hier te lande koud en nat te zijn; de menschen waren hier stijf en gierig, en altijd bij hun kinderen; de kinderen hadden zooveel kleeren aan ’t lijf; en de huizen waren zoo tochtig! Maar zij zelve was gelukkig altijd gezond, en de kinderen en Kegge ook, en ook de hondjes.

De heer Kegge kwam thuis en vertelde zooveel nieuws, dat het blijkbaar was dat hij naar de sociëteit was geweest. Er kwam wijn binnen voor de dames, en er werd grog gemaakt voor de heeren. De heer Kegge voegde zich bij de piano. Saartje kwam weder beneden en vertelde dat de oude mevrouw lust had om naar bed te gaan. Ik hield mij daarop met haar bezig door te zamen de platen te bezien eener prachtuitgaaf van Lafontaine. Zij wist zoo goed welke fabel door iedere plaat werd voorgesteld, en sprak het Fransch zoo wel uit, dat ik duidelijk bemerkte dat dit eenvoudig burgerdochtertje, dat geen bont mocht dragen, eene zeer goede opvoeding had gehad, en misschien ruim zoo goed geprofiteerd had, als ik van de schoone brunette en haar tweejarig pensionaat verwachten durfde.

Er werd nog een heele poos muziek gemaakt, en mevrouw Kegge sluimerde met haar hondjes in. Zij werd niet wakker voordat de charmante heer Van der Hoogen weder op haar was toegeloopen, zijn hoofd op de borst had laten vallen, en betuigd dat hij, heer Van der Hoogen, de eer had haar dienaar te wezen.

Hij maakte dezelfde plichtpleging voor de jonge dames, en begon nu aan den heer Kegge.

“A propos”—zeide hij—“goed dat ik er om denk. Er presenteert zich eerstdaags eene charmante gelegenheid om iets naar de West te verzenden. Een jong mensch aan een der bureaux zal zich waarschijnlijk décideeren er heen te gaan. Hier geen vooruitzichten voor iemand zonder familie; misschien daar nog een plaatsje als blankofficier; honorable betrekking!”

“Vooral tegenwoordig!” merkte de heer Kegge aan, “schoon’t bij ons beter is dan in Suriname. Daar zijn de blankofficiers geheel in [156]verachting. Maar ’t is dwaas; want zoo in Suriname als in Demerary zijn de meeste directeurs het zelf geweest.”

Henriette werd vuurrood op deze uitspraak. Welke gevolgtrekkingen kon de charmante heer Van der Hoogen niet uit zulk een bekentenis opmaken! Maar de charmante heer Van der Hoogen dacht misschien aan zijn eigen vader die, zoo als ik naderhand vernam, een logementhouder te Amsterdam was, en met wien hij dien ten gevolge niets meer had uit te staan dan dat hij nu en dan een wissel op hem trok.

Wie Hildebrand te logeeren vraagt, krijgt, durf ik zeggen, geen al te lastigen gast in hem; maar op één ding is hij zeer gesteld. Hij moet niet alleen een afgeschoten hoekje hebben waar hij slaapt, maar ook een afgeschoten hoekje waar hij alleen kan zitten; een plaatsje van ontwijk, al is dat dan ook nog zoo klein, waar hij zichzelven kan toebehooren en, ongestoord en onbespied, gedurende een zeker gedeelte van den dag doen wat hij wil; en als het winter is, valt dat bij sommige menschen moeielijk; want dan kan op de eene kamer niet gestookt worden om de valwinden, en op de andere geen vuur aangemaakt omdat het er zoo rookt en, schoon hij zich vrij wat koude getroosten kan, “in de kou mag hij volstrekt niet gaan zitten.” Ondertusschen is het een schrikkelijk ding tusschen het ontbijt en het koffieuur, te zitten hangen in de huiskamer, eerst in gezelschap van de dames in négligé; daarna in gezelschap van een dienstbode, die u verzoekt uw boek op te lichten om “eventjes de tafel te wrijven,” vervolgens met in ’t geheel geen gezelschap, en eindelijk weer in gezelschap van iemand, die een brief gaat zitten schrijven, en dan, af en aan, eene flauwe, slaperige en rekkerige conversatie. Neen! de conversable dag begint niet voor één ure. Aan het ontbijt voegt de bijbel en de stilte, en na den ontbijt, eenzaamheid en bezigheid; met de koffie krijgt eerst de gezelligheid hare rechten, en ik heb geen eerbied voor den man, die eene anecdote vertelt of een geestigheid zegt vóór dat de klok van éénen koud is.

Ik was tot één ure op de bibliotheek gebleven, waar ik mij recht op mijn gemak genesteld had, en mij onledig gehouden, niet met mij op eene fatsoenlijke wijze te vervelen door, zonder bepaald iets te willen doen, nu het eene dan het andere boek uit de kast te halen, in te zien, en weer op zijn plaats te stellen, maar door een klein werkjen op te zetten, waartoe ik de materialen had meegebracht, een werkje daar ik alle oogenblikken van scheiden kon, maar daar ik ook genoeg aan had om met belangstelling in bezig te zijn.

Ik kwam beneden en werd door mijn gastheer als “den geleerde” [157]begroet, “die den heelen ochtend met den neus in de boeken had gezeten; allemaal gekheid. Hij was een dromedaris als hij er niet bij in slaap zou zijn gevallen.”

Henriette kwam binnen. Zij zag er buitengewoon vroolijk en opgewekt uit, en hield in de eene hand een violetkleurig biljet, dat zij pas scheen te hebben ontvangen.

“Kind!” riep de heer Kegge haar toe, “vanavond ga je uit, hoor!”

“En waarheen, papa?” vroeg Henriette.

“Naar neef De Groot, hart! Op vergulden.”

“Op wat?” vroeg Henriette, wier aangezicht betrok.

“Op koekplakken!” zei haar vader, “Sakkerloot, ik heb het in mijn jeugd ook gedaan. Vrijers, vrijsters, varkens, ledikanten, Adam en Eva, schepen, al den boel! “Weetje niet dat het haast Sinter Klaas is?”

“Ik koekplakken, papa, bij de De Grooten!—Ik kan het niet; ik bedank er voor. Neen, daar bedank ik nu voor,” zei Henriette op een welberaden toon, “ik doe het niet.”

“Ja maar, lieve meid,” zei de heer Kegge, “ik heb het voor je aangenomen; hoor; je kunt er niet af; ’t is een heele damespartij.”

“En wat voor dames zouden er bij de De Grooten komen?” vroeg de schoone smalend.

“Weet ik het, juffrouw Henriette?” zei de vader, op een kluchtige wijze het mutsje afnemende, dat hij droeg uit aanmerking van het hiaat in zijne lokken, ofschoon met zichtbare verlegenheid. “Ik ben een kievit als ik het weet. Je neef heeft er me verscheiden opgenoemd; juffrouw Riet, juffrouw Dekker, juffer dit en dat; hij zegt dat het heele ordentelijke juffrouwen zijn.”

“En waarom heeft Saartje mij dan gisteren niet verzocht?”

“Omdat zij het vergeten heeft, zegt ze.”

“Omdat ze niet gedurfd heeft,” verbeterde Henriette, rood van verontwaardiging.

“Henriette-hef!” vleide papa, “ik had graag dat je wèl waart met de De Grooten. Toen we hier vreemd aankwamen, hebben ze ons duizend diensten bewezen. Neef heeft dit huis voor ons gehuurd en alles; hij is een eerlijk man; kan hij ’t helpen dat hij geen adellijk heer of groote hans is, dat hij geen glacé handschoentjes draagt als onze vriend Van der Hoogen? Ik heb het aangenomen; je zult er immers heengaan? Ik wil dat je er heengaat.”

“Het is wèl; ik zal er heengaan,” antwoordde Henriette, bleek van drift; “maar als ik vrijdag slecht speel, is het uw schuld.”

“Voor mijn rekening, kind! Maar, van vrijdag gesproken! Misschien bevalt je dat óók niet; ik heb neef De Groot een introductiekaartje beloofd.”

“’t Is goed,” zei Henriette, haar spijt verbijtende.

“Van wien is dat paarse briefje?”

“Ik heb het met muziek gekregen.” [158]

“Nu, kind! van avond vergulden, hoor! Hildebrand mag je komen halen als hij pleizier heeft; en dan moet hij wat vroeg gaan, dan kan hij nog reis mee trekken om ’t langste brok. ’t Zijn waarlijk goeie menschen, Hildebrand! heel ordentelijk. Je hebt gisteren Saartje gezien. Henriet”—vervolgde hij, met de oogen pinkende—“Henriet mocht willen dat zij er zoo uitzag!”

Henriet beefde.

“Maar zij heeft óók wel mooie zwarte oogen,” zei haar papa, en gaf haar een kus. “Harriot, my dear, je moet niet boos zijn.”

Harriot, his dear, draaide het hoofd af.

De vader was verlegen.

“Het is goed weer,” hernam hij: “best weer! ik heb de schimmels voor de barouchette laten zetten; ik wil een toertje maken met mijn logé. Ga je mee, Harriot?”

“Ik heb te schrijven en muziek te copiëeren,” antwoordde zij, een slotportefeuille openslaande, en er een blaadje bathpapier uitkrijgende, dat zij oogenblikkelijk met veel ijver ging zitten vullen.

“Nu, dan gaan wij alleen; voor mama is het te koud.”

Er volgde een poosje stilte.

“Is uw toilet voor vrijdag al in orde, Harriot?” vroeg de heer Kegge.

“Ik weet niet,” zei Harriot.

“Moet er niets nieuws zijn, een ferronière, of zoo wat?”

“Neen, papa.”

De schimmels waren vóór; Henriette bleef pruilen. Wij namen afscheid en stegen in de barouchette.

“Henriette was boos,” zei de vader, toen wij gezeten waren. “Ja, die dametjes! je moet ze ontzien, vrind! En Henriet heeft veel karakter.”

Wij toerden eerst door de voornaamste straten der stad, en lieten de vensters der respectieve bewoners dreunen. Mijnheer Kegge beweerde dat men hard moest rijden, want dat men anders geen ontzag onder de voetgangers krijgen kon. Ik kon dan ook het woord “ongepermitteerd” duidelijk lezen op het gelaat van verscheidene Joden, die de stad met kruiwagens doorkruisten, en van oude vrouwen die van de vischmarkt kwamen en op dezen of genen hoek niet gauw genoeg uit den weg konden komen. Ook zag ik deftige heeren met rottingen onder den arm die, niettegenstaande de straat breed genoeg was, het veiliger achtten hunne wandeling te staken, totdat het rijtuig zou zijn voorbijgegaan, en kindermeiden die, twintig huizen vóór ons uit, “verschoten” en de aan haar zorg toevertrouwde lievelingen bij de armen naar zich toe sjorden, om der wereld te toonen hoe goed zij voor hen zorgden. In een koffiehuis kwamen, drie of vier heeren, met horizontaal opgeheven pijpen in den mond, over het horretje kijken, en alles toonde ontzag voor de twee schimmels, het mooie rijtuig, den deftigen koetsier, en den zwarten lakei achterop, die met onbewegelijke plechtigheid zat rond te kijken en [159]iedereen eerbied inboezemde, behalve den boven alle vooroordeelen verheven straatjongen, die hem nariep: “Mooie jongen, pas op, hoor! dat de zon je niet verbrandt!”

Alle deze bewijzen van opmerkzaamheid en belangstelling in zijn persoon en bezitting schenen ditmaal noch de hoovaardij van den heer Kegge te prikkelen, noch zijne vroolijkheid gaande te maken.

Wij reden de poort uit en den straatweg op, en deden een mooien keer door de boschrijke streek. Het was een heerlijke najaarsdag. Het had in dien herfst weinig geregend en nog in het geheel niet gestormd. De boomen pronkten dus nog met een goed gedeelte van hun bladerkroon. Heerlijk blonken de goudgele en bloedroode tinten van iepen en beuken in het rosse zonlicht. Hier en daar breidde een eik daartusschen zijn gelende takken uit, nog steeds groen aan den top; en het donkergroen van een partij dennen beschaamde van tijd tot tijd, met somberen ernst, de overige zonen van het woud, die nu nog zoo trotsch schenen op verdorde pracht, en weldra naakt en arm den winter zouden tegemoet gaan.

Maar noch de schoone natuur, noch de heldere zon, noch de frissche najaarslucht vermochten de wolk van het voorhoofd van den heer Kegge te verdrijven. Ik trachtte het gesprek levendig te houden en zijne gedachten over allerlei onderwerpen te verdeelen, maar telkens bleek het mij duidelijk dat zij over de verstoordheid van zijne beminde dochter liepen.

De schimmels waren ongemeen vurig en liepen uitmuntend, en de koetsier maakte den heer Kegge herhaalde malen opmerkzaam dat de bijdehandsche nu toch alle kuren had afgelegd. Het scheen alsof de heer Kegge er geen gevoel voor had; hij dacht aan de kuren van Henriet.

De koetsier slaagde er in, na een lange worsteling, een “grooten hans en adellijken heer” voorbij te rijden; maar de heer Kegge wreef zich de handen niet met dat genoegen, waarmee ik mij overtuigd hield dat hij het gisteren zou gedaan hebben. Zijn geest was gedrukt. Wel poogde hij den last nu en dan van zich af te werpen, of zich dien te ontveinzen, door van tijd tot tijd koddig of ruw uit te vallen, maar daarna geraakte hij op nieuw in de stilte. Hij was de man van gisteren niet. Die barre mijnheer Kegge, zoo onafhankelijk, zoo luidruchtig, zoo opbruisend, en voor geen kleintje vervaard, was kleinmoedig en benepen van ziele, om den wille van de gril van een zeventienjarig meisje, dat hij liefhad, en vreesde. Mejuffrouw Toussaint, in wie ik niet weet wat het meest te bewonderen, òf de juistheid waarmede zij de verborgenheden van het innerlijk leven opvat, òf de keurigheid en kracht waarmee zij die in hare geschriften schildert, heeft dezen vorm der ouderlijke liefde uitstekend geschetst.

Op den terugkeer gebood de heer Kegge stil te houden voor de deur van een bloemist. [160]

De zwarte palfrenier steeg af en schelde aan. “Is je heer thuis, meisje?”

“Meheer is na Amsterdam.”

“Maar mogelijk is Barend te werk,” riep Kegge uit het rijtuig.

“Ja, meheer! Barend is er. As meheer er maar uit wil komen?”

Wij stegen af, en men bracht ons naar het zoogenaamde bollenhuis, waar Barend zich weldra te midden der bolrekken, houten zaadbakjes en sterke geuren aan ons oog vertoonde.

Barend was de oudste, de meester-knecht van den bloemist, bij wien wij waren afgestapt; een man van een, in zijn stand, allereerwaardigst voorkomen. Hij was niet groot van gestalte, en droeg een blauw wambuis van een antiek snit, een korte broek, grijze kousen en groote vierkante zilveren kuit- en schoengespen; zijn wit voorschoot was in de schuinte opgenomen. Niettegenstaande zijn hooge jaren, droeg hij het hoofd nog vrij rechtop. Dunne witte haren hingen hem langs de slapen; maar zijn gerimpeld gelaat had nog dat gezonde rood, dat denzulken, die hun leven in de open lucht hebben doorgebracht, tot in hun grijsheid bijblijft. Zijne blauwe oogen hadden een vriendelijken glans, en zijn mond was juist genoeg ingevallen om een allerinnemendste plooi te hebben aangenomen.

“Barend!” zei de heer Kegge, “ik moet een mooien ruiker bloemen hebben.”

“Dat zal slecht gaan, meheer Kegge,” antwoordde Barend.

“Voor geld en goede woorden, Barend!” hernam Kegge; “’t kan me niet schelen wat het kost; je weet wel dat ik op geen kleintje zie.”

“Allemaal goed,” zei Barend; “maar je kent de natuur niet dwingen. Dat ’s een anjer; verstaje! ’t Is nou de allerschraalste tijd. Weetje wel dat we al mooi naar korsemis opschieten? Kom zoo vroeg in ’t voorjaar as je wil, meheer Kegge, en ik zel je een handvol gebroeid goed geven, dat je hart er van verdaagt; maar nou is alles gedaan. Der mag nog een enkele kresantemum wezen,—maar ’t is over, meheer Kegge; je kent, zeg ik nog reis, de natuur van een ding niet dwingen. Je kent het wel dwingen; maar dwingen en dwingen is twee; en as je een ding dwingt, dat nou eigenlijk niet gedwongen kan worden, wat heb je dan? Dan plaag je je zelve.”

De heer Kegge brak dezen niet zeer duidelijken woordenstroom van den ouden Barend af, met te zeggen: “Nu nu, Barendje, als je al de kassen reis doorloopt!”

“Hoor reis!” zei Barend, “je mot maar denken dat ik je net zoo graag de heele pot geef, as dat ik er de hartsteng uit mot snijen, want daar zit al de kracht in, weetje. ’En blom, meheer Kegge; dat zeg ik altijd; ’en blom is net as ’en mensch. As ik jou je hart uit je gemoed snij, dan kan je ommers ook niet in ’t leven blijven? Daar zit ’et ’em as ’t ware maar in …. Wat zeg jij, meheer?” voegde hij er bij, zich tot mij richtende.

De heer Kegge wachtte volstrekt niet af wat ik in dezen zeggen [161]zoude. “Maar voor een goud vijfje zal ik toch nog wel wat kunnen hebben?” zei hij ongeduldig.

“Hoor,” zei Barend, zijn snoeimes uit den zak halende en openslaande, “as ze der binnen, dan hoefje geen goud vijfje te besteeën; dan zelje voor een spiergulden3 al heel wat doen. Maar ’t is maar dat het zoo bitter uit den tijd is. Is het voor mevrouw?”

“Neen, Barend! voor me dochter.”

“Kom an!” hernam hij, “da’s etzelfde; de dames zijn onze beste klanten voor de blommen; maar as we ’t van de blommen hebben mosten!”

“Maar waar drommel moet je ’t anders van hebben?”

“Wel, van de bollen,” zei Barend; “de blommen beteekenen nies. Dat is armoed. Kijk!” ging hij voort, daar hij een potje aanwees dat niet bloeide, maar met een rijkdom van fijne samengestelde bladeren pronkte; “motje zoo’n dingsigheidje niet hebben? Of hebje dat al?”

“Wat is het, Barend?”

“Dat,” zei Barend, “is nou eigenlijk de effetieve mimosa nolus mi tangere!”

“Hou op met je potjes-latijn!” riep Kegge uit; “allemaal gekheid! Hoe heet het in je moers taal, man?”

“Kruidje roer me niet,” antwoordde Barend.

“Dankje hartelijk!” hernam Kegge, zich waarschijnlijk herinnerende dat hij “zoo’n dingsigheidje” al had.

Wij gingen eerst den tuin door, waar nog een enkele maandroos bloeide, die er heel goed uitzag, ofschoon Barend beweerde, dat zij het door de nattigheid toch in het hart weg moest hebben, en zagen vervolgens de kassen, waar hij hier en daar een pelargonium, chrysanthemum, en primula sinensis afsneed, zoodat wij op ’t laatst nog een vrij aanzienlijken ruiker bijeen hadden, terwijl Barend bij iedere bloem zijn kennis en praatziekte had aan den dag gelegd. Toen hij de laatste deur achter zich sloot, liet de heer Kegge zich onvoorzichtig de vraag ontvallen:

“Wel Barend! hoe lang ben jij hier nu al geweest?”

“Vijf en vijftig jaar, meheer! met God en met eere,” was zijn antwoord; “ik word met vrouwendag achtenzestig; en ik ben hier op me dertiende jaar as tuinmansjongen gekommen.”

“Wel man! en je ziet er nog zoo fiksch uit!” merkte ik aan.

“O!” antwoordde Barend; “maar dan most meheer me wijf zien. Die is nou toch ook in der zestigste, maar da’s nog wat anders. Ik heb dertien kinderen bij ’er gehad, en de jongste scheelde met de oudste krek eenentwintig jaar. Nou beurt dat zoo niet meer, maar voor een jaar of tien is ’et mennigmaal gebeurd dat de lui an der vroegen, of ’er vader thuis was.” [162]

“Dat ’s knap!” zei Kegge, “weergaasch knap, hoor Barend. In de Westinjes is dat anders. Daar kan ’t wel beuren dat moeder en dochter maar vijftien jaar schelen; maar de vrouwen zijn er vroeg oud, man.”

Met deze woorden haalde de heer Kegge zijn beurs uit den zak en nam de houding aan van iemand die vertrekken wilde. Maar Barend dacht er anders over, en leunde tegen den muur van de kas met al de gemakkelijkheid van iemand die een lange historie beginnen gaat.

“De heeren hadden men vader motten kennen,” zei Barend, “dat was een vast man. Toen ie stierf was ie omme en bij de negenenzestig jaar, maar hij had zijn volle gebit nog. We woonden toen ter tijd te Uitgeest en hij kwam geloopen van Uitgeest na Alkmaar om de koffie, want we hadden een eigen moei te Alkmaar; en hij ging weer na huis, en hij wist er niks niemendal van.—En was ’t niet om ’en boer—hij was er nog wel.”

“Zóó,” merkte ik aan; “dan zou hij toch nog al aardig oud zijn! vrind!”

“Doet niet!” zei Barend, “doet niet! Dan was ie pas honderd en vijf, en dat had hij makkelijk kennen worden ook. Maar dat mot ik de heeren toch reis vertellen. Hij was bij een boer, Stoetema hiette de boer, an ’t werk; want me vader was een timmerman van zijn ambacht. Wat wil ’t geval. Hij krijgt zoo klakkeloos de koors op ’t lijf. Nou was me vader van zoo’n natuur, dat as ie, met permissie, maar an ’t zweeten kommen kon, dan was ie weer klaar. Jongens, zeit ie tegen zijn kameraads, ik heb een harde koors. Weetje wat, zeiën ze, dan motje wat op de koes gaan leggen. Dat is, zooals de heeren mogelijk wel weten, in den koestal, achter de koeien, de plek waar de knechts, deur den bank, slapen. Maar Stoetema zei: dat kan niet, want we hebben ’t bed pas opgemaakt voor de jongens; dan most me vader maar in den hooiberg gaan. Nou toen moest me vader zoo’n hooge ladder op van ’en veertig sporten. Jongens! dat kostte hem wat ’n moeite voor dat ie boven kwam! Toen maakte hij daar zoo’n kuiltje voor ’m en haalde het hooi over ’m heen, en bleef stil leggen. Maar toen ie een uurtje gelegen had, kwam daar ’t houtschuitje; daar gingen de knechts mee na huis; want het sloeg twaalf uren. Deur die weg riepen ze an me vader: Jan, kom der nou of, daar is ’t schuitje! maar me vader zei: neen, want ik zweet zoo, laat me nou leggen. Maar ze zeiën: jongen, as ’t reis erger wier; je most maar mee gaan. Toen kwam me vader van den hooiberg af; maar kijk, hij zweette dan erg. Toen vroegen ze an Stoetema om koedekken. Maar hij wou ze niet geven; me koedekken motten droog blijven, zeid’ ie. Toen trok de een zen wammes uit, en de ander trok zen wammes uit, en lei dat over me vader; maar het holp niet, want het was te kort. Zoo kwammen ze te Uitgeest, maar het was nog wel ’en anderhalfuur varens. Maar die menschen motten zekerlijk der tijd noodig gehad [163]hebben, want geen een ging er met me vader mee. Maar toen waren zen beenen zoo stijf geworden, dat ie niet gaan kon, maar van hoeken tot kanten viel. Toen motten de lui, die ’m gezien hebben, zekerlijk bij der eigen hebben gedocht, die man is dronken. Maar ziet! met dat ie zóó an de deur kwam, wou ie de knop grijpen ….”

Hier raakte de oude Barend zijn stem, die al zwakker en afgebrokener geworden was, geheel kwijt, en stikte in zijn tranen. Met de linkerhand greep hij zich bij ’t achterhoofd en trok zich bij de dunne haren.

“Kijk!” zei de oude man, met den voet stampende, en met even veel smart en verontwaardiging als of zijn vader gisteren gestorven was, “kijk! as ik an dien boer denk!…”

“Hij wou de knop grijpen,” ging hij bedaarder voort, “maar het ging niet. Drie dagen daarna was ie ’n lijk. Maar was ’t niet om dien boer,” zei hij, andermaal stampvoetende, “hij zou der makkelijk nog kennen wezen.”

De heer Kegge had de tranen in de oogen. Hij tastte in zijn beurs.

“Daar Barend,” zeide hij; “wat er meer is dan een spiergulden is voor jou. Geef me nu den ruiker maar in een groote spanen doos.”

Barend ging de doos halen.

“Die oude heer Barend is in allen gevalle toch niet in de wieg gesmoord,” merkte de heer Kegge aan, met gemaakte vroolijkheid. En zijn oogen afvegende, voegde hij er bij: “een lamentabele historie! Zoo’n ouwe kerel zou je nog akelig maken óók.”

Wij waren al spoedig klaar en weer te huis. Henriette, die ook al berouw over hare verstoordheid had, keek weer vriendelijk; en toen haar vader haar de bloemen gaf, stonden er tranen in haar mooie oogen. Zij was beschaamd.

“Je bent toch een lieve papa,” zei ze, hem kussende, en met haar fraaie hand zijn haren schikkende. “Ik had het niet verdiend,” voegde zij er bij; en zij boog haar hoofd aan zijn hart.

“Geen coupjes!” zei de vader. “Allemaal gekheid! Een mensch moet altijd vroolijk zijn!”

Ik begon tienmaal meer van Henriette te houden. De kaketoe riep:

“Zoete vrouw.”

Wij zaten nog aan het dessert, toen de heer Van der Hoogen, dien ik in mijne gedachten nooit anders dan “den charmanten” noemde, aangediend werd en binnenkwam.

Henriette kleurde vreeselijk.

“Dérangeer je niet, lieve mevrouw; dankje mijnheer Van Kegge. Een zeer ongelegen uur, inderdaad! Mijn boodschap was aan juffrouw Van Kegge; het is alleraffreust; ik ben desperaat!”

Ik zag den heer Van der Hoogen opmerkzaam aan, maar ik merkte niets van die verwilderde haren of strakke blikken, die de [164]dichters mij als het onvermijdelijk vereischte der wanhoop hebben leeren beschouwen. Integendeel; ’s mans lokken zaten, dank zij het uitmuntend plakmiddel, bij de haarbouwkunstenaars als cosmétique bekend, even glad en net als gisteren; de blik zijner oogen was volmaakt kalm; en ook beefde de hand des desperaten heeren Van der Hoogen niet, toen hij die naar een glas port uitstak, dat mijn gastheer voor ZEd. had ingeschonken.

“Ik zal u zeggen;” dus vervolgde hij tot Henriette; “ik kan onmogelijk donderdagavond bij uwe repetitie zijn. Zoo even ontving ik de uitnoodiging tot een groot souper bij den heer Van Lemmer, waar ik niet van tusschen kan, en ’s middags moet ik bij mevrouw D’autré dineeren! Morgen is er, zoo als je weet, soirée bij den generaal. Als je van avond niet kunt, dan ben ik waarlijk radeloos. Maar ik vrees dat je niet zult kunnen ….”

De dochtervreezende vader nam deze gelegenheid waar, om alles wat hij dezen morgen verkorven had geheel weder goed te maken; want indien Henriettes toorn hem bevreesd had gemaakt, hare tranen hadden hem volkomen overtuigd dat hij haar ongelijk had aangedaan. Misschien was hij wel een weinigje bang voor eene nieuwe vredebreuk.

“Nu Henriette,” zei de heer Kegge, het woord schielijk opvattende: “dan zit er niets anders op dan dat je thuisblijft. Je kunt er wel af,—zóó is het niet.”

“Hadje een invitatie? Dat vreesde ik al,” merkte Van der Hoogen aan; “juffrouw Van Kegge is overal zoo gechérisseerd. Neen, neen! als je er iets voor sacrifiëeren moet, doe het dan niet; ik zal ….”

“Neen!” zei de heer Kegge, “ik ben op die repetitie gesteld. Wij wachten u van avond stellig …. Om een uur of zeven, niet waar?”

“Charmant, charmant!” riep de heer Van der Hoogen uit, en wipte van zijn stoel op: “dérangeer u niet; à ce soir!” Hij danste heen.

Ik begreep de beschaamdheid en de tranen van Henriette nog beter dan vóór den eten. Het was alles een opgedicht stukje, en de heer Van der Hoogen vertrok met de zalige overtuiging, der schoone brunette een belangrijken dienst te hebben bewezen. Zij zelve had er berouw van. Ik stond op om hem uit te laten.

“Mijnheer studeert te Leiden, niet waar?” vroeg hij mij in de gang. “Charmante jongelui. Ik heb ook een halfjaar te Leiden geresideerd. Maar ’t is voor ’t overige een miserabele stad. Geen amusementen; de menschen zien elkander niet. Eens in ’t jaar een bal, om hun fatsoen te houden. Criant vervelend. Dérangeer u niet. A ce soir!”

“Het spijt mij dat het zoo treft,” zei Henriette toen ik weder binnenkwam, “maar gij ziet, ik kan nu volstrekt niet gaan.”

“Je moet een briefje schrijven!” zei haar papa.

“Foei neen!” zei Henriette; “geen briefjes aan de De Grooten; dat zijn die menschen niet gewend.”

“Wil ik het voor u af gaan zeggen?” vroeg ik half schertsend. [165]

“Heb ik u niet gezegd, mama! dat mijnheer zin in Saartje heeft?” sprak Henriette lachende; maar daarop nam zij de zaak ernstig; “ik zou haar inderdaad zéér verplichten!”

“Goed,” zei ik, “en als ’t mij bevalt, blijf ik er, in plaats van juffrouw Henriette, hoe slecht de ruil ook wezen moge. Ik heb niets tegen vergulden.”

“Vergulden!” riep de vader uit, geheel verrukking dat de zaak zoo geheel ten genoegen van de dochter geschikt was, “wel, ik kan je zeggen dat ik het nog met pleizier doen zou. Ik wed dat grootmama er nog schik in zou hebben ….”

“Ik hou niet veel van verguld!” sprak de oude dame.

De verguldpartij zou uiterlijk te half zes aanvangen, en tegen dat uur begaf ik mij op weg naar de woning van den koekebakker De Groot of, zooals Henriette altijd zeide, van “de De Grooten”. Zij was vrij verre van het huis van den heer Kegge gelegen, en ik ging op de, voor een stadgenoot waarschijnlijk zeer heldere, maar voor een vreemdeling zeer ingewikkelde aanduidingen van den heer Kegge af.

Plotseling bevond ik mij in eene donkere steeg, aan welker einde een hel licht als uit den grond opkwam, voor welk licht zich eene duistere massa met zekere golving scheen te bewegen. Naarmate ik verder ging, hoorde ik stemmen, die mij toeschenen van jonge knapen te zijn, uit deze massa voortkomen. Geheel genaderd, zag ik een op alle manieren op en over elkander liggenden stapel jongens, die door een kelderraam, waaruit het licht kwam, het oog hadden op de bewegingen van een meester koekebakker en zijne gezellen, die in hunne witte linnen pakjes alzulke schoone wonderen kneedden, duimden, schikten en bakten, als welke Henriette versmaad had verder te volmaken. Ik stond een oogenblik stil en verlustigde mij in de belangstelling dier straatjongens, die waarschijnlijk geen beter aandeel in de genoegens van Sint Nicolaas hebben zouden, dan dat zij de lekkernijen zagen toebereiden, die hun begunstigder broederen gelukkig, of, zooals maltentige menschen beweren, ziek zouden maken.

“Nou, wat weerga, jongen, laat main ook reis kaiken,” zei de een, en ondersteunde zijn begeerte met eene heftige beweging der ellebogen.

“Doppie, Jan! dat is een mooie!” riep een ander, “da’s zeker ’en Jan Klaasen!”

“Ben je mal, jongen?” riep een derde; “’t is ’en waif!”

“Nou as dat ’en waif is,” merkte een vierde aan, “dan mag ik laien dat Piet in de’ kelder valt.” [166]“Hou je ellebogen vóór je, Gerritje; ik waarskou je, hoor!”

“Pas op, Pietje! of je holsblok gaat de bakkerij in.”

“Kaik; ie doet den oven open; is ’t men een vuurtje?”

“Wat doet die dikke nou weer? Hij doet meel an zen knuisten!”

“Wel nou, mot ’et deeg dan an zen vingers blaiven hangen? Jij bent ook een mooie ….”

“Wacht ’en beetje! da’s een kokkerd,—die kost wel ’en daalder, hoor!”

“Hoor je hem? Je zoudt er wel kommen met ’en daalder.”

“’En daalder op je oogen.”

Deze en dergelijke waren de gesprekken van de kunstbeschouwers voor het raam van dit atelier.

Op den hoek van ’t huis hing een groot uithangbord, waarop de bekende geschiedenis van den Zoeten Inval stond afgebeeld, en daar onder “H. P. De Groot. Alle zoorten van koek en kleyngoed.” Ik trad den winkel binnen, en er was zulk een verward geluid van vrouwestemmen in een belendende kamer, die door een glazen deur met een groen horretje daarop uitzag, dat ik duidelijk bemerkte dat de partij aan den gang was, en ik mij nogmaals luidkeels moest aanmelden eer er iemand opdaagde.

De glazen deur ging open, en het mooie Saartje verscheen, met een hooge kleur, als iemand die uit een zeer druk gesprek of uit eene zeer warme kamer komt.

“U alleen, mijnheer Hildebrand?”

“In plaats van uw nichtje Kegge, lieve juffrouw! ik kom haar bij u verontschuldigen.”

“Maar u zal toch binnenkomen?”

“Een oogenblikje.”

Saartje opende de deur op nieuw, om mij in te laten, en ik overzag de schare.

Daar zat, in al de glorie van een bloedkoralen halsketting, bloedkoralen oorbellen, bloedkoralen doekspeld, en zelfs van een ring, met een zeer grooten ronden bloedkoraal aan den vinger, juffrouw Mietje Dekker, de dochter van een deftigen kleedermaker, en aan hare zijde, met een groote doodvlek op haar wang en een koperen gesp als een vierkante zon op haar buik, Keetje de Riet uit den kruidenierswinkel. En daarnaast Pietje Hupstra, wier vader het gewichtig ambt van deurwaarder bekleedde, en die zich verbeeldde dat niets losser en bevalliger stond dan een rozerood tissuutje door een ringetje gehaald. Dan had men er Truitje en Toosje, de twee telgen van den heer Opper, voornaam metselaar, waarvan de eene in ’t openbaar een hoed met steenen bloemen en de andere een dito met houten pluim droeg, maar die in dezen huiselijken kring zich gelukkig gevoelden in het hoofdsiersel, de eene van een blauwe, de andere van een roode céphalide, in de stellige overtuiging dat er op dit ondermaansche geen bevalliger of modieuzer damescoiffure kon [167]bestaan. Voorts het magere Grietje van Buren, die de oudste van de gevraagde partij was en een- of tweeëndertig jaren tellen mocht; zij leefde “in otio cum dignitate” van een kleine lijfrente, haar door eene oude vrijster gemaakt, bij wie zij iets meer dan kamenier en iets minder dan gezelschapsjuffrouw was geweest. Zij droeg een mutsje met een smal kantje, en een toertje aan twee kleine trosjes rozijnen niet ongelijk. Ook zag ik Bartje Blom, wier vader een deftige spekslagerij had, en die zelve een groote, zwarte duimelot aan haar middelsten vinger droeg, omdat zij zich ongelukkig aan gemelden vinger had verwond, bij welke kwetsuur “de kou” gekomen was. Ter afwisseling, Suzette Noiret, dochter eener weduwe, die op een hofje woonde, en van de Fransche gemeente was. Deze had een allerliefst, beschaafd en net besneden uiterlijk, en wedijverde, in het bruin, met het blonde Saartje, waarnaast zij gezeten was. En eindelijk, aan het hooger einde van de tafel, moeder De Groot zelve, een dame van een veertig jaar, in eene zwarte zijden japon gekleed en dragende een muts met eene belangrijke hoeveelheid wit lint opgesierd, die groot en breed genoeg was, en toch ongetwijfeld slechts een schaduw vertoonde van het hoofdtooisel dat zij op den vijfden december dragen zou.

De herhaling van mijn boodschap maakte veel sensatie bij juffrouw De Groot, die gehoopt had met nicht Henriette te pronken; het speet de vergaderde juffers ook recht, zooals zij zeiden, schoon ik mij overtuigd hield, dat het wegblijven van zulk een dame voor menig harer een pak van ’t hart was. Een algemeen gefluister, dat door de dames twee aan twee werd uitgevoerd, volgde, waaruit zich eindelijk de solo van Grietje van Buren ontwikkelde, met de betuiging, “dat het jammer voor juffrouw Kegge was; zoo reis vergulden, dat was altijd nog reis aardig”.

“Ik hoop,” zei juffrouw De Groot, “in de aanstaande week, de kleine neefjes en nichtjes der ook nog reis op te nooden. Dan vraag ik zoo wat klein grut.”

“Maar dan zalje ook zulke effetieve stukken niet laten werken,” merkte juffrouw Van Buren aan, haar penseel indoopende en een lange streep goud op den wimpel van een oorlogschip klevende.

“’t Ziet er wel prettig uit,” zei ik zelf; “ik watertand om het ook reis te doen. Mag ik eens effen van de partij zijn?”

Dit voorstel bracht een schaterend gelach en groote vroolijkheid te weeg, die evenwel nog vermeerderde, toen men zag dat ik het waarlijk meende.

Tot de edele kunst van vergulden, ook wel, met eenen bij alle koekebakkers voor beleedigend gehouden naam “plakken” genoemd, zijn vier dingen noodig, als: de koek die verguld moet worden, het verguldsel zelf, een nat penseel, en dat gedeelte van een hazen- of konijnenvacht, hetwelk jagers de pluim, en gewone menschen den staart noemen, en dat in dit bijzonder geval dient om het opgelegde [168]goud aan te dringen en vast te drukken. Om alles geregeld in zijn werk te doen gaan, zat aan het eene einde van de tafel het lieve Saartje, die de verschillende sinterklaaskoeken uitdeelde, welke de bewerking moesten ondergaan: vrijers, vrijsters, schepen, paradijzen, dagbroers, ruiters, rijtuigen, allen meestal van de eerste grootte; terwijl aan het tegenovergestelde einde moeder De Groot, die ook de thee schonk, boekjes bladgoud in breeder en smaller reepen knipte, om daarvan ieder behoorlijk te voorzien, de tafel met kopjes met water bezaaid was, en elk der genoodigden met een penseel en een konijnepluimpje was uitgerust. Men voorzag ook mij hiervan, en bij ieder materiaal of instrument, dat ik in handen nam, proestte men ’t uit van ’t lachen en ging een kreet van verbazing op.

… en verlustigde mij in de belangstelling dier straatjongens.

“’t Is zonde!” betuigde Mietje Dekker.

“Heb ik van mijn leven?” informeerde Keetje De Riet.

“Die stedenten hebben alevel altijd wat raars,” fluisterde die van de roode céphalide.

“Menheer doet het heusch!” verklaarde die van de blauwe.

“’k Ben benieuwd hoe dat af zal komen,” zei Grietje Van Buren.

“Wat menheer breekt mag menheer opeten, niet waar, juffrouw De Groot?” vroeg Bartje Blom, die het goed met mij scheen te meenen.

Maar Suzette Noiret en Saartje wezen mij terecht en deden ’t mij voor.

Nu moeten mijne lezers, die misschen laag op de schoone kunst van koekvergulden neerzien, niet denken dat de gezegde kunst zoo heel eenvoudig en gemakkelijk is. Ja, een vierduits varken kan een ieder beplakken; een streepje voor den grond, en een ruitje op zijn lijf, dat kan een kind! Maar deftige vrijers en vrijsters van vierëntwintig stuivers netjes te vergulden, tot de plooitjes van den kraag en de ruitjes van den breizak toe; een Eva bij den boom op te sieren, geen enkel appeltje (want het is een appelboom geweest) te vergeten, en de bochten van de slang niet hoekig te maken; een geheel oorlogschip met gouden reepen op te tuigen en de schietgaten netjes af te zetten, zooals juffrouw Van Buren deed, en een koets met paarden, als juffrouw De Riet, die het zweepkoord zoo natuurlijk wist te doen kronkelen of het een gouden kurketrekker was, dat is iets anders. Het is gemakkelijk gezegd: ’t is maar koekvergulden! maar ik verzeker u dat koekvergulden en koekvergulden twee is, en dat er bijvoorbeeld een hemelsbreed onderscheid was tusschen den vrijer, dien Toosje, en den vrijer, dien Truitje had uitgemonsterd, zoodat Toosje zelve moest bekennen dat ze niet wist hoe Truitje die parapluie zoo natuurlijk kreeg; waarop de vrijer van Truitje dan ook rondging, en het geheele gezelschap eenstemmig verklaarde, dat het waarlijk was als of die parapluie leefde.—Ik voor mij kan u als eerlijk man betuigen dat mij; nadat ik eerst mijne krachten aan den zadel van den ruiter, dien juffrouw Noiret [169]onder handen had, beproefd, en mij van haar omtrent de hoofdgeheimen der kunst had laten onderrichten; dat mij, zeg ik, een koude rilling door de leden ging, toen er een groote, majestueuze dagbroer voor mijne eigene onbijgestane verantwoording werd gelegd. Eén ding kan ik niet nalaten hier ten algemeenen nutte op te merken. In het koekvergulden is vooral van het uiterste gewicht de juiste hoeveelheid water, die men op de plaats penseelt, waar men het goud op wil doen kleven; want neemt men die te gering, zoo wil het niet kleven, en doet men het te nat, zoo wordt het verguldsel dof. En wat is er nu aan een doffen dagbroer?

Spoedig was men het er over eens, dat ik het al heel mooi begon te doen; ik hoop niet dat men grootspraak zal achten, wat ik gaarne aan de zachtmoedigheid der critiek toeschrijf; en weldra lette men er niet meer op. Ook werd het gesprek gedurig levendiger. Mietje Dekker met de bloedkoralen, Keetje de Riet, en Pietje Hupstra hadden het heel druk met juffrouw De Groot over “fripante sterfgevallen in de Haarlemmer krant; drie onder mekaar in den bloei van ’t leven, en twee door een ongelukkig toeval”. Voorts spraken zij van “pinnetrante kou, fattegante reizen, en katterale koorsen”. Zij roerden ook het teeder onderwerp van “vomatieven, en opperaties”, en kwamen van lieverlede nog eens op den vinger van Bartje Blom. “Zij moest er toch niet te luchtig over denken.” De een zei, zij moest er den meester bij halen, maar de ander beweerde dat zij er den meester niet bij moest halen; en zulks om de duchtige reden, dat er een meester was geweest, die den duim van den neef van haars zusters man “verknoeid” had. De een wilde haar vinger pappen, omdat de kou er bij was; een ander ried zoete melk aan om er den brand uit te trekken; een derde, kennelijk onder den invloed van den genius der plaats, achtte niets zoo heilzaam als koekebakkersdeeg. En Bartje Blom dacht er over hoe zij deze verschillende raden het best zou vereenigen. Daarop maakte Grietje van Buren zich van den boventoon meester en vertelde het gezelschap wonderen van de gierigheid van de freule Troes, van wie zij hare lijfrente had. “Ik kan je zeggen, mensch, als er zoete appelen zouen gegeten worden, gaf ze der vierentwintig uit, en dan moest de meid de pan binnenbrengen als ze ze geschild had, en dan telde ze na of der—hoeveel is ’t ook weer? viermaal vierentwintig?—als ’t viermaal vijfentwintig was, dan was ’t net honderd; dat ’s vier minder; dat’s zesennegentig;—of der zesennegentig vierdepartjes waren, en als ze dan op tafel kwamen, nog eens.” Waarop die van de blauwe en roode céphalides hare uiterste verbazing te kennen gaven. Bartje Blom vroeg of het waar was, dat de freule enkel zoo rijk was geworden, door in haar jeugd al de spelden en naalden, die zij bij den weg vond, op te rapen en te verzamelen? En ik nam de gelegenheid waar om verscheidene anekdoten van befaamde Engelsche gierigaards te verhalen, die bij al mijne kennissen hadden uitgediend, maar die hier [170]nog eens gaaf opgingen, zoodat men mij zeer aardig begon te vinden, maar tusschenbeiden ook aanmerkte, “dat ik er maar wat van maakte”.

Juffrouw Noiret was niet zeer spraakzaam, en ik bracht haar doorgaande stilheid in verband met een weemoedigen trek om den mond, die mij deed onderstellen dat zij niet gelukkig was.

Saartje was allerliefst en, schoon het geheele gezelschap in beschaving vooruit, ook hier volkomen op haar plaats, en enkel eenvoud. Zij liep gedurig af en aan, om ieder van het noodige te voorzien; maar Grietje van Buren begon haar veelbeteekenende oogen toe te werpen en op eene mysterieuze wijze toe te lachen, waarvan de zin was dat zij haar met mij plaagde, tot groot genoegen van al de anderen. Evenwel kreeg Bartje Blom ook haar beurt, daar men haar laatst, bij het uitgaan van de kerk, zoo vriendelijk had zien groeten tegen een zekeren Kees; maar zij wendde de scherts af, door haar op die van de roode céphalide over te brengen, die laatstleden kermis met denzelfden Kees in ’t paardespel geweest was; en die van de blauwe céphalide werd opgeroepen om te getuigen dat het tusschen haar zuster en Kees, “ja, ja! wel zoo wat koek en ei was, als men zegt”; waarop die van de roode zeide, dat die van de blauwe wel zwijgen mocht; waarop Grietje van Buren aanmerkte, dat ieder zijn beurt kreeg; waarop Bartje Blom uitriep: “Nu, nu Grietje; ik vertrouw jou ook niet! je gaat tegenwoordig zoo dikwijls naar Amsterdam; ik denk dat daar ook wat zit!” waarop Grietje verklaarde, dat Bartje een ondeugd was.—Ik merkte op dat Suzette Noiret door niemand werd geplaagd.

Om een uur of half acht kwam er een groote ketel anijsmelk binnen, die door al de dames “déli” gevonden werd. Daarna kwam de schepper en boetseerder van al de koeken kunstgewrochten, die wij zaten op te luisteren, even uit de bakkerij opdagen, en keek eens of men wat vorderde. Het was een ordentelijke, goedhartige, vroolijke man, die er heel veel pleizier in had, toen Bartje Blom hem knipoogend vertelde, dat Toosje en Truitje Opper vast wel voor zeven gulden gebroken en opgegeten hadden, waarop Toosje aanmerkte dat zij, Bartje, wel zwijgen mocht, daar zij zelve een heel oorlogschip in haar zak had gesmokkeld; waarop de koekebakker dreigde, dat geen van de dames de deur uit zoude komen, voor hij zelf haar zak had geïnspecteerd. Toen verhief zich de vroolijkheid tot uitgelatenheid. De Groot stopte een klein houten pijpje, dat hij in de hand had, en daalde weder ter bakkerije.

Met slaan van negenen kwamen er drie stevige, opgeschoten knapen, goedige bollebuizen, met hun besten rok aan, en boorden tot over de ooren. De een was een broer van Pietje Hupstra en schreef op ’t stadhuis; de ander was een broer van de juffrouwen Opper en voor ’t kastemaken bestemd; en de derde, een broer van Keetje de Riet, ondermeester op een Hollandsche school; het doel van hunne verschijning was geen ander dan hunne zusters en al wie zich verder [171]aan hunne bescherming zoude willen toevertrouwen af te halen en thuis te brengen.

Nu zei juffrouw De Groot dat men maar uit zou scheiden, want dat het toch altijd gekheid werd “als de heeren er bijkwamen,” en er werd besloten dat men nog gauw een pandspelletje doen zou. Men koos daartoe, nadat het geheele verguld-atelier als zoodanig was opgeredderd, “alle vogels vliegen,” en ik heb nooit zooveel onschuldige vreugde bij malkaar gezien als toen de oude juffrouw De Groot een dromedaris wilde laten vliegen. Bartje Blom werd met “den vogel struis” verstrikt, en er ontstond verschil over de vleermuis, van welke de ondermeester De Riet beweerde “dat hij niet vloog, maar fladderde”. Hoe dit zij, hij verbeurde pand, en al de heeren verbeurden pand, en Saartje verbeurde pand, en wij verbeurden allemaal pand.

Toen werd Grietje van Buren verkoren om al de panden te doen lossen, en werden de bloedkoralen armbanden en de bloedkoralen speld van Mietje Dekker, met en benevens het tissuutje van Keetje de Riet, en een “lodereindoosje” van haarzelve, en een vingerling van de oude juffrouw De Groot, en een pennemes van den ondermeester De Riet, en een ménagère van Bartje Blom, en een horlogesleutel van den kastemaker Opper, en een huissleutel van den klerk Hupstra, en een beurs van mijzelven, en al wat verder ter tafel was gebracht, in HEd. maagdelijken schoot geworpen; daarover werd een zakdoek gespreid, en nu begon het roepen van: wat zal diegene doen, van wien ik dit pand in de hand heb?

Ik spreek niet van de moeielijke en wonderspreukige dingen, die wij tot het terugbekomen onzer kleinoodiën moesten ten uitvoer brengen; als met vier pooten tegen den muur oploopen, een spiegel stuk trappen, den zolder zoenen, en dergelijke; noch van zoete penitentiën, als daar waren: hangen en verlangen, de diligence, de put, de klok, het bijenkorfje, en andere, waarbij machtig veel gekust en evenveel gegild werd. Ik schilder u de uitgelatenheid des geheelen gezelschaps niet, toen Toosje Opper iets heel moeielijks had opgegeven, in de stellige overtuiging dat Bartje Bloms pand voor den dag zou komen, en het waarlijk haar eigen naaldekoker bleek te zijn; of toen de heer Hupstra, in het spaansch speksnijden, dat hij nooit te voren gedaan had, met zekere verliefdheid de mooie juffrouw Noiret had gekozen, en per slot niets te kussen kreeg dan den harden muur, terwijl den jongen Opper het lot te beurt viel haar den zoen te geven!—in één woord, het was aller-aller-prettigst, de vreugd was op ieders aangezicht te lezen, en ik vermaakte mij duizendmaal meer onder deze goede blijhartige menschen, dan ik gedaan zou hebben, indien ik ware thuisgebleven onder de sublieme piano van juffrouw Kegge en de charmante viool van den charmanten Van der Hoogen.

De dames, die nu allen kleuren hadden als boeien, werden onder [172]de heeren verdeeld, en ik nam op mij juffrouw Noiret, die mij groot belang inboezemde, thuis te brengen. De juffers namen van elkander en van ons een hartelijk afscheid; de drie bollebuizen drukten mij allen zeer voelbaar de hand; en ik was zeer tevreden met de vriendschap die ik zoo onverwachts had aangeknoopt.

Juffrouw Noiret was er mede verlegen dat ik de moeite nam haar thuis te brengen. “Het was zoo ver!”

Ik antwoordde zooals betaamde, dat hoe langer ik haar bijzijn genoot, het mij des te aangenamer zijn zou.

“Ach!” zeide zij, “mijn bijzijn, mijnheer, is toch anders niet heel aangenaam. Ik schaamde mij onder al die vroolijke menschen. Zat ik er niet treurig bij?”

“Gij waart zeker niet zoo luidruchtig als de overige. Maar toch …”

“Neen, zeg het niet! zeg niet dat ik vroolijk was!” viel zij mij in de rede. “Het zou mij spijten. Ik hield mij zoo goed als mogelijk; maar mijn hart was ergens anders … Mijn hart was bij mijn moeder,” voegde zij er haastig bij.

“Is uw moeder ziek, of …”

“Zij is oud, mijnheer! heel oud. Was zij niet wèl geweest, u zou mij daar niet gevonden hebben. Maar wie kan zich bij vriendelijke menschen, die u gaarne zien, verontschuldigen, altijd weer daarmee verontschuldigen, dat zij eene oude moeder heeft? Ook had zij van avond iemand die haar gezelschap hield, en wilde zij volstrekt dat ik gaan zou.”

Suzette zuchtte.

“Is uw moeder zoo heel oud?” vroeg ik. “Gij zijt, dunkt mij, nog zoo heel jong.”

“Ik ben drieëntwintig, mijnheer!” antwoordde zij met openhartigheid “en mijn moeder is vijfenzestig. Maar zij heeft veel ongelukken gehad. Mijn vader stierf voordat ik geboren werd. Zij had toen negen kinderen; sedert twaalf jaar ben ik haar eenigste, en nu kan zij niet wel zonder mij … en ik niet wel zonder haar.”

“En uw vader …”

“Mijn vader was de zoon van een Zwitsersch predikant, mijnheer! Maar zijn vader had hem niet kunnen laten studeeren. Hij had maar een kleinen post bij het accijnskantoor, en moest mijne moeder in behoeftige omstandigheden achterlaten. Maar wij werken beide. Nu heeft zij sedert drie jaren het hofje, en dat is een groot geluk. En toch …”

“Ik geloof,” zeide ik, “dat wij voor de poort van het hofje staan. Klopt men hier aan, of moet men aan dien langen schel trekken!”

“Helaas, geen van beiden,” zei Suzette, op een allerdroevigsten toon van stem, die een klank had als of haar een traan in de oogen schoot: “geen van beiden. Mijne moeder woont wel op het hofje, maar ik niet.”

“Waarom niet?” vroeg ik. [173]

“Op het hofje woont niemand onder de zestig jaar,” ging Suzette voort: “ik kom er ’s morgens heel vroeg, zoodra de poort opengezet wordt, en blijf er den heelen dag bij mijn moeder; maar slapen mag ik er niet. Vóór tienen moet ik er vandaan, en’s avonds na zevenen mag ik er zelfs niet meer op. O, wat zou ik geven als ik mijn moeder nu nog maar eens even mocht goenacht zeggen!…”

En zij zag naar de geslotene poorte om.

“Mijn moeder slaapt daar nu moederziel alleen in haar huisje,” ging zij voort; “haar naaste buurvrouw is onbeschreeuwbaar doof; en als haar eens iets overkwam—! Dat, dat is mijn grootste zorg; dat pijnigt en vervolgt mij altijd en overal!…”

“Maar als uw moeder ziek wordt, dan moogt ge toch wel …”

“Als zij ernstig ziek wordt, dan schrijft de dokter van’t hofje een verklaring dat zij niet alleen kan blijven, en dan mag ik in haar huisje slapen. Maar ach, het ligt mij op de leden dat mijn lieve moeder er eens onverwachts uit zal zijn, en als dat eens bij nacht was! O, ik bid God alle dagen dat het bij dag moge zijn … Ik zou het niet overleven!”

Wij gingen zwijgend verder.

“Hier woon ik, mijnheer!” zei juffrouw Noiret, hare schoone oogen afvegende, als wij voor een kleinen koomenijswinkel stonden; “ik dank u voor uw vriendelijkheid.”

“Ik hoop,” zeide ik, “dat gij uwe moeder nog lang zult hebben, en zonder angsten.”

Zij reikte mij stilzwijgend de hand, en als het licht uit den kleinen winkel op haar gelaat viel, zag ik hoe bleek en hoe bedroefd zij was. Wij scheidden.

Ik vond de familie Kegge reeds bijna aan het souper. Van der Hoogen deelde er in, en maakte op walgelijke wijze het hof aan Henriette, die al de aantrekkings- en afstootingskunsten eener handige coquette (het is een aangeboren gave) in werking bracht. Men vermeed in ’t bijzijn van ZHWG. van “de De Grooten” te spreken, en eerst toen hij vertrokken was, vroeg men hoe ik mij geamuseerd had. Ik gaf een gunstig antwoord, maar trad in geene bijzonderheden, omdat ik voor geen geld ter wereld de onschuldige vreugde der De Grooten, De Rieten, Dekkers, Hupstra’s en zoo voorts, door eene juffrouw Henriette Kegge wilde hooren bespotten.

Toen ik den volgenden morgen na het ontbijt de bibliotheek binnentrad, zat daar de oude dame in een ruimen lagen leunstoel met roodlederen zitting en rug, die waarschijnlijk tot de stoffeering van haar eigen kamer behoorde, bij het vuur. Eene kleine tafel was [174]daarbij aangeschoven, en daarop lag een Engelsche octavo Bijbel, waarin zij ijverig las. Zij hield daarenboven een breiwerk in de hand.

De schoone lange-hond zat weder naast haar stoel en keek oplettend tot haar op. Werkelijk volgde hij met zijne goedige oogen iedere beweging van haar hoofd en hand, als zij van den Bijbel naar haar breiwerk keek om de steken te tellen, of een blad omsloeg.

Van alle personen, die het huisgezin uitmaakten, kende ik deze het minst, daar zij nooit dan bij het middagmaal verscheen en na afloop daarvan onmiddellijk weer vertrok. Was het alleen dáárdoor dat zij mijne belangstelling prikkelde, of was het ook door haar deftig, stil, en ingetrokken voorkomen, de weinige, korte, verstandige, maar dikwijls wel wat harde woorden, die zij sprak, en de verknochtheid van haren schoonen langen-hond? Hoe het zij, ik hoopte hartelijk, dat zij een gesprek met mij zou aanknoopen.

Zij scheen mijn binnenkomen niet bemerkt te hebben, en terwijl ik mij nederzette en mijne boeken opensloeg, hoorde ik haar half overluid de schoone plaats van Paulus oplezen: “For we are saved by hope: but hope that is seen is not hope: for what a man seeth, why doth he yet hope for? But if we hope for that we see not, then do we with patience wait for it” (Rom. VIII. 24, 25).

Zij schoof den Bijbel een weinig vooruit, en leunde met den rug in haar stoel, als om daarover na te denken; zachtjes herhaalde zij de woorden “then do we with patience wait for it”.

Plotseling bemerkte zij dat ik mij in het vertrek bevond.

“Gij zult mij vandaag moeten dulden, mijnheer!” dus begon zij; “mijn kamer wordt schoongemaakt, en dan ben ik gewoonlijk hier.”

“Gij leeft een zeer eenzaam leven, mevrouw!” antwoordde ik; “drukte zal u misschien hinderen.”

“O neen!” hernam zij, met een luide stem; “ik ben sterk genoeg. Mijn hoofd is zéér sterk; ons menschengeslacht is zoo zwak niet. Maar ik ben niet meer geschikt voor gezelschap; ik ben te somber, te ernstig geworden. Ik zou hinderen; ik zou vervelend zijn. Dit boek,” zeide zij, op haren Bijbel wijzende, “dit boek is mijn gezelschap.”

Zij zweeg eenige oogenblikken, en streelde den kop van haar hond met de bruine hand. Daarop hief zij zich weder een weinig in haar stoel op.

“Gij zijt hier nu reeds een paar dagen, mijnheer Hildebrand,” hernam zij; “en de aanleiding tot uwe kennismaking met de familie is van dien aard dat … Zeg mij eens, heeft men al eens met u over den lieven William gesproken?”

“Het spijt mij, mevrouw! dat ik u ontkennend moet antwoorden. Neen! men heeft met mij nog geen woord over William gewisseld.”

“Heb ik het niet gedacht!” riep zij uit, hare handen in elkander slaande en een diepen zucht loozende, die in een droevigen glimlach overging: “ik wist het wel; ach, ik wist het wel!” [175]

Zij zag treurig haar hond aan, die, als verstond hij hare klachten, zijn voorpooten op haar schoot legde en zijn kop tot haar aangezicht ophief, om haar te streelen.

“En toch is hij nog geen drie jaar dood, Diaan!” zeide zij, den poot van den hond aanvattende: “de lieve Bill is nog geen drie jaar dood. Ik wil wedden,” voegde zij er met nadruk bij, “dat de hond hem nog niet vergeten heeft.”

Eenige oogenblikken zat zij in een gepeins, waar ik haar niet in durfde storen.

“Hij was mijn oogappel!” barstte zij uit, “mijn lieveling, mijn uitverkorene, mijn schat!”—En toen bedaarder: “hij was een lieve jongen; niet waar, mijnheer Hildebrand?”

“Dat was hij,” zeide Ik.

“En toen hij wegging,” ging de grootmoeder voort, “was het alsof het mij werd ingefluisterd dat ik hem niet weer zou zien; en Diaan hield hem bij zijn mantel terug. Niet waar, Diaan? Bill had niet moeten weggaan. Hij had moeten blijven, moeten oud worden in plaats van de vrouw.—En als hij dan volstrekt had moeten sterven, dan had ten minste zijn grootmoeder hem de oogen moeten toedrukken. Wie heeft het nu gedaan?…”

Wat deed het mij goed aan het hart, haar te kunnen zeggen, dat ik het zelf was geweest!

“Inderdaad?” vroeg zij met een zachten lach. “Ik benijd u.” En zij zag mij aan met een langen en strakken blik.

“Dezen zakdoek,” ging zij na eenige oogenblikken zwijgens voort, op den foulard wijzende, dien zij om den hals droeg, “liet hij bij het afscheid liggen. Hij ging de deur uit, maar kwam nog weer terug om hem te halen. De arme jongen had hem wel noodig, want ik kon hem in zijn tranen wasschen. Ik wischte zijn oogen af en wilde den doek behouden. Die doek en deze brieven zijn mijn eenige troost!”

Zij sloeg haar Bijbel op verschillende plaatsen op, en toonde mij de brieven, die zij van William ontvangen had en in dat boek bewaarde. Zij nam er eenen op en tuurde een poosje op het adres.

“Hij schreef een mooie hand; deed hij niet?” zeide zij, en reikte mij den brief toe.

Ik las het adres. Het luidde: “Aan Mevrouw E. Marrison.”—“E.M.” Dat waren de voorletters die op den ring gegraveerd stonden, dien hij mij op zijn sterfbed gegeven had. E.M.! Ik had aan dien ring een ganschen roman geknoopt; in die letters den naam van een lief, jeugdig meisje gelezen, dat haar jong hart reeds vroeg voor William geopend had! Maar hoeveel aandoenlijker was dit pand eener eenvoudige genegenheid tusschen grootmoeder en kleinkind! Schoon ik anders den ring niet droeg, had ik hem toch dezer dagen aangetrokken. Ik nam hem van mijn vinger.

“Deze gedachtenis,” zeide ik, “gaf hij mij op zijn sterfbed. Hij beval ze mij aan als iets dat hem heel dierbaar was.” [176]

Het gelaat der oude vrouw helderde op; en nu voor het eerst schoten er tranen in die oogen, die tot nog toe zoo strak gestaard hadden.

“Mijn eigen ring!” riep zij uit. “Ja! ik gaf hem dien voor den neusdoek; heeft hij hem altijd gedragen?”

“Tot weinige uren voor zijn dood!”

“En zeide hij, dat hij hem heel dierbaar was? De lieveling! Heeft hij zijn laatste krachten nog gebruikt om dat te zeggen? En waren zijne laatste gedachten ook bij zijn grootmoeder?—Zie je wel, Diaan!” zeide zij tot den hond; “het is het ringetje van de vrouw, dat de lieve Bill gedragen heeft. Hij heeft ons niet vergeten, Diaan! en wij hem niet—ofschoon dan ook …. Ach mijnheer!” ging zij voort, “mijne dochter was in ’t eerst zoo hevig bedroefd; maar zij gevoelt niet diep; zij was de laatste, de eenige overgeblevene, maar niet de gevoeligste van mijn kinderen. Ook had zij zoo veel kinderen over. Maar ik, ik had mijn hart op William gezet. Hij droeg den naam van zijn grootvader, mijn eigen braven William! Hij was altijd zoo eenvoudig, zoo lief, zoo teer, zoo aanhalig voor mij. Het was een lieve jongen! Wat doen wij hier zonder hem, Diaan?”

Weder volgde een korte pauze.

“Kegge is een goed mensch!” ging zij voort. “Hij is goed, hij is hartelijk, hij is week. Maar hij is vol valsche schaamte; hij wil nooit met een traan gezien worden. Hij verdrijft zijn beter gevoel door luidruchtigheid. Toen hij Hanna trouwde, was zij een speelsch kind, die met zes jonge honden door de plantage liep. Hij heeft haar niet ontwikkeld, niet geleid; zij ziet hem naar de oogen, zij richt in alles zich naar hem; onder zijn invloed durft zij niet anders zijn dan hij zich voordoet. Somtijds ben ik hard tegen Kegge, en daarom leef ik liever alleen. Hij verstaat mij niet. En dan! dat er nooit, nooit een woord over den lieven William gesproken wordt!—Maar wij spreken van hem, niet waar Diaan?” en zij streelde hem zachtkens over den kop: “wij spreken van hem. Hij was zoo goed voor den hond, en de hond had al zoo vroeg met hem gespeeld. Als ik lang naar den hond kijk, is het als zag ik den kleinen Bill nòg met hem spelen …”

Zij nam den ring weder op.

“Ik zal hem u weergeven, als gij weggaat,” zeide zij; “maar laat mij hem nog een paar dagen houden.”

“Houd hem uw geheele leven, mevrouw!” riep ik haar toe. “Gij hebt er de grootste en teederder rechten op dan ik.”

En ik reikte haar de hand.

“Mijn geheele leven!” antwoordde zij: “ik wenschte wel dat dat niet lang ware. Ik ben niet geschikt voor dit land. Mijn vader was een Engelschman, maar mijne moeder een Westindische van ouder tot ouder, eene inboorlinge. De lucht is mij hier te laf, de zon te flauw. Zoo gij wist wat het mij gekost had de West te verlaten! Maar mijn eenig kind, en het graf van mijn kleinkind trokken mij hierheen. [177]Ook wilde men mij niet alleen achterlaten. Ik mocht niet blijven in het huis, waar ik William vóór mij had gezien; ik moest afscheid nemen van de plekjes, waar ik hem had zien spelen, waar hij op zijn klein paardje voor mijne oogen had rondgereden. Ik zou zijn graf wel eens willen zien. Ik verlang om naast hem te slapen in den vreemden grond …”

Diaan, die zijn kop weder weemoedig in haar schoot gelegd had, hief dien langzaam op, en zag haar droevig aan. Er lag een vraag in zijne oogen:

“En wat zal er dan van Diaan worden?”

De belangrijke dag, waarop (zoo als de charmante gezegd had) al wat in de stad smaak had, en ik voeg er bij, lid was van het concert Melodia, stond verrukt te worden door het spel van mejuffrouw Henriette Kegge, de mooie dochter van den rijken West-Indiër, was gekomen.

De piano was vroeg in den morgen ter concertzale gebracht om te acclimateeren, en de heer Van der Hoogen was er zelf heengegaan om haar te ontvangen; ja, hij was zelfs eenigszins martelaar van die gedienstigheid geworden, daar de kastemakersgezellen, die het stuk hadden overgebracht, bij het strijken, een der pooten op ’s mans likdoren hadden doen neerkomen, dat hem “alleraffreust!” zeer had gedaan.

Papa had aan het diné zich een paar malen onderwonden op te merken dat zijn dochter toch wel wat bleek werd, als er van het concert werd gesproken, iets hetwelk trouwens maar zeer weinig het geval niet was; maar zij wilde ’t volstrekt niet bekennen en zou er eindelijk zelfs boos om geworden zijn.

Na den eten begon men dadelijk toilet te maken, en tegen half zeven kwam de schoone Henriette beneden. Zij droeg een zeer lage japon van gros-de-naples, van een zeer licht bruinachtig geel, en had een snoer volkomen gelijke kleine paarlen door haar lokken gevlochten; verder droeg zij geene versierselen hoegenaamd.

Mama Kegge was veel schitterender. Haar klein hoofd zwoegde onder eene groote toque met een paradijsvogel. Een gouden halsketting, die het dubbel kon wegen van dengenen dien zij altijd droeg en waarmede zij, geloof ik, ook sliep, hing over hare schouders, en haar japon was vooral niet minder dan vuurrood.

De kleine Hanna was gelukkig in ’t wit, maar lag ook al aan een gouden ketting. De beide jongens zagen er uit als gewoonlijk; maar dat zij ieder een cylinderuurwerk op zak hadden, dat zij geen van beiden konden opwinden, en waar slechts een van beiden zoo wat [178]half en half op kijken kon hoe laat het was, scheen mij toe niet overnoodzakelijk te wezen. Trouwens, indien zij er maar gelukkig mee geweest waren, ik had hun die uurwerken, als speelgoed, gaarne gegund. Maar zij waren reeds volkomen blasé op het punt van dat moois.

“Ben je er niet héél blij mee!” vroeg ik aan den oudste.

“Wel neen we!” antwoordde de jongste.

Mijnheer Kegge wilde volstrekt met slaan van zevenen vertrekken, maar Henriette stond er op dat men niet gaan zou voor kwart óver zevenen.

De charmante kwam nog eens aangedraafd en was charmanter dan ooit. De mouwtjes van den bruinen rok, dien hij droeg, waren nog korter dan van zijn groenen; de overgeslagen manchetten nog polieter en nog meer gesteven; zijne handschoenen nog geler; zijn vest vertoonde in rood en zwart een schitterend dessin op een reusachtige schaal; hij zette zijn lorgnet in den hoek van het oog, om een overzicht van Henriette te nemen.

“Om voor te knielen!” riep hij uit. “Allercharmantst! Mevrouw Van Kegge, je hebt eer van je dochter!”

En daarop huppelde hij weder heen om de familie in de zaal op te wachten en te zorgen dat de plaatsen niet in bezit genomen werden “want het zou criant vol zijn”!

Henriette liep heen en weer door de kamer en sprak nu en dan met den kakatoe om hare gerustheid te toonen, welke gerustheid niettemin eenigszins werd tegengesproken door een herhaald en ten laatste wel wat overtollig kijken op de pendule, die eindelijk op kwartier over zevenen stond. Het rijtuig wachtte, en wij reden ter muziekzaal.

De charmante stond in den gang ons op te wachten en bood zijn arm aan mevrouw Kegge aan; ik volgde met Henriette, en het luid gezwatel van stemmen, dat den stormwind der muziek voorafgaat, liet zich hooren. De komst van de familie Kegge maakte eenige opschudding onder de jonge heeren, die achter in de zaal stonden en die door den heer Kegge, naarmate hij hen passeerde, zeer luidkeels begroet werden. Over ’t algemeen sprak ZEd. een toon of wat te hoog en te bar voor een publieke plaats.

“Van der Hoogen! waar moeten de dames zitten? Ik hoop wat vooraan. Henriette moet zoo’n lange wandeling niet maken, als ze spelen zal. Hier, dunkt me. Op deze drie stoelen. Henriette op den hoek; mama in ’t midden; en de kleine kleuters dáár.”

Toen keek hij triomfantelijk rond om te zien welk een uitwerking deze onafhankelijke taal op de groote hanzen en adellijke heeren, die rondom stonden, maken zouden.

Men zat. Een aantal lorgnetten geraakte in beweging om de mooie juffrouw Kegge; een aantal hoofdjes van dames, die in een zeer druk gesprek gewikkeld waren, draaiden zich van tijd tot tijd naar haar [179]om, zonder evenwel den schijn te willen hebben er werk van te maken haar gade te slaan. Sommige keken verbaasd van de toque van mevrouw; andere lachten in haar geborduurden zakdoek om de drukte van mijnheer; een paar stieten elkander aan wegens de charmantheid van den charmanten.

“Is freule Nagel hier óók?” vroeg hem Henriette, haar donkere boa een weinigje latende zakken. In de laatste dagen had zij veel aan de hooggeborene gedacht.

“Nog niet,” antwoordde hij, het lorgnet uit zijn oog latende vallen alsof het een groote traan geweest ware; “nog niet, maar zij komt ongetwijfeld. Gisteren nog maakte ik een visite bij den baron. Van der Hoogen, zei ze, ik languisseer naar morgenavond! Ei zie, daar komt ze juist. Zij zal hier in de buurt komen; charmant! charmant!”

De dame, die hij hierop als de freule Constance uitduidde, werd binnengeleid door een oudachtig edelman, met een bijna kaal hoofd, maar dat aan de slapen nog versierd werd door eenige dunne spierwitte krullen, die aan zijn kleurig gelaat een zeer belangwekkend voorkomen bijzetten. Zij zelve was eene schoone jonge vrouw van omstreeks zes- of zevenentwintig jaren. Nooit zag ik edeler voorkomen. Heur haar was van een donker kastanjebruin en op de allereenvoudigste wijze gekruld en gevlochten. Haar hoog voorhoofd ging over in een eenigszins gebogen neus en maakte daarmee de schoonst mogelijke lijn. Groote lichtkleurige oogen werden door lange zwarte pinkers, die er iets buitengewoon zachts en ernstigs aan gaven, omzoomd en de zuiverheid harer donkere wenkbrauwen was benijdenswaardig. Haar mond zou iets stroefs gehad hebben, indien niet de vrindelijkheid van haar doordringend oog dit had weggenomen. Zij was middelmatig groot en hield zich volkomen recht, behalve dat zij niet den hals, maar het hoofd misschien een weinig gebukt hield. Haar kleed was van een lichtgrijze kleur, en een kleine mantille van zware witte zijde met zwanedonzen rand rustte met veel kieschheid op hare lage en netgevormde schouders. Waarlijk, dit was het gelaat, het oog, de houding, noch het gewaad van eene jonkvrouw, die gezegd werd ziek te zijn naar de maraboes van juffrouw Kegge en te smachten naar een concertavond.

Zij koos haar plaats een paar rijen vóór de zitplaatsen van onze dames, en hoewel de heer Van der Hoogen deze omstandigheid in ’t vooruitzicht charmant genoemd had, geloof ik dat zij hem toch min of meer gênant voorkwam; immers hoe gaarne hij die ook zou hebben willen ten toon spreiden, toen hij de freule Van Nagel (en hij moest wel!) zijn compliment ging maken, bleek ons weinig of niets van die gemeenzaamheid waar hij zoo hoog van had opgegeven. De freule beantwoordde zijn diepe buiging met een stijven groet, die hem op een allerakeligsten afstand hielden, voor zoo ver ik bemerken konde, kwam er in de weinige woorden die zij hem ten antwoord gaf, veel [180]van mijnheer, maar niets van Van der Hoogen, noch van languisseeren of iets dergelijks. Het was duidelijk dat de charmante haar eerbiedelijk op Henriette opmerkzaam maakte, maar zij was te beleefd om bepaald om te kijken, en eerst veel later, toen de heer Van der Hoogen was heengegaan om zijn viool te stemmen, want hij was werkend lid, wendde zij haar schoon hoofd even om en wierp een blik op Henriette, die mij juist influisterde dat die freule Nagel zeker wel een jaar of dertig tellen moest. De kleine Hanna had ook reeds hare aanmerkingen op de aanwezigen, en was bijzonder geestig op het punt eener bejaarde dame, die zij vond “dat er dol uitzag; met die bayadère van gitten.”

Nu werden er een paar slagen op de pauken gehoord, en daarna trad, pratende en lachende, en zulks te meer naarmate zij met die opkomst eenigszins verlegen waren, dat mengsel van virtuozen en dilettanten op, hetwelk gewoonlijk op een dames-concert zijne krachten samenspant om aller harten te betooveren, plaatste zich achter de respectieve lessenaren, en begon die vervaarlijke, snerpende, krassende kattemuziek uit te voeren, welke aan ieder muzikaal genot noodzakelijk schijnt vooraf te moeten gaan. Het gedruisch in de zaal hield op; ieder schikte zich op zijn gemak. De heeren, en daaronder ik, deinsden meestal, op een enkel jong mensch na, die zich op ’t poseeren en fixeeren toelei (daar waren onweerstaanbare oogen en alles veroverende tailles!), naar den achtergrond der zaal terug, en alles was doodstil. Daarop verhief de orkestmeester zijn ebbenhouten stafje, en de symphonie begon. Natuurlijk de zooveelste van Beethoven.

Wel mocht Goethe4 zeggen, dat de gedaante van den muzikant het muzikaal genot altijd verstoort, en dat ware muziek alleen voor ’t oor moest wezen; en ik deel in zijn denkbeeld dat al wat strijkt, blaast, of zingt, ambtshalve, onzichtbaar zijn moest. Niets is zeker leelijker dan een gansche menigte manspersonen met dassen, rokken, en somtijds épauletten; manspersonen met zwart haar, blond haar, grijs haar, rood haar, en in ’t geheel geen haar, en met allerlei soort van oogvertrekking en aanmonding, zich te gelijk te zien vermoeien en afwerken achter een overeenkomstig getal houten en koperen instrumenten, totdat ze bont en blauw in ’t aangezicht worden, alleen om een effect teweeg te brengen, zoo weinig evenredig aan, zou mogelijk iemand zeggen, maar gewis zoo weinig gelijksoortig met de middelen. Eene geestige vrouw zeide mij eens dat zij honger kreeg van de lange streken van een strijkstok; maar wat krijgt men niet van het op- en nedergezweef van een vijfentwintigtal strijkstokken en van al de bewegingen van wangen, armen en handen, die een vol orkest maakt? Waarlijk, er moest een scherm voor hangen. De stroom van geluiden moest als uit eene duistere [181]stilte tot ons komen, of wij moesten allen geblinddoekt toeluisteren. Maar wat werd er dan van de toilettes en van onze mooie oogen?

Ondertusschen zou ik Goethe tegen moeten spreken, indien hij beweerde dat de zin des gezichts volstrekt niets met de muziek te maken heeft; want ik moet mijnen lezeren de gewichtige bekentenis doen dat ik de muziek, in het afgetrokkene, waarlijk zie; en ik twijfel niet of zijzelve zullen met eenige opmerkzaamheid op hunne gewaarwordingen en inspanning van ziel hetzelfde ontdekken. Er zijn tonen en samenkoppelingen van tonen, die zich aan mijn oog voordoen als spattende vonken, dikke en dunne strepen, kromme spelden, slangen en kurketrekkers; als bliksemschichten, liefdestrikken, krakelingen, varkensstaarten, waterstralen en ziegezagen, en ik zie de mogelijkheid om een geheel muziekstuk, voor mijn gevoel bevredigend, in figuren op te schrijven. Die dit niet begrijpt, verzoek ik te beseffen dat hij in eene eeuw leeft waarin hij al zulke dingen behoort te begrijpen; en indien hij kerkhistorie heeft gestudeerd, gedenke hij aan de Hesuchasten, die zoo lang op hun maag staarden, tot zij haar van een geheimzinnig licht omschenen zagen.

Drie der gewone onderdeelen van de symphonie waren afgespeeld, toen ik mij zachtkens op den schouder voelde tikken. Ik zag om en bemerkte den arm en het gelaat van den goeden koekebakker, die van zijn introductiekaartje gebruik had gemaakt, maar te verstandig was bij deze gelegenheid zijn neefschap te laten gelden, en dus geen notitie van de familie nam. Rijke familiën met arme bloedverwanten! och of alle neven zoo bescheiden waren! Maar de meesten gillen, hun neefschap luidkeels uit, en laten zich door niets afkoopen.

“Moet nu nicht Kegge er niet aan?” fluisterde hij mij met een vergenoegd gezicht in ’t oor.

“Wel neen!” antwoordde ik, “nog in lang niet.”

“Ik verzeker u van wel!” hernam hij: “of dat rooie papiertje moet jokken. Kijk, ze staat de vierde, en we hebben al drie stukken gehad.”

De goede De Groot had een der onderdeelen van de symphonie voor een obligaat op den hoorn genomen.

Ik onderrichtte hem omtrent die dwaling, en hij betuigde dan ook al gedacht te hebben: “Wat merk ik dien hoorn weinig!”

De man met den hoorn verscheen op zijn beurt, geheel in ’t zwart en met lange haarlokken, blinkende van pommade. Hij maakte een stroeve buiging en zette een gezicht als of hij ons allen verachtte. Dit stond hem evenwel leelijk, want hij verdiende dien avond een goede handvol geld, en schoon ik weet dat de kunst onbetaalbaar is, zoo ben ik toch van oordeel dat men voor geld en een goede ontvangst ten minste een beleefd gezicht zou kunnen overhebben. Nu staken de kenners het hoofd op, en legden de hand aan de oorschelp, en riepen Ssss … Sst, als de jonge dames fluisterden, die daarop haar zakdoek aan den mond brachten, waarop de oude dames boos omkeken. [182]Vooral de heer Kegge was in dit Sst-roepen zeer overvloedig en men kon het op zijn aangezicht lezen dat hij zich in dezen volmaakt onafhankelijk gevoelde, ook van alle mogelijke “groote hanzinnen en adellijke dames.”

De hoornist blies zijn wangen op, zijn oogen uit, en zijn hoorn vol, tot algemeene verrukking der aanwezigen die van een hoorn hielden, ofschoon er verscheidene waren die met een wijs en veelbeduidend aangezicht beweerden dat het Potdevin niet was, eene blijkbaarheid die ook door het programma voldingend werd uitgewezen. Het schoonste van ’s mans spel scheen daarin te bestaan, dat het geluid van zijn hoorn op alle geluiden geleek, die gewoonlijk uit andere instrumenten komen. Nu eens knorde hij als een jichtige fagot, dan weder had hij al het rochelende van een vetten waldhoren, dan weder het door den neus pratende van een intriganten hautbois, of het uitgelatene van een opgewonden trompet, ja zelfs nu en dan iets van het gillende eener hysterische dwarsfluit; zelden maar geleek hij op hetgeen hij waarlijk was, een klephoorn; en eenmaal was het geluid zoo zacht en zoo verfijnd, dat ik, zoo ik niet de rijkgeringde vingers van den virtuoos had zien bewegen, waarlijk zoo gezworen hebben, dat er niets gebeurde. In zoo verre was het maar weer goed, dat de muzikant zichtbaar was. Ik vermaakte mij gedurende het spel machtig met het gadeslaan van een dik heer achter op het orkest, die den duizendkunstenaar had geëngageerd en allerliefste knipoogjes aan alle de leden rondzond, die tegelijkertijd moesten beduiden hoe heerlijk hij het vond, en vragen of zij het ook niet heerlijk vonden; en van een lang jong mensch dicht bij mij, met zwarte haren en bleeke wangen, die zijne oogen aandachtig toedeed onder het spel en de maat met zijn teenen sloeg, en dan weer een “hoe-is-het-mogelijk!”-gezicht zette en een schrikkelijken nood had om aan iedereen te vertellen hoe familiaar hij dien duizendkunstenaar kende, en hoe goed die duizendkunstenaar biljartte, en hoe ’n aangenaam mensch en van welk een goede familie die duizendkunstenaar was, en hoe die duizendkunstenaar enkel speelde omdat hij ’t niet laten kon, en welk een duizendwondertje van een mooi snuifdoosje die duizendkunstenaar van een prinses had gekregen, en hoe hij zelf in eigen persoon op de repetitie van dien duizendkunstenaar geweest was, en hoe de duizendkunstenaar hem verhaald had, dat die eigen hoorn, daar hij op speelde, hem duizend gulden had gekost.

Nu had er een machtige beweging op het orkest plaats. Ik weet niet hoeveel lessenaars werden achteruitgeschoven. De kastelein van de concertzaal bracht met een gewichtig gelaat twee waskaarsen op de piano, en de heer Van der Hoogen maakte haar open, plaatste de muziek er op, en schoof de tabouret er onder van daan. Al de heeren verlieten het orkest—uitgenomen de contrabassist, een oud man, die zijn bril op zijn voorhoofd schoof, en de paukenslager, die [183]zijn handen in de zij plaatste—en kwamen achter ons in de zaal dringen. Daarop daalde de heer Van der Hoogen af, om door Henriette af te halen voorloopig aan zijne bestemming te voldoen. Zij zag zeer bleek, en ik verdacht haar van aan het obligaat op den hoorn juist niet veel gehad te hebben. De heer Van der Hoogen nam haar bij den pink en leidde haar op. Zij maakte een compliment, zeer gracieus voor een liefhebster, zonder evenwel tot het diepe nijgen en het verleidelijk gezicht van een tooneelspeelster te komen, en nam daarop, onder een luid handgeklap en onstuimig voorwaarts dringen van de heeren, plaats aan het instrument; trok hare handschoenen uit, en de lieve handen zweefden over de toetsen.

De eerste maten hadden den indruk van de onrustige beweging van haar pols, maar langzamerhand herstelde zij zich; haar natuurlijke kleur kwam weder, en zij speelde alsof zij thuis was, met de haar eigene verwonderlijke vlugheid.

“Inderdaad, het was wonderlijk dat menschevingers dat doen konden!” fluisterde De Groot mij in, nadat hij een weinigje van den schrik bekomen was, die het optreden van Henriette den goeden man gekost had. “’t Is alsof zij aan draadjes zitten. Alles leeft wat er aan is. Kijk hier, ze gooit haar armen over mekaar, of ’t zoo niets was. En ze slaat er goed op, ook!—Dat’s verraderlijk,” zeide hij, als zij, na lang met beide handen in de lage tonen te hebben gewerkt, zonder om te zien, plotseling de toetsen van den hoogsten octaaf een fikschen tik gaf. “Drommels nou! dat gaat per post; ’t is als of je een goot hoort loopen.”

De heer Van der Hoogen stond, met een hoek van ten hoogsten honderd en dertig graden, naar de piano gebogen en maakte zich verdienstelijk met het omslaan der bladen; maar toen hij aan de laatste bladzijde was, nam hij voor goed eene hartvervoerende houding aan, met de eene hand op de piano leunende en de andere in de zijde zettende, terwijl hij zijne leelijke oogen verlokkend door de zaal liet weiden, of ze ook nog in ’t voorbijgaan een hart of tien veroveren mochten!

Het stuk was uit. Henriette stond op, en dankte met een stuursch gezicht voor het daverend handgeklap. De charmante bracht haar weer tot hare plaats en deelde in haar triomf. De oude Kegge had tranen in de oogen, en de charmante drukte hem de hand. “Het was onbegrijpelijk charmant geweest!” Henriette liet zich door mevrouw Kegge de boa weder om den hals werpen, en speelde met het einde daarvan; daarop begon zij een gesprek met de kleine Hanna, zoodat de geheele wereld verbaasd stond over eene jonge dame, “die zoo voortreffelijk speelde, en zoo lief was met haar zusje”.

De drukke finale der symphonie, waarin machtig veel gepaukt en machtig veel gebazuind werd, besloot de eerste afdeeling van het zooveelste damesconcert van het gezelschap Melodia, en de pauze begon.

Dat is niet het minst belangrijk gedeelte van een concert, als het [184]dissoneerend vocaal het harmonisch instrumentaal voor een half uur afwisselt. De dames hebben dan ook altijd liever een nommer minder op het programma dan een korte pauze, en zulks is niet te verwonderen, wanneer men bedenkt hoe veel praatziekte, hoe veel verliefdheden, hoe veel kunstgedienstigheid, hoe veel eerzucht, praalzucht en behaagzucht hier bijeenzijn.

De heer van der Hoogen stond naar de piano gebogen.

Indien men eene wage had, op welker eene schaal men alle deze vergaderde ziekten en zuchten kon stapelen, en men lei daartegenover op de andere het muzikaal gevoel—ja, leg er het muzikaal gehoor maar bij!—deze laatste zou ongetwijfeld omhoog gaan.

En gewichtig voorzeker was dat oogenblik, waarop deze koopbeurs van beleefdheden en praatjes aanging en het hoffelijk gedrang begon; als de blonde en bruine hoofden, de veders en de bloemen zich ophieven, de sterren op de voorhoofden haren loop begonnen; en de eerst zoo regelmatige rijen van schoonen en moeders van schoonen, van “matribus pulcris filiae pulcriores” en omgekeerd, zich tot bevallige groepen schikten, waaruit vonkelende oogen straalden en vroolijke lachjes opgingen; als de dwarling van jonge heeren een aanvang nam, waarvan ieder zijn prima donna, zijne reine du bal zocht, de een met een glimlach, de ander met een sentimenteel gezicht, de derde met een kloppend hart, en de vierde met een opgestreken kuif; waarvan de een boos, de ander onnoozel en de derde kippig keek uit verlegenheid; waarvan de een, om te beginnen, zijn netten spreidde over al wat mooi was, en de ander in het wilde scheen rond te fladderen, maar om toch wat meer eklektisch te werk te gaan; terwijl de toovermacht van dezen moest berusten in een nauw vest, en gene een philtrum meende te bezitten in de gedaante van pommade à l’oeillet; daar de talisman van een derde in zijne handschoenen berustte; terwijl een enkele begreep, dat hij het meest zoude interesseeren door met een knorrig gezicht en een medelijdenden glimlach op al het gedraai en geworm neder te zien.

Ik deed mijn best om Henriette te genaken, die in een kring van heeren stond, welke zij ten deele kende, ten deele nimmer geluid had hooren geven, maar die allen van deze gelegenheid gebruik maakten om haar iets aangenaams te zeggen. Iedereen was even verrukt, en de charmante week niet van hare zijde. Ik maakte haar mede mijn compliment, en liet mij daarop van hoeken tot kanten dringen, waarbij ik het voordeel had veel te zien en te hooren, dat mij voor dien avond belangrijk voorkwam.

“Ze zullen die juffrouw Kegge, hiet ze zoo niet? het hoofd wel op hol maken!” merkte een mevrouw van een zekeren leeftijd, met eene zwarte gazen toque, aan. “’t Is niet goed voor zoo’n jong ding.”

En zij sloot haren mond zoo dicht, zoo dicht, alsof zij er van afzag den geheelen verderen avond iets meer in het midden te brengen.

“O, ik vind dat ze er allerinteressantst uit kan zien,” sprak een jonge dame, in antwoord op het zeggen van een heer van middelbare [185]jaren, dat juffrouw Kegge heel mooi was; “maar van avond, dunkt mij, heeft zij haar beau jour niet.”

“Kent u die familie Kegge?” vroeg een andere aan een jongen heer, en zij legde duizend pond nadruk op den naam.

“Vraag excuus!” was het antwoord, “ik weet niet anders dan dat de menschen rijk zijn …. Maar,” ging hij zachter voort, “ze zijn volstrekt niets. Haar grootvader was hier ter stede een kruidenier of zoo wat, en haar vader …., die heeft fortuin gemaakt in de West.”

“Ik vind ook wèl, dat men haar dat aan kan zien,” sprak een derde, die dit gesprek had gehoord, schoon zij er met den rug naar toe had gestaan, zelve een gelaat vertoonende, dat alles behalve ongemeen was.

“Ik hou niet van dat soort van oogen,” hoorde ik aan eenen anderen kant, uit de mond van een jong meisje van dertig, die zeer flets uit haar eigene keek.

De freule Van Nagel scheen zeer tevreden over het spel, maar liet zich over de speelster volstrekt niet uit.

Ik bewonderde onder de menigte van schoone vrouwen van middelbaren leeftijd eene die, met een allerbevalligst voorkomen en zeer innemende manieren, het voorwerp der algemeene belangstelling scheen te zijn. Al de heeren kwamen voor haar buigen, en al hunne vrouwen lieten zich, de eene voor, de andere na, bij haar brengen. De jonge dames deden hun best om haar te naderen, of wenkten haar met het daarbij behoorend lachend gezicht toe, dat het onmogelijk was. Zij gaf een soort van pleeggehoor. Meermalen poogde zij te gaan zitten, maar juist op het oogenblik dat zij er toe besloot, verscheen er weder altijd iemand om haar zijne beleefdheid te bewijzen; en ik bewonderde in stilte de goede gratie, waarmede zij zich terstond weder tot den nieuwaangekomene wendde en de onbeduidende gezegden, die vrij wel met de door al zijne voorgangers gehoudene gesprekken overeenkwamen, met verschen moed beantwoordde. Hare dochter, een meisje dat nog geen zestien jaren mocht hebben bereikt, was aan hare zijde, en scheen deze minzame bevalligheid reeds in hare mate te hebben overgenomen. Wat beider beleefdheid het aangenaamst maakte, was het eenvoudige en ongedwongene, het volkomen vrindelijke en opgewekte, dat haar eigen was en niet anders voortkomen kon dan uit eene lieve harmonische stemming des gemoeds en eene heldere tevredenheid des harten. Voor mij was het een waar genoegen haar gade te slaan, en ik kon niet nalaten met minachting te denken aan de valsche redeneering van een aantal zich noemende menschenkenners, die hoffelijkheid altijd voor willen doen komen als laagheid, en welwillendheid als huichelarij. Waarlijk, die echte humaniteit, die goede toon, die beleefde innemendheid, welke de blijken dragen van in overeenstemming te zijn met den geheelen persoon, die ze aan den dag legt, is te gelijk eene gave en eene verdienste, en ik wenschte wel, dat men [186]algemeen gevoelde, hoe men de wetten der welwillendheid met de wetten der fijnste zedelijkheid en het meest kiesche gevoel in verband kan brengen. Al het misbruik, dat van haar gemaakt is door intriganten en hypocrieten, neemt niet weg, dat zij een der schoonste sieraden van het menschdom is, en een der verhevenste onderscheidingen boven het dierengeslacht doet uitkomen.

Ik vernam later dat deze bevallige vrouw eene dame was, wier huis bekend stond voor eene plaats, waar men zich nimmer verveelde, die niet slechts veel menschen zag, maar haar gezelschap altijd geheel bezielde en doordrong van de liefelijkheid haar aangeboren.

Den stroom volgende, werd ik nog voorbij vele paartjes gesleept, die werk van elkander maakten; ook langs schuchtere jongelingen, die zich verstoutten hun geheel onbekende dames noodelooze diensten te bewijzen, als daar zijn: boa’s op te rapen, die nog niet gevallen waren, en sjaals over haar stoel te hangen, die ze nog niet noodig hadden; alsmede langs vele ophoopingen van jonge meisjes, die iedereen uitlachten. Hier en daar zat of stond eene oude dame stokstijf voor haar stoel, te midden van een jong geslachte, “inmobilis in mobili”; en herinnerde zich de dagen, dat ook zij mobieler was, of verbeeldde zich dat zij ook nu nog mobieler zijn konde, indien zij maar wilde; of verheugde zich, dat nu haar kinderen waren zoo als zij geweest was; of verklaarde dat de pauze nu eenmaal lang genoeg geduurd had.

Zoo kwam ik tot aan de deur, en nu bezocht ik ook de koffiekamer. Hier waren de standen meer dooreengemengd, en vooral onder de werkende leden vond men van alles. De muziek, het ijsvermaak, en het tabakrooken nemen allen aanzien des persoons weg. Hier werd hevig gerookt door allerlei soort van rookers. Er waren er die pijpen, er waren er die sigaren, er waren er die baai rookten; sommigen hadden al lang naar hun rooktoestel gesmacht, andere deden het alleen, omdat de rook der overige hun dan minder hinderde. Er waren er die het niet laten konden, en er waren er die het doen en laten konden allebei, en het daarom zoo veel mogelijk deden; verslaafden, en vrijwillige dienstknechten; en de kleine Keggetjes drongen door de menigte heen, en hadden waarlijk ook ieder een sigaartje in den mond, ter zake waarvan hun vader lachte dat hij schaterde.

“Die juffrouw Kegge speelt admirabel, niet waar?” zei een beschaafd heer, zijn viool weer uit de vioolkas nemende, om zich voor de tweede afdeeling gereed te maken, en omziende naar een groot liefhebber, een dik persoon, met een lomp uiterlijk, dien ik in ’t orkest met een waldhoren gezien had.

“Ze speelt verdraaid vlug!” antwoordde die van den waldhoren.

“Veel smaak, veel smaak!” riep een wijs burgerheer, die een dwarsfluit blies.

“Smaak?” riep een klein heertje, dat zich juist aan een heet glas [187]punch brandde, met een pieperig stemmetje, “smaak? geen zier smaak! al den duivel vlugheid, kunstjes, brille.”

“Een mooie piano, niet waar?” hoorde ik in een anderen hoek, uit den mond van een werkend lid.

“Ja, en een weergasche mooie meid ook,” antwoordde een honorair lid.

“Foei, oude snoeper, waar kijk je na?” zei de eerste spreker.

Zoo gaat het, wanneer gij op concerten speelt. Waarom laat gij het niet liever?

De tweede afdeeling bood niets bijzonder opmerkenswaardigs aan. Een welgemaakt officier der zware ruiterij trad in burgerkleeding met een wit vest op en zong een paar coquette romances, die beurtelings zeer laag en zeer hoog liepen en met een afwisselend kwaadaardig en snoeperig lachend gezicht gezongen werden, maar waarvan de toon en de inhoud zoomin overeenkwamen met zijn zware knevels als met de op-en-neder-gesten, die hij met het tusschen zijn beide handen uitgespannen blad papiers maakte. Voorts hadden wij nog een obligaat op de violoncel van een Duitscher met een plat hoofd en een gouden bril; en het concert eindigde, zooals een deugdzaam concert behoort te eindigen, met eene ouverture.

De zaaldeur werd opengezet, en de geparfumeerde dampkring door een gevoeligen tocht gezuiverd. De boa’s en pelerines werden opgehaald. De cephaliden werden om die kopjes, die er lief mee uitzagen, vastgestrikt, of anders in de hand gereed gehouden, en de jonge heeren, die het er op gezet hadden de eene of andere schoone naar het rijtuig te geleiden met het stellige voornemen om dien nacht van dat geluk te droomen, zochten zich van stonden aan van een gunstig standpunt te verzekeren. De heeren, die vrouwen hadden, waren boos dat hunne rijtuigen zoo laat kwamen, en de heeren, die paarden hadden, maakten zich ongerust dat het hunne misschien lang zou moeten wachten; den jongen meisjes speet het, dat het hare zoo vroeg kwam; en enkele opgewonden jonge heeren spraken er van, dat het aardig zou wezen de concertzaal in een balzaal te veranderen, en hingen eene verleidelijke schilderij van deze gelukzaligheid op.

Van der Hoogen was weder in ons midden en stond zoo dicht mogelijk tegen den linkerarm van Henriette aangedrongen. Zij was allerliefst jegens hem, en schertste en lachte; maar toen de knecht met groot misbaar “de koets van mijnheer Kegge!” aankondigde, draaide zij zich eensklaps om en greep in een aanval van behaagzieke speelschheid mijn arm. Van dien oogenblik aan haatte mij de charmante. Zegevierend zag Henriette om. Mijnheer Kegge, die haast maakte, volgde met mevrouw; Van der Hoogen moest zich dus met de kleine Hanna behelpen, naar welke hij zich heelemaal scheef moest overbuigen, tot groot genoegen van de dubbele rij van [188]heeren en dames, tusschen welke wij bij het verlaten der zaal doortogen. Een charmante spitsroede.

Wij kwamen thuis. Er werd een buitengewoon souper aangericht. Tegen het dessert dook de heer Kegge zelf in zijn wijnkelder en bracht zulk een menigte van allerlei merken boven, dat het hart mij van angst in de keel begon te kloppen. De charmante, die van de partij was, stelde een toost op de schoone pianiste in, en las daarbij een fransch extemporeetje van zijn eigen maaksel voor, waarin hij op eene charmante wijze over alle regelen der taal had gezegevierd. Hoofdzakelijk zeide hij, dat Henriette een mooi meisje met bruine oogen, een engel, en eene godin der muziek was, en daarbij kwamen eenige opmerkingen omtrent uitgetrokken harten en op tonen drijvende zielen. Wij waren allen geheel bewondering, en mevrouw Kegge niet het minst, hetgeen ongetwijfeld veel voor de zaakrijkheid van het gedicht pleitte, daar HEd. van de zes woorden er maar drie verstaan had. Mijnheer Kegge dronk den dichter, en de dichter dronk den heer Kegge; en de heer Kegge liet de kurken van champagneflesschen tegen den zolder springen; en de heer Van der Hoogen sloeg met de platte hand op champagneglazen dat de wijn op nieuw begon te schuimen; en dit alles was ter eere van juffrouw Henriette Kegge.

Des anderen daags vóór den middag werd de goede De Groot aangediend en trad de kamer binnen verzelschapt van zijn lieve dochter, die een groote gunstelinge van den heer Kegge was en in zijn huishouden goede diensten bewees. Dien middag zou zij met ons dineeren, en haar vader bracht haar zelf, omdat hij meteen zijne dankbaarheid wilde komen betuigen voor het introductiekaartje. Hij sprak met de grootste opgewondenheid over den avond van gisteren.

“Nooit in zijn leven had hij zoo iets moois gezien of gehoord. Dat was een rijkdom! Dat waren stukken muziek! Hij wist niet hoe het mogelijk was, dat een mensch zoo vlug op ’t klavier wezen kon als nicht Henriette; en toen hij haar zoo had zien zitten, misschien was het zonde geweest, maar hij had gedacht, dat zij zoo mooi was als een engel uit den hemel.”

Henriette glimlachte en vergat, om het streelende der vergelijking, dat zij die voor ditmaal uit den mond vernam van een koekebakker. Zij begon daarop zeer vriendelijk naar juffrouw De Groot te vragen en haar spijt te betuigen dat zij niet op de verguldpartij had kunnen komen; zij zou juffrouw De Groot nog eens in persoon haar excuses komen maken.

“Neen maar, juffrouw … ik wil zeggen, nicht Henriette!” zei de goede man, “dat behoeft in’t geheel niet. Uw bezoek zal haar welkom zijn, maar excuses! och, dat behoeft niet; dat weet neef Kegge [189]wel. Mijn vrouw heeft het ook volstrekt niet kwalijk genomen; dat moet u toch vooral niet denken!”

“Nu, neef De Groot”… zei Henriette vriendelijk … en wie weet hoe lief zij zou geweest zijn? maar het woord bestierf haar op de lippen, want de charmante trad binnen en maakte wat ik zijn “compliments de coutume” noemde.

“Wel, juffrouw Henriette! Is de nachtrust goed geweest, na de fatigue van gisteren? Ik heb geen oog toe kunnen doen; ik was nog zoo geënthusiasmeerd van de muziek. Het was een charmante avond; de geheele wereld had zich dan ook perfect geamuseerd. De stad is van u vervuld!”

“Vleier!” zei Henriette, “maar ik weet,” liet zij er op goedigen toon op volgen, “ik weet dat gij het goed meent.”

En zij reikte hem de hand.

Hij nam die met vervoering aan en trok haar naar de vensterbank.

“Wie is die man?” vroeg hij, den goeden De Groot van het hoofd tot de voeten opnemende.

“De vader van Saartje,” antwoordde Henriette bedeesd.

“o Ho!” zei de heer Van der Hoogen, die dat ook zeer wel wist hem den rug toedraaiende. En zijn lorgnet in het oog klevende bezag hij den ruiker bloemen, die in een sierlijke porseleinen vaas op een guéridon voor het raam stond.

“Wat een mooi bouquet, zoo laat in ’t jaar!” merkte hij aan.

“Papa is zoo lief geweest het mij mee te brengen. Het heeft zijn beste dagen al gehad.”

“Reiken de stelen allemaal wel goed aan ’t water?” vroeg de charmante.

Hij stak, om zich daarvan te overtuigen, zijn hand diep in den ruiker, en toen hij die weder terugtrok, was het als of er iets violetkleurigs in achterbleef, dat naar de punten van een klein biljet zweemde.

De heer Kegge was ondertusschen druk bezig met neef De Groot, die echter niet op zijn gemak was, aangezien Azor en Mimi het hem verbazend lastig maakten; en hoewel mevrouw Kegge hem gedurig verzekerde dat het de liefste diertjes van de wereld waren, die nooit iemand leed deden, bevielen hem de steeds luider uitvallen en het gestadig pronken met hunne witte tanden zeer weinig. Zijn bezoek was slechts kort; hij groette mijnheer en mevrouw Kegge allerhartelijkst, “juffrouw, ik wil zeggen nicht Henriette” zeer eerbiedig, en maakte ook een buiging Voor Van der Hoogen, die hem met een hooghartig “goeden dag” betaalde.

Van der Hoogen ging daarop mijnheer en mevrouw Kegge bezighouden, en Henriette trad op den bloemruiker toe, haalde er het biljet uit en borg het in haar ceinture, evenwel zoo handig niet of ik bemerkte het volkomen; zij vermoedde dit, en kreeg een kleur. De kaketoe werd daarop haar toeverlaat. Zij hield hem een stukje beschuit voor. [190]

“Wat zegt Coco dan tegen de vrouw?”

“Pas op, pas op!” riep de kaketoe, die blijkbaar in de war was. Van der Hoogen vertrok spoedig daarop, en de dag had vooreerst weinig merkwaardigs meer. Grootmama liet naar Saartje vragen; zij bleef een uurtje boven, en kwam daarna met roode oogen beneden.

“Gij hebt de lieve oude vrouw wat gelukkig gemaakt!” fluisterde zij mij in.

Ik had gelegenheid in den loop van den namiddag de lieve blonde eens zoo goed als alleen te spreken, en spoedig maakte ik daarvan gebruik om het gesprek op haar vriendin Noiret te brengen.

Zij verhaalde mij van Suzettes onvergelijkelijke gehechtheid aan haar moeder, van hare voorbeeldelooze werkzaamheid, waardoor zij zooveel mogelijk in de behoeften van deze voorzag, van haar eigen schamel kamertje, en van alles wat haar om den wil harer moeder zoo zeer bekommerde. Ook deelde zij mij mede, dat er een knappe jongen in de stad was, een schrijver op een der stadsbureaux, die een dollen zin in Suzette had, en dat zij geloofde, dat hij Suzette ook niet ten eenenmale onverschillig liet; maar dat zij het voor zichzelve niet wilde bekennen, omdat zij meende dat de inwilliging van een dergelijk gevoel eene misdaad was tegen hare moeder; dat zij daarom dien jongeling altijd op een afstand hield en hem soms wel wat erg behandeld had, wat zeker tegen haar eigen hart was; en dat zij zich dat dezer dagen bijzonder verweet, nu zij vernomen had, dat hij, er aan wanhopende ooit hare genegenheid te zullen verwerven en toch ook vooreerst geen mogelijkheid ziende om haar een onafhankelijk bestaan te verzekeren, het plan had opgevat om zijn geluk in de West te gaan beproeven.

“O, dat maakt haar tegenwoordig zoo ongelukkig,” voegde Saartje er bij, met een traan in de mooie oogen, “en dan verwijt zij zich weer dat hare gedachten een oogenblik aan iemand anders behooren dan aan hare moeder.”

Henriette was dien geheelen dag bijzonder aangenaam en lieftallig jegens mij; zij had allerlei zoete oplettendheden aan tafel, prees mij verscheidene malen in het aangezicht, en gaf mij zelfs bij het doorbladeren van hare teekenportefeuille, uit een open reden, een allerliefste teekening op rijstpapier ten geschenke.

In het schemeruur bracht ik Saartje thuis; en het lustte mij, daarna een kleine stadswandeling te maken, in dat bij uitstek drukke uur, waarin de werklieden en schoolkinderen naar huis gaan en de dienstmaagden hare boodschappen beginnen, hare minnaren toevallig tegenkomen, of elkander gewichtige mededeelingen doen omtrent de verschillende karakters van haar heer, haar mevrouw, den oudsten jongeheer, en de oudste juffrouw, bij welke gelegenheid de heer er altijd beter afkomt dan de mevrouw, en de [191]mevrouw beter dan de oudste juffrouw, terwijl de jongeheer een van tweeën, òf een “akelig stuursch minsch”, òf “een heertje” is. Ik heb dit uit mijn vroege jeugd overgehouden, dat ik gaarne de lichten in de winkels zie opsteken, en ook ditmaal stond ik nu eens stil bij een in het donker vooral zoo plechtig smidsvuur, waaruit de gloeiende bouten schitterend te voorschijn kwamen, om onder de slagen van den voorhamer eene horizontale fontein van vuur uit te spreiden, waarbij het zwarte gelaat van den smid fantastisch verlicht werd; dan weder boeide mij het wreedaardig schouwspel eener slachterij, waar de knechts, in hunne bloederige wollen kousen tot over de knieën reikende en met een ouden hoed over hunne blauwe slaapmutsen, zichzelven bijlichtten met een brandend smeerkaarsjen op gemelden hoed vastgekleefd, dat een tooverachtig licht in de opengehouwen koebeesten wierp, wier inwendige belangen zij verzorgden. De straatlantaarns waren nog niet opgestoken en zouden eerst twee uren later aanlichten, omdat het onmogelijk is dat een vreemdeling op een stikdonkere gracht in het water loopt, als het nog niet langer dan anderhalf uur stikdonker geweest is.

Het gebeurde dat ik, op zulk een donkere gracht, voortschrijdende zonder precies te weten waar ik mij bevond, op eenigen afstand twee personen ontwaarde, waarvan de een evenveel neiging toonde om den anderen te ontloopen, als de andere gezind scheen de eerste terug te houden. Naderbij komende zag ik dat gemelde personen tot verschillende kunnen behoorden, en daarop hoorde ik eene zachte vrouwestem, maar schor van zenuwachtigheid, duidelijk zeggen: “laat me los, mijnheer! of ik schreeuw”.

Het leek mij toe, dat de mijnheer, tot wien deze bedreiging gericht was, en die een langen mantel droeg, van nature een vijand van schreeuwen was. Althans hij liet de persoon die gesproken had oogenblikkelijk los en verdween in een zijstraat. Ik had de stem herkend.

“Zijt gij het juffrouw Noiret? “Wie durft u aanraken? Laat ik u thuis brengen,” sprak ik haar toe.

Het arme meisje kon niet antwoorden; zij beefde van het hoofd tot de voeten, en ik had moeite haar op de been te houden.

“Het is verschrikkelijk,” snikte zij: “o indien gij zoo goed wilt wezen; het is ijselijk ….”

Meer kwam er niet uit. Ik geleidde haar zwijgend tot naar den kleinen koomenijswinkel, waar zij haar kamertje had. In het voorhuis zonk zij op een bank neder. Het was er donker, want op de geringe nering kon geen licht overschieten. De vrouw uit den koomenijswinkel kwam naar voren loopen, met een baklamp in de hand.

“Och lieve help! wat scheelt de juffrouw? wat ziet ze bleek. Is de juffrouw verschoten? Ga gauw in ’t kantoortje, juffrouw! Ik ga de kaars opsteken.”

Zij ging heen om den blaker van juffrouw Noiret te halen, en ik [192]bracht die in een klein, van ’t voorhuis afgeschoten kamertje dat zij mij als ’t kantoortje had aangewezen en dat dien naam met recht verdiende, daar er niets te vinden was dan eene kleine hangoortafel, vier matten tabouretten, en een leelijk gezicht in een lijstjen aan den wand, voorstellende den held Van Speyk!

Ik liet haar een glas water halen.

“Maar me lieve gunst, wat scheelt er dan toch an!” riep de koomenijsvrouw uit, toen zij den blaker van Suzette aangestoken en haar eigen lamp, daar er geen twee lichten noodig waren, onmiddellijk daarop uitgeblazen had.

Ik liet haar een glas water halen. Suzette dronk er een teugje van, en het glas klapperde tusschen hare tanden. Nog kon zij niet spreken. Het klamme zweet stond haar op het aangezicht.

“Maar me lieve gunst,” begon de bezorgde, maar nog meer nieuwsgierige, hospita alweer, “dat’s nou toch wel een raar geval. De juffrouw het ’et disperaat op ’er zenuwgestel. Wil ik naar de apteek loopen en een rooie schrikpoeier halen?”

“De juffrouw is aangerand,” zei ik, “er loopt kwaad volk. Ik was er bijtijds bij; men wilde haar afzetten.”

“Angerand!” riep de hospita uit; “ofzetten! Ja, ’t is een ijselijkheid dat er geen werk is. En mijn Kobus is ook nog bij de weg, die kennen ze dan ook nog wel anranden en ofzetten, ofschoon ie juist niet meer bij’em het dan zen zuiver orlozie, en daar is een stevige kopere kast om; da’s één geluk. Ja, ik heb al lang gedocht dat het niet pruisisch was hier in de stad. Der is nog reis een winter geweest dat ’et zoo erg was. Et was in de tijd dat ik op alle dag liep van me derde. Maar toen braken ze in bij de lui en kwammen voor de lui der bed staan, met een armpie van een ongeboren kind. Daar zel meheer wel van gehoord hebben. En dan stakken ze zoo’n armpie in brand, en ze draaiden ’t driemaal over de lui der hoofd om, en dan zeien ze, ja wat zeien ze ook? dan zeien ze: die waakt, die waakt, die slaapt, die slaapt! en in die omstandigheid, wil ik maar zeggen, daar je dan in verkeerde, daar bleef je ook in. Anranden! ’t is wat moois in een kristenland! Gelukkig nog, juffrouw, dat ze je die japon niet of-hebben angerand; dat zou een leelijkerd wezen!”

En zij nam Suzette een toegespeld pak af, dat deze nog altijd stijf onder den arm hield, en lei het voorzichtig op een der matten tabouretten.

“Breng het boven, moedertje,” zei ik, “en laat ons even alleen, want ik hoop dat de juffrouw mij den persoon zal kunnen beschrijven; dan zal ik hem bij de politie aangeven.”

“Beskrijven! Ja, dat gaat zoover as ’t voeten het,” antwoordde de klapper; “en weet je wat Kobus zeit? ze krijgen er de verkeerde deur te pakken. Laatstleden varkemart hebben ze nog ’en jong gezel, een die hier, zel ik maar zeggen vreemd was, opgepakt. Der komt ommers altijd, op de varkemart hier zoo’n poffertjeskraam? Nou, hij mocht zoo bij die poffertjeskraam staan te kijken na die groote kopere [193]schuttels en zoo; daar komt er een diender na ’em toe; die leest op ’en pampiertje, en toen kijkt ie ’em an. Nou; de jonge wist van de prins geen kwaad. Maar de diender zeit teugen ’em: jonge, zeit ie, ga jij reis effen mee. Ik dankje vrindelijk, man, zeit den ander. Maar het holp niet, want de diender zei: maatje, zeidie, kijk reis effen wat ik hier onder me jas heb. Nou, dat waren nies anders as van die duimskroefies, as meheer wel reis zel gezien hebben, daar ze een minsch mee vastskroeven, zel ik maar zeggen, dat ie geen vin verroeren kan. Nou, die mocht die man niet, dat ie mijn slacht. Zoo gezeid, zoo gedaan; daar holp geen lievemoederen an; hij most en hij zou mee. Maar toen ie vijf dagen had zitten brommen—hij was toch maar al die tijd uit zen werk, zie je—daar komt die zelfde diender, in zen hok, zel ik maar zeggen, of waar dat ie dan zat, en zeit dat ie maar stilletjes vort zou gaan. Maar hij zei, neen, zeidie, dat gaat zoo niet. Want hij wou der verhaal op hebben, zie je meheer! Maar dat weten we wel; dat gaat zoo ver as ’t voeten het. Zoodat ik maar zeggen wil, dat beskrijven niet veul ofdoet. Maar daarom zei Kobus altijd, in die winter toen ’t nog reis zoo erg was: as ik er eentje te pakken kreeg, ik zou ’em teekenen, dat ik ’em voor goed zou kennen …”

Ik herhaalde mijn wensch om met juffrouw Noiret alleen te blijven. Zoodra de babbelachtige vrouw gegaan was, borst zij in tranen uit.

“Dit heeft hij mij in de hand gestopt!” riep zij uit; “verbrand het in de kaars.”

En zij wierp een violetkleurig briefjen op de tafel, dat zij in hare zenuwachtige spanning geheel verfronseld had. Daarop zeide zij met eenen innigen afschuw:

“Foei, mijnheer Van der Hoogen!”

Ik nam het briefjen op.

“Mag ik het bewaren?” vroeg ik haar. “Het kan mij te pas komen.” Ik herstelde het in zijne vroegere gedaante, en stak in mijn portefeuille.

Toen Suzette wat bedaard was, deelde zij mij mede, hoe zij sedert eenigen tijd overal door Van der Hoogen vervolgd werd. Hij was immer op haar weg. Bij het gaan van haar kamer naar het hofje, en bij het uitgaan der kerk; ja, in de laatste week had hij een paar malen het hofje zelf tot zijn namiddagwandeling gekozen, onbeschaamd bij haar moeder ingekeken, en tegen haar, Suzette, geglimlacht. Zoo erg als van avond had hij het evenwel nog nooit gemaakt. Zij was uitgegaan om freule Nagel een japon te passen, zonder hem nochtans te ontmoeten. De freule had haar bij het heengaan, met hare gewone vriendelijkheid, als Suzette zei, de bescherming van haar lakei aangeboden; maar zij had het afgeslagen, daar zij niet had gedacht dat het buiten al zoo donker was. Ondertusschen was de avond op eens gevallen, en zij was nog geen twintig schreden van het huis van den heer Van Nagel, of zij hoorde reeds den [194]stap van Van der Hoogen achter haar, terwijl hij haar door zonderlinge geluiden op zijne nabijheid opmerkzaam maakte. Zonder op of om te zien had zij hare schreden versneld; in haren angst had zij gemeend hem te zullen ontvlieden door een zijstraat in te slaan; hij was haar ook daar gevolgd. Toen zij op de donkere gracht was gekomen, had hij haar om de middel gegrepen en haar eenige woorden toegesproken, die zij evenwel door den schrik niet verstaan had. Hij had haar daarop het briefjen in de hand gedrukt, dat zij zich, zeker werktuigelijk, had laten welgevallen. Daarop had hij haar willen kussen, en had zij de woorden uitgesproken die ik gehoord had.

Na deze mededeeling, en nadat zij geheel van den schrik zeide bekomen te zijn, ofschoon zij nog altoos bleekzag, verzocht zij mij dat ik haar verlaten zoude. Zij wilde zich door een der kinderen van haar hospita naar haar moeder laten brengen, die van niets weten moest.

Ik vertrok.

Op straat verdiepte ik mij in ernstige overleggingen hoe mij na dit alles te gedragen. Van der Hoogen had mij sedert onze eerste ontmoeting niet willen bevallen, en ik had, op gelaat en manieren af, weinig gunstige vermoedens van hem opgevat. Dat hij het hof aan Henriette maakte had ik terstond gemerkt en met leede oogen aangezien. Ik vreesde dat, indien niet louter haar geld, dan misschien haar geld, vermeerderd met haar schoon, den fat aanlokten, dien ik daarenboven voor een slecht sujet hield, dat haar ongelukkig zoude maken. Ondanks alle hare kuren, was Henriette hiertoe te goed, en in gedachten had ik haar een man toegezegd, die haar door meerderheid in verstand verbeteren en eenmaal tot eene lieve vrouw maken zoude, tot welker vereischten zij toch waarlijk vele bestanddeelen bezat. Van der Hoogen had mij, zooals de lezer zich herinneren zal, met een woord gezegd dat hij ook te Leiden had “geresideerd”, en daar ik het geluk had in de Sleutelstad menschen van allerlei stand te kennen, had ik al spoedig omtrent ZEd. eenige berichten ingewonnen. Deze waren niet gunstig voor den charmanten uitgevallen en pleitten evenmin voor zijn gedrag als mensch, als voor zijne beginselen als ambtenaar.

Ondertusschen was hij dagelijks voortgegaan met de jeugdige te bestormen, die hem waarschijnlijk wel niet liefhad, maar jong en onervaren zich aan hare behaagzucht overgaf en aan den prikkel van het romaneske, waartoe zij eenige neiging toonde. Daarenboven kon men aan Van der Hoogen eenige uiterlijke voorrechten niet ontzeggen. Het was nu tusschen hen beiden een stille liefdeshistorie geworden, dat wil zeggen, zoo gevaarlijk als eene liefdeshistorie zijn kan. Het biljet in den ruiker had dit voor mij boven allen twijfel verheven. Ondertusschen had de charmante zich in het gebeurde met juffrouw Noiret aan mij vertoond als een lage dubbelhartige bedrieger en avontuurlijke lichtmis, die het op het geluk en de onschuld van onervarenen [195]en weerloozen toelegde, en ik verachtte hem in het diepst van mijn ziel. Ik begreep dat het mijn plicht was juffrouw Noiret tegen alle verdere lagen te beschermen, en Henriette, om een versleten leenspreuk te gebruiken, van den afgrond terug te leiden, op welks rand zij in zulk slecht gezelschap omdoolde.

Waar ik eindelijk toe besloot zal het volgende hoofdstuk leeren.

Hildebrand, die door een samenloop van omstandigheden bestemd was om in deze geschiedenis een handelend persoon te worden, stond den volgenden morgen een half uur vroeger dan de vorige dagen op en liep met een gewichtig gelaat en groote stappen de kamer op en neer, eene beweging, die hij altijd aanneemt als hij over iets belangrijks of als hij over niets denken wil. Nu eens blikte hij veelbeduidend op naar de giftige pijlen aan den wand, dan weder overzag hij zijne heldhaftige houding in den spiegel, en eindelijk wijdde hij een groot gedeelte zijner aandacht aan de musschen, die in den tuin af en aan vlogen en elkander niet zelden onaangenaamheden toevoegden omtrent zekere kruimels en kleine korstjes brood, die reeds in dit vroege morgenuur hare hartstochten in beweging brachten.

Hij kwam daarop geheel gekleed aan het ontbijt, eene omstandigheid die niemand bevreemdde, daar het zondag was, ofschoon er op dien bijzonderen zondagmorgen juist niemand naar de kerk ging dan de oude mevrouw. Mijnheer verklaarde “veel van den godsdienst te houden, want wat zou er zonder godsdienst van de maatschappij worden!” maar hij kon “het geteem van de dominé’s in deze stad niet aanhooren”; voor mevrouw “tochtte het in de kerk al te verschrikkelijk”; en wat Henriette betrof, zij ging wel, maar “zag er geen noodzaak in er sleurwerk van te maken”.

Hildebrand nam den schijn aan van naar de kerk te zullen gaan, en had evenwel voorgenomen het niet te doen. Hij herinnerde zich, niet zonder ingenomenheid met de hooge roeping die hij in zich gevoelde, het zeggen van Fenelon, in het treurspel van dien naam:

Hij had zich den vorigen avond laten onderrichten waar de kamers van den heer Van der Hoogen te vinden waren en moest ze in een der middelbare straten van de stad, boven een beddewinkel, zoeken. De heer Hildebrand stapte er heen in de vaste overtuiging den heer Van der Hoogen thuis te zullen vinden. [196]

Daar hij zich evenwel tebinnenbracht dat de heer Van der Hoogen, die een post aan het bureau der registratie had, dagelijks reeds om tien uren in den morgen aan dat bureau verschijnen moest en dan nog wel tot twee uren na den middag druk werk had, kwam het hem niet onwaarschijnlijk voor, dat gemelde heer Van der Hoogen des zondags een weinigje zou moeten uitslapen en dus hoogstdenkelijk nog op zijn bed zou liggen. Daarbij voegde zich misschien heimelijk een weinig innerlijke neiging om de onaangename boodschap, die het “dienen der menschlijkheid” in dezen medebracht, nog een oogenblikje uit te stellen.

Nu gebeurde het dat Hildebrand, op zijn weg naar den beddewinkel in de middelbare straat, een plein over moest, waarop een kerk stond, waaruit het gezang der geloovigen krachtig opsteeg; en hij gevoelde lust om ten minste nog een gedeelte van de godsdienstoefening bij te wonen.

Hildebrand is geen voorstander van het laat verschijnen in het huis des Heeren. Hij begrijpt dat Gods Woord er geenszins voor niet wordt voorgelezen, en veel minder om als een demper te dienen op het gedrang om plaatsen en het geschuifel met stoven; maar wel moet hij bekennen dat het iets bijzonder plechtigs en indrukmakends heeft, zich op eenmaal van de stille straat in een hoofdkerk te verplaatsen, waar een groote schare reeds met ongedekten hoofde ter nederzit en, onder het statig intoneeren van het orgel, zijn lofzang als uit ééner harte opheft. De aanblik eener gemeente, vereenigd, ten minste uiterlijk vereenigd, in den dienst van God, heeft reeds op zich zelf eene ontroerende stichtelijkheid; en wij zijn er, geloof ik, zoo menigen goeden en christelijken indruk aan verplicht, dat het, al was het alleen daarom, de moeite waard is de les van den apostel te betrachten: “Laat ons onze onderlinge bijeenkomste niet nalaten”.

zoo zong de saamgevloeide schare met de woorden van den Tweeënveertigsten Psalm:

o Gij, die meent dat tehuis een “goede” preek te lezen—gij leest gewis altijd goede preeken, en krijgt niet dan slechte te hooren?—o Gij, die meent dat tehuis een goede preek te lezen, en des noods een psalm er bij, even stichtelijk is als de openbare samenkomst; die het gebod des Zaligmakers om in de binnenkamer te bidden, tegen het bidden met de gemeente overstelt, hebt gij dan nimmer het hartverheffende gevoeld, dat het gezicht van zoovele menschenkinderen, uit alle standen, die met en rondom u hetzelfde lied aanheffen, [197]hetzelfde woord van vertroosting aanhooren, en denzelfden Vader in de hemelen, in naam van denzelfden Verlosser, aanroepen, teweegbrengen kan?

Jammer dat de organist de kracht van den roep der gemeente tot God in een laf naspel liet verloren gaan.

Een eenvoudig man van hooge jaren stond op den predikstoel en sprak de gemeente naar aanleiding der opgezongen woorden opwekkelijk toe. Hij deed daarop een eenvoudig, ootmoedig, en recht biddend gebed. “Een krachtig gebed des rechtvaardigen vermag veel”, zegt Jacobus. Toen noodigde hij de gemeente andermaal tot een gezang; en nu werd er uit den Eersten Psalm aangeheven:

Dit waren ook de tekstwoorden van den grijzen evangeliedienaar: “De Heer kent den weg der rechtvaardigen, maar de weg der goddeloozen zal vergaan.” En met dit woord in het hart spoedde Hildebrand zich naar Van der Hoogen.

“Op de voorkamer!” riep de vrouw uit den beddewinkel, haar hoofd uit een achterkamer stekende; “de trap op; de eerste deur aan uw linkerhand!”

Hildebrand volgde die aanwijzing. De deur van de voorkamer stond halfopen, en hij bevond zich op het grondgebied van den charmanten. Deze echter was er niet.

De kamer was niet bijzonder charmant; zij was slecht gestoffeerd en alles behalve net. Een gemakkelijke leuningstoel was het beste meubel. Aan den muur hingen een paar prenten met Robert Macaire, en eenige vrouwenbeelden van de hand van kunstenaars, die zich bijzonder op het naakt schenen te hebben toegelegd. Boven den schoorsteen een schermmasker, schermhandschoenen en floretten, en de staart van een fazantehaan, dien Van der Hoogen moest verbeelden eenmaal geschoten of gegeten te hebben. In den rand van den spiegel staken eene menigte invitatiekaarten, waaronder sommige van reeds zeer ouden datum. Op tafel stond een groote flacon met reukwater en lag een deeltje van Paul de Kock opgeslagen. Er brandde een vuur in den haard, dat echter in het laatste halfuur slecht scheen onderhouden te zijn. Een onaangeroerd ontbijt stond op, en van de kook geraakt theewater onder de tafel. Dit beteekende dat de heer Van der Hoogen waarschijnlijk nog in zijn slaapvertrek was. Hildebrand hoopte dat de hospita hem zou aandienen.

Weldra kwam er ook waarlijk iemand de trap oploopen, maar het kon de hospita niet wezen, want Hildebrand hoorde degelijke manslaarzen kraken. De boven komende persoon scheen een kleinen overloop [198]over te gaan, en hij hoorde hem een andere deur opendoen. Daarop vernam hij eene stem, die uit de dekens scheen te komen en “wie daar?” riep.

“Bout,” was het antwoord van den binnengekomene. “Lui beest, legje nog al op je bed?”

“Hei, hei wat,” antwoordde Van der Hoogen, “’t is pas dag. Je moet bedenken dat ik zes dagen van de week voor dag en dauw op moet. Dat verhaal ik op den rustdag, man! D … rs, ik heb koppijn, hoor! Die wijn op de sociëteit is slecht.”

Er volgde een gesprek daar ik niet alles van verstond, maar wel merkte ik, dat het op het laatst over iemand liep, die zij, “het zwartje” noemden; en spoedig daarop werd het Hildebrand duidelijk, dat Van der Hoogen zijn wedervaren met juffrouw Noiret vertelde, waarvan de herinnering hem zoo veel genoegen scheen te verschaffen, dat hij in een geweldig lachen uitborst.

“Alles goed en wel!” zei daarop de persoon, dien Hildebrand met den naam van Bout had hooren benoemen, en die een zeer rauw en onaangenaam geluid sloeg, “alles goed en wel! maar je bent toch een handjegauw. Waarom nu niet nog een beetje gewacht, totdat de jongen goed en wel in de West is?”

“Boutje!” antwoordde Van der Hoogen, die in dit gezelschap zijn lievelingsterm charmant voor een minder onschuldigen scheen te moeten verwisselen, “het zwartje is zoo verd …. mooi.”

“Kinderachtig!” hernam de ander; “een reden te meer om geduld te hebben. Ik heb uit louter vriendschap voor jou een halfjaar geijverd om den schimmelbek zin in de West te doen krijgen, en nu het eindelijk lukken zal, ga je niet je eigen drieguldens je glazen ingooien. Als de meid het immers vertelt, hebje gedaan.”

“Geen nood!” antwoordde Van der Hoogen; “jongens kerel! ik heb haar zoo’n char …” (daar had hij zich haast versproken!) “verd … mooi briefje geschreven; er komt van wanhoop in, en van eene eeuwige teederheid. Je moest het lezen, kerel. En zóó was ze niet, of ze heeft dat wel stilletjes aangenomen. En was die verd … kerel niet gekomen …. Maar zeg reis, gaat hij stellig naar de West?”

“Hij is er zoo verliefd op, als hij eerst wanhopig was, ’k ben d ….rs,” zei Bout; “hij leeft in de stellige overtuiging dat hij, binnen zes jaar, op zijn minst half zoo rijk weerom komt als mijnheer Kegge. Hoe maakt de dochter van dien blaaskaak het? Henriet; hiet ze zoo niet?”

“Patent, kerel, patent! Mooier dan ooit, en verliefd tot over de ooren. Weetje wat? zet terwijl reis thee voor me; ik kom zoo dadelijk bij je.”

De heer Bout kwam daarop naar voren, en Hildebrand zag een gelaat, dat de uitdrukking van de grootste onbeschaamdheid aan die der hatelijkste geveinsdheid paarde. Zijne oogen hadden dien doordringenden, zinnelijken blik, die eerzame harten zoo bijzonder pleegt [199]te stuiten. Hij was een buikig man van vier-, vijfendertig jaar, dragende een dichtgeknoopte blauwe jas, een glimmend geborstelden hoed, en gewapend met een dikken bamboesrotting. Hij stond verbaasd iemand in de voorkamer te ontmoeten. Hildebrand maakte zich bekend, en verklaarde dat hij gekomen was om den heer Van der Hoogen te spreken.

“En hebje al lang gewacht, mijnheer?” vroeg Bout met gemaakte vriendelijkheid.

“Ik kom zoo op het oogenblik,” antwoordde Hildebrand.

De waardige vriend schelde en bestelde ander theewater. De juffrouw gromde “dat het geen manier van doen was”, en ging de trappen af met den theeketel. Eer zij nog terug was, verscheen Van der Hoogen.

Hij zag er alles behalve aantrekkelijk uit, met zijne lange haren ongekruld en woest over zijn bleek gezicht hangende, in een verschoten kamerjapon, op wollen kousen en versleten pantoffels.

“Gij hier, mijnheer Hildebrand?” zeide hij bij het inkomen.

“Ik had een boodschap aan u,” antwoordde de toegesprokene.

“Charmant, charmant!”

“Mijnheer zal u misschien alleen willen spreken”, merkte de waardige Bout aan; “dan ga ik nog een kerkje knappen; de kerk zal toch wel al aan zijn?”

Van der Hoogen lachte schreeuwend om deze geestigheid.

Maar kan er ook iets grappigers bedacht worden dan met de kerk te spotten?

Bout vertrok.

“Je moet me eerst wat laten besterven,” zei Van der Hoogen geeuwende en een ei slurpende; “het is gisteren wat laat geworden op de sociëteit, en mijn keel is wat rauw van den chambertin.”

“Ik heb niet veel te zeggen, mijnheer Van der Hoogen!” zeide Hildebrand, vast besloten om maar in vredes naam met de deur in huis te vallen, en vooral niet rouwig wegens het vertrek van den achtenswaardigen Bout.

“Het moet u niet verwonderen, mijnheer! als het huis van de familie Kegge u eerstdaags wordt ontzegd …”

De charmante werd, van bleek, vaal en zag Hildebrand verbaasd aan. Hij wist volstrekt niet hoe hij het met hem had.

Hildebrand maakte van deze gelegenheid gebruik om in éénen adem voort te gaan: “De heer Kegge zal eerstdaags weten, wie gij zijt, mijnheer! Uw dubbelzinnig gedrag zal hem bekend worden. Hij zal kennis dragen van de lagen, die gij aan de onschuld legt, terwijl gij zijn dochter het hof maakt.”

De heer Van der Hoogen wist zijne verlegenheid niet beter te verbergen, dan door in lachen uit te barsten. Hij begon daarop aan zijn. derde eitje, en antwoordde op een onverschilligen toon:

“Wie zegt dat ik aan zijn dochter het hof maak?” [200]

“Ik!” antwoordde Hildebrand zonder te aarzelen; “ik, mijnheer! ik, die u deze gansche week bespied heb; ik, die weet dat gij violette briefjes in haar bloemruikers stopt; ik, die ook weet dat gij bij donkeren avond met violette briefjes over straat loopt, om ze argeloozen meisjes in de hand te wringen; ik, mijnheer! die ook weet welke slachtoffers de heer Van der Hoogen elders heeft gemaakt, en die zorgen zal, zooveel in mij is, een dergelijk lot af te keeren van menschen daar ik belang in stel.”

Van der Hoogen.

De heer Van der Hoogen deed zijn best om nog luider te lachen, wipte met zijn stoel achterover, en riep uit:

“Een charmante klucht! En mijnheer Hildebrand is alzoo dénonciateur van dit alles?”

“Hij kan het worden,” ging Hildebrand voort, die nu eenmaal op gang was; “als ik de stad verlaat zal ik den heer Kegge waarschuwen. Maar eerst wilde ik uzelf dit komen aanzeggen. Ik wilde met open kaart spelen, opdat gij weten zoudt uit welken hoek het u aankwam, als men u bij den heer Kegge met stugheid ontving, of misschien wel de deur wees!”

“De heer Kegge zal laster van waarheid kunnen onderscheiden,” zeide de heer Van der Hoogen met een geveinsde bedaardheid.

“Daarvoor heb ik dit bewijsstuk,” antwoordde Hildebrand, het briefje aan juffrouw Noiret toonende; “men kent uw hand; een biljet vol van de schandelijkste propositiën aan een eerbaar meisje, dat als zij ze gelezen had, reeds meenen zou onteerd te zijn. Het zou mij niet moeilijk vallen uit uwe vroegere ‘residentie’ meer dergelijke briefjes op te dagen. Maar dit eene is genoeg.”

Hildebrand stak het paarse papiertje weder met bedaardheid in den rokzak.

De heer Van der Hoogen stond op. “En wie zijt gij, mijnheer?” voer hij uit, maar lang niet op den toon, die bij zulk eene vraag gepast had: “En wie zijt gij, mijnheer! om mij op mijne eigene kamer de les te komen lezen? Ik houd u voor een ….”

“Geene beleedigingen!” zei Hildebrand, insgelijks oprijzende, en hij voegde er bij: “Uw opstaan verschrikt mij evenmin als deze floretten.”

De heer Van der Hoogen ging weer zitten.

“Gij spreekt van de les lezen!” ging Hildebrand voort. “Uw naam en faam, uw positie in de stad, het is alles in mijne hand. Ik ken uw afkomst, mijnheer Van der Hoogen, weinig strookende met de airs, die gij u geeft; ik ken uw vroeger gedrag, uw gedrag in deze plaats; ook uw gedrag als ambtenaar, en uwe nieuwste machinatiën om personen te verwijderen, die u in den weg staan. Neem u in acht!”

“Gij wilt mij ongelukkig maken,” gromde de heer Van der Hoogen tusschen de tanden.

“Ik wil uwe beteren voor ongelukken behoeden,” hernam de ander. “Hoor hier: ik verklaar mij in de eerste plaats voor den beschermer [201]van juffrouw Noiret. Naar haar zult gij geen vinger meer uitsteken. Haar zult gij nooit, niet één enkel woord, meer toespreken, zelfs niet groeten. Indien ik ooit verneem dat gij haar tot eenigen den minsten overlast zijt, zal de geheele stad weten wie gij zijt, van den baron Van Nagel af tot uwe hospita toe. Voorts zult gij uwe bezoeken bij den heer Kegge verminderen en er van afzien eenigen invloed op zijne dochter te willen oefenen. Zoo ras ik iets verneem dat daarmede strijdt, komt dit biljet onder de oogen van mijnheer Kegge. Nu zal ik alles laten zoo als het is. Deze twee dingen, mijnheer Van der Hoogen! Denk er om!”

“Het is wèl!” zeide hij binnensmonds; en, alsof deze ’t helpen konden, stiet hij de ledige eierdoppen op zijn bord aan duizend gruizelementen.

Hildebrand vertrok, en was duizend pond lichter dan toen hij de trap opkwam.

Het was heerlijk weer, en ik had niet veel lust mij terstond naar huis te begeven; ik verkoos liever nog eerst een stadssingel langs te wandelen. Wanneer men te Leiden studeert, heeft men eene zekere voorliefde voor stadssingels. Verfrischt door de heldere lucht en den koelen wind, kwam ik de poort weder binnen, en begaf mij naar huis.

Het ongeluk scheen Suzette Noiret te vervolgen.

Niet ver van den Zoeten Inval kwam ik Saartje tegen. Zij liep zeer haastig en met gebukten hoofde; en naderkomende, zag ik dat zij er uiterst verschrikt en ontdaan uitzag en bitter weende.

“Wat scheelt er aan, Saartje?”

“Ach!” riep zij uit, “laat mij schielijk voortgaan. Juffrouw Noiret ligt op sterven!”

“Wat?” zeide ik, hevig ontzet met haar voortstappende en aan Suzette denkende, “en ik heb haar gisteren nog gesproken!”

“Dat kan ook wel zijn,” antwoordde zij; “gisteren was zij nog heel wel. Maar vandaag heeft ze plotseling een overval gekregen. Ik was in de kerk, en moeder was thuis bij de kleintjes. Suzette heeft oogenblikkelijk om moeder gezonden; en nu kom ik, gelukkig en wel, uit de kerk, en daar hoor ik dat de goede juffrouw Noiret misschien nu al dood is; zij is gelaten, zegt vader, en er is geen bloed gekomen, en de dokter heeft haar opgegeven. Wat zal de arme Suzette beginnen?”

Zij snikte luid.

Ik ging met haar naar het hofje.

De zoogenaamde Moeder van die inrichting, een deftige gewezen keukenmeid, met een zeer laag jak en grooten witten halsdoek, stond in de poort met eene oude vrouw te praten, die een zwarten [202]schoudermantel droeg, en duidelijk hoorde ik de woorden: “Zoodat ik je nou maar raai er dadelijk werk van te maken, want anders is een ander je alweer vóór; je gaat nou maar in-mediaat naar de heeren, en zegt: compliment, en dat nommer negen fikant is …”

“En dan?” vroeg de vrouw met den zwarten schoudermantel.

“Dan mot je je beurt afwachten,” zei de moeder.

Die van den zwarten schoudermantel strompelde heen.

“Hoe is ’t met juffrouw Noiret?” vroeg ik aan de moeder, alsof ik van dit gesprek niets begrepen had.

“Afgeloopen!” zei de moeder, haar hoofd schuddende. “Och ja, ze heeft het daar zoo passies afgelegd; ’t zel nou net een klein ketiertje geleden zijn. ’t Is een heele omstandigheid: zóó gezond, en zóó dood. Gisteren ging ik haar deur nog voorbij, en ze knikte nog teugen me, ik loof zelf dat ik nog an haar raam getikt heb, en nog gevraagd hoe ze voer. Ja wel! want ze zei nog teugen me: Heel wel, moeder! Neen, tòch niet, dat was bij Trijntje. Och ja, dat zeg ik, een mensen kan der gauw uit wezen!”

Wij gingen voort. Een der bestjes die op het hofje woonden, stond met een zwart duifjeskiepje bij de pomp; zij zag naar ons om, toen wij haar voorbijgingen, haalde de schouders op, en schudde het hoofd.

“Ze is uit den tijd!” zei de oude best, schudde nogmaals het hoofd, en ging voort met water op haar aardappeltjes te pompen.

Wij traden het huisje van juffrouw Noiret binnen. Door een klein portaaltje, met platte roode steenen geplaveid, kwamen wij in het eenige vertrek, dat hare woning, en die van eene lange reeks van oude vrouwtjes vóór haar, had uitgemaakt. Het was een klein kamertje, met matten belegd, en waarin een schoorsteen was, waaronder zij tegelijk haar potje kookte en zich verwarmde. De meubelen bestonden in eene voor het vertrek zeer groote hangoortafel, een matten stoel of vier, en een groot bureau, waarop in het midden een geel theeservies met roode landschapjes stond geschikt, geflankeerd door een rond en een vierkant verlakt presenteertrommeltje, op hun kant gelegd. In een hoek van dit vertrekje stond de ladder, waarmee men naar het zoldertje opklom, waarop de bedeeling turf en hout gestapeld was, die des winters aan de hofjesvrouwtjes werd uitgereikt en, benevens eene wekelijksche uitdeeling van aardappelen en een potje boter, dit hofje tot het voordeeligste maakte van de vele hofjes waarop de stad zich beroemde. Aan den witten muur hingen een paar silhouetten, waarvan het eene dat van een predikant scheen te zijn, en verder eenig huisraad, dat geene andere plaats hebben kon. Op tafel lag een kwarto bijbel, en een fransch gezangboek; in welk laatste de goede vrouw nog dien eigen ochtend had zitten lezen; haar bril lag tusschen de bladen tot een blijk waar zij gebleven was. Voorts was die tafel nu overdekt met allerlei glazen, lepels, kopjes en zoo voorts, die [203]men in het oogenblik van ontsteltenis gebruikt had. Een sterke geur van Hofmansdruppels kwam ons tegen. Op den stoel, waarop juffrouw Noiret het laatst had gezeten, lag nu haar witte poes, in een gemakkelijke kringvormige houding, op het groene saaien kussen te sluimeren.

Aan het hoofdeneinde der bedstede, waar de gordijnen van waren toegeschoven, zat Suzette, doodsbleek, en met het hoofd in de hand. De goede juffrouw De Groot stond vóór haar, met een vol glas water, en poogde haar te bewegen nog eens te drinken.

Suzette hief het hoofd treurig op, greep het glas aan, en nam werktuigelijk eene kleine teuge. Toen zag zij ons strak aan. Zij reikte mij de hand:

“Ik heb mijn wensch,” zeide zij: “het was bij dag.”

Saartje hield zich schuw op een afstand en was geheel van haar stuk. Zij snikte hevig en viel op een stoel bij de tafel neer. Juffrouw De Groot poogde vruchteloos haar iets te doen gebruiken.

Toen zij eindelijk wat bedaarde, wilde zij de doode zien. Suzette schoof het gordijn half open, en ik zag een mooie oude vrouw in hare kalme ruste. Het heldere zonlicht dat door het venster binnendrong, wierp een schuinschen straal op een aangezicht, dat meer en meer van den doodsnik begon te bekomen. De oogen waren gesloten en ingezonken; eenige weinige grijze haren kwamen onder het mutsjen uit, en glinsterden als zilver in den zonneschijn. Hare dorre handen lagen plechtig saamgevouwen op haar borst. Saartje knielde bij haar bed; blozende jeugd bij het beeld des doods. Zij legde haar lief handjen op de hand der overledene, maar schrikte van de koude. Ze had nog nooit een lijk gezien. Toch vermande zij zich weer, en streek met hare zachte vingers langs het gerimpeld voorhoofd. Daarop barstte zij in een hevig jammeren los!

“O! Dat ik ook naar de kerk moest wezen! Had ik u nog maar één oogenblikje levend gezien, lieve juffrouw Noiret, een enkel woordje van u gehoord!”

“Dat hebben wij geen van allen, lief kind!” zei haar moeder, hare oogen met haar voorschoot afvegende.

“Neen,” zei Suzette met een hartdoordringende stem; “geen van allen.”

Saartje schoof het gordijn weer toe.

“Arme Suzette!” riep zij uit, haar om den hals vallende, “wat zult gij beginnen!” En zij snikte zoo luide, dat haar moeder haar tot zich nam en zeide dat zij zich een weinig matigen moest, want dat zij Suzette “nog naarder maken zou”.

“Ik wenschte dat ik zoo schreien kon, juffrouw De Groot!” zei de ongelukkige bedaard; en weder nam zij hare vorige houding aan, met het hoofd in de hand.

De doove buurvrouw kwam binnen. Het was een lange, schrale vrouw, die het bovenlijf met een grooten hoek voorover droeg. Zij [204]had mede een zwart kiepjen op, droeg een zeer lang sitsen jak, een groot wit schort, en een kalminken rok. Zij zette een klein schoteltje, met een hord toegedekt, op de tafel.

“Is buurvrouw ziek?” vroeg zij op dien kennelijken doffen toon aan dooven eigen.

“Ja!” zei juffrouw De Groot, luid sprekende, “buurvrouw is heel erg.”

Juffrouw De Groot had echter niet luid genoeg gesproken.

“Dan mot ze maar wat eten,” hernam de oude, en het schoteltje opnemende, ging zij naar het bed. “Je mot wat gebruiken, buur; kijk, hier heb ik wat gestoofde peertjes voor je.” En zij wilde het gordijn openschuiven.

Juffrouw De Groot hield haar bij den kalminken rok terug.

“Neen!” schreeuwde zij zoo hard zij kon, “buurvrouw zal niet meer eten. Buurvrouw is overleden.”

“Zoo!” zei de doove, het hoofd op en neder bewegende, alsof zij het volmaakt verstaan had, “slaapt buurvrouw? Zoo, zoo; dat is goed! dat wist ik niet.—Ik zag den dokter binnengaan,” vervolgde zij tot mij, “en ik docht, daar is zeker wat an de hand. Wat schort buurvrouw eindelijk?”

Ik slaagde er in haar aan ’t verstand te brengen, dat buurvrouw niets meer schortte.

“Dat is de derde buurvrouw,” zei juffrouw Samei, want zoo heette de doove, “die ik verlies, en altijd aan dezelfde kant, in dut huisje. De eerste was Engeltje Bovenis; die was drieënzeuventig, en potdoof; ik ben ook wel wat hardhoorend, weet u. De andere was juffrouw De Ruiter, die de koffiekan over der been liet vallen, zoodat ze der nooit van opëkomen is; en dut is nou de derde; ’t was een goeie vrouw, een beste vrouw; maar wel een beetje eenzelverig. Och heer! is ze dood; ik docht nog zoo: kom an, een gestoofd peertje, daar placht ze anders nog wel van te houën.”

De klink van de deur werd weder opgelicht, en binnen kwam een vrouwelijk wezen, wier oogen, gelaat, en geheele houding de innigste, de hartelijkste deelneming vertoonden; het was freule Constance.

Er zijn schepselen in de wereld, die de bestemming om ongelukkigen te troosten daarin hebben medegebracht, en opdat men ze kennen zou, heeft de natuur het vermogen tot troosten in onmiskenbare trekken op hun gelaat uitgedrukt. Tot deze wezens behoorde de freule Constance.

Met eene niet in het minst hardvochtige, maar beminnelijke kalmte, trad zij binnen en groette ons. Zij ontdeed zich daarop terstond van haar hoed en bont, en het gaf iets veel vertrouwelijkers haar in deze sobere woning zonder dien tooi te zien. Toen trad zij op Suzette toe, die altijd even stroef het hoofd op de rechterhand deed rusten. De jonkvrouw greep haar bij de linker.

“Ik heb van uw ongeluk gehoord, lieve juffrouw Noiret!” begon [205]zij, met een zachte en hartdoordringende stem: “Ik kom eens met u schreien; gij weet dat ik ook geen moeder meer heb.”

Het valt lichter van eene weldadige ontroering, dan van eene groote en verpletterende smart te weenen. Suzette barstte in tranen uit, en kuste de handen der freule. Ook aan de lange zwarte pinkers van deze hingen heldere droppels. Saartje drong zich tegen de beide vrouwen aan, en in haar oogen blonken, door de tranen heen, de innigste toeneiging, en de diepste eerbied voor de troosteres.

Dat was eene lieve, eene hartontroerende groep. Lijden, medelijden, en lijdenstroost, in een zachte en liefdevolle omhelzing vereenigd. Ik noodig onze schilders uit, daar hunne krachten eens aan te beproeven, als zij een oogenblikje willen uitrusten van mannen die pijpen rooken, en vrouwen die groente hebben gekocht.

“Een engel van een mensch!” fluisterde juffrouw De Groot, en een traan viel op de tang, waarmede zij, op den in de verwarring half uitgedoofden haard het vuur poogde te herstellen.

“Wie is die dame?” vroeg de doove op haar gewonen luiden toon.

Ik poogde het haar te beduiden; maar het was mij niet mogelijk.

“Ik kan je niet verstaan!” zei ze; “maar dat weet ik wel, dat het lang duren zal, eer de rijkdom bij Pleuntje Samei’s laatste leger komt om te huilen;—maar ik heb ook wel hooren zeggen, dat juffrouw Noiret van geen lage kom-of was.”

Dit gezegd hebbende stond de oude op, en begaf zich naar haar eigen cel.

De dokter kwam om naar Suzette te zien en voor haar te zorgen, nu de eerste schok voorbij was. Zijn gelaat luisterde op als hij freule Constance zag.

“De freule reeds hier?” zeide hij; “het kon niet beter. Gij moet onmiddellijk gegaan zijn, freule Nagel!—Ik beveel u deze patiënte aan,” voegde hij er bij; “voor bedroefden zijt gij de beste dokter die ik ken.”

Hij schreef een ontspannenden drank voor, en verliet ons, om wie weet welke andere ellende te gaan aanschouwen!

Het is opmerkelijk hoe gretig de mindere klasse is om met een lijk te sollen. Het is een stuk van liefhebberij. Al is iemand zijnen betrekkingen ook nog zoo lief: nauwelijks heeft hij den adem uitgeblazen, ja, somtijds zijn er niet dan zeer bedriegelijke proeven genomen omtrent het werkelijk doodzijn van den dierbare, of het lijk moet van top tot teen ontkleed en in het doodsgewaad gehuld worden, en het “heerlijke” bed weggehaald, om daarvoor den harden stroozak in plaats te geven. En ik heb bij lijken gestaan, die aldus waren afgelegd, van personen die men nog geen uur te voren dood op hun stoel had gevonden.

De Moeder van het hofje kwam dan ook met een allergewichtigst gezicht binnen en, moeder De Groot op zijde nemende, hield zij haar voor, dat men niets heiligers te doen had dan juffrouw Noiret te [206]“ontweiden.” “Juffrouw De Groot kon daartoe over haar beschikken: zij was er niets akelig van. Ook wist zij heel goed waar het doodgoed van juffrouw Noiret lag.”

Juffrouw De Groot beweerde evenwel dat het geen haast had; maar de Moeder van ’t hofje stond er toch op, dat het vóór den nacht geschiedde. “Want het was maar om het bed, weetje! En dan, juffrouw Noiret had zoo’n kostelijke sprei, altijd bij winterdag, en die had ze zeker nu ook weer op ’t bed?” En zij ging kijken of het zoo was …

“Het is de sprei,” zei ze bedenkelijk tegen juffrouw De Groot; “als je der nog toe reseleveert, mot je me maar laten roepen.”

“’t Is wèl,” zei juffrouw De Groot, en de Moeder vertrok, om door het gesloten venster heen, met de doove buurvrouw een luid gesprek aan te knoopen over de noodzakelijkheid om juffrouw Noiret af te leggen, en over haar kostelijke sprei.

“Wat had de Moeder?” vroeg Suzette, weemoedig opziende, toen zij vertrokken was.

“Niets, lieve!” zei juffrouw De Groot: “ik zal voor alles zorgen. Bekommer u over niemendal.”

“Men moet moeder met rust laten,” hernam Suzette; “niets aan haar veranderen … voor dat ze …” Meer vermocht ze niet.

Weder liet zij het hoofd aan het hart der freule zinken, die haar liefderijk ondersteunde, en haar daardoor het meest versterkte, dat zij haar toeliet te weenen.

Saartje kon niet langer blijven; het huishouden vereischte haar terugkomst. Ik vertrok met haar. Suzette reikte ons beurtelings de hand. Saartje kon geen woord uitbrengen; en Hildebrand was zoo sprakeloos als Saartje.

Wij kwamen in den Zoeten Inval. De oude De Groot was in de ziel bewogen. Ik bleef nog langen tijd bij die goede menschen over het ongeluk van juffrouw Noiret in gesprek. Saartje vertelde mij heel veel van de doode, en hoe lief zij hare dochter had gehad, en hoe die dochter haar aankleefde, en gaf duizend kleine trekken van de teederheid en aanhankelijkheid op, waarmede deze moeder en deze dochter elkander het leven hadden veraangenaamd.

Zie; moeder Noiret was zoo goed als op haar stoel doodgebleven, als zij haar gezangboek had dichtgeslagen; de beroerte, die hare zwakke levenskrachten in een half uur tijds vernielde, had reeds in het eerste oogenblik hare spraak verlamd; maar zij had die niet noodig gehad om Suzette iets te vergeven vóór zij henenging; en haar zegen—zij gaf haar dien gedurende haar leven dagelijks!

Wij spraken ook over den jongeling, dien de vertwijfeling aan eene vereeniging met Suzette naar de West-Indiën dreef. Ik verlangde zijn naam te weten. Saartje deelde mij mee dat zij hem den vorigen avond nog gesproken had, en dat zijn plan nu onwrikbaar [207]vaststond, zoodat hij het ook nu aan haar ouders had geopenbaard; en nog eenige omstandigheden daaromtrent, die in een volgend hoofdstuk aan den dag zullen komen. Ik zweeg opzettelijk van het gesprek, dat ik op de kamer van Van der Hoogen mijns ondanks beluisterd had.

Ik kwam tehuis.

“Zóó lang heeft die kerk toch niet geduurd, onsterfelijke!” riep de heer Kegge mij toe, toen ik de kamer binnentrad. “Wij zitten pal op u te wachten. Een zondag is een vervelende historie, maatje! Lag er maar sneeuw, dan konden we tenminste narren. Jongens! mijn pantervel! Hoe zouden de adellijke heeren en groote hanzen er naar likkebaarden. Maar zeg, onsterfelijke! ik sta beschaamd als ik weet waar je zoo lang geweest bent.”

Ik deed verslag van mijn bezoek op ’t hofje.

Kegge kreeg alweer een traan in de oogen. Maar hij zei:

“Drommels! dat was een naar akkevietje voor je. Het zal daar een algemeen gegrijn gegeven hebben. Hanna, my dear! daar moet wat aan gedaan worden, hoor! ’t is duivels jammer voor dat meisje. Stuur haar het een of ander.”

“Wil ik haar een gebraden kuiken zenden?” vroeg mevrouw Kegge goedhartig.

“Allemaal gekheid!” riep de heer Kegge uit. “Ze heeft immers geen honger. Stuur haar een paar bankjes, dat zal beter welkom zijn; een dooie is een duur ding voor zulke menschen.”

Henriette had zich afgewend en stond kwansuis naar haar kaketoe te kijken. Ook zij had vochtige oogen.

Neen! dacht ik, zonderling mengsel van hardvochtige grilligheid en gevoel! gij waart toch veel te goed voor een Van der Hoogen! En indien gij freule Constance tot moeder of tot zuster hadt, gij zoudt een heele lieve Henriette kunnen worden.

In het schemeruur poogde Henriette, langs allerlei zijdelingsche wegen, te weten te komen, hoe ik over haar en Van der Hoogen dacht. Ik ontdook hare listen, daar ik voorgenomen had mij dezen dag nog volstrekt niet uit te laten. Des avonds wachtte men Van der Hoogen, die meest alle zondagavonden bij de familie doorbracht. Mijnheer, die de hoop gekoesterd had nu eens een partijtje te zullen kunnen omberen, was knorrig dat de derde man uitbleef, Henriette, die ongetwijfeld het meest verwonderd was dat hij niet verscheen, hield zich groot, en merkte aan, dat hij misschien eene andere uitnoodiging had, en dat zij “’t ook heel goed vond dat hij er geen gewoonte van maakte om nu ook alle zondagen te komen”.

Wij brachten den avond door met platen en teekeningen te bezien, waarvan de heer Kegge een mooie verzameling had, die echter zonder smaak of oordeel gerangschikt was, en zeker veel te duur betaald. [208]

Tegen tien uren verscheen er een voiletkleurig briefje. Henriette werd rood, en hield zich overtuigd dat hier misverstand heerschte, toen de knecht het aan haar vader overhandigde; en als deze het openbrak zag zij hem strak in de oogen.

Het was een deftig huis, met een hardsteenen voorpui.

Toen de heer Kegge het gelezen had, nam hij er zeer beleefd zijn mutsje voor af:

“Ik ben een lijk,” verklaarde hij, “als ik er iets van vat!” Daarop vervolgde hij met zekere plechtigheid: “Mevrouw Kegge, geboren Marrison, mejuffrouw Kegge, en mijnheer Hildebrand, hoort, bid ik u, eens aan wat dit geschrift behelst:

“Dat ziet op mij,” zeide ik, het woord opnemende. “De heer Van der Hoogen anticipeert op zijn vonnis; ik ben nu wel genoodzaakt te zeggen wat ik denk. De heer Van der Hoogen heeft zich aan mij als een slecht voorwerp, een verachtelijk mensch doen kijken.”

Ik deelde daarop zooveel omtrent de zaak mede als volstrekt noodig was, en verklaarde wat ik hem bij mijn bezoek van heden had opgelegd. “Gij ziet,” zeide ik ten slotte, “dat hij zijn toevlucht tot onbeschaamdheid neemt.”

“Daarom niet getreurd, onsterfelijke!” riep Kegge uit. “Je hebt, dunkt me, royaal gehandeld. En nu, voort met den weledelgeboren heer Van der Hoogen! Ik ben een drilboor als zijn gele handschoentjes me ooit hebben aangestaan. En dan, dat hij altijd zijn mond vol had van groote hanzen!—Het zal Henriette nogal spijten.”

Henriette antwoordde niet veel; maar mevrouw Kegge sprak, met volmaakte miskenning van ’t punt in geschil, de gewone toevlucht van onverstandige vrouwen:

“Ik heb hem altoos een heel beleefd mensch gevonden. Hij heeft mij nooit iets misdaan. Ik kom er rond vooruit, dat het mij spijt, dat hij niet meer komen zal.”

“Allemaal gekheid!” hernam de heer Kegge. “Het eenigste is, dat er niemand is voor de muziek met Henriette. En gij spreekt ook [209]van heengaan, onsterfelijke!” voegde hij er bij, zich tot mij wendende; “dan zijn we weer geheel alleen. Ik heb graag een manskerel over den vloer, om mee te praten.”

De heer Kegge schoof zijn stoel voor den haard, institueerde eene langdurige poking, en bleef daarop in gedachten zitten. Op eens wendde hij zich tot zijn vrouw.

“Hoe oud zou William nu al geweest zijn?” vroeg hij op wat zachter toon, dan waarop hij anders gewoon was zich te doen hooren.

“Eenëntwintig,” antwoordde mevrouw Kegge.

Het oogenblik van treurig nadenken duurde niet lang voor den bewegelijken vader; maar wie zal zeggen, hoeveel smart dit enkele oogenblik in zich bevatte.

Maandag één ure, na den middag; indien men namelijk burgerlijk genoeg is het om twaalf uren middag te noemen; op dien dag en dat uur, stond ik op het bordes van het huis des heeren Willem Adolf baron Van Nagel, lid van de ridderschap, en burgemeester van de stad, waarin al het bovengemelde moet zijn voorgevallen.

Het was een deftig huis, met een hardsteenen voorpui, waar de vader en de grootvader van den edelman insgelijks hun leven hadden gesleten, den roem nalatende, die meer was dan hun adelbrief, den roem van beminlijke menschen.

Een bedaagd bediende, in een stil en deftig livrei, opende de deur, liet mij in eene ruime zijkamer en vertrok niet eer om mij te gaan aandienen, dan nadat hij mij, geheel op de manier van een welopgevoed man, een stoel gereikt, en daarop naar het vuur gezien had.

De kamer had een eenigszins ouderwetsch, plechtig, maar toch comfortable voorkomen. Men zag aan alles, dat men bij iemand van goeden smaak was. Het behangsel was van rood trijpt, en desgelijks de canapé’s en de stoelen. Op den grijsmarmeren schoorsteenmantel, waaronder, op een gepolijsten haard, een net gebouwd turfvuur brandde, stonden twee antieke vazen; en aan den wand hing, als eenige schilderij, het portret van een man, met den witten kraag en den met ruig bont omzoomden tabbaard der zestiende eeuw. Het gelaat was blozende, ofschoon het haar spierwit was, en in neus en mond was een sterke gelijkenis met den nog levenden erfgenaam van den eerlijken naam der Nagels niet te miskennen. Er heerschte eene rustige waardigheid in de stoffeering van dit vertrek, die oogen en gemoed honderdmaal aangenamer aandeed dan de kleurige pracht bij de Kegges.

De heer Van Nagel liet wel wat lang wachten, maar toen hij binnentrad was hij ook geheel gekleed. Hij heette mij terstond te gaan zitten, en vroeg met het welwillendst gelaat van de wereld, wie [210]ik was en wat ik hem had mee te deelen. Ik maakte mij bekend.

“En betreft uw boodschap eene zaak, die volstrekt onder vier oogen moet behandeld worden?”

“Ik zou zeggen van neen,” antwoordde ik.

“Wees dan zoo goed mij te volgen;” zeide de heer Van Nagel, die mijn naam misschien van de freule gehoord had, en vermoedde dat ik in het belang van de moederlooze Suzette kwam.

Hij ging mij voor naar eene groote tuinkamer, wier ruimte evenwel in dit seizoen door een groot sineeschverlakt kamerschut was beperkt. Die kamer leverde alles op wat de ziel tot genoegelijke genieting van zichzelve stemmen kon. Er was eene aangename eenstemmigheid tusschen het lichte behangsel en de zware slepende damasten gordijnen, die allen tocht afweerden; tusschen de kleur van het breede vuurscherm bij den haard, en de kleur van het kleed over de tafel; tusschen alle deze dingen, en de beminnelijke uitdrukking van gelaat op het vrouweportret, dat boven de piano (zeldzaam voorrecht, op het rechte licht!) hong, en tusschen dat gelaat, en de edele en teffens zoo zachtaardige trekken van den baron en van de jonkvrouw Van Nagel.

Toen ik gezeten was, begon ik den eerbiedwaardigen edelman mijne zaak voor te stellen. Ik zeide hem dat ik mij tot hem wendde in het belang van een jong mensch, die eene ondergeschikte betrekking bij de stedelijke administratie had. Ik verhaalde hem hoe die jonge mensch door een samenloop van omstandigheden (bedelaarsstijl), gebrek aan gunstige vooruitzichten, en hoofdzakelijk ten gevolge van de listige bemoeiingen van een zijner superieuren, het voor hem noodlottig voornemen had opgevat om naar de West te gaan, en dat ik dat voornemen door tusschenkomst van zijn Ed. hoopte te verijdelen.

“Ziedaar het argument van uw boodschap,” zeide hij glimlachende; “nu de expositie met naam en toenaam, als ’t u belieft!”

Ik verhaalde hem, dat ik van zekeren Reindert de Maete sprak.

“Een oppassende jongen!” merkte de heer Van Nagel aan, zonder mij evenwel in de rede te vallen.

“Van zekeren Reindert de Maete,” zeide ik, “wien men, en wel voornamelijk een zekere mijnheer Bout, die aan het hoofd schijnt te staan van het bureau, waarbij hij klerk is …” (de heer Van Nagel zag zijne dochter veelbeteekenend aan) “de West-Indiën zoo schoon en voordeelig heeft weten af te schilderen, dat hij, vol ambitie, en gekweld door eenige teleurstellingen, het voornemen heeft opgevat er naar toe te gaan; ja, dat hier werkelijk al een begin van uitvoering had plaats gehad, daar de heer Bout reeds voor hem, en met zijne toestemming, een engagement met zijnen (Bouts) broeder, die in Suriname eene plantage scheen te hebben, had aangegaan, die hem als eerlijk man verplichtte met de eerste gelegenheid te vertrekken ….” [211]

“En nu is uw verlangen,” zei de heer Van Nagel met voorkomende goedwilligheid, “dat ik den jongen De Maete zijn ontslag weiger?”

“Hetzelfde!” antwoordde ik.

“Welnu!” zeide hij, “hij zal het niet hebben, mijnheer Hildebrand! Hij zal het niet hebben, Constance! “Wij laten onze kinderen niet weggaan op een aanbeveling van den heer Bout. Hebt gij ooit van een broer van den heer Bout gehoord, die in de West zou zijn?”

“Nooit, papa!” antwoordde de freule.

“Welnu, mijnheer,” hernam de baron, “wij kennen mijnheer Bout, en wij kennen den jongen De Maete. Wij zullen alles in orde brengen. Kent gij de beide heeren?”

“Den heer Bout zag ik een oogenblik. De Maete heb ik nooit gezien.”

“Zoo, zoo,” antwoordde de heer Van Nagel; “nu, wees gerust. Ik zal de zaak onderzoeken. De Maete zal niet naar de West-Indiën gaan. Eéne vraag, zoo het niet onbescheiden is: waarom beijvert gij u zoo zeer voor iemand, dien gij in ’t geheel niet schijnt te kennen?”

Die vraag maakte mij verlegen, hoe vriendelijk de oogopslag ook mocht wezen, waarmede de baron op mijn antwoord wachtte.

“Mijnheer!” zeide ik, en ik geloof dat ik bloosde, “er is een dame in het spel; een jong meisje, dat belang stelt in den jongen De Maete, maar dat evenmin van den stap onderricht is, dien ik heden doe, als de jonge De Maete zelf.”

“Ik dacht het haast,” zei de heer Van Nagel, glimlachende. “Nu, de zaak is er niet erger om, geloof ik.”

Ik maakte eene beweging om heen te gaan.

“Wacht nog een oogenblik,” zeide hij, en zou voortgegaan zijn, maar de knecht kwam binnen en diende den heer Van der Hoogen aan. Onwillekeurig kwam de uitdrukking eener onaangename gewaarwording op het gelaat van vader en dochter beide, doch werd even spoedig onderdrukt.

“Zeg dat ik mijnheer nu niet zien kan; dat ik en besogne ben.”

“Mijn dochter,” voer hij daarop tot mij voort, “heeft u gisteren, geloof ik, ergens ontmoet?”

“De freule was met mij in het huis eener treurende.”

“Gij kent die juffrouw Noiret?”

“Ik heb haar een paar malen ontmoet, en ken haar uit de berichten van lieden uit den kring tot welken zij nu behoort.”

“Zij maakt soms kleeren voor mijn dochter,” ging de heer Van Nagel voort, “en die is zeer over haar tevreden. Het is een bescheiden meisje, en zij heeft ondersteuning noodig. Weet gij iets meer van hare familie dan wij?”

Ik deelde hem alles mede wat ik wist, én voegde er bij, hoe Suzette om haar allerliefst karakter algemeen bemind was bij degenen die het voorrecht hadden met haar omtegaan. [212]

“Dat zei de dokter ook, niet waar, Constance?” antwoordde de beminnelijke man. “Ik dank u, mijnheer, voor de inlichtingen. Gij studeert te Leiden?” liet hij schielijk volgen, toen hij zag dat ik weder mine maakte van te vertrekken. “Blijf nog een oogenblik; ik heb u uitgehoord; nu moet ge niet ineens weggaan. Ik heb ook te Leiden mijn graad gekregen.” En daarop begon hij eenige herinneringen uit zijn studententijd op te halen.

“Het is de aangenaamste tijd van ’t leven, zegt men wel,” zeide hij ten slotte, “maar zoo ondankbaar ben ik niet jegens mijn overleden vrouw en lieve dochter, dat ik dat toestem. En daarenboven, het doet nog meer goed zich in de wereld een Man te gevoelen, dan een Student. Ik hoop dat gij het ondervinden zult.”

Na nog eenige algemeene gesprekken, waar ook de jonkvrouw deel aan nam, verliet ik deze woning, die mij als een verblijfplaats van zielsrust, verstand, en deugd was voorgekomen, vol dankbaarheid aan mijn gesternte, dat mij, in zoo weinige dagen onder zoo verscheidene daken, en met zoovele lieve en goede menschen in aanraking gebracht had, om mij in de overtuiging te versterken, dat beminlijkheid en voortreffelijke deugden niet het bijzonder eigendom van bepaalde standen der maatschappij zijn, maar aan alle gelijkelijk kunnen toebehooren; terwijl ongetwijfeld die mensch het gelukkigst is, die terdege weet wat en wie hij is, wat hij vermag, en wat hij wil, zonder zijn heil te zoeken in hetgeen buiten zijn bereik ligt, zich verzekerd houdende, dat hij in het geruste midden van zijn kring ruim zoo veilig is als aan den zoo kwetsbaren omtrek.

Mijn kleine rol was afgespeeld, mijn werk riep mij, en ik kondigde mijn vertrek aan. Drie dagen later werd ik weder wakker op mijne kamer in de Sleutelstad, en tuurde ik in mijn hoekspiegeltje om te zien of de Breestraat nog breed was.

Maar nu zullen diegene mijner lezers, die het geduld gehad hebben deze tafereelen te volgen, niet willen dat ik de pen nederleg, voor ik nog ten minsten iets vermeld heb omtrent het verdere levenslot der opgevoerde personen. Ik durf zeggen dat ik niet behoor tot de schrijvers, die er genoegen in scheppen, hunne lezers met teleurstellingen te plagen. Dit is onbehoorlijk, en schijnt mij toe met de beleefdheid te strijden, die den auteur in dubbele mate betaamt. Daarom zal ik pogen aan dezen natuurlijken wensch zooveel mogelijk te voldoen.

Henriette Kegge is in het verleden jaar gehuwd met een kapitein der rijdende artillerie, dien zij, vrees ik, een weinigje op het uiterlijk genomen heeft, maar die gelukkig blijkt een zeer verstandig man te zijn, die haar karakter uitmuntend weet te vatten en te leiden, aan haar verstand en gaven eene goede richting te geven, en zelfs [213]een zeer gunstigen invloed geoefend heeft op de houding der geheele familie, mijnheer niet uitgezonderd, die er tegenwoordig veel minder op uit is de groote hanzen en adellijke heeren naar de kroon te steken, ze in het geheel niet meer benijdt, en daardoor meer en meer hij hen in aanzien komt.

Mevrouw is, naar ik hoor, nog altijd dezelfde weinig sprekende en weinig bewegelijke dame; alleen heeft het sterven van een harer twee lievelingen haar eenige bange dagen gekost. Ik ben zoo gelukkig niet, mijne lezers te kunnen mededeelen of het Azor geweest is of Mimi.

De heer Van der Hoogen heeft zich in het beheer van zekere aan zijne verantwoording toebetrouwde gelden zoo weinig charmant gedragen, dat hij het raadzaam heeft geacht op een goeden morgen zijn hotel in den beddewinkel voor goed te verlaten, tot niemands spijt dan van den beddemaker en zijne eegade, die een halfjaar kamerhuur en een aardig sommetje aan verschotten aan ZEd. te kort kwamen.

De Zoete Inval is nog altijd een degelijke koekwinkel, en tegen St. Nikolaas-avond zijn er nog immer prettige verguldpartijen. Saartje is de verloofde van een hupsch jong mensch, die eene niet onbelangrijke zaak in manufacturen drijft. Ik recommandeer haar toekomstigen winkel aan het schoone geslacht. Het zal een lust zijn bij haar te koopen.

Suzette Noiret werd, onder den titel van kamenier, een zeer bevoorrecht persoon bij de freule Constance. De Maete, door den baron in bijzondere bescherming genomen, is zeer spoedig ter secretarie opgeklommen en bekleedt nu den post van den heer Bout, die aan de gevolgen van zijne ongeregelde levenswijze is overleden. Hij is de gelukkige echtgenoot van de mooie Suzette, en ik heb een brief van de jonge lieden, waarin zij zich veel inbeelden van “verplichtingen aan den heer Hildebrand”.

De baron leeft nog steeds met zijn dochter in dezelfde kalme en liefelijke stemming. Zij beide stichten zoo veel nut en doen zoo veel goed als zij kunnen; en de freule gaat met een hart vol liefde den tijd te gemoet, waarin de heer Van Nagel, die al zachtjes aan vrij oud begint te worden, haar hulp nog meer zal behoeven.

En de grootmoeder?… is niet meer onder de levenden. Volgens haar uitersten wil is zij op het kerkhof bij de Marepoort te Leiden, in het graf, waarin ook haar lieveling rust, bijgezet. Haar hond heeft haar niet lang overleefd.

En ik ontving uit haren naam een pakje, waarin het ringetje met den zakdoek, en in het Engelsch deze woorden:

“Gedenk aan den lieven William en aan zijne Grootmoeder,

1840. E. Marrison”. [214]

De goede stad Leiden heeft binnen den omtrek van hare deels nog staande, deels tot wandelingen geslechte wallen, twee territoriale schoonheden, die men niet genoeg roemen kan, te weten de Breestraat, welke naar uitwijzen van oude oorkonden en van de adressen van brieven van alle tijden, vroeger Breedestraat moet geheeten hebben, en het Rapenburg, door de ramp van ’t jaar Zeven zoo befaamd, “leggende”, volgens Orlers, “langs eene breede straete, een schoon breed water, met hooge ende groote schoone lindeboomen ter wederzijden beplant ende besettet, onder denwelcken het in den zomer seer vermaeckelijcken te wandelen is”. Dit Rapenburg is aan beide zijden zeer net betimmerd, en men vindt er schoone huizen, die het vermogen en den kolossalen smaak onzer vaderen eer aandoen. Deze omstandigheid neemt echter niet weg dat er eenige zeer leelijke en zeer mismaakte gebouwen worden opgemerkt; onder welke vooral uitmunten ’s rijks Museum voor natuurlijke historie, de academische Bibliotheek en de Hoogeschool zelve; want het lands- en stadsbestuur schijnen edelmoediglijk te hebben besloten, de verfraaiing en opsiering der stad voortaan aan den smaak der respectieve inwoners over te laten, evenals het gouvernement de belooning der menschenredders aan de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Het laatstgenoemde gebouw, staande en gelegen op den hoek der Nonnensteeg, levert de niet onaardige vertooning op van een oud klooster met moderne vensters, door een nieuwmodische barrière afgesloten, en op welks dak zich eene mede niet onaardige verzameling van duivenhokken en peperbossen vertoont, die den hoogdravenden naam van toren en observatorium dragen. Inderdaad wekt het bovenste gedeelte van het gebouw eene fiere gedachte aan den voortgang van kunsten en wetenschappen en aan de oneindige vorderingen van den menschelijken geest op, terwijl de dikke muren en gewelven daaronder de kuische nagedachtenis der Witte Nonnen in zegening houden. Welk een in ’t oogvallende omkeering bracht de loop der tijden hier te weeg! Te zelfder plaatse waar de schuchtere nieuwelingen, bedeesd en op twee gedachten hinkende, voor het altaar traden, voor hetwelk zij eenmaal met een blijmoedig en kalm hart de wereld en hare begeerlijkheden moesten vaarwel zeggen, zouden in latere tijden de rampzalige groenen, in vertwijfeling aan alle aardsche grootheid, nederzitten; waar de eerbare rij der gesluierden, van hare stiftsmevrouw voorgegaan, den plechtigen koorzang aanhief, zou later eene [228]zwartgetabberde rij de zitplaatsen bezetten en een gedegend doctorandus, ex auctoritate rectoris magnifici, tegen de gansche wereld de stoute stelling volhouden dat artikel honderd en zooveel van het wetboek volstrekt niet in strijd is met artikel honderd en zooveel, of wel, dat men onbillijk is indien men alle kinderkwalen zonder onderscheid aan de gevaarlijke liefhebberij van tandenkrijgen toeschrijft, of anders, dat een ooggetuige beter de historie schrijven kan dan iemand die bij “hooren zeggen” leeft, en somtijds ook wel, dat men Hebreeuwsch moet kennen om de hebraïsmen in het Nieuwe Testament te kunnen opsporen en beoordeelen. Lang zoude ik deze tegenoverstelling van het Eertijds en Thans nog kunnen volhouden, indien ik niet te vreezen had voor onnauwkeurigheden, die Leidens vele oudheidkundigen mij nimmer vergeven zouden. In het kort: al wat men vroeger hier gezien en gehoord heeft is veranderd en vernieuwd, behalve het Latijn, dat veeleer verouderd is en, tot den echten toon van Cicero teruggebracht, zijne classiekste vormen met wonderbare smijdigheid leenen blijft, en zal blijven leenen tot in het laatste der dagen, aan iedere wetenschap der wereld, hetzij de Romeinen daar eenig begrip van hebben gehad ofte niet.

Als men het ijzeren hek dóór en het plein óver gaat, dat naast het eerwaardig gebouw een uitgebreidheid van tien passen beslaat, treedt men, door een hooge poort, welker posten met vele convocatiebriefjes beplakt zijn, een breede gang binnen, waar men op het stille uur (het tweede na den middag) waarop deze geschiedenis aanvangt, niemand tegenkomt; stijgt men dan aan het einde een ruime steenen wenteltrap op, en gaat men, boven gekomen, linksom en rechtuit, zoo komt men aan eene verhevenheid van twee trappen, en ook deze beklommen hebbende en de deur openende, die men vlak voor zich ziet, zoo bevindt men zich in een klein vertrek met witte muren en een houten vloer, waarin men een tafel, een paar stoelen, met en benevens een verroeste kachel en toebehooren gewaarwordt.

Dit weinig gezellig vertrek draagt den ondichterlijken naam van het zweetkamertje; en zeker niet ten onrechte. Hier toch is een soort van vagevuur, waarin elk, die de zaligheid van een examen of promotie wenscht te smaken, een poostijd verblijven moet, alvorens hij tot het genot dier hemelvreugd wordt toegelaten. Belangrijke plek gronds! In dit kleine kamertje, o mijne lezers! hebben alle groote mannen, die aan de Leidsche academie zich ooit door stalen vlijt en onafgebroken arbeidzaamheid den doctorshoed verworven hebben, om naderhand de wereld met hunne doctrinae praestantia te verbazen en te verrukken; in dit kamertje hebben zij allen, incredibile dictu, zich eenige oogenblikken klein gevoeld. Ja, daar heeft de kloeke verdediger uwer rechten, die nu, zonder blikken of blozen uw partij met volzin op volzin van louter kracht ter aarde werpt, een oogenblik het hart in de keel voelen kloppen, op het denkbeeld dat professor die of die het hem niet vergeven had dat hij zoo slecht college had [229]gehouden, en zich wreken zou door strikvragen. Daar heeft die arts, die nu zoo stoutmoedig doortast in uwe maag en ingewanden, menig droppel zweets gelaten, als hij bedacht dat zijne professoren zoo veel meer wisten dan hijzelf. Daar heeft die dikke rector, aan wien uw oudste zoon niet dan sidderend zijn thema vol heele en halve fouten overgeeft, eenmaal zelf gebeefd, uit vrees dat men een anderen dialoog van Plato op zou slaan dan dien waar hij het best in thuis was. En daar heeft ook Hildebrand, uw onderdanige dienaar, een koude rilling over zijn rug voelen loopen, als zijne verbeelding speelde op al wat gevraagd zou kunnen worden!

Het eigenaardige van dit vertrek is dat de patiënt het binnentreedt met een witte das, een wit gezicht, en een zwart pak kleederen, en gevolgd wordt van eenige vrienden in négligé, met cloaks, rottingen, petten en honden. De patiënt gaat op de tafel zitten, en de vrienden loopen heen en weer. De patiënt fluistert, en de vrienden spreken luid. De patiënt beweert dat hij er in zit, en de vrienden beweren dat hij gek is. De patiënt verlangt naar het oogenblik om binnen te komen, maar hij geeft voor, dat hij hoopt nog lang buiten te blijven. De vrienden wedden dat hij den eersten graad zal krijgen, en hij wedt dat de tweede zijn deel zal zijn. De patiënt heeft op dat oogenblik een onbepaald respect voor iedereen die den titel van hooggeleerde voert en beschouwt de faculteit als een “raad van louter goden”; de vrienden beweren dat het gewone menschen zijn. De patiënt houdt het er wel degelijk voor, dat zij van het crimineele beginsel uitgaan om de academische graden aan geen onwaardigen te verkwisten; en de vrienden beweren, dat zij alleen in de wereld gekomen zijn om een jong mensch er door te sleepen. De patiënt herinnert zich heimelijk allerlei spookgeschiedenissen van ongelukkigen, die door hunne verlegenheid of door rancune van examinatoren zijn gedropen; en de vrienden halen alle mogelijke anekdoten op van sluwe vossen, die hunne examinatoren een rad voor de oogen gedraaid hebben of een aardigheid gezegd bij het krijgen van simpliciter. In ’t kort: de patiënt doet hier alle mogelijke kennis op, die hem, als hij morgen of overmorgen of over een maand een ander patiënt in de bange ure bij moet staan, zal te pas komen; en de vrienden debiteeren alles wat zij totaal vergeten zullen hebben, telken reize als ook zij op hunne beurt in ’t geval komen van in het zweetkamertje de ootmoedigste oogenblikken huns levens te slijten.

De persoon nochtans, dien ik mijnen lezers wilde voorstellen, voldeed in zoo verre niet aan de formaliteiten, die in deze rampzaligste aller folterplaatsen gevorderd worden, dat hij die, verzeld van slechts een enkelen vertrouweling, binnentrad. Hij had de zeldzame kracht bezeten niemand buiten dien vertrouweling deelgenoot van zijn examen-geheim te maken, den pedel verzocht het verraderlijke briefje ad valvas academicas niet aan te plakken, en degenen die er achter gekomen waren dat hij gisteren zijne demonstratie (hij [230]was medicus) had gedaan, omtrent het uur van het examen misleid.

Het was een jongeling van een niet ongunstig uiterlijk, ofschoon men volstrekt niet zeggen konde dat hij schoon was, en de witte das en gedrukte stemming, waarin de omstandigheid waar hij in verkeerde hem bracht, konden niet gezegd worden hem te flatteeren. Hij was van eene gewone grootte, maar de vriend, dien hij medebracht, kon geacht worden klein te zijn; een nadeel, hetwelk hem niet belette er op dit ogenblik vrij wat aannemelijker uit te zien dan de examinandus. Zijne bruine oogen hadden een schalken blik, en zijn vroolijk gezicht en de vlugheid zijner bewegingen staken wonderlijk af bij den bedrukten ernst van hem, die in dit droevig kamertje gekomen was om zich op de zenuwschokkende examenschel voor te bereiden.

De examinandus zette zich naar het oud en wettig gebruik op de tafel neder, en keek op zijn horloge. De deur stond wijd open, en hij genoot een onbelemmerd uitzicht op de kamer der facultas medica.

“Vier minuten over tweeën. Toch nog te vroeg,” zeide hij mistroostig.

“Wis en zeker te vroeg,” zei de kleine, “maar je hebt mijn raad ook niet gevolgd.”

“En wat was je raad dan?” vroeg de ander verstrooid, en naar de trap ziende; want hij hoorde daar eenige beweging op, en was nieuwsgierig of het prof. Sandifort dan wel prof. Macquelin zou zijn, die het eerst verscheen.

“Mijn raad? Lieve hemel! dat je op je bed hadt moeten blijven tot één ure, en geen enkel boek meer inzien.”

“Neen, dat’s ook maar gekheid,” zei de ander, die op dit punt gedecideerd scheen te zijn; zeker ten gevolge van de ondervinding van dezen huidigen dag, daar hij met radeloozen angst nu dit, dan dat dictaat had opgeslagen, van het eene boek de inleiding nog eens had doorgelezen, en van het andere het register nog eens had bestudeerd.

“Vervolgens hadje moeten ontbijten; op je gemak, weetje?” ging de kleine voort.

“En een glas madera drinken?” vroeg de grootere.

“Neen, jongen, dat weet ik niet; je mocht reis aan het doorslaan raken,” antwoordde de kleine.

“Doorslaan is goed,” zei die van de pijnbank.

“Ja, dat kan er naar wezen,” zei die van den vloer. “Je moet altijd denken dat het Latijn is.”

“Dat ’s één geluk!” sprak die van de witte das; “ik wou niet dat het Hollandsch wezen moest; een stommigheid in ’t Hollandsch is zoo dubbel stom.”

“Dat is waar,” hernam die van den zwarten strop, “maar je dient primo Latijn te kennen; en ik voor mij, heb me meer op me moedertaal toegeleid, weetje. Maar jij hebt nog al een aardig Cicero’tje in [231]je mond zitten, dat’s zeker! Maar wat ik zeggen wou: je hadt je niet moeten aankleeden vóór tweeën.”

“Maar hebje Macquelin al,” zei de lijder.

“Je wou wel dat Broers een operatie te doen had,” zei de ziekentrooster.

“Mijnheer Broers is al lang binnen,” zei de pedel, en die brave kwam met een kwitantie van de college-gelden.

“Gerritje, Gerritje, wat zit je der in,” ging de getuige voort.

“Wel een beetje!” antwoordde de gedaagde.

“Neen, niet een beetje!” vervolgde de kwelgeest, “maar machtig veel, man! Maar als je mij vraagt of je ooit bang genoeg wezen kunt, dan moet ik zeggen: neen, kerel! Want, weetje, je hebt toch maar slecht college gehouden; en dan, dat je reis gezeid hebt dat de osteologie zoo’n droog ding is! Denkje niet dat dat overgebracht is?”

Het slachtoffer deed een poging om te glimlachen, maar hij had geen genoegen.

“En daarenboven,” ging Jean qui rit voort, “wat het ergste is: het is bekend genoeg dat je een stommeling bent.”

“Je steekt er den gek mee,” zei Jean qui pleure, “maar waarlijk, ik weet er minder van dan je denkt. Maar wacht reis; daar gaat de schel!”

Nog één oogenblik, en het slachtoffer sprong van de tafel, volgde den pedel, die hem de deur der medische faculteitskamer ontsloot, en trad met een bescheiden tred en lichte buiging voor zijne beulen; maar de tuchtknaap dribbelde met een luchtigen pas achter hem aan en zette zich op de harde bank der toehoorders, vrij wat meer op zijn gemak dan het slachtoffer op den gladden stoel der examinandi.

Drie kwartier daarna werd er weder gescheld, en de jongeling moest buitenstaan. Bedaard trad hij met zijn satelliet de kamer uit; maar zoo ras de pedel de deur achter hem sloot, sprong hij een voet hoog en drukte de hand zijns vriends in toomelooze opgewondenheid. Hij was een ander man; er was licht in zijn oogen en vroolijkheid om zijn mond.

“Hoe is ’t geweest?” vroeg hij aan zijn vertrouweling.

“Minnetjes,” zei de ander.

“Leelijkerd!” riep de geëxamineerde uit, hem in den arm knijpende.

“Ik verlies mijn fijne flesch!” hernam de toehoorder; “’t zal mooi wezen als je den tweeden graad haalt.”

“’k Wou ik hem al had,” zei de zwartrok, en opnieuw betrok zijn aangezicht.

Weer ging de schel. De pedel trad de kamer deftig binnen, en kwam de kamer deftig weer uit. De gedaagde ging zijn vonnis hooren.

“Maak je geen illusie!” fluisterde de vleier hem in.

Met een schijnbaar hoogst kalm gelaat wachtte de geëxamineerde de uitspraak af. De decanus sprak verscheidene Latijnsche volzinnen [232]uit, maar hij hoorde ze zonder ze te verstaan; hij wachtte slechts op één woord; en dat woord kwam: summâ cum laude.

Het zweetkamertje.

“Heb ik het niet gezegd?” zei de vriend, die gezegd had dat hij zich geen illusies maken moest, als zij samen de trap afstormden, met vrij wat meer geweld dan zij die waren opgestegen.

“Ik had er een heimelijke hoop op,” zei de man, die een fijne flesch verwed had dat hij “den tweeden” zou hebben.

“Ik kan wel zien dat het goed afgeloopen is,” zei de hospita, toen de candidaat thuis kwam en de trappen opvloog om zich te verkleeden en een brief aan zijn vader te schrijven. “Ik kan wel zien dat het goed afgeloopen is,” zei ze tot den vriend, die beneden wachten bleef om vervolgens hem in triomf naar de sociëteit te voeren; “ik heb de heele week al gedocht, meheer mot zeker een examen doen!—En meheer heit toch vast simma cum laudis?”

“Ja, juffrouw!” zei de ander, “daar kon je wel zeker van zijn, ofschoon mijnheer er nooit heel gerust op was.

“Nou, niet waar?” zei de juffrouw, “’t Is een best heer, en knap ook; maar weetje wat ’et is? hij het geen forducie op zen zelvers; en as het dan teugen een examen loopt, dan kan die zoo melankerliek zijn; net als meneer Possel, die u zeker nog wel gekend het, dat kleintje, dat was óók zoo. Als dat een examen doen most: ik en me man, we hebben menigmaal teugen mekaar gezeid, hij kan wel in een oortjes doosie; hij wist zijn dingen wel, daar niet van; maar de schrimpeljeuzigheid, weet u. Ik ben altijd maar blij als U bij meheer komt, want hij is anders zoo’n vroolijk mensch, net as meheer ook; maar in die dagen is het dan onnoozel!”

De candidaat kwam beneden en werd door de hospita “wel gefiliciteerd”. Daarop toog het tweetal naar de sociëteit, en ook daar regende het gelukwenschen, want de candidaat was algemeen bemind. Slechts werd zijn vreugde verbitterd door een paar jongelui, die ook van een candidaats zwanger gingen, en hem vermoeiden met informatien: hoe die en hoe die vroeg, en of dat weten wilden, en daar diep intraden: op alle welke vragen de candidaat niets anders antwoordde dan dat het hun mee zou vallen.

De candidaat tracteerde daarop zijn tafel op wijn; en na den eten kwam er een droski voor, en reed de candidaat met den vriend en nog een vriend naar den Deyl (het was in Februari) en dronk daar thee; en ’s avonds had de candidaat den vriend van het zweetkamertje, en den vriend van den Deyl, en nog twee andere vrienden, en een kwart ankertje cantemerle op zijn kamer, en zat men voor de opgeschoven vensterramen (het was nog altijd in Februari) vele sigaren te rooken en vele verhalen op te snijden; en des nachts om één ure sprongen er kurken van champagneflesschen; en zaten twee der vrienden hoogdeftig te redetwisten over den besten regeeringsvorm, en traden twee anderen in een vergelijking van de Kantsche en Hegeliaansche philosophie, waarvan geen van beiden iets afwist, [233]en stelde een vijfde een toost in op de harmonie tusschen de faculteiten. En ’s nachts om twee uren waren de vrienden weggegaan, op den vriend uit het zweetkamertje na, die met kleine oogjes zat te luisteren naar een verhaal dat de candidaat hem met veel geheimzinnigheid en in diep vertrouwen deed: hoe hij hartstochtelijk verliefd was op een meisje, dat hij verleden jaar, op een voetreisje door Gelderland, op het terras van een klein Buitentje had zien zitten met een witte duif op haar hoofd; en hoe hij bij juffrouw Schreuder toevallig een vrouweportretje had gezien dat op haar leek als twee droppelen waters, en hoe hij dat onmiddellijk gekocht had, en hoe of zijn vriend dat vond? Waarop de vriend van het zweetkamertje hem zwoer dat hij het aan niemand vertellen zou, uit vreeze van anders alle Geldersche meisjes, die kleine Buitentjes bewoonden en witte duiven hielden, op de spraak te zullen brengen. Maar daarop nam hij het ernstig, en stelde een toost op de lieve dame in, en de candidaat dronk dien met een traan in de oogen, en de vriend vertelde daarop dat ook hij dol verliefd was, maar dat hij ongelukkig in de liefde was, en dat dit al zijn derde verliefdheid was; waarop het uitkwam dat zijn eerste verliefdheid geweest was op een meisje in een kostschool, dat hij alle zondagen in de Fransche kerk zag, en zijn tweede op een meisje dat al in stilte geëngageerd was geweest, en dat deze derde verliefdheid zich de dochter van een gepensioneerd kolonel had tot voorwerp gekozen, die “gloeiend tegen hem was” en hem niet luchten of zien mocht. En over drie uren trok de vriend de deur van het hôtel des candidaats achter zich toe; en des anderen daags ’s morgens om acht uren werd de candidaat wakker met het zalige gevoel dien dag geen examen te zullen ondergaan.

Met een geopenden brief in de hand en een glans van genoegen op het gelaat, begroette de heer Witse zijne gade aan het ontbijt.

“Morgen komt onze candidaat thuis,” zei de heer Witse.

“Onze wie?” vroeg mevrouw zijne echtgenoote.

“Onze student,” antwoordde de heer Witse, “maar hij is nu candidaat. Hij schrijft mij dat hij zijn examen gisteren gedaan heeft. Het zal wel goed geweest zijn; daar ben ik niet bang voor.”

“Wij beleven genoegen aan dat kind,” zei mevrouw Witse, water op de thee schenkende. “Is het niet buitengewoon gauw, dat hij examen gedaan heeft?”

“Zeker, liefste, zeer zeker. Hij is pas vijfjaren te Leiden, en je moet denken, hij heeft drie jaar gebruikt voor zijn eerste examen ….”

“Zijn pro-pae-deutisch, niet waar?” viel mevrouw Wttse met deftigheid in, trotsch dat zij het moeielijke woord zoo goed had leeren uitspreken. [234]

“Juist, mijn kind! Dat is een ding daar de meesten luchtig over heen loopen. Maar hij heeft er zijn werk bijzonder van gemaakt. Hoor eens, hij kost ons daarginder een handvol geld, maar de medicijnen, heb ik altijd hooren zeggen, is een dure studie; en hij moet niets verzuimen.”

“Maar hoe lang zou hij er nu nog wezen moeten, nu hij candidaat is?”

“Wel, ik weet het niet. Hij wilde er graag de chirurgie en de obstetrie bij leeren, en dat zal nog wel wat tijd kosten. Maar wie weet waar hij dan ook geschikt voor is!”

“Zoo, zou je dat denken?” vroeg mevrouw Witse, het mes, waar zij zich een boterham mee maakte, halfweg in het brood latende steken, en haar man strak aanziende.

“Alles is mogelijk, liefste!” antwoordde haar echtvriend, den brief nog eens inziende. En een blijde glimlach vertoonde zich op zijne wezenstrekken.

“Maar staan daar niet zekere jaren voor?” vroeg mevrouw weder, terwijl zij hare oogen zediglijk neersloeg, en met eene bijzondere oplettendheid haar boterham in reepjes sneed.

“Wat meenje?” vroeg de heer Witse, die hetzelfde meende als zijn eegade.

“Wel!” antwoordde de goede vrouw, de punt van haar mes met groote nauwkeurigheid beschouwende, “om zoo ’t een of ander te worden.”

“Wat een of ander, moedertje?” vroeg de echtgenoot lachende, en van verlangen brandende het groote woord, dat hijzelf niet uit dorst spreken, van de lippen van zijn wederhelft te hooren.

“Wel,” antwoordde mevrouw Witse; “hoe oud was de jonge hoe-hiet-ie-ook-weer zoowat, toen hij professor wierd?”

“Tut, tut, tut!” antwoordde de heer Witse, terwijl zijne oogen van genoegen schitterden en zijn aangezicht zich zenuwachtig bewoog; “je moet zoo hoog niet vliegen, moedertje. Als hij maar een knap dokter wordt, dat is heel wel.”

“Dat is ook zoo,” hernam zijne vrouw, wie het speet dat zij zich zoo onvoorzichtig had uitgelaten; “het hoeft ook niet; ik zal heel tevreden zijn als hij maar gelukkig is in de praktijk. Wij mogen ook niet alles vergen.”

“Wel neen!” zei de heer Witse.

“En daarenboven”—ging mevrouw voort—“wie weet of het goed voor hem zijn zou. Een professor moet immers zoo allerverschrikkelijkst studeeren?”

“Dat moet hij zeker, vrouwlief!” was het antwoord; “maar dat was voor onzen Gerrit het minste.”

“Ja, dat wil ik ook wel gelooven!” hernam de moeder van Gerrit; “maar toch, ik zei dat daar nu zoo, maar ik kan je eerlijk zeggen dat ik er nooit over denk.” [235]

“Je moet het nu weer zoo heelemaal niet weggooien!” antwoordde Gerrits vader.

“Neen!” zei Gerrits moeder; “dat nu juist niet.”

“Het is meer gebeurd,” zei Witse, zonder eigenlijk te weten wat dit beduidde.

“O ja; waarom zou het ook niet plaats kunnen hebben?” zei mevrouw.

“Men kan zich niet meer appliceeren dan Gerrit,” hernam Witse.

“En hij zou, geloof ik, wel veel geschiktheid hebben om te onderwijzen!” ging zij voort.

“Dat geloof ik ook; en ik denk ook wel dat ze zulke jongelui in ’t oog houden,” voegde hij er bij.

“Het zou een groot geluk wezen!” merkte zij aan.

“Dat zou het zeker,” verklaarde hij; “maar je kunt er niet op aan. Verdiensten worden niet altijd erkend. Net als met die prijsvraag.”

“Maar hij had toch het accessit,” zei de moeder.

“Hij had de medaille moeten hebben,” zei de vader.

“De gekken krijgen de kaart,” zei de moeder, die op eenmaal alles aan het geluk begon toe te schrijven.

“Het zou goed klinken!” zei de vader; “professor Witse!”

“Och kom, Witse!” zei de moeder, wier beurt het nu weer was om nederig te zijn; “vlei er je toch niet mee!”

“Dat doe ik niet!” verzekerde haar echtvriend; “ik zeg maar dat het mooi klinken zou.”

Er volgde een stilte; mijnheer tuurde in ’t Handelsblad en mevrouw zette een boordje van een kous op; maar hun beider gedachten waren bij het professoraat van Gerrit, waarvan zij, elk voor zichzelf, zich overtuigd hielden, indien maar in dit ondermaansche ware verdiensten op haar rechten prijs werden geschat.

Een geruimen tijd bleef het gelukkige echtpaar in deze zoete overdenking verdiept. Daarop brak de heer Witse het stilzwijgen.

“We moesten toch iets ter eere van den candidaat doen, dunkt me?” zeide hij.

“Dat heb ik ook al gedacht,” antwoordde zijn eenstemmige dierbare.

“Een dineetje zou wel aardig zijn.”

“Ja; wie al zoo? de Vernooyen, dunkt je niet?”

“Best; ik zal ze zelf gaan vragen; en dan de Van Hoels vooràl. Vrijdag is nogal een goede dag.”

“Maar we moeten volstrekt mevrouw Stork hebben.”

“Die kent Gerrit in het geheel niet,” merkte Witse aan.

“Goed!” antwoordde zijn gemalin. “Voor mijn rekening; zij zal hem wel bevallen; ’t is een allerinteressantste vrouw. Weetje wel dat er bij Vernooy een nichtje gelogeerd is? Dat is ook een vreempje. Nu; hoe meer hoe liever. Maar dan dienen er nog een paar heeren ook bij. De jonge Hateling?” [236]

“Ik weet niet of Gerrit wel heel Hateling-achtig is,” merkte mijnheer Witse aan.

“Hé, waarom zou Gerrit niet Hateling-achtig zijn?” vroeg mevrouw; “’t is een heel aangenaam jongmensch, en ik vind het zoo’n knap uiterlijk; jongens, ’t is zoo’n knap uiterlijk. Je moet denken: Hateling-achtig? Van wien van onze jonge menschen houdt Gerrit nu eigenlijk? Sedert hij op de academie is, gaat hij met niemand van de Rotterdamsche jongelui meer om.”

“Mij is ’t wel,” zei de heer Witse. “En zouden we Wagestert ook niet vragen?”

“Wel zeker! Wagestert;” antwoordde zijn eegade: “dan zijn we sekuur dat het een vroolijk diner wezen zal.”

Het diner-project was gereed; en hoewel het ter eere van Gerrit was opgemaakt, was er echter bij de keuze der gasten weinig op zijn genoegen gelet. Tot verschooning zij gezegd, dat het oogmerk van dit ouderpaar veeleer was om met den knappen zoon te pronken, dan om den oppassenden zoon een genoeglijken dag te bezorgen.

De heer Witse ging dien dag reeds vroeg uit om verscheidene bezoeken af te leggen. Hij deed het met den brief van Gerrit in den zak, en gaf aan alle huizen, daar hij kwam, breed op van de ongehoorde kundigheden van zijn zoon Gerrit. Er zijn verscheidene wegen om een zoon of dochter ongelukkig te maken, en de heer Witse had sedert lang dezen ingeslagen.

Om de waarheid te zeggen, het was ’s mans zwakke zijde. De heer Witse was een zeer welgesteld man uit den deftigen burgerstand en notaris van beroep. Hij had een heel goed en helder verstand en ook veel verworvene kennis; maar zijne denkbeelden omtrent de meerderheid van een gestudeerd persoon waren alleroverdrevenst. Men kon niet zeggen dat hij zijn zoon als kind bedorven of over het paard getild had, want hiertoe was hij te beredeneerd geweest; hij had den jongen Gerrit eene zeer goede opvoeding gegeven en hem wèl onder den duim gehouden; maar zooras hij als student was ingeschreven, had hij de onbepaaldste hoogachting voor hem opgevat, in welke hoogachting de moeder zeer genegen was te deelen, daar de jongeling haar eenige spruit was. Haar kundige man, die algemeen om zijn helder hoofd geacht werd, geloofde niets te zijn in vergelijking met een zoon, die ja, zich altijd zeer op zijne studiën bevlijtigd had, maar toch wellicht nog in vele opzichten beneden hem stond, vooral in punten waar het op een klaar inzicht en juiste onderscheiding aankwam. De beste zijde van ’s mans overtuiging in dezen was, dat zij hem zeer liberaal denken deed over alles wat de studiën en bekwaamheden van Gerrit kon uitbreiden en in de hand werken; Gerrits bibliotheek was een van de beste die ooit een medisch student bezeten had, en dat hij, na zijn graad verworven te hebben, Berlijn en Parijs zien zou leed geen twijfel. [237]

Klaartje Donze zat in de zijkamer van mijnheer en mevrouw Vernooy in de vensterbank en maakte een schelkoord voor den aanstaanden verjaardag van haar vader, en hief tusschenbeide haar lief gezicht op, om eens op de Hoogstraat te kijken, maar keerde het meestal teleurgesteld weder af en tot haar werk.

Klaartje Donze was een frissche, vroolijke, prettige Geldersche deerne, van nog geen achttien jaar. Zij had bruin haar, in vele lange krullen langs haar wangen nedervallende en voor het overige in een zware vlecht op haar hoofd saamgestrengeld, een sneeuwwit voorhoofd, groote, blauwe oogen met een heldere tinteling en vrijmoedigen opslag, blozende wangen, en een mondje zoo pleizierig geplooid, dat men niet wist wat men er liever van krijgen zou, een kus of een zoet woordje.

Klaartje Donze was buiten opgevoed, had als kind alle jaren het eerste groen gezien, kippen, eenden en goudvisschen gevoerd, den kuifbal geslagen en, zoolang zij een pantalon droeg, schrijdelings op een hit gereden. Zij kende alle soorten van boomen onderscheidelijk, en wist daarenboven wat ze waard waren. Zij kreeg alle jaren te Paschen een pot-lammetje en hield op den zolder meer dan twintig duiven die uit haar hand aten. Zij groette de knapen van het dorp niet als “mannen” of “vrinden”, maar als Jannen, Henken, Koerten, of hoe zij heeten mochten. Zij zag niet op tegen een beetje sneeuw of een beetje vorst, en had honderdmaal in haar jong leven in een regenbui zitten hengelen.

Klaartje Donze was sinds eenige dagen bij oom en tante Vernooy te Rotterdam gelogeerd. Zij was nog nooit in Holland geweest en had zich machtig veel van het logeeren in eene stad als Hollands tweede koopstad voorgesteld. De donkere Hoogstraat was haar zeker vrijwat tegengevallen, en ook wist zij niet dat keien en klinkers zóó vuil konden wezen, als die van Rotterdam bij slecht weer doorgaans zijn, wanneer het is (ik gebruik de uitdrukking van eene lieve Rotterdamsche zelve) alsof het waterchocolade geregend heeft. Een paar malen was zij uitgeweest. De breede Blaak met hare menigte van winkels, de Boompjes, en de vroolijke Wijnhaven, met hare schijnbaar door elkander gewarde schepen met kleurige wimpels en nommervlaggen, de deftige Leuvehaven, met hare statige huizen, bevielen haar nogal; maar het Nieuwe Werk vond zij de moeite niet waard een wandeling genoemd te worden, en de Plantage telde zij onder de omstreken van Gorkum. Meest behaagde haar het ruime riviergezicht op het Hoofd; maar oom Vernooy, die het haar deed genieten, vond het er te winderig en moest er den rug aan toekeeren, terwijl zij met een lachend gezicht den wind liet begaan, die de strikken van haar hoed deed plapperen tegen de luifel, en de [238]tip van haar sjaal achter haar opdreef. Voor het overige liep zij met meer gerustheid achter de paarden in haar vaders stal, of onder de koeien op haar vaders weide, dan in het gedrang van eene Rotterdamsche straat, waar hooren en zien haar verging van de menigte van “óverrijwagens”, die zij altijd meende dat het opzettelijk op hare teenen gemunt hadden. Meer dan akelig vond zij het, wanneer (als in de Kleine Draaisteeg geschiedde) de grond zich plotseling voor haar voeten opende, of smerige pakhuisknechts met rollende vaten haar gedurig noopten de toevlucht te nemen tot een of andere stoep, en als er van oogenblik tot oogenblik iets uit de lucht werd nedergelaten, dat van onderen scheen genoemd te worden.

Haar oom en tante meenden het zeer wel met Klaartjen en waren allerbeste, hartelijke menschen, die haar met veel nadruk te logeeren gevraagd hadden, bij gelegenheid dat zij hare ouders in den verleden zomer op een klein toertje naar Kleef een bezoek hadden gegeven; maar zij namen juist niet veel deel aan de vermaken der stad. Klaartje had gehoord dat er te Rotterdam een schouwburg was, waar de Hollandsche en de Fransche acteurs uit Den Haag beurtelings het tooneel betraden, en niet minder dan drie concertzalen. Dien ten gevolge had zij zich voorgesteld dat deze établissementen machtig veel tot haar genoegen zouden bijdragen en haar op een gansch nieuwe wijze vermaken. Mijnheer Vernooy was de goedhartigste koopman, die ooit op twee beenen liep, en zijne even goedhartige vrouw hoorde nooit een boos of onaangenaam woord uit zijn mond; hij was altijd even joviaal en opgeruimd, maar des avonds als hij zijn kantoor sloot, toog hij naar de sociëteit Amicitia en maakte daar zijn vast partijtje; daarop kwam hij met slaan van tienen thuis, en was dan weer even goedhartig en joviaal als toen hij uitging; maar van schouwburg of concert was intusschen niets ingekomen.

Deze teleurstellingen maakten evenwel de lieve Clara niet neerslachtig. Zij bleef de haar eigene blijgeestigheid behouden, ofschoon zij nu en dan wel eens naar huis verlangde, al was het maar alleen om te weten of de duiven haar nog zouden kennen.

Nu zat zij in de vensterbank aan de donkere Hoogstraat, en dacht aan buiten, en keek dan weer eens naar de straat, en verwonderde zich over het aantal malen dat een lantarenvuller door de volksmenigte in het uitoefenen van zijn beroep werd gestoord. Het was omstreeks twaalf uren, en het koffiegoed stond op tafel.

Mevrouw Vernooy kwam binnen. Zij was een dikke dame van een veertig jaar met een rozerood gezicht en eene belangrijke onderkin en die, als zij sprak, eene rij zeer groote witte tanden ontblootte. Zij droeg eene heele blonde toer onder hare muts, en was gekleed in eene schotschmerinossen japon met aanmerkelijke ruiten. Stilzwijgend zette zij haar sleutelmandje op tafel neer, en begon koffie te zetten. [239]

“Nu, Klaartje,” zeide zij, terwijl zij water opgoot, “er is goed nieuws. We hebben een prettig vooruitzicht tegen overmorgen.”

“Tegen overmorgen, tante?” zei Klaartje, het schelkoord op de vensterbank neerwerpende en een vroolijk gezicht toonende.

“Ja,” antwoordde mevrouw Vernooy; “raad eens wat?”

“We gaan naar de comedie.”

“Neen kind! er is vrijdag geen comedie.”

“Naar het concert?”

“Mis, mis!” zei tante, en bang dat er nog meer vermakelijkheden van die soort in de weelderige verbeelding van haar nichtjen op zouden komen, voegde zij er bij: “we gaan uit dineeren.”

“Uit dineeren,” hernam Klaartje, een weinig ternedergeslagen; “en bij wie?”

“Ja, dat is het punt! bij wie?”

“Dat kan ik onmogelijk raden.”

“Nu, ik zal ’t je dan maar zeggen: bij de familie Witse. Gerrit is overgekomen … Nu, Klaartje, bloos maar zoo niet.”

“Lieve tante, ik bloos in het geheel niet,” zei Klaartje, opstaande en in den spiegel kijkende, “ik heb immers den man nooit in mijn leven gezien!”

“Dat’s goed; maar je hebt genoeg van hem gehoord,” hernam tante met een lachje; “en hij interesseert je wel.”

Klaartje liet tante praten, en nam haar schelkoord weer op.

Inderdaad, het was alles behalve eene onwaarheid dat de lieve meid genoeg van den jongen Witse vernomen had. Mevrouw Vernooy was eene goede vrouw, ik geloof dit reeds te hebben opgemerkt; maar die juist niet gebukt ging onder overmaat van verstand. Zij had volstrekt geen kinderen, schoon haar welvarend voorkomen de spotternij had uitgelokt dat zij er wel gehad, maar ze even als Saturnus, heidenscher gedachtenisse, opgegeten had; en daar ze twee meiden hield, die nog daarenboven door een naaister, een werkster, en een oppasser ondersteund werden, was haar leven vrij gemakkelijk, liever nog: zij had niets te doen. Van lectuur hield zij juist niet bijzonder veel, behalve als zij ziek was, iets dat haar zelden gebeurde, en daar zij zich toch gaarne ergens mee vermaakte, had zij er hare zinnen op gezet te bestudeeren, welke menschen te Rotterdam en elders alzoo geschikt waren om tezamen in het huwelijk te treden. Veelal leidden deze berekeningen tot geen degelijk resultaat; maar nu een mooi nichtje te logeeren hebbende, kon ze niet nalaten haren in dit opzicht zoo speculatieven geest met deze bezig te houden, met het vaste voornemen de slotsom harer overdenkingen, indien mogelijk, te verwezenlijken. Na lang rondzoeken, reeds voordat Klaartje gekomen was, en na haar in gedachten meer dan tienmaal telkens met een anderen bruidegom voor het altaar te hebben gebracht, was zij eindelijk stil blijven staan bij het denkbeeld dat de jonge student Witse een geschikte partij voor haar nichtje zou zijn. Deze was een [240]jaar of vijf ouder dan zij; zijne ouders bezaten een redelijk vermogen, en behoorden daarenboven tot hare beste vrienden, waartoe hoofdzakelijk medewerkte dat er niemand in de gansche Erasmiaansche stad gevonden werd, die geduldiger en liefderijker de lofredenen op den knappen zoon aanhoorde dan de heer en mevrouw Vernooy. Toen zij dit huwelijk alzoo bij haarzelve had vastgesteld, kon zij zich onmogelijk in de toekomst eenig geluk voor Klaartje denken tenzij het werkelijk, eerst voor den burgerlijken stand voltrokken, en vervolgens door haar lievelingsprediker ingezegend was, en begon het ook langzamerhand tot de artikelen van HEd. geloof te behooren dat het in den hemel aldus was besloten. Zij twijfelde er dan ook geen oogenblik aan of Gerrit zou tijdens het verblijf van Klaartje wel eens overkomen en pijnigde zich met te willen uitspeuren hoe deze overkomst desnoods door te drijven zoude zijn. Ongedachtig aan de woorden van haar grooten tijdgenoot Napoleon Buonaparte (van wien zij, in ’t voorbijgaan gezegd, nog niet volkomen geloofde dat hij volkomen dood was), dat niets de harten zoo zeer bekoelt als de vurige geestdrift van anderen, was zij begonnen om dagelijks op zeer ongepaste oogenblikken, uit een open reden, den roem van den jongeling uit te meten, en gebruikte daartoe alle de lofredenen, die zij uit den mond van mijnheer en mevrouw Witse had opgevangen; en daar deze met verwonderlijke eenstemmigheid op het punt van Gerrits knapheid nederkwamen en inhielden hoe werkzaam Gerrit was, en hoe verstandig Gerrit zich te Leiden onder de jongelui gedroeg, en hoe gezien Gerrit bij zijn professoren was, en hoe Gerrit in alle wetenschappen thuis was, kreeg de blijhartige Clara natuurlijk geen ander denkbeeld van den bewierookten jongeling dan dat van een ondragelijken pedant, een soort van wezen, ’t welk in hare oogen wel het alleronuitstaanbaarste aller creaturen mocht geacht worden; weshalve zij zich wel gewacht had naar het uiterlijk van dezen onmensch te vragen, bij zichzelve vaststellende dat het niet anders kon of hij moest sprekend op den bleeken ondermeester van het dorp in haars vaders nabuurschap gelijken. Mevrouw Witse had de dwaasheid gehad, zonder Gerrits weten, daar hij zelfs niet vermoedde dat zijn goede mama dergelijke prullen bewaard had, afschriften te verspreiden van een paar versjes, die Gerrit op zijn twaalfde jaar gemaakt had en die natuurlijk middelmatig waren, maar zooals verzen van kinderen meestal, in zulk een hoog ernstigen toon geschreven en zoo vol van dood en eeuwigheid, dat Klaartje, aan wie zij getoond waren, er in haar hart vreeselijk om gelachen had. Het vooruitzicht derhalve van met dezen wonderman aan ééne tafel te zullen zitten, wond haar volstrekt niet tot dien graad van opgetogenheid op, waar hare tante op gerekend had.

Met een geopenden brief in de hand en een glans van genoegen op zijn gelaat ….

“Het zal zeker een heel feest zijn,” ging deze waardige dame voort, om Klaartje tot grooter verrukking te nopen; “Gerrit is gepromoveerd.” [241]

“Hola, hola, vrouwlief!” viel de heer Vernooy in, die juist binnentrad: “zoo ver is ’t nog niet.”

“Ja wel!” zei mevrouw Vernooy, die voor iedere afdinging bang was. “Ja wel, schatlief; hij is gepromoveerd.”

“Waarlijk niet,” antwoordde haar man, zich in zijn armstoel vlijende, “maar hij heeft een examen gedaan. Een heel groot examen. Witse heeft me verteld dat het twee dagen geduurd heeft;—maar hoe het examen heette, dat ben ik vergeten. Zooveel is zeker: den eenen dag heeft hij een heel lijk ontleed, en den anderen dag heeft hij … enfin! heeft hij weer wat anders gedaan, maar alles even knap.”

“Ba,” zei Klaartje; “een lijk.”

“Hij heeft zeker de hoogste?” vroeg mevrouw Vernooy.

“De hoogste wat?” vroeg haar man.

“De hoogste … och, hoe hiet het ook weer? Ik meen het hoogste, weetje, het allerhoogste; zoo veel als, zal ik maar zeggen, zooveel als primus op ’t Latijnsche school. Hij was alle jaren primus. Weetje wat primus is, Klaar?”

“Neen, tante!” zei Klaartje, die het zeer wel wist, maar met een allereenvoudigst gezicht.

“Primus is,” antwoordde tante op goelijken, onderwijzenden toon, “als men de hoogste is van zijn klasse, maar dan op ’t Latijnsche school, weetje. Dan is er prijsuitdeeling in de Fransche kerk, en dan doen al de primussen gratiassen. Weetje wat een gratias is?”

“Neen, tantelief.”

“Heden, weetje niet wat een gratias is?” vroegen mevrouw Vernooy en haar echtgenoot tegelijk.

“Waarlijk niet.”

“Gunst, weetje dàt niet?” ging de tante voort; “het is een bedankje voor den prijs. Ik ging altijd met mevrouw Witse mee, als het prijsuitdeeling was; maar het heette dan eigenlijk promotie. Jongens, Gerrit deed het zoo mooi; maar me hart kon kloppen als hij op moest komen. Ik heb lang geweten wat de rector dan zei: hoe was ’t ook weer?”

“Ja,” zei Vernooy, “hoe was ’t ook weer? Acide Witse…”

“Et excipe pryzia,” viel de gedienstige echtgenoote in. “Ja Klaar, ik ken ook me Latijn. Weetje nog wel van op één na den laatsten keer, Vernooy?”

“Wel zeker!” antwoordde deze met rustigheid, ofschoon al de verschillende keeren voor zijne herinnering vrij verward dooreenschemerden.

“Hij was de langste van al de jongens!” ging zijne gade voort. “O, het stond zoo grappig; één zoo’n lange jongen onder al die kleine. Maar hij was ook de eenigste die een rok aanhad. En de nieuwe handschoenen; weetje wel, Vernooy?”

“Ja,” zei Vernooy met een lief lachje, dat hij niet wist thuis te brengen, “met de nieuwe handschoenen.” [242]

“Ze droegen toen,” vervolgde zijn wederhelft, “van die heele gele handschoenen; dat herinnerje je nog wel, Klaar! patte de canard, weetje? Nu, die had hij ook aan; wat stond het hem lief; als zoo’n eerst fatje! Maar je kondt goed zien dat ze nieuw waren; met zulke platte toppen, je weet wel!”

“Ja, zulke lange platte toppen,” lachte Vernooy. “Ja, wat gebeurde er ook weer met die handschoenen?”

Dit was gewaagd. De heer Vernooy bouwde op de enkele, hoezeer wel eenigszins opgevijzelde, vermelding van een paar eendepootgele handschoenen de vermetele onderstelling dat zij waarlijk een historische rol hadden gespeeld, terwijl zij niets dan een lijdelijk sieraad waren geweest, volstrekt niets dan een lijdelijk sieraad, voor den jongenheer Witse.

“Hoe meenje dat, Vernooy?” vroeg zijne gade met bevreemding. “Er gebeurde niets mee, voor zooveel ik weet.”

“Ja wel!” antwoordde de gemaal, bloedrood wordende en zijn kopje uitdrinkende om zijne verlegenheid te verbergen: “jawel, er gebeurde iets met die handschoenen. Liet hij ze niet zoo gek vallen of zoo? Ja, daar staat me iets van voor.”

Tante had gedurende deze flauwe herinnering altijd door ongeloovig het hoofd geschud. “Nu, dat weet ik dan niet,” zei ze daarop; “dat weet ik dan niet; ik weet wèl dat het mooi was om hem te zien; ik kon er niets van verstaan, dat voelje, Klaar, want het was alles Latijn … of was het ook Grieksch, Vernooy?”

“Ja,” zei Vernooy, zijne wenkbrauwen veel beduidend samentrekkende: “als ik mij wel bezin, geloof ik dat het Grieksch was.”

“Nu, dat doet er niet toe. Ik mocht het graag zien. Dan wees hij met zijn handen op de tafel, waaraan de … hoe hiet het ook weer? zaten.”

“Curatoren,” vulde Vernooy aan.

“En dan lei hij zijn hand op zijn hart, en dan stak hij ze rechtop; want er kwam van den hemel in; en alles zóó netjes, zóó knap, en zóó gracieus …”

“En alles met handschoenen patte de canard?” vroeg het schalke Klaartje.

“Alles met handschoenen patte de canard,” ging tante voort, in haar goelijken ijver om haar nichtje door alle mogelijke woorden, wenken, en tafereelen voor den jongen Witse te interesseeren; “het was een lust om te zien. Verscheiden menschen zeiden dat hij ’t het mooist van allen deed. Het ging ook zonder een woord te haperen.”

“Maar wat was het ook weer met die handschoenen?” prevelde Vernooy; “me dunkt toch …”

“Och kom!” zei mevrouw, bevende dat die gedroomde handschoenenhistorie nog eene schaduw werpen zou op de bevallige schilderij, die zij van Gerrit als knaap had opgehangen; “je verwart het met wat anders. Er was heusch niets van. Ik weet wel dat we [243]gelachen hebben om dien kleinen jongen, die zoodra hij het boek in zijn hand had, zich omdraaide en naar zijn plaats ging, en de heele gratias vergat.”

“Dat zal het geweest zijn,” zei de goedhartige echtgenoot, die blijde was iets te kunnen aangrijpen dat zijne onvoorzichtige herinnering overschaduwde. “Ja, ja, die kleine jongen; ik zie hem nog duidelijk vóór me.”

“Maar zeg, tante,” vroeg de Geldersche zoo naief als zij kon, “mijnheer Witse heeft nu toch geen prijs gekregen, wel?”

“Wel neen, kind! aan de academie—wel foei! Of het zou een medaille moeten geweest zijn,” liet zij schielijk volgen, om ook van deze wending partij te kunnen trekken; “heb je daar ook van gehoord, Vernooy?”

“Neen,” zei Vernooy, “neen, dat’s ’t geval niet—men krijgt bij zoo’n gelegenheid een graad.”

“Nu, juist, een graad; daar wilde ik je hebben. Naar dat woord heb ik daareven gezocht. Gerrit is zeker van den hoogsten graad, niet waar?”

“Zeker, zeker,” zei de heer Vernooy; “ja, wel zeker. Ja, dat heeft hij ook geschreven.”

De lezer weet beter; maar Vernooy, die gaarne iedereen en vooral zijn vrouw zooveel mogelijk gelijk gaf, verzekerde dit uit den overvloed van zijn goedig hart, ex merâ conjecturâ. Dat evenwel deze bijzonderheid, in de schatting der eenvoudige Clara, den genadeslag gaf aan den persoon van Gerrit Witse, dien zij zich nu onmogelijk anders voor kon stellen dan als den verwaanden wijsneus met de gele handschoenen van de promotie, spreekt vanzelf en wordt door een ieder gevoeld die aan neuswijze knapen en gele handschoenen een hekel heeft. Lang had zij zich goed gehouden; maar nu moest zij eens met blijkbare ironie spreken.

“Nu,” zei Klaartje, “ik verlang ijselijk om dat wonder van geleerdheid toch eens te zien.”

“Zieje wel, dat je toch wel verlangt,” antwoordde haar tante, die het alweer ten besten opnam. “Daar bloosje alweer. Nu zulje me toch niet weer opstrijden dat je niet bloost, meisje. Wat zeg jij, Vernooy? bloost ze niet razend?”

“Allerverschrikkelijkst,” antwoordde Vernooy. En zeker, het moest allerverschrikkelijkst wezen, indien de goede man, die een slecht gezicht had, het konde opmerken; vooral wanneer men bedenkt dat Klaartje, in de schaduw van een overgordijn, met den rug naar het venster zat, en dat wel naar een venster in de Rotterdamsche Hoogstraat, straat waarin, naar het getuigenis der oudste Hoogstratenaars, de zon nog nooit geschenen heeft.

“Klaartje,” zei oom, die wel van plagen hield, “je moet oppassen, meid! dat hij niet met je hartje strijken gaat, hoor!”

“Dat heeft geen nood, oom.” [244]

“Nu, ik ben benieuwd wat daar nog van komen zal,” zei tante; “bewaar het goed, kind!” En zij hoopte dat deze vermaning voor het jonge meisje zooveel zeggen zou als: Werp het den jongeling hals over kop voor de voeten.

In dat geval stond de kans zeer slecht, want Klaartjes tegenzin had zich hoe langer hoe vaster geworteld.

“Zoo’n wijs heer zal op mij niet letten!” zei Klaartje overluid, “en ik ben ook tegen zooveel geleerdheid niet opgewassen.” In stilte dacht zij: “Al was hij zoo wijs als Salomo, hij zal er bij mij niet aan hebben; ik zal den verwaanden gek mijn rug toedraaien.”

Zoo onschadelijk was de koppelliefhebberij van tante Vernooy.

De dag van het groote feestmaal ter eere van Gerrit Witse, Med. Cand., die, als den lezer uit onze schets gebleken is, ten opzichte zijner verdiensten zoo geheel anders dan zijne ouders was gestemd, was aangebroken.

Het was omstreeks drie uren na den middag, dat de jongeling bezig was zijn toilet te maken. Was het dat hij tegen de pleizierigheid van dezen dag als tegen een berg opzag, te welker gelegenheid zijne ouders waarschijnlijk tot walgens toe met hem zouden wenschen te pronken? Was het dat hij zich het geeuwende schrikbeeld der verveling voorstelde, waarmede hij zou hebben te worstelen in een kring van menschen, waarvan de meeste hem onverschillig lieten en de overige hem ergerden? Was het een dezer gewaarwordingen afzonderlijk, of was het wellicht een aangenaam mengsel van beide, dat hem in het werk des kleedens zoo langzaam deed voortgaan, en hem nu en dan een aanmerkelijke poos deed verwijlen met een kleedingstuk in de hand, of doelloos uit het raam staren of, zonder vermoeid te zijn, op een stoel nedervallen, met al de verschijnselen van het levensverdriet?

Eene sierlijke inleiding, opzettelijk geschreven om u van de ware oorzaak af te Leiden. Deze was geene andere dan dat zijne gedachten met een voorwerp vervuld waren, verre verheven boven het geurig stuk zeep of het schoone overhemd, of de satijnen das, die hij beurtelings in de hand nam. Hij had dien morgen het Leesmuseum bezocht. Wanneer hij zich voor een dag of wat in zijn vaderstad bevond, was het Leesmuseum, waar de oude heer Witse ook lid van was, steeds zijne toevlucht. Daar stelde hij zich altijd weer voor, dat hij zijn tijd op een aangename wijze zou kunnen doorbrengen, ofschoon de uitkomst hem meestal teleurstelde. Met gespannen verwachting trad hij er op de leestafel toe, maar bemerkte meestal tot zijn smart dat die tafel, behalve de Lloyds-list en de Oost-Indische [245]Courant en het Heerenboekje, niet anders vertoonde dan hetgeen hij te Leiden gewoonlijk dan reeds gelezen had; hetzelfde nommer van de Letteroefeningen, met hetzelfde aantal steken op “de jonge dichters” (ik meen “dichtschool”), en dezelfde zeer huiselijke beeldspraak van “ongare kost, keurige schotels, goed gekruid, sterk aangezet” en wat dies meer zij; denzelfden Gids, met dezelfde beweringen omtrent het ongepaste dat Holland graven en ridders gehad heeft, omtrent den bloeitijd van Jan (een alias, dien hij ons voor de Hollandsche natie opdringt) en het leelijke van de rhetoriek, met en benevens dezelfde citaten uit het vorig nommer; hetzelfde Leeskabinet, met denzelfden groenen omslag, en dezelfde Boekzaal der Geleerde Wereld, met een versjen op de begrafenis van Ds. die en die, en op het vijftigjarig bestaan van Ds. zoo en zoo. Dan keerde hij zich tot de nieuw uitgekomen boeken. Ook van deze had hij er reeds, dank zij den gedienstigen zorgen van één Van der Hoek en een half dozijn Hazenbergen, vele gezien, en de andere schenen hem te lijvig toe, om in zoo weinige dagen klein te krijgen. Meestal kwam het daarop neer, dat hij dan toch maar de voorreden van een paar Fransche nieuwtjes ging zitten lezen, waarin de schrijver beweerde dat hij met zijn geweten was te rade gegaan, om een zeer zedeloos, met zijn kunstgevoel, om een zeer smakeloos boek te schrijven. En zoo was hij dezen morgen verdiept geweest in het lezen van de voorrede van Victor Hugo’s Ruy Blas.

Deze voorrede, hoe sluitend en klevend, bondig, krachtig en boeiend de redeneering ook zijn mocht, was niet zóó, of zij liet hem wel éénige oogenblikken los, om zijne oogen te laten weiden, nu eens over de Beursbrug, dan eens over de Blaak die, door een aardig zonnetje beschenen, er nog al heel opwekkelijk en pleizierig uitzag. En op eenmaal (ik zal het maar kort maken), daar ziet hij duidelijk de schoone, die hij in “het paradijs van Nederland”, als de blinde Moens zingt, met de witte duif op het hoofd had gezien; de schoone, die hij slechts eenmaal had aangeblikt, en die hij volstrekt niet kende, ’t geen een reden te meer was geweest om gestadig over haar te denken, ja! te mijmeren, ach! te dwepen.

Ik zal niet zoo vermetel zijn te beweren dat het boek hem uit de handen viel, want daar behoort nog ongelijk meer toe; neen! maar hij wierp het neder; hij wierp het neder, hij nam zijn hoed, hij trok zijn handschoenen aan, vloog de trappen van het Leesmuseum af, stormde de deur uit. De schoone, van de Beursbrug komende, was de Blaak opgegaan en had zich dus rechts gekeerd. Zal hij haar nawandelen? Neen; hij kent al het onaangename van de luifels der hoeden. IJlings slaat hij den hoek om, ijlt de Gapersteeg door, draaft langs de Wijnstraat, galoppeert door de Posthoornsteeg en komt, bedaard en met een gezicht alsof er niets gebeurd was, de Blaak weder opwandelen. Zij is het waarlijk. Ja, dat vroolijke gezicht, die vriendelijke [246]mond, die speelsche uitdrukking van oogen! Hij groet haar. Hemel en aarde! zij heeft hem teruggegroet. Een paar huizen verder staat hij stil, en tuurt haar lieve houding na, en bewondert met een verliefd oog haar vluggen gang. Zij steekt de Houtbrug over; hij staart haar na totdat zij in de Keizerstraat verdwijnt. Nu stuift hij weder voort en naar het Museum terug, de trappen op; daar ligt Ruy Blas nog; werktuigelijk neemt hij zijn vorige houding aan en het boek op. Dat was verbijstering. Hij had haar moeten nagaan, moeten weten waar zij bleef. Hij keert op zijne schreden terug, de Houtbrug over, de Keizerstraat door. Hij ziet haar niet meer; haar spoor is uitgewischt. Verliefder dan ooit en op zichzelven ontevreden, loopt hij de geheele stad door en tuurt in alle ellewinkels, of hij het groenzijden wintergewaad ook weer te ontdekken krijgt, dat hem zoo hevig heeft aangedaan, of een hoed van bruin satijn, met een enkele struisveder, die de plaats bekleedt waar hij weleer de witte duif heeft zien nederzitten, die hij zoozeer heeft benijd. Te vergeefs! Nergens, nergens, voor geen venster is zij te zien, de schoone … ja! hoe heet zij? Hij weet er niets van, en lacht over zijn dwaasheid. Zoo keert hij huiswaarts.

In deze stemming vinden wij hem op zijn kamer. Maar neen! Er is een straal van hoop in zijne ziele opgegaan. De berekeningen van een mensch in Witses toestand zijn stout. Er was bij den heer en mevrouw Vernooy een jong meisje gelogeerd, een nichtje, welker naam hij niet kende; den naam der schoone Geldersche kende hij evenmin!… Dat was een punt van overeenkomst. Zij kon het zelve wezen; en indien zij het ware, het was hem meer waard dan de eerste graad bij alle mogelijke examina.

Onder zulke gedachten geraakte hij eindelijk gereed, nadat hij reeds eenmaal zijn das uitvoerig had omgestrikt, eer hij zijn overhemd nog aanhad, en later zijn rok had aangetrokken, voor hij nog eerst het noodige laagje gelegd had met zijn satijnen vest.

Hij kwam beneden. Er waren reeds gasten aanwezig. Hij hoorde hunne stemmen in de zijkamer. Met een kloppend hart opende hij de deur.

“Daar hebben we onzen candidaat!” riepen papa en mama tegelijk. De candidaat boog zich voor mijnheer en mevrouw Van Hoel.

Mijnheer en mevrouw Van Hoel waren menschen van omstreeks vijftig jaren, waarvan ze er vijfentwintig in den huwelijken staat hadden doorgebracht. Zij behoorden tot den deftigen koopmansstand en ZEd. was wat men een man van gewicht noemt. Hij keek op de sociëteit zeer ernstig en als zeer veel macht hebbende rond, en was er op straat zeer op gesteld dat men hem groette; eene eer die hem, het fortuin dat hij gemaakt had in aanmerking genomen, ook ten volle van de geheele wereld toekwam. Mevrouws toon en deftigheid hadden met den aangroei van haar eegaas vermogen gelijken tred gehouden en zij was eerst een pretentieuse, daarna wat men eene [247]heele vrouw noemt, en nu bijna ongenaakbaar geworden. Het waren zeer oude kennissen van mijnheer en mevrouw Witse; en toen beide echtparen nog jong waren, zagen zij elkander bijna dagelijks, hielpen de dames elkander hare japonnen knippen en gingen de heeren te zamen uit visschen. Deze overdreven hartelijkheden hadden echter gaandeweg opgehouden, naarmate, om een platte uitdrukking te gebruiken, de Van Hoels de Witses waren over het hoofd gegroeid; maar toch kon er nog nimmer een belangrijk feest gevierd worden bij een van de beide familiën, of zij noodigden elkander over en weer; zij waren voor elkaar een noodzakelijk kwaad. De oorzaak der verkoeling moet echter niet alleen in de uitbreiding van des heeren Van Hoels vermogen gezocht worden; nog eene andere kleine omstandigheid had daar schuld aan; want, gelijk de heer Witse zoo had ook de heer Van Hoel een eenigen zoon, en het is wel bekend dat er niets doodelijker is voor vriendschappelijke betrekkingen dan kinderen, vooral als zij volwassen beginnen te worden. Witse had een knappen, oppassenden jongen, den roem van alle scholen, en daarna een sieraad der academie; terwijl de zoon van mijnheer en mevrouw Van Hoel een eigenzinnige domkop was, waar niets van was te maken, en die zich, tot jaren van onderscheid gekomen, al spoedig als een losbol onderscheidde en naar de Oost was gezonden, omdat men niet wist wat er hier mee uit te richten. Zoo kwam het bij, dat mijnheer en mevrouw Van Hoel Gerrits natuurlijke vijanden waren geworden. Zoo kwam het bij, dat de heer Van Hoel nooit een brief van zijn zoon ontving, waarin deze, als bewijs hoe goed het geld, dat zijn vader hem moest overmaken, geplaatst werd, breed opgaf van het telkens verbeteren zijner vooruitzichten en van de bewonderenswaardige stappen, die hij tot zijne fortuin maakte, of hij haastte zich dit op de sociëteit Amicitia luidkeels mede te deelen, en zulks liefst aan het tafeltje naast dat, waaraan de heer Witse zich in ’t Handelsblad verdiepte, met bijvoeging, “dat men niets beters doen kon dan zijne kinderen naar de Oost te zenden, en niets dwazers dan ze te laten studeeren, waardoor ze niet dan eene zeer late carrière maakten; daar hadje bij voorbeeld de jonge doctoren!” Zoo kwam het bij, eindelijk, dat er nooit of nimmer een wilde studentenpartij, een klein straatgeruchtje of iets dergelijks had plaats gehad, niet noemenswaardig in vergelijking van het groote landgerucht dat het daarna maken moest, of mevrouw Van Hoel kon het niet langer uitstellen mevrouw Witse eens een bezoek te brengen, bij welke gelegenheid zij haar dat nieuws mededeelde, met vele verzuchtingen haar beklagende dat zij nog in de onzekerheid was of haar zoon er al of niet was bijgeweest, en “maar hopende, hartelijk hopende, dat dit het geval niet mocht geweest zijn; hij was hier wel voor een knappen, heel knappen, braven jongen bekend; maar men kon het toch nooit weten! En te Leiden!… Och, de jongelui werden er zoo spoedig bedorven.” [248]

De candidaat boog zich voor mijnheer en mevrouw Van Hoel.

Na de gewone begroeting, waar nu ook nog een compliment met het volbrachte examen bijkwam, waarbij de heer Van Hoel den hartelijken wensch voegde dat dit een stap nader mocht zijn tot eene spoedige promotie en eene briljante praktijk, en waarbij mevrouw de vriendelijkheid had het deelnemend beklag te voegen, dat de meeste menschen “een ouden dokter verkiezen”, zeide de heer Van Hoel, die, met de armen op den rug, de panden van zijn rok splijtende voor het vuur stond en den binnenkant zijner handen door de vlammen liet koesteren: “ik heb, geloof ik, mijnheer Witse van morgen ontmoet?”

“Mij, mijnheer?” vroeg Gerrit verbaasd; “ik weet met dat ik de eer gehad heb …”

“Neen, dat merkte ik,” hernam de heer Van Hoel met een schamper lachje, en schuins uit naar Gerrits moeder ziende, “’t was op de Blaak;—maar ik merkte wel dat je mij niet scheent te bespeuren.”

“Inderdaad, ik heb u niet gezien,” antwoordde Gerrit kleurende.

“Och, die jonge geleerden,” merkte mevrouw Van Hoel aan, hare handen vouwende en hare nieuwe cabretten handschoenen tusschen de vingers aandrukkende, “Och, die jonge geleerden zweven zoo in een hooger sfeer, dat ze geen mensch meer gewaar worden.”

“Dat kan wel eens een enkelen keer gebeuren, nietwaar, Gerrit?” viel zijn mama daarop in, die een hoogere sfeer voor haar zoon nog al een geschikt departement vond.

“Liever niet,” zei Gerrit; “het komt op de Blaak zoo weinig te pas.”

“Ja!” antwoordde de heer Van Hoel, de schouders met gemaakten ernst ophalende; “het is hier maar een koopstad; daar moeten we ons nu maar mee behelpen.”

“Zoo meen ik het toch niet,” hernam Gerrit al weder, nu eerst bemerkende dat de heer Van Hoel aan ’t gifzuigen was.

De deur ging open. Gerrit zag verlangend om. Er trad geen schoon meisje binnen, maar een jongeling die, naar Gerrits smaak, alleen een schoonheid had kunnen genoemd worden, indien hij een meisje geweest ware. Hij was een van die “mooie mannen”, op wie de jongelingen misschien veel meer jaloersch zijn dan de jonge dochters verliefd. Zacht, zwart, krullend haar, een spierwit voorhoofd, een fijn wit en rood, blinkende oogen, en behaagzieke bakkebaarden waren zijn deel. Kracht en majesteit was er in ’s mans gelaat met, zelfs geen hartstocht, en evenmin in zijn gestalte, die tot de zwak apollinische behoorde. Het was de heer Hateling, een jong mensch van goeden huize, die op kamers woonde en aan een der voornaamste kantoren van Rotterdam den handel bestudeerde. Deze jongman was iemand, die volmaakt berekend was voor zijne plaats achter een lessenaar en voor zijne plaats op een diner; dat is: hij kon goed cijferen, en goed praten. Overmaat van verstand of smaak [249]bezat hij niet, maar hij “las toch nooit Hollandsch”, eene omstandigheid, die altijd een hoogen dunk van beide geeft. Hij was een spotter met al wat studie heette of, zoo als hij het noemde, “zoo hoog vloog”. Voor het overige, daar zijn toestand als eenloopend gezel medebracht dat hij gaarne uit eten ging, had hij den goeden weg ingeslagen om veel uit eten te worden gevraagd; en daar hij veel uit eten gevraagd werd, was hij ook een volleerd dinerganger, en wist hij uitmuntend hoe hij het aan moest leggen om bij zulke gelegenheid te voldoen.

Terwijl deze Narcissus nog bezig was zijn compliment te maken, kwam er, met veel schutterigheid en eene zeer verhitte kleur, eene dame binnentreden van een jaar of zesentwintig, die een zwarte japon droeg om te toonen dat zij bedroefd was, en een zeer blooten hals om te toonen dat zij alle behaagzucht niet had afgelegd. Zij was noch mooi, noch leelijk, zeer blond en zeer druk. ’t Was mevrouw Stork, de jonge weduwe van een man, dien zij aan de tering verloren had. De heer en mevrouw Witse waren eerst onlangs met haar in kennis geraakt; zij maakte derhalve allerhartelijkst, allerbevalligst, en allerinnemendst haar compliment voor mijnheer en de “lieve mevrouw”. Daarop werd ze aan de Van Hoels voorgesteld, waarop zij terstond met een allerliefst lachjen en mooien mond met tanden vroeg: of zij van de familie van mevrouw Van Hoel te Utrecht waren, die zij het pleizier had ’t kennen, en dat een aller-allerliefste vrouw was. Toen wendde zij zich weder tot de heeren Witse, en plaagde den ouderen, en zei allerlei aangenaamheden aan den jongeren, met al de vrijmoedigheid eener getrouwde dame en met al de behaagzucht eener ongetrouwde. Nog had deze nauwelijks al de aanwezigen gegroet, of wederom ging de deur open. Mevrouw Vernooy trad binnen; gevolgd van Klaartje Donze.

Eene siddering ging over Gerrits hart; eerst werd hij bleek, en toen hoog rood; want zij was het, de schoone Geldersche, de jonkvrouw van zijne gedachten!

Met een goelijken knik aan den ingang van de deur en een nog goelijker lach drukte de heer Vernooy, die nu ook volgde, Gerrits hand. “Hartelijk, hartelijk, man!” riep hij uit. “Je bent nu candidaat, heet het zoo niet?”

“En zeker met al de graden?” vroeg mevrouw Vernooy, minzaam glimlachende.

“Ja,” zei mevrouw Witse, het hoofd blijmoedig opheffende: “daarvoor was geen zorg, maar hij wilde ’t niet schrijven. Nu, ’t is nogal een knappe jongen, vindje niet? We beleven pleizier aan ons Gerritje.”

“Gerritje,” die door deze lofrede al weer een tamelijk kinderachtig figuur maakte, rees niet in de achting van Clara, wie hij echter, wat voorkomen en uiterlijk betrof, niet was tegengevallen, ja, zoo zeer meeviel, dat zij er inwendig boos om werd. Neen! [250]dacht zij; geen voet achteruit! Dat hij er redelijk uitziet, bewijst niets tegen zijn pedanterie. Pedant moet hij wezen.

Gerrit had haar zeer beleefd gegroet, en de dames hadden het zeer druk met de vreemde. Zijne moeder scheen terstond zeer nieuwsgierig te zijn om te weten hoe het haar in Rotterdam beviel en, hoe hare familie in Gelderland voer, ofschoon er dan hier tot nog toe geen sterveling was, die wist of zij een vader en moeder, broer of zuster bezat, al dan niet. Klaartje antwoordde op alles met een onbedeesd en vroolijk gezicht.

Gerrit kon zijne oogen niet van haar afhouden. Hoe schoon was zij van nabij gezien! Hoe weelderig waren hare vormen; hoe doorschijnend haar blanke hals; hoe zuiver de omtrekken van haar gelaat en de lijnen van haar gestalte! Hoe liefelijk en helder klonk hare stem; hoe vriendelijk was hare spraak; hoe levendig waren hare bewegingen; hoe bevallig was de schoone Clara, in alles!

Juist maakte hij zich gereed haar, zooras zijne hartklopping eenigszins bedaard zou zijn, eens nader toe te spreken, toen de laatste der gasten verscheen en de opmerkzaamheid der geheele vergadering tot zich trok.

Het was een man, wiens leeftijd tusschen de vijftig en zestig in zweefde, wat hij evenwel gedeeltelijk ontveinsde door een valschen toupet boven een paar zeer blozende wangen rond te dragen. Het overige van zijn gelaat bestond geheel uit een wijde witte das met wuivende slippen, en groote slappe hemdsboorden. Hij droeg een ruimen zwarten rok, een blauwlakensche pantalon, een zeer ouderwetsch fluweel vest met nederdalende strepen. Het was de heer Wagestert, bij zijn vrienden voor een origineel bekend. Deze man had het, door kracht van originaliteit tot de in deze huichelende en huichelarij onderstellende, aanmoedigende en uitlokkende wereld, zeer benijdbare hoogte gebracht, dat men hem het recht toekende alles te zeggen wat hem voor den mond kwam, een recht waarvan hij dan ook rijkelijk gebruik maakte. Daarbij had hij iets zeer eigenaardigs in de wijze van zich uit te drukken; ja, zijn woordenboek verschilde geheel van dat van andere menschen, en hij placht te zeggen, dat het jammer was dat men, bij nieuwe uitvindingen, hem niet raadpleegde hoe de dingen heeten moesten. Zoo benoemde hij, om een voorbeeld te geven, het schoone geslacht geregeld met den naam van appelbijtsters, daarbij op overgrootmoeder Eva zinspelende, en gaf hij den artsen nooit een anderen eeretitel dan die in het woord tongkijkers lag opgesloten. Medicijnen en vrouwen waren zijn grootste antipathieën, en hij was gewoon te beweren dat hij zonder de laatste wel leven, en zonder de eerste wel sterven kon. Deze merkwaardige man leefde op kamers op de Nieuwe Haven, van een onafhankelijk inkomen en, niets omhanden hebbende, had hij—niet zoo zeer de luiheid als wel—de geestigheid dagelijks tot elf, twaalf uren op zijn bed te liggen en in deze [251]gemakkelijke houding te lezen, te schrijven, en alles uit te voeren wat hem in den geest kwam. Hij was gewoon in persoon versche zalm te gaan koopen en eigenhandig in een netje naar huis te dragen. Hij had de leelijkste teef uit heel Rotterdam, en onderhield twee grijze katten, die door dezelve teef gezoogd waren. Op de sociëteit dronk hij nooit iets anders dan fachingerwater, aan zijn tafel nooit iets anders dan portwijn. Hij had een stok waarvan de knop, in de schaduw gezien, het portret van Lodewijk den XVI^den vertoonde, en een horloge, onder welks glas een vlieg geteekend was, waarvan men zweren zou dat zij over de plaat liep; een universeel zakmes met honderd geriefelijkneden was zijn trouwe metgezel, en hij wist het soms zeer geestig te pas te brengen. In ’t kort, niets was duidelijker of meer bekend, dan dat de heer Wagestert een origineel was, en hij deed dan ook zelden den mond open, zonder de voldoening te smaken van den een of ander uit het gezelschap, waarin hij zich bevond, te hooren mompelen: “Die Wagestert heeft”—of, zoo als de Rotterdammers van alle klassen zeggen, heit—“toch altijd wat raars”.

De binnenkomst van dit humoristisch genie en de plichtplegingen, die hij jegens de gastvrouw en de gasten in het werk stelde, waren een soort van koddige parodie op de wijze waar dit gewoonlijk op geschiedt; en schoon de heer Wagestert deze aardigheid bij alle gelegenheden herhaalde, zoo vond zij echter ook ditmaal genade in de oogen zijner bewonderaars.

Men was nog bezig er om te glimlachen, toen de knecht binnenkwam met de tijding dat de soep op tafel was. De heeren boden de dames hunne armen aan, met dien schoorvoetenden ijver, waarmee men altijd te werk gaat indien men niet recht weet aan wien het toekomt om de eerste te wezen, en de heer Wagestert, die, alhoewel alle “appelbijtsters” verachtende, echter zeer goed wist welke “appelbijtsters” er het liefst uitzagen, bood zijn geleide, op eene alweder kluchtige wijze aan Klaartjen aan. Klaartje had nooit tevoren een origineel gezien.

Men ging aan tafel, en het eerste, dat Gerrit bemerkte, was dat de schikking der gasten hem allerweinigst aanstond.

Dan, hier is het de plaats een meewarig woord van beklag voor u te uiten, edelaardige menschenvrienden, die goed genoeg zijt nu en dan aan uwe vrienden diners te geven! Het is nog niet genoeg, dat gij bij alle poeliers rondzendt om een soort van gevogelte of een soort van wild, dat nergens te krijgen is; niet genoeg, dat gij u afslooft om de fijne schotels van het laatste diner dat gij bijwoondet, op zijde te streven en zoo mogelijk te overtreffen; niet genoeg, dat gij met eigen mevrouwelijke hand het blanc-manger bereidt of u de harde noodzakelijkheid oplegt, op een ongelegen uur uw rumgelei te proeven! Gij moet ook nog eene partij, op dat punt allerlastigste, [252]allerkitteloorigste en alleronverdraagzaamste wezens, gij moet uwe gasten schikken! En wel zoo, dat zij alle naar hun zin en naar hun smaak gezeten zijn; en wel zoo, dat alle antipathieën gescheiden en alle sympathieën gespaard worden; en wel zoo, dat gij daarbij eene evenredige hulde aan ieders achtbaarheid en jaren brengt; en wel zoo, dat de jonge meisjes niet te hoog, en de oude vrijsters niet te laag zitten; en wel zoo, dat gij een “geanimeerd discours” verwachten kunt; en wel zoo, dat de rij bont, immers zoo bont mogelijk, zij! En als gij aan alle deze zoo zeer vervlochtene en verwikkelde (het woord dagteekent van 1830) verplichtingen poogt te voldoen en met de grootste nauwgezetheid altijd het lichtere aan het zwaardere hebt opgeofferd, dan komt de een of andere gast, indien niet uw eigen zoon of echtgenoot, die uwe schikking allerdolst vindt en zich over zijne plaats beklaagt. De roekelooze weet niet wat hij zegt! Dat hij eene andere schikking voorstelle, en hij zal zien hoe alles in de war loopt! Maar hij zegt het niettemin; dat is, hij overlegt het in zijn harte, en mokt en mort in stilte. Beklaagde hij zich nog maar altijd overluid: uwe verantwoording zou hem doen verstommen; maar neen, hij houdt zich overtuigd van uwe verkeerde bedoelingen, van uwe hatelijkheid, van uw lust om hem te krenken, te grieven, naar het hart te steken, en neemt die overtuiging met zich in het graf. De ondankbare! Hij wist niet voor welke jammeren gij hem bewaard hadt!

Voor Gerrits moeder was de schikking bijzonder moeilijk geweest, door de omstandigheid dat het getal harer gasten oneven, en er een overscharige heer was. Noodwendig moesten er dus ergens twee heeren naast elkander zitten; de een moest natuurlijk haar zoon zijn, en de ander?… “De heer Wagestert”, zult gij mogelijk zeggen, “die toch een vrouwenhater is”. Dit zou ondertusschen een heel domme raad van u zijn, mijn lezer! Want het was juist daarom, dat de heer Wagestert in alle gezelschappen tusschen twee dames geplaatst werd en alle mevrouwen elkaar het genoegen betwistten zijne zijde te mogen bekleeden; want wat is voor mevrouwen pikanter dan het gezelschap van een vrouwenhater? De heer Wagestert zat alzoo tusschen mevrouw Witse zelve en mevrouw Van Hoel. Maar het was niet dit, wat Gerrit zoo verschrikkelijk ergerde. Evenmin dat mevrouw Vernooy in het midden van den vriendenkring zat, tusschen den heer Van Hoel en zijn vader, en zulks als “een pareltje in ’t goud”, als zij nederig aanmerkte. Maar dat hij aan ’t lager eind van de tafel, vlak tegen hem over, zien moest de personage van Hateling, geplaatst … naast zijne moeder, zoover goed! maar ter andere zijde naast Klaartje, die aan zijn vaders andere hand gezeten was, dat was een ding, hetwelk hij mama niet vergeven kon, al had zij hem de drukke mevrouw Stork toebedeeld aan zijn rechter-, en den hartelijken mijnheer Vernooy aan zijn linkerhand; want omdat de laatste de goedigste was, was hem het lot te beurt gevallen, geen andere [253]dame te hebben dan mevrouw Van Hoel, die ook, om de waarheid te zeggen, wel voor twee dames door kon gaan.

Het diner begon met dat geheimzinnige Conticuere omnes, waarmede alle diners aanvangen; de soep werd met stomme aandacht gegeten, alleen verpoosd door de opmerking omtrent de verandering van atmosfeer, te gelijkertijd aan de vier hoeken van den disch gemaakt, en eene kleine vroolijkheid door Wagestert te weeg gebracht, die de schildpadsoep pepersop noemde, hetwelk iets geheel nieuws was.

Het “verre de vin après la soupe” bracht eenige opschudding teweeg, daar meest al de dames hare gehandschoende handpalmen op hare glazen hielden, om te beletten dat de heeren de snoodheid hadden haar te schenken.

Eenige oogenblikken later had mevrouw Stork de vrijpostigheid een glas water te vragen, hetgeen aan alle vrouwelijke leden der vergadering den moed gaf onmiddellijk hetzelfde verzoek te uiten.

Na afloop dezer ceremoniën werd het verkeer langzamerhand levendiger, luider en drukker.

Mevrouw Stork bestormde Gerrit met een zeer geënthusiasmeerd gesprek over allerlei boeken; over den Corsair van Lord Byron, de Notre Dame van Victor, de Gedenkschriften van Walter Scott, den Jocelyn van Lamartine, den Maltravers van Bulwer, en een aantal min of meer bekende romannetjes en novellen, die Gerrit nooit had hooren noemen. Het eene was “haar charme”, het andere was “de favori van wijlen mijnheer Stork!” Dit had zij ’s nachts gelezen; dat, toen zij met Stork haar toertje maakte; een ander had zij op de wandeling meegenomen; dit had zij aan eene vriendin uitgeleend, en dat wilde zij absoluut aan Gerrit zelf uitleenen; over het een vroeg zij zijn oordeel; over het ander “wilde zij zijn oordeel volstrekt maar liever niet weten, omdat zij er in het geheel geen kwaad van hooren kon!” Met dit had zij “zooveel innige sympathie”, en in dat; zij zei het met neergeslagen oogen en een treurigen zucht; “was zooveel dat op hare eigene omstandigheden sloeg” …

Aan ’s jongelings anderen kant zat de hartelijke Vernooy zich te vermaken over Gerrits kunde en belezenheid, blijkbaar in het beantwoorden van den waterval van woorden, die het molenrad van mevrouw Storks tongetje om deed loopen, en fluisterde telkenmale mevrouw Van Hoel zijne bewondering van “den knappen jongen”, toe; al weder tot zijn niet gering nadeel in de schatting van die dame, die met onbegrijpelijk veel statigheid hare oogen over een gezelschap weiden liet, waaraan zij naar haar inzicht den grootsten luister bijzette. En wanneer Gerrit zijne oogen maar opsloeg, dan zag hij den mooien Hateling, die met den zoetsten glimlach tusschen zijne gladde bakkebaarden, een allerlevendigst gesprek voerde met de schoone Clara, en al zijne hoffelijkheid en oplettendheden over haar zat uit te gieten. Mevrouw Witse zag met een welgevallig oog op [254]Hateling neder, die een groot gunsteling van haar was, en keek dan weer eens tot Gerrit op, dien zij toeknikte “of hij niet extra goed zat?” waarop zij, daar hare stem hem niet bereiken kon om het hem rechtstreeks te vragen, aan Hateling en Klaartje begon te vertellen, dat zij Gerrit niet beter had kunnen onthalen, dan door hem naast mevrouw Stork te plaatsen, die een savante was, “dat ’s te zeggen, geen eigenlijke savante, want zij was heel lief, maar een stille savante, die alle talen verstond, veel gezien had, en onbegrijpelijk interessant was”. Dan schertste zij weder eens met Wagestert over de slechtheid van de mannen en riep mevrouw Van Hoel tot getuige, die ze ook “al heel slecht” vond. En intusschen vertelde mevrouw Vernooy zoo veel liefs en goeds van Klaartje Donze, als zij ooit liefs en goeds van Gerrit uit papa Witses mond gehoord had; en de laatste was niet ongevoelig voor haar lief gezichtje. De heer Van Hoel zat met een sceptisch en ironisch gezicht mevrouw Stork gade te slaan, in zijn koopmanstrots zeer laag nederziende op al dat onzinnig gesnap, en sprak tusschenbeiden een wijs woord met Witse en Vernooy, bij welke gelegenheid hij machtig veel, zoo aan het staats- als aan het stadsbestuur te berispen vond, en de wereld beklaagde, dat zij geene oogen had om er “die knappe menschen in te kiezen, die zich gaarne de moeite zouden getroosten alles op pooten te stellen”.

Het dessert kwam, en mevrouw Witse liet met zekeren nadruk de flesschen veranderen.

De heer Vernooy, in de goelijkheid van zijn hart, begreep dadelijk dat er een toost op den jongen candidaat wezen moest, maar hij was de man niet om toosten in te stellen. Wel is waar, hij was hier waarschijnlijk de oudste; maar hem docht, de eer kwam den hoogaanzienlijken Van Hoel toe, die ’t er, dacht hij verder, ook veel beter af zou brengen dan hij. Nu was het zeer zeker dat de hoogaanzienlijke heer Van Hoel van dezelfde meening was, maar hij gevoelde geen zier lust of roeping tot de zaak; en schoon de gedachte aan den noodzakelijken toost ook in Wagesterts hoofd opkwam, hij smoorde ze met de bewustheid dat hij “nooit toosten instelde en het weergasche gekheid vond”, waarbij ook nog kwam dat hij de kunst niet machtig was. Het was in dezen als met zijn geheele zonderlingheid, die in vele opzichten niets anders was dan het goed heenkomen zijner mislukte pogingen om met eenige gratie en goeden uitslag te handelen als andere menschen. Blooheid en onhandigheid hadden in een schoon, eendrachtig en zusterlijk verbond hem tot een vertreder van alle vormen en bespotter van alle beleefdheden gemaakt.

Een geschrikt paard slaat aan ’t hollen, breekt den toom, en trapt den wagen stuk.

Het nagerecht werd gediend, en niemand sprak den toost uit. Vernooy werd hoe langer hoe benauwder. Hij vond het onbeleefd en onbehoorlijk het te laten, maar als hij er aan dacht het te doen, [255]brak het koude zweet hem uit. Twee of drie malen sloeg hij de hand aan zijn glas om het plechtig op te nemen, maar telkens liet hij het weer staan; ja, tweemaal hief hij het werkelijk op in de hand, maar bedacht zich, en verborg zijn voornemen onder het voorwendsel van mevrouw Van Hoel een nietsbeduidende opmerking te maken omtrent de kleur van den wijn en het aangename van een puntig glas. Ondertusschen werden de omstandigheden al nijpender en nijpender. Mama Witse begon met eene hooge kleur hare oogen ongerust te laten rondgaan, en maakte telkens kleine pauzen in haar gesprek. Verscheidene glazen waren reeds weder ledig, en alle flesschen aangebroken. Het moest eindelijk. Vernooy vermande zich, en met een bleek gezicht, een domig voorhoofd, en trillende lippen, zeide hij: “Vrienden, wij moesten eens een vol glaasje inschenken”. Hoewel nu het gesprek in de laatste oogenblikken groote gapingen had gehad, waarin men de dessertmessen duidelijk hun werk had hooren verrichten, zoo was het oogenblik, waarop de goede Vernooy deze inleiding maakte, allerongelukkigst gekozen, want Wagestert had juist een appel uit een dessertmandje genomen en begon er de “appelbijtsters” als van ouds mede te plagen.

De goede man ontveinsde daarop zichzelven gesproken te hebben en wijdde veel aandacht aan het patroon van het tafellaken. Een oogenblik daarna vermande hij zich weer: “Vrienden!” zeide hij.

“Ik geloof dat mijnheer Vernooy iets zeggen wilde,” zei mevrouw Witse, over de tafel heenbuigende tot dat zij hem in ’t gezicht kreeg; “niet waar, Vernooy?”

“Ja, Keetje,” zei de hartelijke man, “ik wilde een glaasje brengen aan Gerrit, om hem nogmaals te feliciteeren met zijne bevordering tot candidaat. Ik heb geen kinderen, maar ik verheug mij zeer in ’t geluk van mijne vrienden, die ze wèl hebben en er genoegen aan beleven. Met Gerrit meen ik het goed, en ik durf zeggen, dat we dit allemaal doen. Dus Gerrit! van harte, man.”

“Gerrit!”—“Gerrit!”—“Gerrit!”—“mijnheer Witse!” klonk het met allerhande stembuiging over de tafel; de glazen werden neushoogte opgelicht, en daarna gedronken.

“Mijnheer Witse!” zei ook Klaartje; maar ’t was als of er iets spottigs in haar gezicht was, en haar compliment werd ook maar in ’t voorbijgaan uitgebracht; want Hateling had beweerd, dat hij aan de amandelen vanbuiten zien kon of het philippines waren of niet, en ten bewijze bood hij haar op een lepel een dubbelen aan. Zij nam een der tweelingen, en het verbond werd aangegaan tegen de eerste maal dat zij elkander weer zouden ontmoeten, “maar niet onder den blooten hemel”.

“Welke toost met algemeene opgewondenheid gedronken werd!” zei Wagestert koddig-deftig. “Niet waar, moeder Witse! Leve de volharding! Gerrit studeert voor professor, doet hij niet?”

“Foei, mijnheer!” zei mevrouw Witse. [256]

Klaartje en Hateling glimlachten.

Het pijnlijk oogenblik was voor Gerrit spoedig voorbij en hij genoot een soort van vrede, toen mevrouw Stork op den inval kwam dat hij “zeker wel heel mooi reciteeren kon, en of hij het niet eens doen wilde; ’t was nu zoo’n goede gelegenheid”.

Dit is meer beweerd. Als het geheele gezelschap verzadigd is van allerlei spijzen en wijnen, de sinaasappelen rondgaan en de amandelen gekraakt worden; als degeen die reciteeren zal een hoofd heeft als twee andere van benauwdheid en warmte, natuurlijke gevolgen van epulae lautae in groot gezelschap, en de toehoorders, gemerkt het gebruik van de gaven des wijnstoks en der vijf werelddeelen, zeer vatbaar zijn om op de golven der versmaat de haven van Morpheus in te drijven, dan heet men dat “een goede gelegenheid om eens te reciteeren”. Ik weet niet hoe Gerrit hier over dacht: maar dit wist hij, dat het te geener ure zijn zaak was, en hij verontschuldigde zich alzoo. Maar mevrouw Stork sloeg hare blikken diagonaal over de tafel om mevrouw Witse te hulp te roepen.

“Is dat waar, mevrouw?” vroeg zij op den toon van het hardnekkigst ongeloof, “dat uw zoon nooit reciteert?”

Mevrouw Witse verklaarde dat zij integendeel vond, dat hij het heel lief deed.

“Eigen verzen?” vroeg Klaartje.

En de belegering werd voortgezet met verdubbelden moed, en allen die het meenden of niet meenden vormden een koor, waarvan de inhoud was dat Gerrit zou reciteeren. Deze bleef echter onverbiddelijk.

Mevrouw Van Hoel was daarop de eerste om hem dit kwalijk te nemen en merkte met een lief lachjen aan: “dat dit zeker te min was voor een geleerde als Gerrit”. Zijne moeder vroeg hem: “of zij de versjes niet eens halen mocht, die hij op zijn twaalfde jaar voor haar verjaardag gemaakt had”. Klaartje lachte, Gerrit volhardde.

“Het mooiste vers,” zei Wagestert, om er een wending aan te geven, daar de zaak ernstig werd, “dat ik ooit in mijn leven gehoord heb, is een vers van vier regels op Beronicius, die een groot dichter en, met permissie, een groote lap was.”

“Och! en hoe was dat, mijnheer Wagestert?” vroeg mevrouw Stork, “hoe was dat?”

“Mevrouw,” hernam Wagestert zeer plechtig, “het was een grafschrift; een grafschrift op den grooten Beronicius, die in een moddersloot een plotselingen dood gevonden had. Het luidde aldus:

Hoe geestig ook voorgedragen, dit meesterstuk van Buizero had niet dat uitwerksel van vervroolijking, hetwelk de heer Wagestert [257]daarvan gaarne gezien had. Er moest dus nog een punt aan gemaakt worden, en Gerrit was er het slachtoffer van.

“En weetje nu wel, mijnheer de candidaat in de beide medicijnen! wat het mooie van dit vers is?”

“Volstrekt niet!” zei Gerrit met veel nadruk.

“Weetje dan niet welk een groote lofspraak het voor den overledene inhoudt?”

“Neen!” zei Gerrit, bijna overbluft door den zonderlingen man, voor wien hij wel wist dat men somtijds niet genoeg op zijne hoede wezen kon. Het geheele gezelschap verbeidde met gespannen verwachting.

“Niet?” zei Wagestert eindelijk, nadat hij Gerrit lang en strak had aangezien. “Niet? Dan zal ik het je uitleggen. Hierom, mijnheer de candidaat, omdat het bewijst, mijnheer de candidaat, dat de groote dichter Beronicius bij leven noch sterven medicijnen gebruikt heeft.”

Daarop nam hij zeer laconiek een handvol ulevelletjes, stak ze in zijn zak en fluisterde mama Witse in: “voor me kindertjes”.

Het geheele gezelschap lachte, vooral mevrouw Van Hoel, en het: “die Wagestert!” enz. was in volle kracht. Gerrit had een driegulden willen geven voor een weerwoord, maar hij vond er geen, voor en aleer hij dien avond op zijn bed lag, zooals dat in dergelijke gevallen den snedigsten overkomen kan; en mevrouw Stork leidde hem af, door hem te raadplegen over de hiëroglyphen van verscheiden Fransche ulevelpapiertjes, met kalveren, die vos, en heggen, die est beteekenden, en in welker ontcijfering de mooie Hateling oneindig veel knapper was dan hij.

Het laatste “tafellestje” (het woord is van Hooft), de gember, ging rond. Gember is eigenlijk een hatelijk eten; een ernstige wenk om heen te gaan. De dames stonden op, en de heeren volgden spoedig.

In de andere kamer ontstond onder de eersten een ijselijk krakeel, daar zij allen mevrouw Witse wilden helpen in het schenken van de koffie; het werd echter bijgelegd, en de schoone Hateling deelde de kopjes uit. Nu begaven zich de heeren, met het kopje in de eene en het schoteltje in de andere hand, in een zeer druk gesprek. Zij hadden den geheelen dag nog zoo wijs niet gekeken.

“Nu of nooit!” dachten onze dagbladen, vlugschriften, verzen, en al dat moois in den jare 1831. Het werd echter toen niet gedaan, en het is acht jaar later, zoo ver als ’t voeten had, terechtgekomen. “Nu of nooit,” dacht ook Gerrit in den jare 1838, op dien gedenkwaardigen na-den-eten, daar Klaartje bij den schoorsteen stond en een geborduurd haardscherm bekeek. Hij naderde haar met zoo veel vrijmoedigheid als hij verzamelen kon.

“Uw Buiten, juffrouw Donze, ligt, meen ik, aan den straatweg tusschen …”

Daar keerde Wagestert, die aardigheden aan Hateling stond te verknopen, zich kort om, stiet Gerrit aan den elleboog, en de kop [258]koffie, die hij in de hand had, vloog over het kleedje van grijs gros-de-naples, dat Clara’s lieve leden omgaf.

Gerrits verlegenheid was verschrikkelijk. De dames vlogen toe, behalve mevrouw Van Hoel; er werden geen zakdoeken gespaard om het vocht op te nemen. Mevrouw Storks mond stond niet stil van te beweren dat eau de cologne een panacé was tegen alle vlakken; mevrouw Vernooy verhaalde een troostrijke legende van een belangwekkende vlak, die vanzelf verdwenen was; en verscheidene dames tegelijk vonden het gelukkig, dat het “nog al in de plooien” kwam. Mevrouw Van Hoel voerde aan, dat champagne in ’t geheel geen vlakken naliet, eene vertroosting, die hier minder te pas kwam; mevrouw Witse maakte duizend verontschuldigingen voor haar zoon en voor haar koffie; een practisch vernuft ried Klaartje de voorbaan achter te laten zetten; Wagestert merkte aan dat zij “een lief souvenir” van mijnheer had; Hateling zweeg met een triomfanten glimlach; mijnheer Van Hoel sprak nog eens weer van distracties en van de Blaak; Gerrit deed zijn best om een redelijk figuur te blijven maken. En de schoone Clara zelve deed niets dan lachen over al de drukte en ontroering, en herhaalde honderdmaal “dat het niets was”, met een gezicht, dat gelukkig geheel met deze lichtvaardige beschouwing van de zaak overeenstemde.

Evenwel, nadat alles tot rust kwam, had Gerrit den moed niet zijn gedoodverfd gesprek over het Buiten aan den straatweg op te werken, en liet het veld aan Hateling over.

De speeltafeltjes werden gezet en er vormden zich drie partijtjes. Mevrouw Stork verklaarde zich een hartstochtelijk liefhebster van omberen, “een charmant mooi spel”; mijnheer Van Hoel zei met al de bedaardheid van iemand, die het dagelijks doet, dat hij er ook wel van hield; en Gerrit moest de derde man zijn.

De rest van ’t gezelschap verdeelde zich aan twee bostontafeltjes. Aan het eene vertoonden zich Gerrits ouders, met mevrouw Van Hoel en mijnheer Vernooy; aan het andere zaten mevrouw Vernooy, Klaartje Donze, Wagestert en Hateling.

Mevrouw Storks hartstocht voor het omberspel scheen min of meer hare bekwaamheid te overtreffen; althans er was eene zekere onevenredigheid tusschen deze twee vereischten, die den heer Van Hoel kennelijk hinderde. HEd. redeneerde machtig veel onder het spelen, en niet zelden gebeurde het dat zij al pratende een of andere kleinigheid over het hoofd zag. Zij had eene geheimzinnige wijze van de kaarten door hare hand heen en weer te schuifelen telken reize als zij moest opspelen, en het kwam wel voor dat, als de heeren heel lang op de beslissing hadden zitten wachten, zij plotseling de gewichtige vraag opperde, wie van hun beiden ombre was; ook scheen er ten gevolge van haar weduwtranen iets in hare oogen te zijn dat haar het kenmerkende tusschen een heer en eene vrouw [259]soms niet duidelijk deed onderscheiden; soms had zij ook de aardigheid haren maat de slagen zonder naspeurlijke reden af te nemen, of den ombre de geestige verrassing te bereiden van aan het einde van het spel een kaart op te spelen van eene kleur daar zij vroeger in gerenonceerd had; en dat alles onder het mededeelen van gewichtige anecdotes omtrent voles die zij gemaakt en lichte sans-prendres die zij gewonnen had, en het uiten van smaadredenen op alle andere spelen, die, bij omberen vergeleken, zoo simpel waren. Van Hoels welwillendheid was in een gestadigen strijd met zijn achting voor het plechtig omberspel. Hij was zeer ernstig en stroef, en als hij zich onmogelijk weerhouden kon eene aanmerking te maken, dan richtte hij zich tot Gerrit als wrijfpaal. “Mijnheer Witse, je moet nooit troef uitspelen, of je moet er in dóórgaan,” “mijnheer Witse! je moet altijd …” Maar wij kunnen geene lessen uitdeelen, lezer, en gij zijt even onschuldig als Gerrit.

Aan het bostontafeltje met mevrouw Van Hoel heerschte een ander gebrek. Mijnheer en mevrouw Witse, schoon voor het overige altijd in de beste harmonie levende, konden namelijk op het gevaarlijk stuk van des duivels prenteboek niet best te zamen overweg, en namen het elkander geregeld eenigszins kwalijk als zij een spel verloren, waarin zij malkaars whist geweest waren; bij welke gelegenheid de goede Vernooy altijd als scheidsman door mevrouw Witse werd in den arm genomen en altijd beweerde dat zij onmogelijk anders had kunnen spelen, en dat Witse ook onmogelijk anders had kunnen spelen, en dat hij het zelf was, “die ongelukkig zoo vinnig tegenzat”. Deze waardige man was eigenlijk een van de weinige schepselen, die voor het kaartspel geschikt zijn, en wien het in ’t geheel niet schaadt het te plegen. Het wond hem niet op, het verveelde hem niet, het verbitterde hem niet, hij kon tegen zijn winst, hij kon tegen zijn verlies, hij bleef er vroolijk en, wat alles zegt, “geheel dezelfde” bij.

Wat het derde partijtje betreft, daaraan werd de hoogste toon gevoerd door Wagestert, die niet, zooals Vernooy, naar den ouden stijl, de klaveren uit aardigheid klavooren, de harten, uit dito, beurtelings harsens of hartzeer noemde, en bij ieder hachelijk spel beweerde “dat het zoowel vriezen als dooien kon”,—neen, de heer Wagestert was veel origineeler en obstineerde zich de poppen nooit anders dan bij hare bijbelsche namen te noemen: Sara, David, Esther enz. Maar Hateling schermde er zacht fluisterend tegen Klaartje met zijn “malheureux au jeu, heureux en mariage” tusschen, en speelde haar de slagen toe, en was haar winst met een teeder gevoel in de oogen, en hielp haar op het bostonkaartje kijken, en kwam zoo dicht bij haar aangezicht, dat haar mooie krullen zijn wang en bakkebaarden aanraakten, en prees mevrouw Vernooys verstandig spelen, en mevrouw Vernooy was verrukt van den lieven, hupschen, gezelligen Hateling, die zoo recht geschikt was om uit eten te gaan! [260]

Het laatste toertje werd bepaald; de mooie zijden beurzen kwamen voor den dag. Mevrouw Stork, die het niet wist, maar aanmerkelijk verloren had, had de edelmoedigheid al de fiches door elkander te gooien; aan de andere tafeltjes oordeelde men dat niemand iets gewonnen had.

Men stond op.

Nog eenmaal waagde Gerrit zich aan Klaartje, en vroeg haar naar de ligging van haar Buiten; hij vertelde haar, hoe hij er voorbijgekomen was, en haar had gezien. “Hij deed toen een voetreis.”

“O!” zei Klaartje, “een voetreis; een geleerde reis zeker, mijnheer Witse?”

Hij kon niet antwoorden; tranen van spijt sprongen hem uit de oogen.

“Is dat uw boa, juffrouw Donze?” vroeg Hateling, haar met dat kleedingstuk naderende, en hij wierp het haar over de gladde schouderen.

De gasten vertrokken.

Nog ééne folteering wachtte Gerrit.

“Waarom wou je nu niet reciteeren?” vroeg zijn mama, toen alles tot rust was.

“Omdat ik het niet kan, mama!” was zijn antwoord.

“Och,” zei de oude Witse, “wij zullen er maar niet over spreken; maar het is een miserabel ding. De menschen zeggen allemaal dat je knap bent; en wanneer er iemand is, dan ben je altijd stil en ingetrokken. Wij merken er het minste van. Ik kon duidelijk aan mijnheer Van Hoel zien, dat hij dacht: is dat nu die knappe Witse?”

“Ja, Gerrit! het is niet pleizierig,” voegde mama er bij. “Daar hadje nu mevrouw Stork. Het mensch heeft waarlijk geen moeite gespaard; ze heeft je op alle manieren aangepakt! Het is een knappe vrouw, eene heele bijzondere, knappe, vrouw”—zij drukte afzonderlijk op elk dezer woorden—“en je waart zoo strak als een pop.”

“Mevrouw Stork liet me niet aan ’t woord komen, lieve moeder!” zei Gerrit met een flauw lachje.

“Nu vriend! dat is ééns, maar nooit weer,” zei papa; “ik bedank er voor; wat hebje aan je geleerdheid, als je ze niet toont?”

Gerrit ging dien avond naar zijn kamer, en weende over zijne geleerdheid. “Ik wenschte wel,” zei Gerrit, de deur op het nachtslot gooiende, “ik wenschte wel dat ik een stommeling was.”

Twee jaren later zat de jongeling dien wij als Med. Cand. verlaten hebben, als Med. Doctor in eene Geldersche stad aan het ontbijt. De kamer, die hij hier gekozen had, was nog zoo veel mogelijk [261]op den voet van een studentekamer ingericht; het eerwaardig gelaat van den grooten Hufeland, dat te Leiden met een paar spelden aan ’t behangsel was vastgemaakt geweest, had intusschen een zwaarmoedige lijst gekregen, maar het gevilde menschebeeld, den doctoren zoo aangenaam, hing ook hier, als wedergade van die zekere tabel, waarop men in zachte overgangen den Apollo van Belvédère in een kikvorsch veranderen ziet.

Maar waar was het vrouwebeeldje, dat zoo sprekend op Klaartje Donze geleek? Lang had hij het te Leiden nog voor zijne oogen gehad; maar daar de vriend van het zweetkamertje, die in het geheim was, het hem over de schoone met de duif op ’t hoofd lastig maakte en zekere Rotterdamsche herinneringen hem daarbij een kleur in ’t aangezicht joegen, was het zachtjes aan naar het achtervertrek verhuisd, zonder op te houden hem ook daar somwijlen een blos op de wangen te brengen.

Twee jaren verliepen; Gerrit werd ouder en, zooals hij meende, wijzer. Hij zag vele andere meisjes, en het ontbrak niet aan kleine verliefdheden voor een dag, of een week, of een maand.

De schoone Clara geraakte op den achtergrond. Te Rotterdam kwam zij niet meer. Mijnheer en mevrouw Vernooy werden schaarsch door hem bezocht. Haar naam werd zelden genoemd. Het portretje geraakte, bij andere kunstvoorbrengselen, in een portefeuille.

Heden echter, daar wij den dokter aan zijn ontbijt vinden, zien wij de herinnering aan het bevallig meisje weder bij hem opgewekt. Vóór hem ligt een brief van den vriend uit het zweetkamertje, die hem meldt, dat hij het hart van den kolonel vermurwd heeft, en zijne schoone dochter, in spijt van zijn knevelbaard, getrouwd. Hij kan niet nalaten er bij te berichten, dat de vooroordeelen bij den krijgsman tegen zijn persoon, bij nader inzien, toch zoo sterk niet geweest waren, als hij zich in het eerst wel verbeeld had.

“Hij ook al getrouwd!” mompelde Gerrit, “een zoekend advocaat. Wat heeft hij een vrouw noodig? Maar ik, die zoekend dokter ben—ik behoorde lang gehuwd te wezen. Welk dokter krijgt een degelijke praktijk, zoolang hij niet een degelijke vrouw heeft?”

Een degelijke praktijk. Hij had nog zoo goed als in het geheel geen praktijk. Maar zooveel temeer collega’s. (Nog gisteren was er een kers-versch van de Utrechtsche hoogeschool gearriveerd.) Hij had geen praktijk, maar zooveel temeer tijd, dien hij toch niet in zijne geliefde boeken mocht doorbrengen. Of moest hij niet op straat gezien worden, alsof hij iets te doen had? Moest hij niet beleefd zijn en bezoeken afleggen, alsof niets hem beter smaakte? Zoowel als zijn patent betalen, alsof hij zijn patent verdienen kon?

Eén geluk was er voor Gerrit als hij aan huwen dacht. Vele jonge doctoren verkeeren in het volgend troosteloos dilemma: zij hebben eene vrouw noodig om praktijk, en zij hebben praktijk [262]noodig om een vrouw te krijgen. Maar Gerrit Witse was bemiddeld. De heer notaris had akten genoeg gemaakt in zijn leven, om zijn zoon het doen opmaken der gewenschte huwelijksakte mogelijk te maken, al was het ook dat zijne keuze viel op een meisje, dat behalve haar deugd en haar schoonheid niets ten huwelijk bracht Had Klaartje Donze iets meer? Was Klaartje Donze reeds gehuwd? Hij wist het niet. Maar waarom dacht hij nu weer aan Klaartje Donze?

Het sloeg negen uren. Gerrit kleedde zich, en begaf zich naar het militaire hospitaal, waar hij, bij gebrek aan eigen praktijk, het een voorrecht achtte het ziekenbezoek van den chirurgijn majoor te mogen bijwonen, en van daar naar de weinige zieken in achterbuurten en stegen, die hem door een ouden collega welwillend waren opgedragen. Hij hoorde met het uiterste geduld hunne vreemdsoortige klachten aan, loopende over “geruusch, zuzelingen en drilligheden in den kop, knoeperingen in den hals, stiktens in de long, draaiingen van het hart, water over hetzelve hart loopende, watergal, koekeren van winden”, en wat dies meer zij, met en benevens “loopende wurmen, vliegende jichten, en stijgende moeren”.

Toen weder naar huis. “Zijn er ook boodschappen?” Antwoord als gisteren: “Neen”.

Daarna moest de oude collega bezocht en verslag afgelegd worden van de opgedragen patiënten. De oude collega was een man van een zeventig jaar, die op zieken en gezonden gromde, en daardoor veel ontzag onder beiden had. Zijn taal scheen orakeltaal, zijne recepten werden als sibyllijnsche bladen op prijs gesteld, en zulks vooral door de artsenijmengers, die den ouden dokter afgodeerden. In gevallen, die eenigszins ernstig waren, schreef hij er gewoonlijk vijf in de vierentwintig uren. De jonge dokter kon het hem moeielijk naar den zin maken. Reeds verkorf hij het grootendeels door de militaire praktijk in het hospitaal bij te wonen. De bloedzuigers hadden des geleerden grijsaards sympathie in geenen deele.

Voor ditmaal echter bleef het schrollen op de “non missurae cutem”, dat zich anders dagelijks herhaalde, achterwege.

“Ik heb hoofdpijn,” zei de oude collega, “en het lijden hindert mij vandaag. Wees zoo goed in den achtermiddag een buitenpatiënt voor mij te bezoeken; de dochters van vrouw Sijmens, te Sprankendel. Een mooie wandeling. Gij kunt met de koelte terugkomen. De meid is zwaar ziek.”

De opgedragen taak was Witse niet onaangenaam. Sprankendel was een schilderachtig gehucht, te midden van lachende heuvelen, terzijde van den grooten weg gelegen. De wandeling derwaarts mocht een groot uur kosten. Na zijn maaltijd genuttigd te hebben, aanvaardde hij ze welgemoed. Hij zou het buitenverblijf voorbijgaan, waar hij eenmaal de schoone Clara had zien zitten, met de duif op ’t hoofd. [263]

Het geschiedde. Maar nooit scheen een buitenverblijf zoo uitgestorven als dat waar hij thans zoo gaarne leven gezien had. Het was een warme dag; niemand waagde zich op het terras, door een brandende zon beschenen. Aan den ganschen voorgevel waren alle zonneschermen zorgvuldig gesloten. Eenige witte duiven zaten onbewegelijk op het dak en schitterden in het felle licht. “Ziedaar de duiven,” zeide Witse, “maar waar is de schoone? Misschien logeert zij weer bij de eene of andere tante, waar de een of andere Hateling haar het hof maakt; misschien, wie weet het? staat zij op het punt zoo’n wezen te trouwen. Arme vrouwen, die het ongeluk hebt een mooi gezicht te hebben! Welke strikken spant men uw geluk! Gij meent dat men u liefheeft met al de oprechtheid, al de kracht, al den eenvoud eener eerste liefde, en ondertusschen …”

Ondertusschen zat het onschuldig voorwerp dezer misanthropische bespiegelingen hoogst waarschijnlijk aan een goeden maaltijd.

Witse moest weldra den straatweg verlaten om het schoone Sprankendel op te zoeken. De kleine beek, daar het gehucht zijn naam naar droeg, wees hem het naaste pad tusschen de vruchtbare heuvelen. Nu eens verschool zij zich als een nietsbeduidende sprank bijna geheel onder overhangende struiken en onkruid; maar dan kwam zij weder dartel en helder te voorschijn, met niet weinig drukte van een hooger grond afdalende. Eindelijk bereikte Witse den oorsprong, waar het water zachtkens uit het zand opwelde, en een kleine kom vormde, waaruit zich verscheidene spranken in onderscheiden richting over gladde keisteenen een weg baanden.

Een jeugdig echtpaar scheen dit plekje, schaduwachtig en koel, tot eene rustplaats te hebben uitgekozen. De bevallige jonge vrouw, op het gras nedergezeten, hield een vroolijken krullebol op den schoot, die tegen de waterbellen en schuimkrinkels lachte; de jeugdige man, met een glimlach op de lippen, zag beurtelings naar moeder en zoon.

“Ziedaar het geluk dat ik verlang,” zuchtte Witse.

Een zijpad bracht hem bij de weduwe, wier dochter zijne zorgen behoefde. Het was haar eenig kind niet. Zij had nog eene dochter, die met de nu zieke haar bijstond in het wasch- en bleekwerk, dat voor een gedeelte in haar onderhoud voorzag, en daarenboven een zoon die voerman was en het drietal koeien verzorgde, dat zij op de omgelegene heuvelen weidde. Het was een dier gelukkige huisgezinnen, die geen vreemde hulp behoeven, waar nimmer gebrek is, maar ook nimmer overvloed, en zuinigheid en werkzaamheid onontbeerlijk zijn.

Voor de deur vond onze arts de oudste dochter, een beeld van gezondheid, bezig een dier groote koperen melkkannen te schuren, die in heuvelachtige streken op het hoofd gedragen worden.

“Hoe gaat het met Barte?” vroeg hij haar. [264]

“Oolik, dokter; oolik,” zei de deerne, haar voorhoofd met het buitenste van de hand afvegende. “Heeroom is er bij.”

En zij vervolgde haar taak. In zulke huishoudens moet zoolang mogelijk alles zijn gang gaan. Slechts den hoogeren standen is het vergund zich aan hunne zieken te wijden.

Gerrit trad binnen. Op bevel van den ouden dokter was het volslagen donker in de ziekekamer. Op Witses verzoek om “een beetje licht te maken,” rees een kleine gestalte, die voor een stoel op de knieën gelegen had, op en stiet een luik open. Witse trad inmiddels voor de hooge en benauwde bedstede, waarin de zieke lag.

Het was onmogelijk in haar eene jonge dochter van nauwelijks achttien jaar te herkennen. Nog voor weinige dagen was zij het evenbeeld harer gezonde zuster, en zoo vroolijk als zij mooi was. Maar nu lag zij machteloos uitgestrekt, met een bleek gelaat, dat akelig afstak bij de gitzwarte haren, die ordeloos uit haar mutsje te voorschijn kwamen; hare wangen waren gansch geslonken, haar ingevallen oog half gesloten, hare lippen zwart als inkt.

“Barte,” sprak Witse met een nadrukkelijke stem. De zieke opende de oogen, en staarde den vreemden dokter met verbazing aan.

Hij nam haar bij de hand. Die hand was droog als leder.

De pastoor en de broeder stonden verslagen bij de bedstede, wachtende op hetgeen de dokter zeggen zou. De moeder lag weder op de knieën voor een stoel, den rozekrans in de handen, dien zij sedert drie dagen niet had terzijde gelegd.

De pastoor schudde het hoofd.

“Zou ze sterven?” vroeg de broer, die een kerel als een boom was, en barstte in tranen uit, als hij het woord van sterven uitte.

De moeder zag op, en staarde strak en angstig naar den dokter.

“Wij hopen van neen,” zei Witse, “maar ga van het bed. Gij benauwt de zieke.”

Nogmaals schudde de pastoor het hoofd.

“Zou ze sterven, heer pastoor?” vroeg de broer andermaal.

“Bij God zijn alle dingen mogelijk,” troostte de geestelijke. Maar ook ditmaal schudde hij het hoofd. De goede oude hield van Barte.

“Frustra cum morte pugnabis,” zei hij tot Witse.

“Exspecto crisin,” antwoordde deze. “De ziekte is nog niet op haar hoogst. Doch, doe gij uw plicht,” voegde hij er zachtjes bij.

De moeder vloog op. Het doodvonnis van haar dochter was getekend! Zij gaf een gil en ijlde de deur uit. Gerrit ijlde haar na.

Hij vond haar aan de voeten van eene jonge dame, die juist uit een hittewagen gestapt was en de leidsels nog in de hand hield.

“Mijn kind, mijn kind!” riep de ongelukkige vrouw, de knieën der jonge dame omarmende. “Mijn kind is dood!” [265]

Hare stem verzwakte, hare handen gleden naar beneden, haar hoofd zakte doodsbleek op den grond.

“Help deze vrouw, dokter!” zei Klaartje Donze. “Zij ligt van haarzelve. Is haar dochter gestorven?”

“Neen, juffrouw Donze,” stamelde Gerrit ontroerd. “Haar dochter is niet dood. En zoo Mieke mij helpen wil hare moeder op te tillen, en Gillis uw paard mag bezorgen …”

Dit laatste was niet noodig. “Laat maar los, Mieke!” sprak Klaartje Donze, die een traan in de oogen had, maar geen oogenblik hare bedaardheid had verloren. En zij bracht zelf haar klein paard bij het hek, waaraan zij het vastbond.

Intusschen droeg Witse met behulp van Mieke de verstijfde moeder naar een ander vertrek, waar zij haar op een bed nederlegden. Clara volgde hen op den voet.

“Wat moet er gedaan worden, mijnheer Witse?” vroeg zij.

“Drink een glas water, juffrouw Donze!” sprak Gerrit, gelukkig dat zij hem herkend had; “en laat dit meisje het ook doen. Wees zoo goed de kleeren van de oude vrouw los te maken. Laat haar azijn ruiken, zoo die er is, er wrijf haar de polsen en de slapen van het hoofd. Zie dat gij haar een teug water ingeeft.” En hij begaf zich op nieuw aan het leger van Barte.

Na eenige oogenblikken kwam hij terug. Clara lag op hare beurt geknield, en hield de hand der oude vrouw zachtjes in de hare. Deze was een beetje bijgekomen, en zag het schoone meisje met een naamlooze uitdrukking van dankbaarheid en liefde aan.

“Ik weet immers, vrouw Sijmens,” zei Klaartje, “dat gij den moed niet verliezen zult. Barte is nog niet opgegeven—en de goede God is almachtig.”

“Wij moeten allen voor één God verschijnen,” zei de oude vrouw, er aan denkende dat Klaartje niet roomsch was.

“En tot een zelfden God bidden,” antwoordde Clara, “en door een zelfden troost getroost worden. Wat zoekt gij, vrouw Sijmens?”

“Mijn paternoster,” zei de oude vrouw. “Ik had het zoo even nog.”

“Als gij bidt,” sprak Klaartje, “laat het zijn in een vast vertrouwen op de macht en de liefde van God. Zulk bidden zal u versterken, vrouw Sijmens, en God zal het verhooren. Gij weet hoe gevaarlijk mijn moeder geweest is, en zij is nu weer zoo frisch en gezond als ikzelf. En Barte is zooveel jonger.”

“Het was een bloem op aarde,” zei de oude vrouw, en een glans van vergenoegen kwam op haar gelaat. Daarop betrok het weer. “Te denken,” zeide zij, “dat ik haar bij haar vader onder de groene boompjes brengen moest …”

“De dokter zegt dat er nog hoop is, vrouw Sijmens! Als gij den moed verliest, doet gij zonde,” zei Klaartje, een paar groote tranen afwisschende.

De dokter bevestigde het. [266]

“Kom aan, Mieke,” zei de oude vrouw, zich vermannende, “doe mijn jakje dicht; ik ga bij Barte.”

“Maar gij zult u goed houden, niet waar, vrouw Sijmens?” vleide Klaartje.

“Komde gij nog eens weer?” vroeg de moeder.

Klaaktje beloofde het. Het was nu haar tijd om te vertrekken. Gerit hielp haar het paard losmaken. Met een wip was zij in het rijtuig. Gerrit reikte haar de leidsels. Daar reed zij heen.

Maar nog even hield zij haar paardjen in, dat zulks kwalijk genoeg scheen te nemen en met zijn kop trok en schudde, als van zoo kribbig een hitje te wachten was.

“Dokter,” zei Klaartje, “hoe laat komt gij morgen bij de zieke?”

“Reeds in de vroegte, juffrouw Donze,” was het antwoord.

“Zoudt gij, terugkomende, even op Wildhoef willen aankomen, om te zeggen hoe het gaat?” vroeg zij blozende.

“Zonder twijfel,” betuigde Gerrit, volstrekt niet voor haar onderdoende.

En zij liet het hitje weder opschieten, dat een sprong deed, waarvan Gerrit schrikte.

“Geen nood!” zeide zij, “wij kennen malkaar.” En het hek van de werf uitdraaiende, op eene wijze, die geen Amsterdamsch koetsier haar zou verbeterd hebben, liet zij het vurig paardje zijn hart ophalen aan den zandweg en draafde heen.

“Zal de dokter blieven na de stad te riden?” vroeg Gillis.

“Dank u,” zei Witse, “ik wandel liever?” En nog eens de beschikkingen herhalende, die hij gegeven had, nam hij de thuisreis aan.

Zijn eerste werk was een hoogen heuvel te beklimmen, of hij Klaartjen ook nog kon gewaar worden. Dit gelukte. Rustig zat zij achter haar lustig paardje, dat zij meesterlijk regeerde en eerlang vergunde in den stap te komen. Met een onuitsprekelijk welgevallen sloeg Gerrit haar gade. “Welk eene ontwikkeling in dat meisje!” riep hij uit; “welk een kloekheid! Zulk een vrouw zou me lijken, verlegen en linksch als ik altijd ben. Zooals ik haar daar nu zie …”

Maar het hitje sloeg een bijdehandschen zijweg in; echter niet dan na grooten lust geopenbaard te hebben om een tegenovergesteld pad van nabij in oogenschouw te nemen. Klaartje Donze was voor heden niet meer te zien. Maar morgen …

Cetera desunt.

1840. [267]